ÖĞRENME ALANI : MADDE VE DEĞĐŞĐM ÜNĐTE 3 : MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ

Transkript

1 ÖĞRENME ALANI : MADDE VE DEĞĐŞĐM ÜNĐTE 3 : MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ E- ASĐTLER-BAZLAR (10 SAAT) 1- Asitler 2- Bazlar 3- Tuzlar 4- Oksitler 5- Belirteç (Ayıraç = Đndikatör) 6- Asitlerin ve Bazların Kuvveti 7- Asitlerin ve Bazların Etkinleri 8- Asit Yağmurları 9- Kimyasal Maddelerin Zararlı Etkilerinden Korunma Yolları 1

2 E- ASĐTLER BAZLAR TUZLAR ve OKSĐTLER : Bileşikler, benzer fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre asitler, bazlar, tuzlar ve oksitler olarak gruplandırılırlar. 1- ASĐTLER : Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) hidrojen iyonu (H + ) veya proton verebilen bileşiklere (maddelere) asit denir. a) Asit Çeşitleri : Asidin Formülü Asidin Đsmi Asidin Kuvveti HCl Hidro Klorik Asit HBr Hidro Bromik Asit HF Hidro Florik Asit HNO 3 Nitrik Asit H 2 SO 4 Sülfürik Asit H 2 CO 3 Karbonik Asit Kuvvetli Asitler H 3 PO 4 Fosforik Asit HBO 3 Borik Asit HI Hidro Đyodik Asit HClO 4 Perklorik Asit (Hidrojen Klorat) HCN Hidrosiyanik Asit (Hidrojen Siyanür) Zayıf Asit CH 3 COOH Asetik Asit HCOOH Formik Asit C 2 H 3 OH(COOH) 2 Malik Asit C 3 H 4 OH(COOH) 3 Sitrik Asit C 17 H 33 COOH Oleik Asit CH 3 (CH 2 ) 2 COOH Bütirik Asit C 13 H 27 COOH Miristik Asit Zayıf C 15 H 31 COOH Palmitik Asit (Organik = Karboksilli) C 17 H 31 COOH Linoleik Asit Asitler C 17 H 29 COOH (Linoleik Asit) C 2 H 3 OHCOOH Laktik Asit C 2 H 2 (OH) 2 (COOH) 2 Tartarik Asit CH 2 OHCOOH Folik Asit HC 6 H 7 O 2 Sorbik Asit C 6 H 5 COOOH Benzoik Asit Asetilsalisalik Asit 2

3 b) Günlük Hayatta Kullanılan Asidik Madde Çeşitleri : Doğada bulunan maddelerden asit özelliği taşıyan maddelere asidik madde denir. Asitlerin Kullanım Alanları (Asidik Madde Çeşidi) Mide Gübre Patlayıcı Akü Sıvısı Boya Patlayıcı Meşrubat Maden Suyu Kola Fosfatlı Gübre Sirke Asidi Isırgan Otu, Karınca Elma Limon Portakal Greyfurt Zeytinyağı Tereyağı Süt Yoğurt Peynir Üzüm Çilek Meyve Suyu, Turşu Koruyucusu Reçel, Marmelat Koruyucusu Aspirin Göz Damlası Yüksek Oktanlı Benzin Yağ Asidik Maddede Bulunan Asit Çeşidi Hidro Klorik Asit Tuz Ruhu Nitrik Asit Kezzap Sülfürik Asit Zaç Yağı Karbonik Asit Fosforik Asit Asetik Asit Formik Asit Malik Asit Sitrik Asit Oleik Asit Bütirik Asit Laktik Asit Tartarik Asit Folik Asit Benzoik Asit Sorbik Asit Asetilsalisalik Asit Borik Asit Hidro Florik Asit Miristik Asit Palmitik Asit Linoleik Asit c) Asitlerin Đyonlaşması ve Đyonlaşma Tepkimeleri : Asitlerin iyonlaşması demek, kendini oluşturan (+) ve ( ) yüklü iyonlarına ayrışması demektir. Asitlerin sulu çözeltileri oluşturulduğunda yani asitler suda çözündüklerinde (+) yüklü hidrojen iyonu (H + ) ile ( ) yüklü başka bir iyon oluştururlar. Asitler, saf haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde elektrik akımını iletebilirler. HCl (suda)(aq) H + + Cl HCl + H 2 O (H 3 O) + + Cl HBr (suda)(aq) H + + Br HBr + H 2 O (H 3 O) + + Br HF (suda)(aq) H + + F HF + H 2 O (H 3 O) + + F HNO 3 (suda)(aq) H + + (NO 3 ) HNO 3 + H 2 O (H 3 O) + + (NO 3 ) H 2 SO 4 (suda)(aq) 2H + + (SO 4 ) 2 H 2 SO 4 + 2H 2 O 2(H 3 O) + + (SO 4 ) 2 H 2 CO 3 (suda)(aq) 2H + + (CO 3 ) 2 H 2 CO 3 + 2H 2 O 2(H 3 O) + + (CO 3 ) 2 H 3 PO 4 (suda)(aq) 3H + + (PO 4 ) 3 H 3 PO 4 + 3H 2 O 3(H 3 O) + + (PO 4 ) 3 CH 3 COOH (suda)(aq) H + + (CH 3 COO) CH 3 COOH + H 2 O (H 3 O) + + (CH 3 COO) HCOOH (suda)(aq) H + + (HCOO) HCOOH + H 2 O (H 3 O) + + (HCOO) 3

4 d) Asitlerin Özellikleri : 1- Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. 2- Sulu çözeltilerinin tatları ekşidir (limon, sirke gibi). 3- Turnusol kağıdının rengini maviden kırmızıya dönüştürürler. 4- Hepsinin yapısında hidrojen (H) vardır ve sulu çözeltilerine hidrojen iyonu (H + ) verirler. 5- Plastik ve camlara etki edemezler. 6- Saf haldeyken elektrik akımını iletmezler. 7- Yakıcı özelliktedirler. 8- Asitlere fenol ftalein çözeltisi (indikatörü) damlatılınca renk değiştirmezler. 9- Bazlarla birleşerek nötrleşirler ve tuz ile su oluşturup ısı açığa çıkarırlar. Nötrleşme tepkimeleri ekzotermiktir. Asit + Baz HCl + NaOH Nötrleşme Nötrleşme Tuz + Su + Isı NaCl + H 2 O + Isı Asit Baz Tuz Su 10- Metallerle tepkimeye girerek metal tuzu oluştururlar ve H 2 (hidrojen) gazı açığa çıkarırlar. (Al, Mg, Zn, Fe, Na gibi metaller). Asit + Metal Metal Tuzu + Hidrojen Gazı 2HCl + Mg MgCl 2 + H 2 H 2 SO 4 + Zn ZnSO 4 + H 2 3HCl + Al AlCl 3 + 3/2 H 2 2- BAZLAR : Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) hidroksit iyonu (OH) alabilen bileşiklere (maddelere) baz denir. verebilen veya proton a) Baz Çeşitleri : Bazın Formülü Bazın Đsmi Bazın Kuvveti NaOH Sodyum Hidroksit KOH Potasyum Hidroksit LiOH Lityum Hidroksit RbOH Rubidyum Hidroksit CsOH Sezyum Hidroksit Be(OH) 2 Berilyum Hidroksit Kuvvetli Bazlar Mg(OH) 2 Magnezyum Hidroksit Ca(OH) 2 Kalsiyum Hidroksit Sr(OH) 2 Stronsiyum Hidroksit Ba(OH) 2 Baryum Hidroksit Al(OH) 3 Alüminyum Hidroksit NH 3 Amonyak Zayıf Baz 4

5 b) Günlük Hayatta Kullanılan Bazik Madde Çeşitleri : Doğada bulunan maddelerden baz özelliği taşıyan maddelere bazik madde denir. Bazların Kullanım Alanları (Bazik Madde Çeşidi) Sabun Yapay Đpek Kağıt Boya Deterjan Tekstil Petrol Rafinerileri Tıkanmış Boruların Açılması Zeytin sarartma Kireç Suyu Deri Üretimi Kireç ve Çimento Yapımı Arap Sabunu Pil Deterjan Gübre Mide Đlaçları Diş Macunu Çamaşır Sodası Şampuan Deterjan Kan Kabartma Tozu Ağız Đçi Odun Külü Çamaşır Suyu Deodorant Antiasit Çikolata Mayonez Bazik Maddede Bulunan Baz Çeşidi Sodyum Hidroksit Sud Kostik Kalsiyum Hidroksit Sönmüş Kireç Potasyum Hidroksit Potas Kostik Amonyak Alüminyum Hidroksit Magnezyum hidroksit c) Bazların Đyonlaşması ve Đyonlaşma Tepkimeleri : Bazların iyonlaşması demek, kendini oluşturan (+) ve ( ) yüklü iyonlarına ayrışması demektir. Bazların sulu çözeltileri oluşturulduğunda yani bazlar suda çözündüklerinde ( ) yüklü hidroksit iyonu (OH) ile (+) yüklü başka bir iyon oluştururlar. Bazlar, saf haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde elektrik akımını iletebilirler. Na(OH) (suda)(aq) Na + + (OH) K(OH) (suda)(aq) K + + (OH) Li(OH) (suda)(aq) Li + + (OH) Be(OH) 2 (suda)(aq) Be (OH) Mg(OH) 2 (suda)(aq) Mg (OH) Ca(OH) 2 (suda)(aq) Ca (OH) Sr(OH) 2 (suda)(aq) Sr (OH) Ba(OH) 2 (suda)(aq) Ba (OH) Al(OH) 3 (suda)(aq) Al (OH) NH 3 + H 2 O (NH 4 ) + + (OH) 5

6 d) Bazların Özellikleri : 1- Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. 2- Sulu çözeltilerinin tatları acıdır ve ele kayganlık hissi verir. (sabun gibi). 3- Turnusol kağıdının rengini kırmızıdan maviye dönüştürürler. 4- Hepsinin yapısında hidroksit (OH) vardır (NH 3 hariç) ve sulu çözeltilerine hidroksit iyonu (OH) verirler. 5- Saf haldeyken elektrik akımını iletmezler. 6- Saf haldeyken tahriş edicidirler. 7- Bazlara fenol ftalein çözeltisi (indikatörü) damlatılınca renkleri pembeye döner. 8- Asitlerle birleşerek nötrleşirler ve tuz ile su oluşturup ısı açığa çıkarırlar. Nötrleşme tepkimeleri ekzotermiktir. Asit + Baz HCl + NaOH Nötrleşme Nötrleşme Tuz + Su + Isı NaCl + H 2 O + Isı Asit Baz Tuz Su 9- Çoğu metale etki edemezler. Ancak Al ve Zn gibi bazı metallere etki ederek metal tuzu oluştururlar ve H 2 (hidrojen) gazı açığa çıkarırlar. Baz + Metal Metal Tuzu + Hidrojen Gazı 2 NaOH + Zn Na 2 ZnO 2 + H 2 6 NaOH + 2Al 2Na 3 AlO 3 + 3H 2 6

7 ÖRNEKLER : 1- Tabloda isimleri verilen asit ve bazlar ait bileşiklerin cinslerini, formüllerini, hangi maddelerde bulunduklarını, halk arasında kullanılan isimlerini, kuvvetli veya zayıf oluşunu ve kullanım alanlarını belirtin. (Taralı olmayan kısımları doldurun). Bileşiğin Kimyasal Formülü NaOH Bileşiğin Đsmi Oleik Asit Hidro Florik Asit Bileşiğin Cinsi Asit Baz Bileşiğin Halk Arasında Bileşiğin Kuvveti Kullanılan Đsmi Kuvvetli Zayıf Tuz Ruhu Bileşiğin Bulunduğu Maddeler ve Kullanım Alanları Yüksek Oktanlı Benzin Mg(OH) 2 HBr Sülfürik Asit Kezzap Çilek Meşrubat, Maden Suyu H 3 PO 4 HBO 3 RbOH Baryum Hidroksit Hidrosiyanik Asit Laktik Asit Çamaşır Sodası Şampuan Potas Kostik Sirke Asidi HClO 4 Formik Asit Hidro Đyodik Asit Sitrik Asit Deterjan Kan Elma NH 3 LiOH CsOH Miristik Asit Linoleik Asit Asetilsalisalik Asit Bütirik Asit Berilyum Hidroksit Palmitik Asit Benzoik Asit Mide Đlaçları Ağız Đçi Diş Macunu Çikolata Mayonez Kabartma Tozu Odun Külü Sönmüş Kireç Üzüm Reçel, Marmelât Koruyucusu Tereyağı Al(OH) 3 7

8 3- TUZLAR : Asitler ve bazların nötrleşme tepkimeleri ile birleşmesi sonucu oluşan kristal yapılı katı maddelere tuz denir. a) Tuz Çeşitleri : Tuzun Formülü Tuzun Đsmi NaCl Sodyum Klorür HCl Na(OH) KCl Potasyum Klorür HCl KOH CuCl 2 Bakır (II) Klorür HCl Cu(OH) 2 MgCl 2 Magnezyum Klorür HCl Mg(OH) 2 CaCl 2 Kalsiyum Klorür HCl Ca(OH) 2 Na 2 SO 4 Sodyum Sülfat H 2 (SO 4 ) Na(OH) K 2 SO 4 Potasyum Sülfat H 2 (SO 4 ) KOH Al 2 (SO 4 ) 3 Alüminyum Sülfat H 2 (SO 4 ) Al(OH) 3 ZnSO 4 Çinko Sülfat H 2 (SO 4 ) Zn(OH) 2 CaSO 4 Kalsiyum Sülfat H 2 (SO 4 ) Ca(OH) 2 CuSO 4 Bakır (II) Sülfat H 2 (SO 4 ) Cu(OH) 2 MgCO 3 Magnezyum Karbonat H 2 (CO 3 ) Mg(OH) 2 Na 2 CO 3 Sodyum Karbonat H 2 (CO 3 ) Na(OH) Mg 3 (PO 4 ) 2 Magnezyum Fosfat H 3 (PO 4 ) Mg(OH) 2 Na 3 PO 4 Sodyum Fosfat H 3 (PO 4 ) Na(OH) Al(PO 4 ) Alüminyum Fosfat H 3 (PO 4 ) Al(OH) 3 KNO 3 Potasyum Nitrat H(NO 3 ) KOH NaNO 3 Sodyum Nitrat H(NO 3 ) Na(OH) Tuzu Oluşturan Asit ve Baz b) Tuzların Đyonlaşması ve Đyonlaşma Tepkimeleri : Tuzların iyonlaşması demek, kendini oluşturan (+) ve ( ) yüklü iyonlarına ayrışması demektir. Tuzlar, katı haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde elektrik akımını iletebilirler. Tuzlar suda çözündüklerinde (+) ve ( ) yüklü iyonlarına ayrıştığı için elektrik akımını iletirler. NaCl (suda)(aq) Na + + Cl KCl (suda)(aq) K + + Cl CuCl 2 (suda)(aq) Cu Cl MgCl 2 (suda)(aq) Mg Cl CaCl 2 (suda)(aq) Ca Cl Na 2 SO 4( suda)(aq) 2Na + + (SO 4 ) 2 K 2 SO 4 (suda)(aq) 2K + + (SO 4 ) 2 Al 2 (SO 4 ) 3 (suda)(aq) 2Al (SO 4 ) 2 ZnSO 4 (suda)(aq) Zn +2 + (SO 4 ) 2 CaSO 4 (suda)(aq) Ca +2 + (SO 4 ) 2 CuSO 4 (suda)(aq) Cu +2 + (SO 4 ) 2 MgCO 3 (suda)(aq) Mg +2 + (CO 3 ) 2 Na 2 CO 3 (suda)(aq) 2Na + + (CO 3 ) 2 Mg 3 (PO 4 ) 2 (suda)(aq) 3Mg (PO 4 ) -3 Na 3 PO 4 (suda)(aq) 3Na + + (PO 4 ) -3 Al(PO 4 ) (suda)(aq) Al +3 + (PO 4 ) 3 KNO 3 (suda)(aq) K + + (NO 3 ) NaNO 3 (suda)(aq) Na + + (NO 3 ) 8

9 c) Nötrleşme ve Nötrleşme Tepkimeleri : Asit ve bazın birleşerek birbirinin etkisini yok etmesi ve bunun sonucunda su ve tuz oluşup ısı açığa çıkmasına nötrleşme denir. Nötrleşme tepkimeleri sonunda ısı açığa çıktığı için nötrleşme tepkimeleri ekzotermik tepkimelerdir. Nötrleşme tepkimelerinde; asitteki hidrojen iyonu (H + ) ile bazdaki hidroksit iyonu (OH) birleşerek suyu, asitteki ( ) yüklü iyon ile bazdaki (+) yüklü iyon da birleşerek tuzu oluştururlar. Asit + Baz Nötrleşme Tuz + Su + Isı H + Cl + Na + (OH) Nötrleşme NaCl + H 2 O + Isı Asit Baz Tuz Su H 2 + (SO 4 ) 2 + Ca +2 (OH) 2 Ca(SO 4 ) + 2H 2 O Asit Baz Tuz Su HCl + K(OH) KCl + H 2 O 2HCl + Cu(OH) 2 CuCl 2 + 2H 2 O 2HCl + Mg(OH) 2 MgCl 2 + 2H 2 O 2HCl + Ca(OH) 2 CaCl 2 + 2H 2 O H 2 (SO 4 ) + 2Na(OH) Na 2 SO 4 + 2H 2 O H 2 (SO 4 ) + 2K(OH) K 2 SO 4 + 2H 2 O 3H 2 (SO 4 ) + 2Al(OH) 3 Al 2 (SO 4 ) 3 + 6H 2 O H 2 (SO 4 ) + Zn(OH) 2 ZnSO 4 + 2H 2 O H 2 (SO 4 ) + Ca(OH) 2 CaSO 4 + 2H 2 O H 2 (SO 4 ) + Cu(OH) 2 CuSO 4 + 2H 2 O H 2 (CO 3 ) + Mg(OH) 2 MgCO 3 + 2H 2 O H 2 (CO 3 ) + 2Na(OH) Na 2 CO 3 + 2H 2 O 2H 3 (PO 4 ) + 3Mg(OH) 2 Mg 3 (PO 4 ) 2 + 6H 2 O H 3 (PO 4 ) + 3Na(OH) Na 3 PO 4 + 3H 2 O H 3 (PO 4 ) + Al(OH) 3 Al(PO 4 ) + 3H 2 O H(NO 3 ) + K(OH) KNO 3 + H 2 O H(NO 3 ) + Na(OH) NaNO 3 + H 2 O HCl + NH 3 NH 4 Cl d) Tuzların Özellikleri : 1- Katı ve kristal haldedirler 2- Katı halde iken elektrik akımını iletmezler. 3- Sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler. 4- Artı yüklü (metal veya kök) ve eksi (ametal veya kök) iyonlardan oluşurlar. 5- Asit ve bazların nötrleşme tepkimesi sonucu oluşurlar. 9

10 4- OKSĐTLER : Elementlerin oksijen ile oluşturdukları bileşiklere oksit denir. Oksitleri metal ve ametal elementleri oluştururlar. Fakat soy gazlar (He Ne Ar Kr Xe Rn) ve halojenler (F Cl Br I) oksitleri oluşturmazlar. a) Metal Oksitler : Metallerin oksijen ile oluşturdukları bileşiklere metal oksitler denir. Metal oksitlerin sulu çözeltileri baz özelliği gösterir. Na 2 O Sodyum Oksit Na 2 O + H 2 2Na(OH) K 2 O Potasyum Oksit K 2 O + H 2 O 2K(OH) Li 2 O Lityum Oksit Li 2 O + H 2 O 2Li(OH) MgO Magnezyum Oksit MgO + 2H 2 O Mg(OH) 2 BeO Berilyum Oksit BeO + H 2 O Be(OH) 2 BaO Baryum Oksit BaO + H 2 O Ba(OH) 2 CaO Kalsiyum Oksit CaO + H 2 O Ca(OH) 2 FeO Demir (II) Oksit FeO + H 2 O Fe(OH) 2 Fe 2 O 3 Demir (III) Oksit Fe 2 O 3 + 3H 2 O 2Fe(OH) 3 ZnO Çinko Oksit ZnO + H 2 O Zn(OH) 2 Al 2 O 3 Alüminyum Oksit Al 2 O 3 + 3H 2 O 2Al(OH) 3 b) Ametal Oksitler : Ametallerin oksijen ile oluşturdukları bileşiklere ametal oksitler denir. Ametal oksitlerin sulu çözeltileri asit özelliği gösterir. SO 2 Kükürt Di Oksit CO 2 Karbon Di Oksit CO 2 + H 2 O H 2 (CO 3 ) N 2 O 3 Di Azot Tri Oksit N 2 O 5 Di Azot Penta Oksit SO 3 Kükürt Tri Oksit SO 3 + H 2 O H 2 (SO 4 ) P 2 O 3 Di Fosfor Tri Oksit CO Karbon Mono Oksit NO Azot Mono Oksit 10

11 5- Belirteç (Ayıraç = Đndikatör) : Asit, baz ve tuzları veya asidik, bazik ve nötr maddeleri birbirinden ayırmak için kullanılan maddelere belirteç veya ayıraç veya indikatör (gösterge) denir. BELĐRTEÇ (AYIRAÇ=ĐNDĐKATÖR) ASĐT BAZ TUZ Maviden Kırmızıya Kırmızıdan Maviye Turnusol Kâğıdı Asit Kırmızı Baz Mavi Renk Değiştirmez Annem Kızartır Babam Morartır Fenol Ftalein Çözeltisi Renk Değiştirmez Pembe Renkli Olur Renk Değiştirmez Metil Oranj (Metilen Mavisi) Kırmızı Renkli Olur Sarı Renkli Olur Turuncu Renkli Olur Metil Red (Metilen Kırmızısı) Kırmızı Renkli Olur Sarı Renkli Olur Turuncu Renkli Olur Kırmızı Lahana Kırmızı Renkli Olur Mavi Renkli Olur 6- Asitlerin ve Bazların Kuvveti ve ph Değerleri : Bir maddedeki veya çözeltideki hidrojen iyonlarının (H + ) miktarında (derişimine) ph değeri denir. ph değeri ph kağıdı veya ph metre ile ölçülür. Çözeltinin ph değeri ; 0 7 arasında ise çözelti ASĐTTĐR. Maddenin ph değeri ; 0 7 arasında ise madde ASĐDĐKTĐR. Çözeltinin ph değeri ; 7 ise çözelti NÖTRDÜR. Maddenin ph değeri ; 7 ise madde NÖTRDÜR. Çözeltinin ph değeri ; 7 14 arasında ise çözelti BAZDIR. Maddenin ph değeri ; 7 14 arasında ise madde BAZĐKTĐR. Çözeltilerin ph değeri küçüldükçe asitlik kuvveti artar, bazlık kuvveti azalır. Maddelerin ph değeri küçüldükçe asidik özellik artar, bazik özellik azalır. Çözeltilerin ph değeri büyüdükçe asitlik kuvveti azalır, bazlık kuvveti artar. Maddelerin ph değeri büyüdükçe asidik özellik azalır, bazik özellik artar. Bazı asit ve bazlar olumsuz etkiler yaratır ve zarar verir. Bu tür maddelere kuvvetli asit veya kuvvetli baz denir. ph değeri 3 ve 3 ün altında olan maddeler kuvvetli asit, ph değeri 12 ve 12 nin üstünde olan maddeler kuvvetli bazdır. Bu nedenle ph değeri 3 ten küçük ve 12 den büyük olan maddeler insan vücuduna zarar verir. Kuvvetli asitler ve bazlar suda çözündüklerinde tam olarak iyonlaşabilirler ve elektrik akımını iletebilirler. Zayıf asitler ve bazlar suda çözündüklerinde tam olarak iyonlaşamadıkları için elektrik akımını iletemezler. Yapısında karbon (C) elementi bulunan organik asitler yani meyve ve diğer besinlerde bulunan asitler zayıf asitlerdir ve tam olarak iyonlaşamazlar. ASĐT NÖTR BAZ Asidik Özellik Artar Nötr Bazik Özellik Artar 11

12 7- Asitlerin ve Bazların Etkileri : 1- Kuvvetli asitlerin ve bazların kullanılan eşyalar ve malzemeler üzerinde olumsuz etkileri vardır. Asitlerin tahta, kağıt, mermer, kumaş ve metallerde, bazların cam ve porselenlerde aşındırıcı etkisi vardır. 2- Yenilen besinlerin ağızdaki asidik etkisinin nötrleştirilmesi ve ağız sağlığının korunması için asitlerin etkisini nötrleştiren ve bazik özellik taşıyan diş macunları kullanılır. 3- Tüketilen asitli içecekler veya ayaküstü yenilen yiyecekler reflü, gastrit ve ülser gibi mide hastalıklarına neden olur. 4- Toprak asitliyse nötrleştirmek için kireç serpilir. 5- Bal arısı sokunca asitli sıvı salgılar. Bu sıvının etkisini yok etmek yani nötrleştirmek için baz veya baz özelliği gösteren amonyak, sabun, kabartma tozu sürülür. 6- Eşek arısı sokunca bazik sıvı salgılar. Bu sıvının etkisini yok etmek yani nötrleştirmek için asit veya asit özelliği gösteren sirke, limon, yoğurt sürülür. 7- Gıda maddeleri dışındaki maddelere belirtilmediği sürece dokunulmaması ve bu maddelerin tadılmaması gerekir. 8- Tehlikeli olabilecek asit ve bazlar her zaman duyu organları ile ayırt edilemeyebilir. Çünkü bazı asit ve bazlara dokunmak ve koklamak tehlikelidir. Bir maddenin asit mi baz mı olduğu başka maddelerle girdiği tepkimeye göre de ayırt edilebilir ve sınıflandırılabilir. Bu yüzden belirteçler kullanılır. 9- Asit ve bazların aşındırıcı etkisi bazen hayatın devamı için gereklidir. Besinlerin sindirilmesi için midede kuvvetli asitler salgılanır. Bu sayede besinler sindirilerek bağırsağa geçer, buradaki bazlar sayesinde sindirim işlemi tamamlanır. 8- Asitlerin ve Bazların Zararlı Etkilerinden Korunma Yolları : Asitlerin ve bazların oluşturacağı tehlikelerden korunmak için bu maddelerin ve özelliklerinin tanınması gerekir. Asit ve bazların zararlı etkilerinden korunmak için; 1- Asit ve bazların bulunduğu kaplardaki güvenlik sembollerine dikkat edilmelidir. 2- Kuvvetli (kimyasal) asit ve bazların tatlarına bakılmamalı, koklanmamalı ve dokunulmamalıdır. 3- Asitlerin üzerine su değil, suyun üzerine asit dökülmelidir. 4- Vücuda veya kıyafetlere asit veya baz döküldüğünde etkisinin azaltılması için seyreltilmesi bunun içinde bulaşan yerin bol su ile yıkanması gerekir. 5- Asit ve bazların konuldukları kaplar, asit ve bazlarla tepkimeye girmeyecek malzemelerden seçilmelidir. 6- Asit ve bazlarla çalışılan ortamlarda gözlük, maske, eldiven takılmalı. 7- Temizlikte kullanılan bazik özellik gösteren maddelerin, cilde, cam ve porselen gibi yüzeylere teması engellenmeli ve bunlardan çıkan buhar solunmamalıdır. 8- Asit ve bazların karışması sonucu açığa çıkan gazlar solunmamalıdır. NOT : 1- Asitler ve bazlar saf haldeyken, tuzlar da katı haldeyken elektrik akımını iletmezler. 2- Asit, baz ve tuzların sulu çözeltilerinde (+) ve ( ) yüklü iyonlar birbirinden ayrıldığı için bu bileşiklerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler. 3- Katı iletkenlerde elektrik akımı ( ) yüklerin yani elektronların hareketi ile iletilir. Sıvı çözeltilerde ise elektrik akımı sadece ( ) yüklerin değil hem (+) hem de ( ) yüklerin yani iyonların hareketi sayesinde iletilir. 4- Yapısında H bulundurmasına rağmen her bileşik asit değildir. C 6 H 12 O 6 Glikoz Asit Değil NH 3 Amonyak Asit Değil 12

13 5- Yapısında OH bulundurmasına rağmen her bileşik baz değildir. C 2 H 5 OH Etil Alkol Baz Değil 6- Karınca ve ısırgan otu formik asit salgılar. Mide asitli, bağırsaklar bazik ortamdır. Aspirinde salisilik asit, asetik asit, sülfürik asit, asetik anhidrit ve fenolik hidroksit bulunur. Đnsan vücudunda toplam 3 kg farklı tuz yani mineral bulunur. 7- Doğal gaz, kükürt ve azot içermediği için temiz bir yakıttır. 8- Yapısında karbon (C) bulunan asitlere organik (karboksilli) asitler denir. Organik asitlerin yapısındaki karbon (C) sayısı arttıkça asitlik kuvveti artar. HCOOH CH 3 COOH C 2 H 3 OH(COOH) 2 Asitlik Kuvveti Artar 9- Yapısında oksijen (O) bulunan asitlere oksi asitler denir. Oksi asitlerin yapısındaki oksijen (O) sayısı arttıkça asitlik kuvveti artar. HClO HClO 2 HClO 3 HClO 4 Asitlik Kuvveti Artar 10- Periyodik çizelgede herhangi bir periyotta bulunan elementlerin oluşturacakları asitlerin kuvveti, soldan sağa doğru gidildikçe artar. 2. Periyot Li Be B N F Oluşturacakları Asitlerin Kuvveti Artar 11- Periyodik çizelgede herhangi bir grupta bulunan elementlerin oluşturacakları asitlerin kuvveti yukarıdan aşağı inildikçe artar. 7A Grubu: F HF Cl HCl Asitlik Kuvveti Artar Br HBr I HI 9- Asit Yağmurları : Asidik maddeler sadece yiyecek, içecek ve çevredeki kimyasal maddelerle sınırlı değildir. Yağış çeşitleri de zaman zaman asidik özellik taşıyabilir. Asidik özellik taşıyan yağmur, kar, dolu gibi yağışlara asit yağmurları denir. Fosil yakıtların (kömür, petrol gibi) yanması sonucu oluşan baca gazları ile araçlardan çıkan egzoz gazları; karbon dioksit (CO 2 ), kükürt dioksit (SO 2 ) ve azot dioksit (NO 2 ) gibi gazları bulundurur ve bu gazlar hava kirliliğine neden olur. Fosil yakıtların yanması sonucu açığa çıkan gazlar bulutlardaki su buharı veya diğer maddelerle tepkimeye girerek veya iyonlaşarak sülfürik asit (H 2 SO 4 ), nitrik asit (HNO 3 ) ve karbonik asit (H 2 CO 3 ) gibi asitleri oluşturup yağmur sularına karışır ve asit yağmuru olarak yeryüzüne iner. Doğal gaz, kükürt ve azot bulundurmadığı için temiz bir yakıttır ve asit yağmurlarına neden olmaz. Asit yağmurlarının ph derecesi ikiye kadar düşebilir. 13

14 SO 2 gazı havadaki O 2 ile tepkimeye girerek SO 3 gazını oluşturur. SO 3 gazı bulutlardaki su ile birleşerek ile birleşir ve H 2 SO 4 oluşturur. SO 2 + 1/2 O 2 SO 3 SO 3 + H 2 O H 2 SO 4 NO 2 gazı bulutlardaki su ile birleşerek HNO 3 oluşturur. NO 2 + H 2 O HNO 3 + 1/2 H 2 CO 2 gazı bulutlardaki su ile birleşerek H 2 CO 3 oluşturur. CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 a) Asit Yağmurlarının Zararları : Asit yağmurları kimyasal madde bulundurur ve bu maddeler karada, havada ve suda yaşayan bütün canlılara, araçlara ve eşyalara yani yağdıkları bölgeye çeşitli zararlar verir. Asit yağmurları ormanlara, antik yapılara ve doğaya zarar verir. Asit yağmurları toprağın kimyasal ve biyolojik yapısını etkiler. Asit yağmurları topraktaki mineralleri çözerek kalsiyum, magnezyum, potasyum gibi iyonların yeraltı suları ve yüzey suları ile taşınmasına ve toprağın minerallerinin azalmasına yol açarak toprağın verimini düşürür. Asit yağmurları, deniz, göl ve akarsulara karışarak suların asitlik derecesini etkiler ve burada yaşayan canlılar için tehlike oluşturur. Asit yağmurlarının karıştığı sularla yetişen sebze ve meyveleri tüketen insanlar, bu sebze ve meyvelerden zarar görür. Đnsanlarda çeşitli solunum yolu hastalıkları, akciğer kanseri, nefes darlığı gibi hastalıklara neden olur. b) Asit Yağmurlarının Zararlı Etkilerinden Korunma Yolları : Asidik ve bazik maddeler uygun şartlarda kullanıldığında fayda sağlarken, uygun olmayan şartlarda kullanıldığında zarar verir. Asidik ve bazik maddelerin dışında kimyasal silahlar, endüstriyel atıklar gibi kimyasal maddeler de uygun şartlarda kullanılmadığında suları, havayı ve toprağı kirleterek insanlara zarar verir. Kimyasal maddelerin zararlı etkilerinden korunmak için; Sanayide (endüstride) ve evlerde fosil yakıtlar yerine kükürt ve azot içermeyen doğal gaz, güneş enerjisi, jeotermal enerji gibi temiz yakıtlar tercih edilmelidir. Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır. Her yıl bacalar ve soba boruları temizlenmelidir. Motorlu taşıtların bakımları zamanında yapılmalıdır. Toplu taşıma araçları kullanılmalıdır. Ağaçlandırmada, kışın yaprak döken bitkiler tercih edilmemelidir. Yeşil alanlar artırılmalı ve orman yangınları engellenmelidir. Düşük kalorili olan ve havayı daha çok kirleten kaçak kömür kullanımı engellenmelidir. 14