Yafll l kta Sosyal liflki ve Toplumsal Hayata Kat l m*

Transkript

1 DERLEME/REVIEW Akad Geriatri 2010; 2: Gelifl Tarihi/Received: 22/07/ Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 04/08/2009 Yafll l kta Sosyal liflki ve Toplumsal Hayata Kat l m* Participation in Social Relations and Social Life in Old Age** Oya Hazer, Özge Aslan Hacettepe Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü, Ankara, Türkiye Department of Family and Consumer Sciences, Faculty of Economic and Administrative Sciences, Hacettepe University Ankara, Turkey * Bu derleme, Akademik Geriatri 2009 Kongresinde sunulmufltur. ** This review was presented at Academic Geriatrics 2009 Congress. ÖZET Yafllanma, tüm dünya ülkeleri aç s ndan önemi her geçen gün artan evrensel bir gerçekliktir. Yafll nüfusun h zla artmas yla uzun yaflam n getirdi i yaln zl k, yoksulluk, özürlülük, kronik hastal klar, bak m ve destek gereksinimi yafll sorunlar ve yafll l k hizmetlerinin tüm yönleriyle yeniden ele al nmas n gündeme getirmifltir. Dolay s yla tüm dünyada giderek önem kazanan, insanlar n sa l kl ve baflar l yafllanmalar, yafll lar n yaflam kalitelerinin yükseltilmesi, toplumla bütünleflmeleri ve toplumla uyumlu olarak yaflamalar konusu gündemdedir. Yafllanma do al bir süreçtir, bu dönemde insanlar n fiziksel sorunlar kadar psikolojik ve sosyal uyum sorunlar yla da ilgilenme ihtiyac artm flt r. Yaflam her dönemde kendine özgü özellikleriyle de erlidir. Do umdan itibaren, bireylerin gereksinmeleri göz önünde bulundurularak sosyal devlet taraf ndan sa lanacak hizmetler ve kiflilerin bilinçlendirilerek bu hizmetlerden yararlan r hale gelmeleri hem sa l kl hem de nitelikli bir yaflam n vazgeçilmez kofluludur. Böylece ileri yafllarda da bireyler toplumdan soyutlanmadan mutlu bir yaflam sürdürebilecektir. Sonuç olarak; bütün yafl gruplar n n toplumsal yaflama ve toplumsallaflman n sürdürülmesine karfl l kl olarak katk lar vard r ve hiçbiri ihmal edilebilir de ildir. Bu nedenle toplumsal de erlerimizi korumak ve sürdürmek için kuflaklar aras iliflkileri güçlendirecek, aktar mlar kolaylaflt racak yafll ve genci, yafll ve çocu u bir araya getirecek projelerin gelifltirilmesi önem kazanm flt r. Anahtar Kelimeler: Yafll l k, yafll l k sorunlar, sosyal iliflkiler. ABSTRACT Aging is a universal reality, the importance of which is increasing throughout the world with each passing day. The rapid increase in the elderly population and the concomitant increase in loneliness, poverty, disabilities, chronic illnesses, and the need for care and support brought forth by a long life span have necessitated a reexamining of the problems and services related to the elderly in all aspects. Thus, issues such as aging successfully and with good health, raising the quality of life of the elderly and ensuring their integration and coherence with society are gaining in importance throughout the world and are on the national Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Dr. Özge Aslan Demirtepe Özveren Sokak No: 13/6 K z lay, Ankara/Türkiye e-posta: ozgeaslan1979@hotmail.com.tr 143

2 Participation in Social Relations and Social Life in Old Age agenda of many countries. Aging is a natural process. The need to deal with issues regarding people s psychological and social adaptation, as much as their physical problems, has increased in recent decades. Life is precious in every stage/period with its own unique characteristics. The provision of services by the social state in accordance with the needs of the individual from birth and the raising of awareness among individuals to utilize them are indispensable requirements for health and life quality. Individuals can thus live happily without being isolated from society in their old age. In conclusion, individuals of all age groups and society make mutual contributions to social life and to the continuation of socialization, and neither can be ignored. Therefore, the development of projects to strengthen the relations between generations, to facilitate the passing of experiences on to others and to bring older people close to youth and infants for the purpose of preserving and continuing our social values has gained new importance. Key Words: Old age, problems of the elderly, social relations. Yafllanma, tüm dünya ülkeleri aç s ndan önemi her geçen gün artan evrensel bir gerçekliktir (1). Yirminci yüzy l n sonunda dünyada ortaya ç kan yaflam beklentisinde artma ve bebek do um h z ndaki azalma e ilimleri, yafll nüfusun genel nüfusa oran n oldukça art rm flt r (2) y l nda dünya genelinde ilk defa yafll bireylerin oran çocuklar n oran n geçmifltir. Bugün dünya nüfusunun %10 unu 65 ve üzeri yafllardaki bireyler oluflturmaktad r (1). Yafll l k; insan n do umla ölüm aras nda geçen çocukluk, ergenlik, gençlik, yetiflkinlik ve yafll l k olarak s ralayabilece imiz yaflam dönemlerinin sonuncusudur (3). Bugün yafll l n bafllang c için belli bir yafl s n r saptamak olanaks zd r. Çünkü bu, toplumdan topluma, ayn toplumun zaman ndan zaman na, ayn toplumda yaflayan insanlar n e itim düzeylerine ve ekonomik koflullar na göre bir de iflim gösterdi i gibi; cinsiyete, fizyolojik ve psikolojik yafla göre de bireysel ayr l klar göstermektedir (4). Yafll nüfusun h zla artmas yla uzun yaflam n getirdi i yaln zl k, yoksulluk, özürlülük, kronik hastal klar, bak m ve destek gereksinimi yafll sorunlar ve yafll l k hizmetlerinin tüm yönleriyle yeniden ele al nmas n gündeme getirmifltir (1). Dolay s yla tüm dünyada giderek önem kazanan, insanlar n sa l kl ve baflar l yafllanmalar, yafll lar n yaflam kalitelerinin yükseltilmesi, toplumla bütünleflmeleri ve toplumla uyumlu olarak yaflamalar konusu gündemdedir (3). Yafllanma do al bir süreçtir, ancak yafll l kla birlikte ortaya ç kan anatomik ve fizyolojik de ifliklikler birçok sorunu beraberinde getirmektedir (2). Bu dönemde insanlar n fiziksel sorunlar kadar psikolojik ve sosyal uyum sorunlar yla da ilgilenme ihtiyac artm flt r (5). Psikososyal de ifliklikler göz önüne al nd nda bireyin toplumsal etkinli i ve gücü, prestiji, yak n iliflkileri, cinsel aktivitesi, sayg nl, sosyal yaflant s ve destekleri azalmakta; etkin rolü kaybolurken daha edilgen bir pozisyona yönelmektedir. Birey kendi ihtiyaçlar n karfl - lay p di er insanlara yard m ederken, giderek tüketen ve yard ma muhtaç insan durumuna gelebilmektedir. Birey sevdi i insanlar giderek yitirmektedir. Çocuklar evi terk etmifl, sevdi i insanlar, belki de efli ölmüfl, tan d de erler kaybolmufl, hayat n h zl de iflikliklerine eldeki bilgileriyle uyum sa layamam fl, hayat tarz de- iflmifl veya de ifltirilmifl, yaflam süresinin azalmakta oldu unun fark na varm fl, ekonomik özgürlükleri ortadan kalkm fl olabilir. Birey bu aflamada, yeterli sosyal destek alamazsa, bu olgular n do urdu u yo un izolasyon duygusuna karfl, korumas z kalabilir (6). Psikolojik olarak yafll l k öteki kiflilerden çok, kendine odaklanmaya neden olur ve bunlar n sonucunda sosyal olarak toplulu a kat lma düzeyinde azalma görülür (5). Türkiye de kentleflme ve sanayileflme özellikle büyük kentlerde, aile yap lar nda önemli de iflikliklere neden olmufltur. Ataerkil aile yap s ndan çekirdek (modern) aile yap s na çok h zl bir geçiflin sürdü ü ülkemizde bu de iflimden en fazla etkilenen grup yafll lard r. Y llard r aile içinde söz sahibi olan yafll lar kentlerde yaflam flartlar n n güçleflmesiyle ailelere yük olmaya bafllam flt r (7). Geleneksel olarak aile içinde; bireylerin bak m ndan ve ev ifllerinin yürütülmesinden sorumlu olan kad n n, giderek artan oranda çal flma yaflam na girmesiyle ev içindeki görevlerinde aksamalar olmufl, evde bak m ve hizmet bekleyen çocuk, yafll, hasta ve sa l kl bireyler etkilenmifl, beliren sorunlar aile içi iliflkilerde sorunlara yol açm flt r. Yaln z yaflayan yafll lar ise yafll l kla ortaya ç kabilen fiziksel, psikolojik ve sosyal tüm sorunlar yla kendi kendilerine bafl etme 144 Akad Geriatri 2010; 2:

3 Yafll l kta Sosyal liflki ve Toplumsal Hayata Kat l m durumunda kalmakta, kimi zaman sorunlar n çözümleyebilmekte kimi zamanda sorunlar n n çözümünü rastlant lara b rakmaktad r (8). Sosyal yaflam n olmazsa olmaz koflullar ndan biri kendi d fl m zdaki bireylerin varl ile yaflam m z sürdürmemizdir. Aile ve arkadafl ortam bu iliflkilerin en yo un yafland ve birey aç s ndan en güvenilen ve rahat edilen ortamlard r. Bu tür ortamlar sosyal aç dan bireyin rahatlamas ifllevini görür. Yafll l kta bireyin sosyal yönden aktif olmas n sa layan da sosyal iliflki ve hobilerdir (9). Ev ve aile ile ilgili konular, yaflamdan al nan doyum, çal flma durumu, sa l k hizmetlerinin ulafl labilirli i, yafll lar n yaflam kalitelerini etkileyen önemli de iflkenlerdir (10). Ancak yafll l kta yaflam kalitesinin göstergelerini farkl araflt rmac lar n aç klamalar çerçevesinde, özetle dört kategoride de erlendirmek mümkündür. Bunlar; 1. Ekonomik Göstergeler Bu kapsamda, teknolojik geliflme ve ekonomik büyüme yer almaktad r. Gayrisafi milli has ladan kifli bafl na düflen y ll k gelir, mülkiyet sahipli i, çal flma koflullar na uygunluk ve dayan kl tüketim mallar sahipli- i gibi ekonomik göstergelerin görece iyilik halini ifade eder (11). 2. Sosyal Göstergeler Bu kategoride, yafll lar n toplum düzeyinde ve gündelik yaflamlar n sürdürmelerine iliflkin de iflkenler üzerinde durulur. Burada önemli olan yaflam kalitesinin art r lmas ve süreklili inin sa lanmas d r. Bu de- iflkenlerin içinde en dikkat çekici olanlar; sosyal iliflkilerde aktiflik, sosyal güvence, bilgi ve deneyim sahipli- i, dengeli beslenme durumu, konut ve çevre koflullar - n n bireyin yaflamas na olan uygunlu u, kamu güvenli- i, sa l k durumunun görece iyi olma hali, fiziki hareketlilik kapasitesine sahipliktir (seyahat ve gezi olanaklar na yönelik performans) (12). 3. Psikolojik Göstergeler Bu göstergenin kapsam nda, yafll n n genel mutluluk ve doyum duygular n n yer ald görülür. Bu kategoride yafll bireyler aç s ndan aile, akraba ve arkadafl çevresi dedi imiz sosyal çevresinden ald doyum, kendi sa l k durumundan duydu u memnuniyet, k saca yaflam ndan ald doyum gibi faktörler akla gelir. 4. Sa l k Göstergeleri Bu kapsamda tümüyle bireyin sa l na yönelik faktörler bulunur. Bunlar zihinsel, ruhsal ve fiziksel sa l k durumu ile ilgili olmakla birlikte bu hizmetlerden yararlanma durumunu da içerir. Bu çerçeveden bak ld nda yaflam kalitesinde dört farkl göstergenin birbiriyle iliflkili oldu u ve görece iyi olma halini kapsad görülür. Bu nedenle yaflam kalitesi, yaflam doyumu ve baflar l yafllanma durumu birbirlerinden farkl biçimde tan mlansa bile birbirleriyle iliflkili kavramlar olarak karfl m - za ç kmaktad r. Baflar l yafllanma kapsam içinde yaflam kalitesi, bireyin kendini yafll l a haz rlama sürecinde sosyal çevresini ve iliflkilerini canl tutmak, maddi olanaklara sahip olmak, sa l k sorunlar n en aza indirmeyi gerekli k lan koruyucu önlemler almak, bellek ve fiziksel ifllevlerini gelifltirici çabalar içinde bulunmak ve yaflama pozitif bakmas n becerebilmek anlam na gelmektedir (11). Günümüzde, kentlerde yafll yaflam tiplerine bak ld - nda art k ço u kendi evinde çocuklar ndan ba ms z kendine ait program uygulamak istemektedir. Bu durum bireyselleflmenin bütün toplum kuflaklar na yay ld n n bir göstergesi olmaktad r. Kent yaflam nda yafll lar n toplumsal yaflama kat l mlar kendileri aç s ndan daha aktif devam etmektedir. Yafll lar n teknoloji ve sosyal de iflmeye uyumlar, içinde bulunduklar ortamlar n gere i olarak artmaktad r. Bu durum yafll lar için olumlu bir sonuçtur. Yaflama ba l l klar n, kendileriyle ilgili fark ndal klar n art r r. Fakat bir yandan da daha fazla bireysel yaflamaya yönelmeleri nedeniyle, alt kuflaklarla daha az iliflki kurma sonucunu do urur (13). Bu çerçeveden yola ç k larak, bireylerin yafll l k döneminde sosyal ihtiyaçlar n karfl lamalar ve yaln zl k duymamalar, bir ifle yaramalar, bir ifli baflarmalar ve toplumsal sorumluluk duygusunu tatmalar bak m ndan önce sosyal iliflkilerini canl tutmalar gerekir. Bu davran fllar bir bak ma yaflam anlamland rman n da yoludur. Bireylerin yaflamlar nda sosyal iliflkilerini canl tutmas demek; aile, akrabal k, komfluluk ve özellikle arkadafl çevresini geniflletmesi kadar hobi ya da hobiler (u rafl içinde bulunmalar ) gelifltirmesiyle de mümkündür (14). Özellikle sosyal iliflkilerin geniflli inin, yafllanman n olumsuz durumlar n bertaraf etti i, sosyal rollerin yitirilmesi karfl s nda bir denge oluflturdu u bilinmektedir. Sosyal iliflki a, yafll birey için bir destek mekanizmas d r. Bu da yafll n n kendine olan güven Akad Geriatri 2010; 2:

4 Participation in Social Relations and Social Life in Old Age duygusunun ve kiflisel de erlilik alg s n n artmas na ve sosyal yeterlili inin güçlü olmas na yol açar (11). Yafll bireyin onu idare edebilecek derecede sa l kl olmas n n önemini ayr ca vurgulamak ve yafll l k dönemine girmeden önce yafll l a sosyal anlamda yat r m yapmak gerekir. Sosyal yat r m; standart bir gelire, sa l k güvencesine ve kalacak bir mekana sahip olmak, yaflam tarz anlam nda düzenli ve dengeli beslenmek, beden ve ruh sa l aç s ndan müzik ve sporla u raflmak, akrabal k, komfluluk ve arkadafll k iliflkilerini sorunsuz bir biçimde oluflturmak, iletiflimde uzlaflmac bir tav r gelifltirmek ve kendisini meflgul edecek hobilerle u rafl içinde olmak gibi anlamlara gelir. Bu etkinliklerden birini ya da birkaç n yapmak sosyal aç dan yaflam kalitesinin yükselmesine yol açt gibi yaflam n daha keyifli hale gelmesini de sa lar (15). Zamana ba l olarak bireyin yaflad ortama uyum sa lamas ndaki güçlükler ile organizmada iç ve d fl etmenler aras ndaki dengenin sa lanmas ifllevinin azald dönemlerde sosyal deste in art r lmas na gerek bulunmaktad r. Yafll l k sorunlar n n tam olarak çözümlenmesi bir ülkenin endüstrileflme, flehirleflme, genel kültür, sa l k kültür düzeyi ve sosyal yap s ile yak ndan ilgilidir (16). Sosyal devlet ilkesinin gere i olarak, her geçen gün toplam nüfus içerisindeki oran artmakta olan yafll lara sunulacak sa l k ve sosyal hizmetlerin nitelik ve nicelik yönünden daha etkili ve yeterli bir hale getirilmesi sa lanmal d r (17). Sa l k alan nda yafll lara sunulacak hizmet kalitesinin art r lmas için poliklinik ve servis hizmetleri sunan tüm sa l k personelinin, geriatri psikolojisi konusunda hizmet içi e itim aflamas nda seminer ve sunumlar yoluyla bilgilendirilmesi sa lanmal d r. Devlet hastanelerinde yafll lara sunulan sa l k hizmetlerinin öncelikli ve aksat lmadan yürütülmesi için hastane sosyal servisi bünyesinde gerekli altyap kurulduktan sonra yafll dan flma ve koordinasyon birimi oluflturulmal d r (18) say l yasa ile 65 yafl üzeri yafll lara sosyal güvenlik hizmetiyle birlikte sunulan ve üç ayda bir verilen nakdi yard m miktar n n ekonomik koflullar göz önünde bulundurularak yeniden düzenlenmesi ve asgari yaflam standartlar üzerinde tutulmas gerekmektedir (17). Yafll lara götürülecek hizmetler konusunda etkinli- in sa lanabilmesi için, yafll lar n hizmet beklentilerinin tespit edilece i araflt rmalar yap lmal ve bunun sonuçlar na göre verilecek hizmetlerin yönlendirilmesi sa lanmal d r (17). Yafll l k hizmetleri için de yafll n n e itimi önemli bir konudur. Ça m z n yafll insan için yafll l a uyum ve sosyal kat l m sa lama aç s ndan sistemli serbest zaman etkinlikleri yap lmaktad r. Ayr ca, kiflisel ve toplumsal olarak yafll lar yaflam içinde kendilerini pasif ve yeteneklerini yitirmifl görme e ilimindedir. Bu ruhsal inanc n kald r lmas nda sosyal güvenlik, t bbi bak m ve gözetim sistemleri tek bafl na yeterli olamamaktad r. Bu sebeple soruna çözüm getirebilecek yolun e itim oldu u kan s na var lm fl, bunun yan s ra, yafll lar toplumsal etkinliklere kat lmaya al flt rman n onlara yaflama uyum sa lama olana verece i görüflü güç kazanm flt r. Yafll lar n yetenek ve el al flkanl klar n gelifltirmek, böylece onlar toplumsal yaflamlar nda üretici duruma getirmekle mümkün olacakt r (19). Yafll e itimi aç s ndan ülkemizde neler yap labilir sorusuna ülke flartlar göz önüne al narak baz öneriler getirilebilir. Yafll e itiminde, okuma ö retimi, serbest zaman yarat c amaçlarla kullanma, emeklili e haz rlanma, mesleki ve teknolojik uyum sa lama amaçlar yla e itilmenin özel bir önemi vard r. Yetiflkin e itimi ömür boyu e itim çerçevesinde yayg nlaflt r lmal d r. E itim, yafllanma ve yafll lara iliflkin her politikan n temel yönü olmal ve yafll l k sorunuyla birlikte ele al nmal d r. Yafll lar n yerine getirecekleri görevlere uygun ö retim ve e itimi görmüfl olmalar, üretici ve örnek ifllevlerinin ötesinde, gençlere ö retme yeteneklerini gelifltirme aç s ndan özel bir önem tafl maktad r. Aç k ö retim hizmeti veren üniversite ya da yüksek ö retim kurumlar ndan baz lar yafll e itimine yönelik programlar çerçevesinde kuramsal ve uygulamal bilgilendirme yapabilir. Düflük gelirli yafll lar yard mc görevler için e itme ve onlar yar m günlük ifllere yerlefltirmeyi amaçlayan programlar düzenlenebilir (19). Ülkemizde, dünyan n farkl ülkelerinde rastlan lan benzer eksiklikler göz önüne al narak yafll l k alan nda sosyal hizmet ve yard mlar n gelifltirilmesi ve çeflitlendirilmesi sa lanmal d r. Toplumda ileri yafltaki insanlara karfl ilgi ve duyarl l k art r larak, yafll l k ve yafllanma alan nda politikalar gelifltirilmelidir. Bu özel ilgi 146 Akad Geriatri 2010; 2:

5 Yafll l kta Sosyal liflki ve Toplumsal Hayata Kat l m grubunun ihtiyaçlar topluma yans t lmal, ulusal ve uluslararas platformlarda ülke ve dünya örgütleriyle ifl birli i yap lmal d r. Yafll l k alan nda ar-ge çal flmalar yaparak, bilimsel ifl birli i ile ortak bilgi bankas oluflturulmal, ileri yafltaki bireylerimizin geliflen teknoloji ile ba lant kopukluklar n n giderilmesi için e itim ve tan t m çal flmalar yap lmal d r (20). Toplum sa l ve özelde yafll sa l ile ilgili koruyucu önlemler alarak, yafll lar n ihtiyaçlar için üretilecek ürünler konusunda araflt rma, gelifltirme ve standart saptanmas çal flmalar yap lmal d r. Uluslararas ba lamda gelifltirilen sosyal politikalar n ve standartlar n uygulanmas için çal flma yap lmal d r. Özetleyecek olursak; yaflam her dönemde kendine özgü özellikleriyle de erlidir. Do umdan itibaren, bireylerin gereksinmeleri göz önünde bulundurularak sosyal devlet taraf ndan sa lanacak hizmetler ve kiflilerin bilinçlendirilerek bu hizmetlerden yaralan r hale gelmeleri hem sa l kl, hem de nitelikli bir yaflam n vazgeçilmez koflullar olmaktad r. Böylece ileri yafllarda da bireyler toplumdan soyutlanmadan mutlu bir yaflam sürdürebilecektir (16). Sonuç olarak; bütün yafl gruplar n n toplumsal yaflama ve toplumsallaflman n sürdürülmesine karfl l kl olarak katk lar vard r ve hiçbiri ihmal edilebilir de ildir. Ancak h zl de iflme sürecinde özellikle yafll lar, yaflant birikimlerinin k ymeti nedeniyle toplumun devam yönünden kültürel rehber konumundad r. Bu nedenle, toplumsal de erlerimizi korumak ve sürdürmek için kuflaklar aras iliflkileri güçlendirecek, aktar mlar kolaylaflt racak yafll ve genci, yafll ve çocu u bir araya getirecek projelerin gelifltirilmesi önemlidir (13). Yafll birey potansiyelini gelifltirme flans na sahip olabilmeli, nerede yaflarsa yaflas n temel özgürlük ve insan haklar na sahip olmal, hastal klardan korunmak için sa l k hizmetlerinden rahatl kla yararlanabilmeli, olabildi ince uzun süre kendi ortam nda ve güvenli bir çevrede yaflayabilmeli, yeterli gelire sahip olmal, kapasite ve ilgi alan na göre hizmet verebilmeli, ifl gücüne kat labilmeli, bilgi ve deneyimlerini genç kuflaklara aktarabilmek için kendi ile ilgili politikalar n saptanmas nda aktif rol alabilmelidir (20). KAYNAKLAR 1. Dan fl MZ. Yafll l k, yoksulluk ve yaln zl k, H.Ü. ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Eriflim adresi: 2. Kurtulufl Z, Y ld z H, P nar R. Sa l kla iliflkili yaflam kalitesinin geriatride kullan m. CBÜ Sa l k Bilimleri Enstitüsü Sa l kta Birikim Dergisi 2006; 1: Güngör Ergan N. Yafll l kta sosyal uyum. I. Ulusal Yafll l k Konseyi Kongresi K l çç Y. Yafll l n uyum sorunlar. Hacettepe Univ E itim Fakültesi Dergisi 1998; 3: Baflterzi AD, Ertekin Yaz c A. Yaflam n son y llar. Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Dergisi 2005; 1: fiahin M, Yalç n M. Huzurevinde veya kendi evlerinde yaflayan yafll larda depresyon s kl klar n n karfl laflt r lmas. Türk Geriatri Derg 2008; 6: Durgun B, Tümerdem Y. Kentleflme ve yafll lara sunulan hizmetler. Türk Geriatri Derg 1999; 2: Akdemir N. Yafll lar m z n bak m sorunlar ivedilikle çözümlenmelidir. Geriatri 2000; 3: Machielse A. Social Isolation and the Elderly: Causes and Consequences Interdisciplinary Social Sciences Utrecht University, Netherlands, Telatar TG, Özcebe H. Yafll nüfus ve yaflam kalitesinin yükseltilmesi. Türk Geriatri Derg 2004; 7: Baran Görgün A. Yafll l kta sosyalizasyon ve yaflam kalitesi. Yafll Sorunlar Araflt rma Dergisi 2008; 2: Kunz J. Population aging-problem or opportunity? Scientific J Int 2007; Canatan A. Toplumsal de erler ve yafll lar. Yafll Sorunlar Araflt rma Dergisi 2008; 1: Baran Görgün A. Yafll l n sosyal boyutu. H.Ü. Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü. Eriflim adresi: Lawton MP. Environment and other determinant of fell-being in older people. The Geriontologist 1983; 23: Batman A. Yafll popülasyonun özellikleri ve sunulan hizmetler. Geriatri 2002; 5: Sosyal ve psikolojik yönleri ile yafll l k. Yafll Sorunlar Araflt rma Derne i. Eriflim adresi: php?pid= Better Palliative Care for Older People. In: Davies, E, Higginson IJ (eds). Europe: World Health Organization, Türkiye de yafll l k ve yafll lara verilen hizmetler. Eriflim adresi: pid= Do an AN. Yafllanan nsan K demli Yurttafl. Yafll Konseyi Derne i. Akad Geriatri 2010; 2: