CAROL J. ADAMS 1951 yılında doğan Carol Adams, 1970 yılı başlarında University of Rochester da kadın çalışmaları üzerine eğitim görmüş, Vietnam

Transkript

1 CAROL J. ADAMS 1951 yılında doğan Carol Adams, 1970 yılı başlarında University of Rochester da kadın çalışmaları üzerine eğitim görmüş, Vietnam Savaşı protestolarında yer almış, Yale Divinity School ve University of Pennslylvania bünyesinde birçok kadın hakları programına katılmıştır sonları ve 1980 yılları boyunca yoksulluk, ırkçılık ve cinsiyetçilik karşıtı bir sivil toplum kuruluşu olan Chautaugua County Rural Ministry başkanlığını yürütmüştür yılında taşındığı ve halen yaşadığı Dallas ta evsizlere ve risk altındaki gençler ve çocuklara barınma sağlayan bir kuruluşta çalışırken Etin Cinsel Politikası nı tamamlamıştır. Halen biri Jane Austen üzerine, diğeri de Chautauqua County deki bazı cinayetleri konu alan bir gerilim romanı olmak üzere iki kitap üzerinde çalışıyor. Yazarın diğer kitapları şunlardır: Ecofeminism and the Sacred. Continuum, Neither Man nor Beast: Feminism and the Defense of Animals. Continuum, Woman-battering: Creative pastoral care and counseling series. Fortress Press, Marie M. Fortune ile birlikte: Violence against Women and Children: A Christian Theological Sourcebook. Continuum, Josephine Donovan ile birlikte: Animals and women: Feminist theoretical explorations. Duke University Press, The inner art of vegetarianism: Spiritual practices for body and soul. Lantern Books, Journey to gameland: How to make a board game from your favorite children s book. Lantern Books, 2001 Howard Williams ile birlikte: The ethics of diet: A catena of authorities deprecatory of the practice of flesh-eating. University of Illinois Press, 2003 Help! My child stopped eating meat!: An A-Z guide to surviving a conflict in diets. Continuum, The Pornography of Meat. Continuum, Prayers for Animals. Continuum, God listens when you re sad: Prayers when your animal friend is sick or dies. Pilgrim Press, God listens to your love: prayers for living with animal friends. Pilgrim Press, God listens to your care: prayers for all the animals of the world. Pilgrim Press, Douglas Buchanan ve Kelly Gesch ile birlikte: Bedside, bathtub and armchair companion to Frankenstein. Continuum, The Feminist Care Tradition in Animal Ethics: A Reader. Columbia University Press, 2007 How to eat like a vegetarian even if you never want to be one: More than 250 shortcuts, strategies, and simple solutions. Lantern Books, Living among meat eaters: The vegetarians survival handbook. Lantern Books, 2008.

2 Ayrıntı: 736 İnceleme Dizisi: 250 Etin Cinsel Politikası Feminist-Vejetaryen Eleştirel Kuram Carol J. Adams Kitabın Özgün Adı The Sexual Politics of Meat A Feminist-Vegetarian Critical Theory İngilizceden Çeviren Güray Tezcan & Mehmet Emin Boyacıoğlu Yayıma Hazırlayan Özge Altın Son Okuma Arlet İncidüzen Carol J. Adams, 2010 This translation is published by arrangement with Bloomsbury Publishing Inc. Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım: 2013 İkinci Basım: 2015 Üçüncü Basım: 2017 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu - İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Carol J. Adams Etin Cinsel Politikası Feminist-Vejetaryen Eleştirel Kuram

4 İNCELEME DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR ÇALIŞMAK SAĞLIĞA ZARARLIDIR Annie Thébaud-Mony BERABER Richard Sennett HAYATIN ANLAMI Terry Eagleton DUYURU Michael Hardt-Antonio Negri KÜRESELLEŞMENİN SONU MU? Arif Dirlik İSYAN PAZARLANIYOR Joseph Heath & Andrew Potter VAMPİRİN KÜLTÜR TARİHİ Gülay Er Pasin TUHAF ALAN Burcu Canar ÜTOPYA Nilnur Tandaçgüneş AKIL HASTALIĞI VE PSİKOLOJİ Michel Foucault İŞLETME HASTALIĞINA TUTULMUŞ TOPLUM Vincent de Gaulejac ETİN CİNSEL POLİTİKASI Carol J. Adams TOPLUMLA YÜZLEŞME Zülküf Kara KÜRESEL ÇARKIN DIŞINDA KALANLAR Kathrin Hartmann AZINLIĞIN ZENGİNLİĞİ HEPİMİZİN ÇIKARINA MIDIR? Zygmunt Bauman PSİKOLOJİDE SÖZ VE ANLAM ANALİZİ Sibel A. Arkonaç ÇALIŞMA SORUNU Kathi Weeks BENLİK YANILSAMASI Bruce Hood VAHŞİ HUKUK Cormac Cullinan TÜRKİYE KENTLEŞMESİNİN TOPLUMSAL ARKEOLOJİSİ Erbatur Çavuşoğlu MARKSİZMDEN SONRA MARX Tom Rockmore OYUN, OYUNBAZLIK, YARATICILIK VE İNOVASYON Patrick Bateson & Paul Martin İLAHİ GAZAP: DEHA NEDİR? DÂHİ KİMDİR? Darrin M. McMahon HARCIYORUM ÖYLEYSE VARIM Ekonominin Gerçek Maliyeti Philip Roscoe ikomünizm Colin Cremin

5 Her yıl 31.1 milyar, her gün 85.2 milyon Her saat 3.5 milyon, her dakika in anısına ve İlk okurum Mary Daly nin ( ) anısına: Kendimizi güvende hissettiğimiz dünyaların kapısını o araladı.

6

7 Hakkından feragat etmek ne şimdi mümkün ne de ilerde mümkün olacak. Böyle bir şey edebiyatta mümkün olsaydı o zaman da iyi bir şey olmazdı. Gelecek kuşağın rahata ermesi için bu kuşak elini taşın altına koymak zorunda. Sırf bizim sayemizde bir şeylerin değişemeyeceğini ben de biliyorum. Bazı parçalar, paragraflar, belki bir sayfa: Daha fazlası değil ama. ( ) Benim gördüğüm kadarıyla insan ruhu, öyle bir an geliyor ki, sil baştan diyor. Şimdi o anlardan birindeyiz. O yüzden kimse bütün resmi kolay kolay göremez. En keskin görüşlü olanımız bile anca bir burnun ucunu, bir omzun suretini, kıvrılıp giden bir şeyi, yani hep hareket halinde olanı fark edebilir. Ben yine de o bir anda görünüp kayboluvereni yakalamanın en iyisi olacağı kanaatindeyim. -Virginia Woolf tan Gerald Brenan a Noel Hayvanların ölü bedenlerini nasıl kullanacağımızı öğrendiğimiz gibi öfkeyi nasıl kontrol edeceğimizi de öğrendik. Yara bereydi, dayaktı, değişimdi derken sağ kaldık ve büyüdük. Angela Wilson ın deyişiyle, yola devam ediyoruz. -Audre Lorde The Uses of Anger: Women Responding to Racism Söyle bakalım Stella, bir sonrakini çekerken temize, Aynı ciddiyetle bağlı kalacak mısın metne? -Jonathan Swift Şiirlerini derleyen Stella ya

8

9 İçindekiler Türkçe Baskıya Önsöz...13 Etin Cinsel Politikası nın Yirminci Yıl Baskısına Önsöz...19 Onuncu Yıl Baskısına Önsöz...29 İlk Baskıya Önsöz...47 Nellie McKay in Sunuşu: Feministlerin Mizah Anlayışı Yoktur...57 Teşekkür...65 BİRİNCİ KISIM Etin Ataerkil Metinleri 1. Etin Cinsel Politikası...75 Erkek Kimliği ve Et Yeme...77 Et: Erkeğe Mahsus...80 Etin Irksal Politikası...83 Et Kraldır...86 Et Yemenin Eril Dili...89 Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği/Tür Eşitsizliği...90 Bitki : Kadınsı Edilgenliğin Simgesi?...92 Et Ataerkinin Bir Simgesidir Hayvanlara Tecavüz Edilmesi, Kadınların Kesilmesi...97 Kayıp Gönderge Kadınlar ve Hayvanlar: Örtüşen ama Kayıp Olan Göndergeler Irkçılık ve Kayıp Gönderge Cinsel Şiddet ve Et Yeme Nesneleştirme, Bölümlere Ayırma ve Tüketme Döngüsü Mecazen Et Tüketmek Bölümlere Ayrılmanın Atlanması Maskelenmiş Şiddet, Susturulmuş Sesler Maske Olarak Dil Yanlış Adlandırma Kaynaşık Baskılar Gerçek Anlamda Düşünmek Susturulmuş Sesler Yeni Adlandırma Söz İnsanı Yarattı Pisagor un Öğretileri Vejetaryen Karşı Çıkış Edebiyatı...171

10 Vejetaryen Söz İnsanı Yarattı Savaş Düzenine Sokulmuş Sohbetler Etin Öyküsü İKİNCİ KISIM Zeus un Midesinden 5. Paramparça Metinler, Paramparça Hayvanlar Parçalarına Ayırmanın Tanımı Joseph Ritson: Vejetaryenliğin Muhafızı Gerçek Anlamı Yazmak; Vejetaryenliği Yazmak Vejetaryen Sözü Taşımak Frankenstein ın Vejetaryen Canavarı Kapalı Çemberler ve Vejetaryen Bilinci Romantik Vejetaryen Sözü Taşımak Susturulmuş Anlamları Deşifre Etmek Feminizm, I. Dünya Savaşı ve Modern Vejetaryenlik Savaşın Cinsel Politikası I. Dünya Savaşı: Vejetaryenliği Modernleştirmek Kadın Edebiyatı ve Genişletilmiş Cephe Vejetaryenliğin Altın Çağı ve Kadın Edebiyatı Anlatısal Sekte Vurma Stratejisi Hâkim Görüşlerin Üstesinden Gelmek ÜÇÜNCÜ KISIM Pilav Ye, Kadınlara İnan 8. Vejetaryen Bedenin Bozunumu Vejetaryen Bedeni Tanımlamak Eleştirel Bozunumlar Cinsellik ve Vejetaryen Beden Et Fobisi? Vücut Bulan Meramlar Feminist-Vejetaryen Eleştirel Kuram Feminizmin ve Vejetaryenliğin Tarihini Yeniden Yapılandırmak Vejetaryen Arayış Vejetaryen Anlam ve Edebiyat Eleştirisi Vejetaryen Bedenin Feminist-Vejetaryen Yorumuna Doğru Sonsöz: Ataerkil Tüketimin İstikrarını Bozma Kaynakça Yirminci Yıl Kaynakçası Dizin...381

11 Çevirmenin Önsözü Merhaba. Oldukça uzun ve incelikli bir çeviri sürecini geride bıraktık. Bu önsözü, yalnızca çeviriye dair bazı teknik bilgiler vermek için yazıyoruz. Çevirmekte zorlandığımız bazı sözcükler olduğunu itiraf etmemiz gerekir. Zaman zaman da okurun metnin aslında geçen sözcüğü bilmesinin, konuyu kendi başına araştırabilmesi bakımından daha yararlı olacağını düşündük. Bu gibi gerekçelerle kimi sözcüklerin İngilizce metindeki karşılıklarını çevirmenin notu (ç.n.) şeklinde sayfanın altına yerleştirdik. (ç.n.) ve (y.h.n.) diye belirtilen notları kitabın Türkçe baskıya hazırlanması sürecinde düzeltmen ve çevirmenler olarak

12 biz ekledik. Bunların dışında kalan numaralandırılmış dipnotlar ise yazar Carol J. Adams a aittir. Bu kitabın bazı kısımları İngilizce ye yerleşmiş cinsiyetçi veya türcü deyimleri ifşa etme amacı taşıyor. Bu gibi durumlarda İngilizce deyimleri Türkçe metinde aynen bıraktık ve yanına köşeli parantez açarak tam karşılığı varsa onu yazdık. Tam karşılığı yoksa birisi birebir karşılığı diğeri ise anlamsal karşılığı olan iki öneriyi yerleştirdik. Metnin içindeki italik sözcüklerin, tırnak işaretlerinin ve parantezlerin büyük çoğunluğu yazara aittir. Biz metnin içine, anlaşılırlığı güçlendirmek adına yer yer ekleme yapma gereği duyduğumuzda bunu köşeli parantezle ilettik. Birincil hedefimiz, olabildiğince fazla kişi tarafından kolayca anlaşılabilecek bir metin oluşturmaktı. Bu yüzden yeri geldiğinde bir sözcüğün Türkçe si mevcut olmasına rağmen Türkçe de daha sık kullanılan yabancı karşılığını, yeri geldiğinde ise bir sözcüğün yabancı karşılığı kimi kesimler tarafından daha çok bilinmesine rağmen herkes anlayabilsin diye Türkçe sini seçtik. Dernek veya yer isimlerini çok oturmuş bir Türkçe si olmadığı sürece orijinal isimleriyle bıraktık. Kitap isimleri ise kitaplar Türkçe de yayınlanmış ise ilk göründüğü yerlerde orijinal isimleriyle, sonra Türkçe leriyle anıldı. Türkçe leri yok ise metin boyunca orijinal isimleriyle anıldılar; ancak konuyla çok yakın ilişkili bulduğumuz Türkçe si olmayan kimi kitapların adlarının Türkçe karşılıklarına köşeli parantez ile yer verdik. Sürçülisan ettiysek affola. Güray Tezcan (Londra) Mehmet Emin Boyacıoğlu (Ankara) Nisan

13 Türkçe Baskıya Önsöz The Sexual Politics of Meat [Etin Cinsel Politikası] 1990 da İngilizce olarak yayımlandı ve o zamandan beri birçok dile tercüme edildi. Türkçe ye yapılan bu yeni çeviri beni çok memnun etti. Kitabım ilk basıldığında, onu bugün Türkçe ye çeviren iki kişiden biri bir, diğeriyse iki yaşındaydı! Geçen onca yıla rağmen kitabım tüm dünyada ve tabii ki Türkiye de geçerliliğini sürdürüyor; çünkü tahlil ettiği kültür hâlâ gelişmeye devam ediyor. Et yemenin erkek egemenlikle ilişkili olduğunu, kadınlar ile insan olmayan hayvanların benzer ve birbirine bağlı şekillerde konumlandırıldığını iddia ediyorum. Etin cinsel politikasının yemek kitaplarında, filmlerde ve romanlarda, felsefi önerme- 13

14 Etin Cinsel Politikası lerde ve reklamlarda etkin olduğunu fark ettim. Şimdi de şu soruyu sorabiliriz: Etin cinsel politikası Türkiye kültürünün neresindedir? Çevirmenlerim bu soruyu cevaplamama yardımcı oldu ve beni belli örneklere yöneltti. Türkiye nin çokkültürlü bir imparatorluğun (Osmanlı İmparatorluğu) ardılı olmasından mütevellit çeşitli etnik ve dini gruplara evsahipliği yaptığını ve yekpare bir kültürün hüküm sürmediği bu ülke hakkında fazlaca genelleyici çıkarımlar yapmadan önce dikkatli olunması gerektiğini bana hatırlattılar. Kültürel asimilasyon, şiddetli baskı ve güncel insan hakları ihlalleri ile şekillenen bir tarihle karşı karşıyayken kafamızda şöyle bir soru belirebilir: Neden etin cinsel politikası? Bu kitapta tartışmaya açılan şiddetin Türkiye tarihi ve kültürü ile ilişkisi ne? Toplumsal cinsiyet ile yemek kültürü arasında değişmez bir ilişki olduğu iddia edilebilir mi? Hayır. Zaten Etin Cinsel Politikası nın amacı da bu değil. Etin Cinsel Politikası, kimi çağrışımların mevcut tahakkümü nasıl güçlendirdiğini inceleyerek çok yönlü, birbirine kenetlenmiş baskı biçimlerini dikkate almak için bir metodoloji öneriyor. Şiddeti kıymetli addeden hâkim kültüre muhalif olmanın bir yolunu sunuyor. Seçkin bir askeri zümre tarafından kurulan ve askerlik yapmanın her erkek için zorunlu olduğu bir ülke olan Türkiye nin devlet politikası, tüm erkeklerin devlet ruhsatlı şiddetle yetkilendirildiği bir ortam yaratıyor, ataerkil değerlerin egemenliğini sürdürmesine olanak veriyor. Bu durumun sonuçlarını namus adı altında işlenen kadın cinayetlerinde olduğu gibi LGBT bireylere yönelik nefret suçlarında (ve özellikle trans bireylerin öldürülmesinde) görmek mümkün. Birçok başka ülke gibi Türkiye de de cinsel taciz ve tecavüz vakaları oldukça yaygın. Etin Cinsel Politikası nda yalnızca kadınlara değil, egemen olmayan bütün diğer insanlara ve hayvanlara yönelik cinsel şiddet ile kötü muamele arasında bir bağıntı olduğunu savunuyorum. Türkçe deki mal kelimesi (eşya, mülk gibi anlamlarının yanı sıra) hem kırsal lehçelerde büyükbaş hayvan hem 14

15 15 Carol J. Adams de kent argosunda iffetsiz kadın anlamına geliyor. Türkiye de hâkim erkek kültürü, erkeksi olmayan varlıkların arasındaki çağrışımı onları aşağılamak için kullanarak bu kelimenin çift anlamlılığını suistimal ediyor. Mala vurmak veyahut ete gitmek kulağa büyükbaş hayvanlar ile ilgiliymiş gibi gelse de aslında seks işçileriyle birlikte olmak demek. Kadınbudu köfte adında bir yemeğin varlığı ve bir peynir çeşidi olan kaşar ın hafifmeşrep kadın anlamında kullanılması da cabası... Kadınlar ve insan olmayan hayvanlar arasındaki bir diğer ilişki de doğurganlıkları üzerindeki denetim. Türkiye son on yıldır muhafazakâr bir siyasi parti tarafından yönetiliyor. Bu on yıl boyunca birçok kadın düşmanı yasa çıkarıldı. Kadın Bakanlığı diye bilinen Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na dönüştürüldüğünde, bu isim değişikliği aynı zamanda bir odak kaymasının da ilanıydı. Hükümet tarafından kürtajı bir suç haline getirme çabaları sürüyor. (Kürtajı erişilemez ve yasa dışı bir şey yapmak, yok olacağı değil yalnızca kadınlar için daha tehlikeli bir hal alacağı anlamına gelir.) Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, evli çiftlere en az üç çocuk sahibi olmalarını öğütlemeye devam ediyor; çünkü Türkiye nin daha genç bir nüfusa ihtiyacı var ve bu hedef ancak kadının ömrünün önemli bir kısmında eve kapanmasıyla mümkün oluyor. Yakın zamanda Uluslararası Af Örgütü Türkiye: İfade Özgürlüğünün Tam Zamanı adlı bir rapor yayınlayarak Türkiye yi muhalif olmayı suç olmaktan çıkarmaya davet etti. Yayınlanan doküman şöyle açıklıyordu: Türkiye de ifade özgürlüğü tehdit altında. Her yıl siyasi aktivistler, insan hakları savunucuları, gazeteciler, avukatlar ve diğerleri aleyhinde hukuku istismar eden yüzlerce kovuşturma açılıyor. Bu kovuşturmalar bugün Türkiye nin en köklü insan hakları sorunlarından birini temsil ediyor. Bu tür davalar genellikle, devleti eleştiren veya hassas meseleler hakkında resmi görüşün aksi fikirler ifade eden kişiler aleyhinde açılıyor.

16 Etin Cinsel Politikası Mesele hayvancılığa geldiğinde Amerika Birleşik Devletleri de duruma muhalefet eden aktivistleri hedef alıyor. Birleşik Devletler de hayvan özgürlüğü aktivizmine yönelik baskıcı tepkiler her geçen gün daha da yaygınlaşıyor. Eyaletler birer birer ag-gag kanunları * adı verilen yasaları geçiriyor. Bu yasalar büyük, endüstrileşmiş ziraat tesislerinde (yani evcilleştirilmiş hayvanların öldürülüp ete dönüştürülmeden önce ya da benim dişilleştirilmiş protein diye adlandırdığım şeylerin üretirlerken hapsedildiği yerlerde) olup bitenleri fotoğraf veya video çekerek belgelemeyi yasa dışı hale getiriyor. Birçok aktivist bu yerlerde yapılanları kayıt altına alabilmek için buralarda müstear isimlerle işe girmişti. Bu ag-gag kanunları, tesislere girebilmek için iş arıyormuş gibi yapmayı dahi yasaklıyor. Etin Cinsel Politikası nda kayıp gönderge sistemi fikrini ortaya atıyorum. Et, yumurta ve süt ürünleri üretimi yoluyla hayvanlar kayıp hale getiriliyor. Bireyler olarak, canlı varlıklar olarak ortadan kayboluyorlar. Devletler ag-gag kanunları aracılığıyla endüstrileri kolluyor ve kayıp gönderge sistemini ayakta tutuyor. Bunun yanı sıra, hayvan hakları aktivizminin bazı biçimleri (2006 da National Cattlemen s Beef Association [Ulusal Sığır Yetiştiricileri Birliği] gibi gruplar ile Pfizer ve GlaxoSmithKline gibi büyük ilaç şirketlerinin talebiyle geçen Animal Enterprise Terrorism Act [Hayvancılık Teşebbüsleri Terörizm Yasası] yardımıyla) eko-terörizm addediliyor. Hayvanları korumanın Amerika Birleşik Devletleri nde iç güvenliğini tehdit etmek olarak gösterilmesi, hak mücadelelerinde geriye gidişten başka bir şey değildir. Bir Amerika Birleşik Devletleri Adalet Bakanlığı araştırması, hayvan hakları aktivistlerini takip etmek için kullanılan kaynakların boşa harcanmış olduğu, organize suç örgütlerinden gelebilecek yüksek seviyede risk yerine düşük seviyede risk oluşturan bu tür aktivitelere mesai harcandığı tespitini yapıyor. * Ag-gag laws: Tarım, çiftçilik, ziraat anlamındaki agriculture kelimesinin ilk hecesi ile hem gizli kamera şakaları için kullanılan hem de birisinin ağzını tıkayıp onu susturmak manasına gelen gag sözcüğünün bir araya getirilmesiyle oluşturulan bir tamlama. (ç.n.) 16