JEAN CHESNEAUX 20. yüzyılın ünlü tarihçi ve düşünürlerinden Jean Chesneaux 2 Ekim 1922 de Fransa da doğdu. Uzak Doğu Tarihi alanında uzmanlaşan

Transkript

1 JEAN CHESNEAUX 20. yüzyılın ünlü tarihçi ve düşünürlerinden Jean Chesneaux 2 Ekim 1922 de Fransa da doğdu. Uzak Doğu Tarihi alanında uzmanlaşan Chesneaux, EHESS (École des Hautes Études En Sciences Sociales) ve L Université Paris Diderot üniversitelerinde tarih profesörlüğü yaptı. Adını ilk kez 1959 yılında Modern Çin Cumhuriyeti nin atası sayılan Sun Yat-Sen üzerine yaptığı akademik çalışmayla duyurdu. Birçok eseri bulunan yazar, Zamanı Yaşamak (Habiter Le Temps) çalışmasını 1996 yılında yayımladı. Fransız Komünist Partisi nde aktif görev alan yazarın, Mao nun ölümünden sonra Çin Komünist Devrimi ne olan ilgisi azaldı ve Çin Kültürü İncelemeleri bölümündeki öğretim üyeliğinden ayrıldı. Hayatı boyunca verdiği eserler Marksist çizgide devam etmesine rağmen savunduğu davalar değişiklik göstermiştir. Yazar erken dönemlerinde komünizmi, olgun döneminde Maoculuğu, ileri döneminde ise anti-emperyalizmi savunmuştur. Önemli eserleri arasında Le Mouvement Paysan Chinois ( Arası Çin Halk Hareketleri), L Asie orientale aux xixe et xxe siècles, (19. ve 20. Yüzyılda Doğu Asya) ve Les Sociétés secrètes en Chine, (Çin in Gizli Toplulukları) yer almaktadır.

2 Ayrıntı: 932 İnceleme Dizisi: 268 Zamanı Yaşamak Jean Chesneaux Kitabın Özgün Adı Habiter le temps Fransızca dan Çeviren Münir Cerit Yayıma Hazırlayan Nil Ormanlı Son Okuma Ozan K. Dil Jean Chesneaux, 2006 Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Fotoğrafı Lorna Wilso / Taxi / Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Birinci Basım: İstanbul, Kasım 2015 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrinti.yayinlari instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Jean Chesneaux Zamanı Yaşamak Geçmiş, Şimdiki Zaman, Gelecek: Bir Siyasal Diyalog Denemesi

4 İNCELEME DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR ÇALIŞMAK SAĞLIĞA ZARARLIDIR Annie Thébaud-Mony BERABER Richard Sennett HAYATIN ANLAMI Terry Eagleton DUYURU Michael Hardt-Antonio Negri KÜRESELLEŞMENİN SONU MU? Arif Dirlik İSYAN PAZARLANIYOR Joseph Heath & Andrew Potter VAMPİRİN KÜLTÜR TARİHİ Gülay Er Pasin TUHAF ALAN Burcu Canar ÜTOPYA Nilnur Tandaçgüneş AKIL HASTALIĞI VE PSİKOLOJİ Michel Foucault İŞLETME HASTALIĞINA TUTULMUŞ TOPLUM Vincent de Gaulejac ETİN CİNSEL POLİTİKASI Carol J. Adams TOPLUMLA YÜZLEŞME Zülküf Kara ikomünizm Colin Cremin KÜRESEL ÇARKIN DIŞINDA KALANLAR Kathrin Hartmann PSİKOLOJİDE SÖZ VE ANLAM ANALİZİ Sibel A. Arkonaç ÇALIŞMA SORUNU Kathi Weeks BENLİK YANILSAMASI Bruce Hood VAHŞİ HUKUK Cormac Cullinan TÜRKİYE KENTLEŞMESİNİN TOPLUMSAL ARKEOLOJİSİ Erbatur Çavuşoğlu MARKSİZMDEN SONRA MARX Tom Rockmore OYUN, OYUNBAZLIK, YARATICILIK VE İNOVASYON Patrick Bateson & Paul Martin İLAHİ GAZAP: DEHA NEDİR? DÂHİ KİMDİR? Darrin M. McMahon HARCIYORUM ÖYLEYSE VARIM Ekonominin Gerçek Maliyeti Philip Roscoe KREDİOKRASİ ve Borç Reddi Davası Andrew Ross ZİHİN VE DOĞA ARASINDA Bir Psikoloji Tarihi Roger Smith ÖZGÜRLÜK Zygmunt Bauman AZINLIĞIN ZENGİNLİĞİ HEPİMİZİN ÇIKARINA MIDIR? Zygmunt Bauman

5 Saat vardiyasının kadın işçisine...

6

7 İçindekiler Yazarın Teşekkürleri...9 Çevirmenin Sunuşu...11 Öndeyiş...15 ZAMAN, ZAMANIMIZIN SORUNU...15 Bir Zamansallık (Temporalité) Bunalımı...16 Zaman Bunalımı, Anlam Bunalımı...19 Zaman ve uzay, Bir Parametre Zamana Doğru...23 Zaman, Siyasal Bir Erek...28 Zaman Üzerindeki Haklarımızı Yeniden Kazanmak Tekniğin ve Ekonominin Düzeni Üzerine Doğal Zamana Karşı Toplumun Zamanı Kişisel Zamanın Aldatmacaları ve Tutsaklıkları Hemen Şimdiye Kaçış Eksenden Sapma Geçmiş-Şimdiki Zaman-Gelecek

8 Aradeyiş I, George Orwell: 1984 Bir Zaman Çözülüşü Zaman Üzerine Kendimize Sorular Sormak Zamanlar ve Zaman: Tekil Bir Felsefe Konusu Tarihçinin Tarihinin Önündeki Engeller Geçmiş ve Şimdiki Zaman: Tarihte bir Kopernik Devrimi mi? Zamanın İyi Kullanımı mı? Yoksa Gelecek İçin İşaret Noktaları mı? Aradeyiş II, Walter Benjamin ve Charles Péguy: Zamansallığın İki Kritik Düşüncesi Dünyalaşmanın Zamanı Zamanın Dünyalaşması Aradeyiş III, Chateaubriand ın İzi Üzerinde: Dünyanın Gezginleri, Zamanın Gezginleri İnsan Türünün Tümü Karşısındaki Sorumlular Çizgisel Gelişmeden Açık Oluşa Çağımızın Tekilliğini Düşünmek Zaman ve Demokrasi Arasında Bir Bağdaşıklık Siyasal Bir Zaman Kültürü Aradeyiş IV Ernst Bloch ve Hans Jonas: Umut-İlkesi ile Sorumluluk İlkesi Arasında Uzlaşma Zamanın Küçük Kitaplığı

9 Yazarın Teşekkürleri Yazarın, Louis A., Alban B., Françoise B., Odile D.-K., Claude J., Catherine L., Jean L., Marie L., Catherine M., Claire Ng.-D., Thierry P., Patrice P., Martine R.-G., Ignacy S. ye, bu yapıta karşı gösterdikleri ilgiden ve kendisinin de çokça yararlandığı görüşleri, önerileri ve çok değerli manevi desteklerinden ötürü sunduğu bu içten teşekkür, yalnızca alışılmış bir saygı gösterisi değildir. Ayrıca, Jean-Luc Field in zorlayıcı, tedbirli ve uygun bir şekilde sunduğu editöryel desteği olmasaydı bu yapıt, bu iyi sonuca ulaşamayacaktı. Bununla birlikte, geleneğe uygun olarak belirtmeliyim ki bu çalışmanın başarısızlıkları ve eksikleri yazara aittir

10

11 Çevirmenin Sunuşu Paris VII Üniversitesi nde Onursal Profesör olan Jean Chesneaux nun bu değerli yapıtını Türk okuyucusuna sunmak bana büyük kıvanç ve onur veriyor. Profesör Chesneaux, Uzakdoğu tarihi uzmanı olmasının yanı sıra Batı toplumsal ve siyasal tarihi üzerinde de engin bilgi birikimine sahip olan seçkin bir tarih felsefecisidir. Son yıllarını çağdaş toplumları incelemeye adayan Profesör, bu yapıtı ile çok ilginç bir kültürel-düşünsel konuya el atmaktadır: Zamanın iyi kullanımı. Kitapta, konu tam bir yetkinlikle araştırılarak eski Grek ve Çin filozoflarından zamanımıza uzanan bir altın zincirle* * Kavram Upton Sinclair indir. 11

12 Zamanı Yaşamak bezenmektedir. Bu bakımdan yapıt tarih felsefesine, özellikle modern adı verilen Batı toplumlarının, zamanı geçmişinden ve geleceğinden kopararak kişiyi nasıl hemen şimdi ye kapattıklarını, böylece onu, zamanın süresinden soyutlanmış bir an ın içinde yaşamaya zorladıklarını anlatmaktadır. Bu toplumsal baskılar sonunda birey, kaynak ve akıntı yönleriyle sürekli bir nehir olanın içinde değil de, başı ve sonu belirsiz, birbirinden kopuk anlar içinde, her biri kendi öz yaşamına sahip, bağımsız olan ama birlikte dayanışma, mutluluk, demokrasi içinde yaşayan yurttaşların yerine çalışma, eğlenme ve dinlence zamanları başkalarınca (devlet, yönetici ve medya vb.) düzenlenmiş bir bağımlı tüketiciler kalabalığının parçası olmaktadır. Bundan, derece derece, küreselleşen sermaye, onun sultası altına giren devlet, medya ve teknokrasi sorumludur. Hoş, bu sayılanlar da birbirinden bağımsız değildirler ya Çeviri konusuna gelince Böyle bir sorumluluğu yüklenmek, ilk başta bana aşırı bir gözüpeklik olarak göründü. Ama bu denli güzel, yetkin ve okuyana yeni çevrenler açan bir yapıtın, yalnızca belli bir çevrede kalmasına gönlüm razı olmadı; benim yetki sınırlarımı oldukça aşan bu işe giriştim. Çeviride, yazın ve felsefe alanında üzerinde görüş birliğine varıldığına inandığım kavramları kullanmaya özen gösterdim. Yine de yazarın bulduğunu sandığım, Fransızca da da yeni birkaç sözcükle zaman kavramı üzerine kafa yormuş iki Alman düşünürün, Hans Jonas ve Ernst Bloch un Türkçeleştirdiğim kavramları tartışmaya açıktır: la temporalité: zamansallık diye çevirdim. la temporalisation: zamanlaştırma diye çevirdim. la déconstruction: yapıbozum diye çevirdim. l externalté: dışsallık diye çevirdim. Le Principe-espérence: umut-ilkesi diye çevirdim. Le Principe-responsabilité: sorumluluk-ilkesi diye çevirdim. 12

13 Jean Chesneaux Konunun uzmanı okuyucularımın yorumları ve eleştirileri bu kavramlara açıklık getirecektir. Çeviri sırasında felsefe sözlüğü, ansiklopedi, yapısalcılık ve post-modernizm üzerine inceleme gibi kaynaklara ve konunun uzmanı dostlarımın görüşlerine başvurdum. Burada emeği geçen yazar, çevirmen, tüm yazın ve düşün emekçilerine ve uzman dostlarıma adlarını saymadan teşekkür borçluyum. Ancak, çevirinin Türkçe başlığını bana öneren sevgili Ceylan a, adını vererek teşekkür etmeden geçemeyeceğim. Kitapta çeviri, kavramlar ve anlatım açısından görülecek bütün hataların sorumlusu elbette benim. Okuyucularımdan, bu konudaki eleştirilerini bana bildirmelerini dilemekteyim. Yazın ve düşün alanlarında ilklerden birisi olduğuna inandığım bu yapıtı okuyucularıma sunma fırsatını bana veren, yazarın oğlu Profesör Jean-Marie Chesneaux ya teşekkür ediyorum. A.Münir CERİT Ankara 13

14

15 Öndeyiş ZAMAN, ZAMANIMIZIN SORUNU Arman Gatti, henüz çok genç yaşta Buchenwald Toplama Kampı na getirildiğinde, tiyatro konusunda hiçbir deneyimi yoktu. Ama yine de, gizlice, kadrosu üç kişiden oluşan bir oyun kurgulamaya karar verdi. Adı varım, vardım, var olacağım (ich bin, ich war, ich werde sein) idi. Ona göre gelecek istenci, şimdiden başlamalı ve buna, geçmişe doğru bir geri dönüş eklenmeliydi. 1 Ölümün eşiğine itilmiş, öz varlıkları tehdit altındaki bu sürgünler, tam bu zamanda, son bir çabayla bu üç temel simgeye tutunuyorlardı; bu üçlünün de en belir- 1. France-Culture deki söyleşi. 15

16 Zamanı Yaşamak leyici olanına, yani gelecekteki var olacağım a (ich werde sein). Demek ki Nazi soykırım makinesine direnebilmek, zamanın akışı içinde var olmayı, zamanı gelecek için açık tutmayı, yani zamanı yaşamayı gerektiriyordu. Ve bu, manevi istencin tek gücüydü Şubatı nda ise bunun tam tersi oldu. Tüm dünyadan, milyonlarca teleskoplu izleyicinin gördüğüne inanmayan gözleri önünde, Challenger uzay mekiğinin felaketine harcanan zamanın kapanması istendi. Kısacası, Christie Mac Auliffe, kozmosun fani yıldızı olarak seçilmiş bu genç öğretmen ve altı arkadaşı, doksan saniye içinde mutlak zamanla tanıştı ve evrenin zamandan bağımsız çevreninde eriyip gittiler. Teknolojinin önceden belirlenmiş, yüksek nitelikte programlanmış, en ileri duyarlıkta, önceden tasarlanmış olan zamanı, birdenbire karıştı, ezildi, yok oldu. Bir Zamansallık (Temporalité) Bunalımı Şimdi, Buchenwald dehşetinden çok uzaktayız. Ama süreyi yeniden açma, zamanın kısıtlamalarını gevşetme yolundaki çabalar aynı canlılıkta sürdürülüyor. Sürdürülebilir kalkınma, malzemenin geri dönüşümü, güney ülkelerinin borçlarının yeniden yapılandırılması, teknik moratoryum, yenilenebilir enerji kaynakları, çalışma süresinin bölüşülmesi projeleri, herkesin bütçe zamanı nı daha iyi kullanması yönündeki umutlar; hepsinde söz konusu olan şey, zaman. Özellikle onun süresi; oluşumuzdaki arkadaşlığı; denge ve gelişim anı; geleceğe açılış. Ich bin, ich war, ich werde sein, başat zorunluluk, varlık ilkesi ve tehdit altındaki toplumların kişileri olarak kalıyor. Her ne kadar artık Challenger gibi uzayda kaybolmuyorsak da bu zaman çevreni, her yandan fırlatmaya hazır, sıfır gecikme, reklamın etkileri türünden baskılar altında daralmaktadır. Henri Lefebvre in 2 açıkladığı gibi, birey bunlarda kullanılarak aşağılanmaktadır. Kişi, sorumluluk dolayısıyla 2. Henri Lefebvre, François Mitterand ın Cumhurbaşkanlığına seçilmesi dolayısıyla Nouvelles littéraires (12 Temmuz 1981) ile yapılan söyleşi. 16