KASTAMONU İLİ 2008 YILI İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. KASTAMONU VALİLİĞİ İL ÇEVRE ve ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KASTAMONU İLİ 2008 YILI İL ÇEVRE DURUM RAPORU KASTAMONU-2009

2 T.C. KASTAMONU VALİLİĞİ İL ÇEVRE ve ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KASTAMONU İLİ 2008 YILI İL ÇEVRE DURUM RAPORU BİLGİLERİ DÜZENLEYEN: Y.Şehir Plancısı Aylin KONCA Kastamonu İl Çevre ve Orman Müdürlüğü (Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Müdürlüğü) KASTAMONU-2009

3 İÇİNDEKİLER Sayfa A. COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 2 A.3. İlin Coğrafi Durumu 3 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 4 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 4 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 4 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 7 B. DOĞAL KAYNAKLAR 8 B.1. Enerji Kaynakları 8 B.1.1. Güneş 8 B.1.2. Su Gücü 8 B.1.3. Kömür 10 B.1.4. Doğalgaz 11 B.1.5. Rüzgar 1 B.1.6. Biyokütle 11 B.1.7. Petrol 11 B.1.8. Jeotermal Sahalar 11 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 11 B.2.1. Ormanlar 11 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 11 B.2.2. Çayır ve Mera 12 B.2.3. Sulak Alanlar 12 B.2.4. Flora 12 B.2.5. Fauna 12 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 12 B.3. Toprak 12 B.4. Su Kaynakları 12 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 12 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 18 B.4.3. Akarsular 19 B.4.4. Göller ve Göletler 19 B.5. Mineral Kaynaklar 20 B.5.1. Sanayi Madenleri 20 B.5.2. Metalik Madenler 22 B.5.3. Enerji Madenleri 23 B.5.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 23 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 24 C.1. İklim ve Hava 24 C.1.1. Doğal Değişkenler 25 C Rüzgar 25 i

4 Sayfa C Basınç 25 C Nem 25 C Sıcaklık 26 C Buharlaşma 26 C Yağışlar 26 C Yağmur 26 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 26 C Seller 26 C Kuraklık 26 C Mikroklima 27 C.1.2. Yapay Etmenler 27 C Plansız Kentleşme 27 C Yeşil Alanlar 27 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 27 C Endüstriyel Emisyonlar 28 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 28 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 28 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 28 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 30 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 30 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 30 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 31 C.3. Atmosferik Kirlilik 31 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 31 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 31 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 31 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 31 C Su Üzerindeki Etkileri 31 C Toprak Üzerine Etkileri 32 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 32 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 32 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 33 D. SU 34 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 34 D.1.1. Yeraltı Suları 34 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 36 D.1.3. Akarsular 36 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 37 D.1.5. Denizler 37 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 37 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 37 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 37 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 37 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 45 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 45 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 45 ii

5 Sayfa D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 45 D.5.1. Tuzluluk 45 D.5.2. Zehirli Gazlar 45 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 45 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 45 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 45 D Siyanürler 45 D Petrol ve Türevleri 45 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 45 D Pestisitler ve Su Kirliliği 45 D Gübreler ve Su Kirliliği 45 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 46 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 46 D.5.7. Patojenler 46 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 46 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 46 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 47 E.1. Genel Toprak Yapısı 47 E.2. Toprak Kirliliği 49 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 49 E Atmosferik Kirlenme 49 E Atıklardan Kirlenme 50 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 50 E.3. Arazi 50 E.3.1. Arazi Varlığı 50 E Arazi Sınıfları 50 E Kullanma Durumu 54 E.3.2. Arazi Problemleri 57 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 58 F.1. Ekosistem Tipleri 58 F.1.1. Ormanlar 58 F Ormanların Ekolojik Yapısı 58 F İlin Orman Envanteri 59 F Orman Varlığının Yararları 61 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 62 F.1.2. Çayır ve Meralar 62 F.1.3. Sulak Alanlar 62 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 63 F.2. Flora 63 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 63 F.2.2. Türler ve Populasyonları 63 F.3. Fauna 65 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 65 F.3.2. Türler ve Populasyonları 65 iii

6 Sayfa F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 68 F Evcil Hayvanlar 68 F Sahipli Hayvanlar 68 F Sahipsiz Hayvanlar 69 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 69 F Hayvan Hakları İhlalleri 69 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 69 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 69 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 69 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 69 F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları 73 F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 74 F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 77 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 77 F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 78 F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 78 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 78 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 78 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 78 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 79 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 79 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 79 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 79 F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları 79 iv

7 Sayfa F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar 79 F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar 79 F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar 79 F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar 79 F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 79 F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar 79 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 79 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 79 F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı 80 F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 82 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 82 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 82 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 82 G. TURİZM 83 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 83 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 83 v

8 Sayfa G Konum 83 G Fiziki Özellikler 83 G.1.2. Kültürel Değerler 83 G.2. Turizm Çeşitleri 90 G.3. Turistik Altyapı 94 G.4. Turist Sayısı 94 G.5. Turizm Ekonomisi 94 G.6. Turizm-Çevre İlişkisi 94 H. TARIM VE HAYVANCILIK 95 H.1. Genel Tarımsal Yapı 95 H.2. Tarımsal Üretim 95 H.2.1. Bitkisel Üretim 96 H Tarla Bitkileri 96 H Buğdaygiller 96 H Baklagiller 97 H Yem Bitkileri 97 H Endüstriyel Bitkiler 97 H Bahçe Bitkileri 97 H Meyve Üretimi 97 H Sebze Üretimi 98 H Süs Bitkileri 98 H.2.2. Hayvansal Üretim 100 H Büyükbaş Hayvancılık 101 H Küçükbaş Hayvancılık 102 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 103 H Su Ürünleri 103 H Kürk Hayvancılığı 103 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği 103 H.3. Organik Tarım 103 H.4. Tarımsal İşletmeler 103 H.4.1. Kamu İşletmeleri 103 H.4.2. Özel İşletmeler 103 H.5. Tarımsal Faaliyetler 104 H.5.1. Pestisit Kullanımı 104 H.5.2. Gübre Kullanımı 104 H.5.3. Toprak Kullanımı 104 I. MADENCİLİK 105 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 105 I.1.1. Sanayi Madenleri 105 I.1.2. Metalik Madenler 105 I.1.3. Enerji Madenleri 105 I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 105 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 105 I.3. Cevher Zenginleştirme 105 vi

9 Sayfa I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 105 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 105 J. ENERJİ 106 J.1. Birincil Enerji Kaynakları 106 J.1.1. Taşkömürü 106 J.1.2. Linyit 106 J.1.3. Asfaltit 106 J.1.4. Bitümlü Şist 106 J.1.5. Hampetrol 106 J.1.6. Doğalgaz 106 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 106 J.1.8. Orman 106 J.1.9. Hidrolik 107 J Jeotermal 107 J Güneş 107 J Rüzgar 107 J Biyokütle 107 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 107 J.2.1. Termik Enerji 107 J.2.2. Hidrolik Enerji 107 J.2.3. Nükleer Enerji 108 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 108 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 108 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 108 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ 109 K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 109 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 110 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 111 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 121 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 127 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 127 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 127 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 127 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 127 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 127 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 127 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 127 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 128 L.1. Altyapı 128 L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 128 vii

10 Sayfa L.1.3. Yeşil Alanlar 130 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 130 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 131 L.2. Ulaşım 131 L.2.1. Karayolları 131 L Karayolları Genel 131 L Ulaşım Planlaması 131 L Toplu Taşım Sistemleri 131 L Kent İçi Yollar 132 L Araç Sayıları 132 L.2.2. Demiryolları 132 L Kullanılan Raylı Sistemler 132 L Taşımacılıkta Demiryolları 132 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 132 L Limanlar 132 L Taşımacılık 132 L.2.4. Havayolları 133 L.3. Haberleşme 133 L.4. İlin Plan Durumu 133 L.5. İldeki Baz İstasyonları 133 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 134 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 134 M.1.1. Kentsel Alanlar 134 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 134 M Kentsel Büyüme Deseni 134 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 135 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 135 M Kentsel Yenileme Alanları 135 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 135 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 135 M.1.2. Kırsal Alanlar 135 M Kırsal Yerleşme Deseni 135 M Arazi Mülkiyeti 135 M.2. Altyapı 135 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 135 M.3.1. Kamu Binaları 135 M.3.2. Okullar 136 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 136 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 136 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 136 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 136 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 136 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 136 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 137 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 137 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 137 viii

11 Sayfa M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 137 M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 137 M.4.2. Göçler 139 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 139 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 139 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 139 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 139 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 139 M.5.1. Görüntü Kirliliği 139 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 139 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 140 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 140 M.5.5. Kentsel Atıklar 140 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 140 M.6. Nüfus 140 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 140 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 141 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 142 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 142 N. ATIKLAR 143 N.1. Evsel Katı Atıklar 143 N.2. Tehlikeli Atıklar 144 N.3. Özel Atıklar 144 N.3.1. Tıbbi Atıklar 144 N.3.2. Atık Yağlar 144 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 145 N.3.4. Pil ve Aküler 145 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 145 N.3.6. Tarama Çamurları 145 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 145 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 145 N.4. Diğer Atıklar 145 N.4.1. Ambalaj Atıkları 145 N.4.2. Hayvan Kadavraları.146 N.4.3. Mezbaha Atıkları 146 N.5. Atık Yönetimi 146 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 146 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 146 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 146 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 146 N.8.2. Atıkların Yakılması 146 N.8.3. Kompost 146 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 146 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 147 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 149 ix

12 O.1. Gürültü 149 O.1.1. Gürültü Kaynakları 149 O Trafik Gürültüsü 149 O Endüstri Gürültüsü 151 O İnşaat Gürültüsü 151 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 152 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 152 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 152 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 152 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 152 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 152 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 152 O Fiziksel Etkileri 152 O Fizyolojik Etkileri 153 O Psikolojik Etkileri 153 O Performans Üzerine Etkileri 153 O.2. Titreşim 154 P. AFETLER 155 P.1. Doğal Afetler 155 P.1.1. Depremler 155 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 158 P.1.3. Seller 158 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 158 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 158 P.1.6. Fırtınalar 158 P.2. Diğer Afetler 158 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 158 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 158 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 158 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 159 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 159 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 159 P.3.3. İlkyardım Servisleri 159 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 159 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 160 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar r 160 R. SAĞLIK VE ÇEVRE 161 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 161 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 161 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 162 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları 162 R Denizler 162 R Zoonoz Hastalıklar 162 Sayfa x

13 Sayfa R.1.3. Gıda Hijyeni 162 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 162 R.1.5. Bebek Ölümleri 162 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 162 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 162 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 162 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 162 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 163 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 163 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 163 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 163 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 163 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 163 S. ÇEVRE EĞİTİMİ 164 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri 164 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 166 S.2.1. Çevre Vakıfları 166 S.2.2. Çevre Dernekleri 166 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 166 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 167 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 167 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 167 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması 168 T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 168 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 168 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 169 Tablolar Listesi xii Şekiller Listesi xv xi

14 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo A.1. Kastamonu İli İlçeler Listesi 2 Tablo B.1.Kastamonu İli Hidroelektrik Enerji Potansiyeli (DSİ Projelerine Göre ) 8 Tablo B.2.Kastamonu İlinde DSİ Tarafından Geliştirilmiş Projeler 9 Tablo B.3. Özel Sektörce Kastamonu İlinde Geliştirilerek Kurulup İşletilmesine Talip Olunmuş DSİ Haricindeki 27 Adet Proje. 9 Tablo B.4.Kastamonu Su Yüzeyi Niteliği 13 Tablo B.5. İşletmeye Açık Yeraltı Suyu Sulamaları 19 Tablo B.6. İşletmeye Açık Yeraltı Suyu Potansiyeli: Tosya. 19 Tablo B.7.Su Kaynakları Potansiyeli 19 Tablo B.8. Baraj Rezervuar Yüzeyleri 19 Tablo B.9.Kastamonu İli ndeki Gölet Rezervuar Yüzeyleri 20 Tablo C.1. Kastamonu İli Uzun Yıllar Ortalamaları ( ) 24 Tablo C.2. Aylık Hakim Rüzgarlar (2007) 25 Tablo C.3. Aylık ortalama sıcaklıklar ºC cinsinden (2009) 26 Tablo C.4. Kastamonu İli Yıllara Göre Hava Kirliliği Ölçüm Sonuçları 29 Tablo C.5. Başlıca NOx Kaynakları 31 Tablo D.1. Kastamonu Yer Altı Suları İle İlgili Bilgiler 34 Tablo D.2. Kastamonu Yer Altı Suları İle İlgili Bilgiler-II 35 Tablo D.3. Su Kalitesi Gözlemleri Sonuçları 38 Tablo.F.1. Thornthwaite Yöntemine Göre Kastamonu nun Su Bilançosu 59 Tablo.F.2. Asli Orman Ürünleri Üretimi 60 Tablo.F.3. Tali Orman Ürünleri Üretimi 61 Tablo.F Yılı İçin Tali Orman Ürünleri Üretimi 61 Tablo.F.5. Mevcut Özel Orman Alanları Miktarı ve Özel Ormanlardaki % 6 lık Yapılaşma 62 Tablo.F yılında 6831 Sayılı Orman Kanunu nun 16., 17. ve 18. maddelerine göre ormanlık sahalardan verilen izin adedi miktarı ve alanları (ha) 62 Tablo F.7. Kastamonu İli Genel Florası 63 Tablo F.8. Kastamonu İli Genel Faunası 68 Tablo F.9. Yaban Hayatı Koruma Sahaları 74 Tablo F.10. Kastamonu İlinde Bulunan Arkeolojik, Kentsel ve Doğal Sit Alanlarının Listesi 74 Tablo.F.11. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 81 Tablo G.1. Turistik Tesis Sayısı 94 Tablo G.2. Ilgaz Dağı Konaklama Tesisleri 94 Tablo G.3. Turizm Bakanlığı İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri 94 Tablo H.1. Kastamonu İli nin Arazi Dağılımı 95 Tablo H.2. İşlenen Tarım Alanlarının Dağılımı 95 Tablo H.3. Tarım Alanlarının Özellikleri 95 Tablo H.4. Buğdaygillerin Üretim Miktarı ve Verimlilik 96 Tablo H.5. Baklagillerin Üretim Miktarı ve Verimliliği 97 Tablo H.6. Yem Bitkilerinin Üretim Miktarı ve Verimliliği 97 Tablo H.7. Endüstriyel Bitkilerin Üretim Miktarı ve Verimliliği 97 Tablo H.8. Meyve Üretim Miktarı ve Verimliliği 98 Tablo H.9. Sebze Üretim Miktarı ve Verimliliği 98 Tablo H.10. Çiçekçilik Üretim Miktarı 99 xii

15 Sayfa Tablo H.11. Saf Kültür Sığırı Yetiştiriciliği 101 Tablo H.12. Kültür Melezi Sığır Yetiştiriciliği 101 Tablo H.13. Yerli Sığır Yetiştiriciliği 101 Tablo H.14. Manda Yetiştiriciliği 102 Tablo H.15. Yerli Koyun Yetiştiriciliği 102 Tablo H.16. Merinos Koyun Yetiştiriciliği 102 Tablo H.17. Kıl Keçisi Yetiştiriciliği 102 Tablo H.18. Tiftik Keçisi Yetiştiriciliği 102 Tablo H.19. Kümes Hayvancılığı 103 Tablo H.20. Arıcılık 103 Tablo K.1. Küçük Sanayi Siteleri 110 Tablo K.2. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 111 Tablo K.3. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 120 Tablo L Yılı İçme Suyu Ortalama Analiz Değerleri 128 Tablo L.2. Elektrik İletim Hatları 130 Tablo L.3. Kastamonu İlindeki Baz İstasyonları Sayısı 133 Tablo M.1. Kastamonu İlindeki (Merkez) Okullara Göre Öğrenci Sayısı ve Yurt Kapasitesi 140 Tablo M.2.. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı. 142 Tablo O.1. Bazı Ses Çeşitlerin Şiddet Değerleri 149 Tablo O.2. Taşıtların Gürültü Seviyeleri (dba) 150 Tablo O.3. Toplumsal Reaksiyon 152 Tablo O.4. Gürültünün İnsanlar Üzerindeki Etkileri 154 Tablo R.1. Kastamonu İlindeki Sağlık Kuruluşlarının Dağılımı. 161 xiii

16 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil A.1. Kastamonu İl Konumu 1 Şekil A.2. Kastamonu İl ve İlçe Sınırları 3 Şekil B.1.Kastamonu İli Araç İlçesi Jips Maden Ocağından bir Görünüm. 22 Şekil C.1. Kastamonu İli Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu 29 Şekil F.1. Thornthwaite Yöntemine Göre Kastamonu nun Su Bilançosu 59 Şekil G. 1.Kastamonu Toprakçılar Konağı 89 Şekil G. 2. Valilik Binası 90 Şekil P.1. Kastamonu İlindeki Afetzedelerin Afet Türlerine Göre Dağılımı 155 Şekil P.2. Kastamonu İlindeki Tarihsel ve Aletsel Dönemde Hasar Yapan Depremlerin Dağılımı 156 Şekil P.3. Kastamonu İli Deprem Bölgeleri Haritası 157 xiv

17 A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş Şekil A.1. Kastamonu İl Konumu ( Kastamonu nun bilinen tarihi, Hitit İmparatorluğu ile başlar. Hititlerden sonra Frigya ve Lidya Krallıklarının egemen olduğu bu topraklar M. Ö. 4.yy da Perslerin eline geçmiştir. M. Ö. 4.yy da ise Büyük İskender Anadolu ile birlikte Kastamonu topraklarını da Makedonya ya katmıştır. İskender den sonra yöreyi ele geçiren Pontus Krallığı M. Ö. I.yy da Romalılar tarafından ortadan kaldırılmıştır. Uzun yıllar Roma İmparatorluğu sınırları içinde kalan Kastamonu M. S. 395 yılında İmparatorluğun bölünmesi ile bütün Anadolu gibi Bizans İmparatorluğuna katılmıştır. Prehistorik çağlardan sonra havalinin (Paflagonya nın) bilinen Sümerlerin en eski bir kolu olan Kaşka Türkleri dir. M. Ö yılları arasında hüküm süren Gaslar Kaşkalar devamlı olarak Mısırlılar, Suriyeliler ve Kaldeliler le siyasi, ticari ve kültürel münasebetlerde bulunmuşlar. Hititlerle de bazen savaşmış bazen dost olmuşlardır. Bugün Kastamonu ve çevresindeki İlleri de içine alan ve Romalılar devrinde adına Poflaganya (Pophlaginia) denilen Kaşkaların kurduğu şehirlerin bir tanesi de Timonion veya Tumanna dır. Bazı yazarlar Kastamonu adının menşei konusunda; bu kelimenin Gas kelimesi ile Tumanna kelimesinin (Gas ülkesi anlamında) birleşmesinden Gastumanna meydana geldiği görüşünü ileri sürmüşlerdir ki en akla yakın ihtimal budur. Kastamonu nun ilk defa Türklerin eline geçmesi Danişmendliler zamanın da Ahmet Gazi nin oğlu Gümüş Tekin devrinde 1105 yılında gerçekleşmiştir. 100 yıla yakın bir zaman Danişmend idaresinde kalan şehir çevresi 15 yıl süre ile tekrar Bizanslılara geçmiş, 1213 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat ın emri ile Selçuklu kumandanı Hüsamettin Çobanbey tarafından zapt edilmiştir. Moğollar tarafından bölgenin ikinci kez zaptına memur edilen Şemsettin Yaman Candar kumandasındaki ordu 1292 yılında 1

18 Kastamonu ya giderek Muzaferettin Yavlak Arslan ın birliğini bozguna uğratmış kendisi de öldürülmüştür. Muzaferettin Yavlak Arslan ın oğlu Mahmutbey, babasının intikamını almak için mücadeleye girmiş ve Şemsittin Yaman Candar ı buradan batıya sürmeyi başarmıştır. Şemsittin Candar ın ölümünden sonra Süleyman Paşa tarafından 1309 yılında Kastamonu yeniden zapt edilmiş, toprakları genişletilerek Candaroğulları Beyliği ni kurmuş ve Çobanlar hakimiyetine son vermiştir. İsfendiyar Bey den sonra İsfendiyaroğulları adını da alan Kastamonu Beyliği 1460 yılında Osmanlı İdaresine girinceye kadar önemli bir ilim ve kültür merkezi olmuş, birçok ilim adamı yetiştirmiş, Osmanlılar zamanında da bu özelliğini devam ettirmiştir. Kastamonu, Fatih Sultan Mehmet in 1460 yılında Sinop la birlikte bu şehri alarak Candaroğulları Beyliğini ortadan kaldırmasından sonra Osmanlı Devletine katılmıştır. Kastamonu Milli Mücadele sırasında lojistik destek açısından en güvenilir bölge olması nedeniyle büyük yarar sağlamıştır. Özellikle Ankara ya İnebolu-Kastamonu yoluyla yiyecek, giyecek, para, cephane ve silah nakli yapılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra, büyük önder Mustafa Kemal ATATÜRK ün Ağustos 1925 Tarihleri arasında Kastamonu da yaptığı Kıyafet ve Şapka Devrimi Cumhuriyet Döneminin önemli olayı olarak tarih sayfalarına geçmiştir. A.2. İl ve İlçe Sınırları Osmanlı İmparatorluğu döneminde Bolu, Çankırı ve Sinop u da içine alan Kastamonu Vilayeti daha sonra Bolu nun 1907 de Çankırı ve Sinop un 1918 de ayrılmaları ile bu günkü duruma gelmiştir.1924 Anayasası ile il, ilçe, bucak ve köy şeklindeki idari taksimatın kabulünü müteakip Kastamonu İli 1969 a kadar merkez ile birlikte 12 ilçelik bir vilayet olmuş, bu tarihte de Bozkurt un Abana dan ayrılması ilçe sayısı 13 e yükselmiştir. Daha sonra 1988 yılında İhsangazi, Şenpazar, Pınarbaşı ve Doğanyurt 3392 Sayılı Kanunla ilçe yapılarak ilçe sayısı 17 ye; 1990 yılında 3644 Sayılı Kanunla Ağlı, Hanönü ve Seydiler ilçe yapılarak Kastamonu ilindeki ilçe sayısı 20 ye yükselmiştir. Kastamonu ilinde Merkez dahil 20 belediye, 1 belde ve 1071 köy bulunmaktadır. Köy sayısı bakımından Türkiye de ikinci sırada yer almaktadır. Köylere bağlı ayrıca 2558 adet yerleşim birimi vardır. Batı Karadeniz Bölgesi nde yer alan Kastamonu; doğuda Sinop, güneyde Çankırı, güneydoğuda Çorum, kuzeyde Karadeniz, kuzeybatıda Bartın, batıda Karabük illeri ile çevrilidir. Kastamonu nun Merkez İlçesi ile birlikte 20 ilçesi ve bir de beldesi (Ortalıca) bulunmaktadır: Tablo A.1. Kastamonu İli İlçeler Listesi. Araç Cide Devrekâni İhsangazi Küre Seydiler Tosya. Abana Azdavay Çatalzeytin Doğanyurt İnebolu Şenpazar Ağlı Bozkurt Daday Hanönü Kastamonu Merkez Pınarbaşı Taşköprü 2

19 Şekil A.2. Kastamonu İl ve İlçe Sınırları ( A.3. İlin Coğrafi Durumu Kastamonu İli; Karadeniz Bölgesinin batı kesiminde yer alıp, 40 o 48'-42 o 02' kuzey enlemleri ile 32 o 43'-34 o 37' doğu boylamları arasında kalmaktadır km 2 alan üzerinde yer alan Kastamonu Türkiye topraklarının %1,7 sini oluşturmaktadır. Kastamonu genel olarak dağlık bir yapıya sahiptir. İlin kuzeyinde sahil boyunca Küre Dağları (İsfendiyar dağları), Güneyinde Çankırı ve Ankara istikametinde Ilgaz Dağları vardır. Kastamonu İlinde dağlar denize paralel olarak uzanır. Türkiye nin Karadeniz e doğru uzanan çıkıntısının büyük bir kısmını kaplar. Doğuda Çatalzeytin İlçesinin Sinop il sınırları ile birleştiği il sınırından, batıda Kerempe burnuna kadar kıyı düz bir şerit halinde uzanır. Kerempe burnunda bariz bir çıkıntı meydana getirerek güney batı doğrultusunda Bartın İl sınırına kadar kıyı şeridi devam eder. Karadeniz sahilindeki kıyı şeridinin uzunluğu 170 km. denizden yüksekliği 780 m. dir. Kastamonu nun yüzölçümünün %74,6 sı dağlık ve ormanlık, %21,6 sı plato % 3,8 i ovadan oluşmaktadır. Dağılımından da anlaşıldığı gibi ilin tarıma elverişli geniş alanları yoktur. Ancak vadiler etrafında küçük ovalar göze çarpmaktadır. Bunlardan önemlileri Daday ve Taşköprü ovalarını içine alan Gökırmak ile Tosya tarım alanını kapsayan Devrez vadileri Araç, Cide ve Devrekâni çay yatakları çevresinde ekim ve dikime elverişli alanlar bulunmaktadır. Görsel güzellikler açısından oldukça zengin yapıya sahip olan Ilgaz ve Küre Dağları önemli dağlarıdır. Küre Dağları silsilesinde yer alan Yaralıgöz Tepesi (1985m) ve Dikmen (1675m) tepeleri en yüksek tepeleridir. Ilgaz Dağında Büyük Hacet (2587m), Küçük Hacet (2313m) en yüksek tepelerdir. Bu dağlardan başka Hasan Dağı, Kar Yatağı Dağı, Ballıdağ (1698m), Bacak Dağı (1736m), Aylı Dağı (1500m) Köklüce Dağı, Dikmen Dağı gibi dağlar da önemli dağlar arasında yer almaktadır. Önemli akarsuları arasında Ilgaz Dağlarının kuzey yamaçlarından inen küçük derelerin birleşmesiyle oluşan Araç 3

20 Çayı, bunun yanında Küre Dağlarının eteklerindeki derelerin birleşmesiyle Devrekâni nin kuzeyinde hayat bulan Devrekâni Çayı ayrıca, Taşköprü den geçip Kızılırmak la birleşen Gökırmak Çayıdır. A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Batı Karadeniz ve Kızılırmak havzaları içinde kalan Kastamonu İlinin yeryüzü şekillerini, kuzeyde kıyıya komşu uzanan Küre Dağları ve Güneydeki Ilgaz Dağları ile bunlar arasındaki dalgalı alan belirlemektedir. İl topraklarının yaklaşık 3/4 ü dağlarla kaplıdır. Ovaların payı ise ancak % 4 dolayındadır. Yukarıda sözü edilen iki dağ sırası arasında kalan ve yer yer jeomorfolojik farklılıklar gösteren kesimdeki platolar, havza niteliğindeki çöküntü alanları ile parçalanmıştır. Bu çöküntü alanlarının önemlileri Daday, Kastamonu, Taşköprü ve Ilgaz Dağlarının güneyinde kalan Tosya yöreleridir. Kastamonu nun Karadeniz e olan kıyıları ise Sinop İli Kerempe Burnuna dek düz bir şerit biçiminde uzanmakta ve bu noktadan sonrada da güneybatıya yönelmektedir. İlin yaklaşık %22 sini kaplayan platolar genellikle Küre ve Ilgaz Dağları arasındaki alanda, yer yer de dağların eteklerinde bulunur. İldeki platolar, üzerinde geliştikleri oluşumların yaş ve türlerine göre parçalanmış durumdadır ve 1500 m arasında yükselti kademelerinde yer alan bu platolardan, özellikle kristalen seriler üzerinde gelişmiş olanlar koyu renkte toprakları ve zengin orman alanları ile dikkati çeker. Tersiyer serileri üzerindeki plato alanları ise daha dalgalıdır. Boz renkli topraklar orman örtüsünden yoksundur. Havza niteliğindeki çöküntü alanları ile yarılmış olan bu platolardan biri Devrekâni havzasının doğusu ve güney doğusu arasında yer alır. Bu bölgede ayrıca tek bir kütle durumundaki tepelerde bulunmaktadır. Kristalen temel üzerinde gelişmiş olan bu alan 1300 m ye dek yükselir. Bitki örtüsü bakımından farklılıklar gösteren bu kesimler, tepelerin Devrekâni havzasına bakan bölümü bitki örtüsünden yoksunken, alanın Taşköprü havzasına bakan Güneydoğu yamaçları zengin bir orman örtüsü ile kaplıdır. Devrekâni nin kuzey doğusunda ise geniş tabanlı vadilerin oluştuğu çöküntü olukları ile parçalanmış, çıplak kalker platolar bulunmaktadır. Kretase ve üst kretase serilerinden oluşan bu alan üzerinde tektonik hareketler sonucu ortaya çıkan tipik yeryüzü şekilleri görülmektedir. Bu nedenle söz konusu bölge Küre Dağlarının temelini oluşturan Jura-Kretase serileri üzerindeki plato nitelikli alandan biraz daha farklıdır. Daday havzasının kuzeyindeki platolar ise m. yükseltili ve kuzeye doğru eğimlidir. Sık bir orman örtüsü ile kaplı bu platolar aynı zamanda bir aşınım yüzeyi oluşturmaktadır. Araç ın kuzeyinden 1500 m yüksekliğindeki plato düzlüğü ise Araç a yaklaştıkça yavaşça alçalır. Burada 1100 m yükseklikteki tersiyer fliş serileri üzerinde daha alçak bir düzey oluşturur. Jeomorfolojik yapıda şu yapılar yer almaktadır. KAYNAK: (Kastamonu İl Çevre ve Durum Raporu, 2007). A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma GİRİŞ Daday - Devrekani masifi progresif olarak deforme olmuş kıtasal kabuk ve ofiyolit dilimleri ile kıta yokuşunda eş zamanlı olarak çökelen Kretase filişinden oluşur. En üst tektonik dilim ise, Paleozoyik yaşlı çökeller, Akgöl fm. ve bunları kesen Erken Jura yaşlı granitlerile bunları post-tektonik olarak örten, Geç Liyas-Lütesiyen arasında çökelmiş bir karbonat-fliş kamasından oluşmaktadır. Paleotetis'in Pontidler ile Anatolidler arasında yer almış olduğu ve kuzey yönlü bir yitimle, Permo-Karbonifer ile Erken Tersiyer arasında progresif olarak yokolduğu görüşü savunulmaktadır. Tetis alanlarının evriminin genel çözümü, Gondvana kuzeyinden riftleşerek ayrılan ince bir kıtasal levhanın, Paleotetis'in 4

21 yokolma sürecine bağlı olarak, Avrasya'ya eklenmesi ile özdeşleşmektedir. Paleotetis'in Pontidlere bağlı konumu veya Rodop-Pontid fregmanının hangi büyük kıtaya ait olduğunun saptanması jeolojik evrimin en önemli sorununu oluşturur. Pontidlerde, Permo- Karbonifer süresince güneye doğru derinleşen bir paleomorfolojiye ek olarak, Karakaya formasyonunun izmir, Ankara ve Kars'tan geçen Tetis (Paleotetis) kenetinin sadece kuzeyinde ve kenete bitişik oluşu, bu kenetin yerinde Geç Paleozoyik'te okyanusal bir alanın varlığını gösterir. Diğer taraftan, Karakaya (Akgöl) formasyonunun post-tektonik örtüsü durumunda görülen karbonat-fliş kamasının da aynı kenetin sadece kuzeyinde varolması, kuzeye doğru derinleşen bir ortama işaret etmesi ve çökel paketin sedimantolojik parametrelerini koruyan devamlılığı (Lütesiyen'e kadar), bu çökel kamanın Neotetis'in kuzey koluna değil, Karadeniz yay-ardı havzasına ait olduğunu göstermektedir. Karakaya formasyonunun çökelimiyle eşzamanlı olarak, dalma-batma zonu ile kıta kenarı arasındaki okyanus tabanı, paleotransform faylara bağlı olarak, Permo-Triyas döneminde aktif olan Avrasya kıta kenarı üzerine retroşarye olmuştur. Paleotetis'in yokolma süreci kademeli ve/veya progresif dalmabatma zonu gerilemesine bağlı bir mekanizmayla açıklanabilin ektedir. Dalma-batma zonu gerilemelerine bağlı olarak ada yayı da gerilemektedir. Eski yay sistemi yeni yay sistemi önünde sıkışarak yükselmekte, aşınmakta ve yay-ardı havzaya (Karadeniz) ait çökellerle örtülmektedir. Aynı mekanizmaya bağlı olarak, sıkışma rejimi yaşayan alan progresif olarak güneye göçetmekte, yükselen flişten yeni yay-önü havzaya malzeme aktarılmakta ve çökelen fliş, kıta kabuğuna ait metamorfik kayaçlar ve ofiyolit dilimleri ile progresif olarak kıvnmlanmakta ve dilimlenmektedir. Daday-Devrekani masifi batı kesimi ile Azdavay ve İnebolu yöresini kapsar. Bu bölgede yaptığımız araştırmalar ve elde edilmiş sonuçlar Tetis alanlarının jeolojik evrimine katkı getirecektir inancındayız. Permo-Triyas'tan itibaren Gondvana kuzeyinden ince bir levhanın ayrılmaya başladığı ve Tetis'in yok olmı sürecinde Avrasya kıtası ile çarpıştığı düşüncesidir. Bu süreç yerbilimcilerce zaman ve/veya mekan boyutunda farklı şekilde yorumlanmaktadır. MAGMATÎZMA Türkiye genelinde Jura ve öncesine ait magmatizmanın yeterince incelenmiş olduğu söylenemez. Jeolojik ve paleomanyetik sınırlamalarla bütünleşmeyen ve özellikle sadece majör element analizlerine dayalı jeokimyasal yorumlarda dikkatli olunmalıdır. Güvenilir çözümler için nadir toprak ve iz element analizlerinin de yapıldığı ve hatta, ilksel Sr izotop oranlarının saptandığı araştırmaların yapılmasını beklemek gerekmektedir. Bu araştırma kapsamında yapılmış herhangi bir jeokimyasal araştırma olmamasına karşın, jeolojik verilere dayalı olarak, Mesozoyik magmatizmasmm gelişimine ilişkin yorumlarımıza çok kısa olarak yer vermek istiyoruz. 1. Küre volkanitleri (Karakaya formasyonu'nun spilitleri ile eşdeğer olarak yorumluyoruz.) adayayı ürünü olarak yorumlanmaktadır 2. Dogger yaşlı Kastamonu granitoidleri yay magmatizmasıdır İzmir-Kars keneti kuzeyinde ve kenete yaklaşık paralel bir trend izlerler. Bölgedeki granitik kayaçlardan yapılan analizlere göre, Debon ve Le Fort (1982) sınıflamasını kullanarak, 1) koyurenkli metaalüminus - peralüminus granodiyorit, 2) pralüminus, ortaç bileşimli granit ve 3) peralüminus lökoadamellit olmak üzere üç grup ayırmışlardır. Bu araştırmacılara göre bu grupların hepsi de tek bir alüminokafemik ve kalkalkalen magmatik topluluğa aittir. Magmatik yay, kuzeye dalmakta olan Paleotetis'in kapanmasına yakın bir döneme ait olarak yorumlanmıştır. Granitik plutonlarm yan kayaçlarmda ender olarak homblendhornfels fasiyesi koşulrına işaret eden hornfeîsler izlenebilmektedir. Ancak, yan kayaç sıcaklığı genel olarak çok düşüktür. Granit çeperlerinde, geniş periferik zonlar boyunca, afanitik hamuru olan grarnier izlenmektedir. Akgöl formasyonunda ise çıplak gözle izlrnebilen kristalizasyonlar yaygın olarak görülür. Ahiçay Elmalıçay plutonunda, granitik 5

22 çeper periferik gnaysik floiasyon kazanmış ve yan kayaçlar kontakt şistlere dönüşmüştür. Benekli şist olarak da bilinen bu kayaçlarda çok yönlü progresif makaslamalar, belirgin mika cepleri oluşturmuştur. Bu tür kontakt ilişkisi, granitin çok hızlı olarak, çok sığ bir konuma yükseldiğinin işareti olarak yorumlanabilir. Oysa, kabuk kalınlaşması, izostasi prensipleri gereği olarak, bölgesel yükselmeyi ve dolayısıyla inceleme alanımızda görülen türden ilişkilerin (yani sığ yerleşimlerin) aşınmış olmasını gerektirir. Kastamonu grani to idleri, Akgöl formasyonuna ek olarak "Batı Karadeniz Bloku"nun olasılı Alt Paleozoyik yaşlı birimlerini de keser. Bu birimlerde hemen hemen hiç deformasyon yoktur. Granit plutonları, Rodop-Pontid fregmanı genelinde post-tektonik Liyas klastikleri ile örtülüdür. Bu örtü inceleme alanımızda genellikle Titoniyen- Berriaziyen yaşta, Şeydiler civarında ise Üst Kretase'de başlar. Granitlerin Dogger yaşlı olduğu görüşü özellikle Liyas detritikleriyle örtülü alanlar için doğru olamaz. Batı Karadeniz Bloku'nun allokton olduğunu düşünmek de sorunu çözmez. Çünkü taşınmanın granit sokulumundan önce, Liyas-Dogger aralığında olması gerekmektedir. Eğer çarpışma yaşı Dogger ise, granitler de Dogger ve daha genç yaşlıdır. Liyas detritikleriyle örtülen granitler ise, hem çarpışmanın, hem de taşınmanın Liyas öncesinde gerçekleşmesini gerektirmektedir. Hazar Dere Şaryajı ile bu şaryajm Ankara'ya doğru devamının da Kretase ve daha genç olduğunu ve Liyas-Dogger aralığında bir taşınma olmadığını tekrar vurgulamak istiyoruz. Bu tartışmalara göre, jeokimyasal araştırmalara ek olarak, jeolojik sınırlamalar da kenetin sadece kuzeyinde yer alan bu granitlerin yay magmatizması ürünü olduğu düşüncesine ağırlık kazandırmaktadır. 3. Daday yöresindeki Kavak formasyonunun Gelensi üyesi olarak adlandırdığımız bazaltik lavlar, Üst Kretase yaşlı olup, izoklinal kıvrımlarıma göstermektedir. Bu lavların Kretase'deki kıta kenarı magmatizması olduğunu düşünüyoruz, inebolu civarında görülen, aynı yaşlı bazaltik volkanizma ise gerilme rejiminde (yay-ardı havza) oluşan bir fliş (Ulus Fm.) içinde arakatkı olarak izlenmektedir. Bu iki lokasyon arasında yaklaşık 100 km. olup, arada herhangi bir volkanik seviye izlenmez. Dolayısıyla bu iki volkanizma, jeolojik verilere göre, farklı jeotektonik ortamlarda oluşmuştur. Biz, aktif kıta kenarında oluşan Gelensi üyesinin yitime ilişkin, Karadeniz sahilinde görülen (inebolu, Sinop) volkanizmanm ise yayardı havzanın rifdeşmesine bağlı olduğunu düşünüyoruz. Ancak, İnebolu ve Sinop'ta görülen bazaltik volkanizmanm Karadeniz'in Kretase den itibaren güneye dalmaya başlaması ile ilişkili olabileceği düşüncesi de jeolojik verilere ters düşmemektedir. METAMORFİZMA Batı Karadeniz Bloku'nun tabanı önemli kataklastik deformasyon göstermektedir. Tavan bloka ait birimler ise yer yer kırılgan, yer yer de yan-sünek deform asyona uğramışlardır. Kuvarsitler çok iyi yapraklanmış kuvars şistlere, karbonatlar ise kalkşistler ve mermerlere dönüşmüştür. Bazı lokasyonlarda kuvars şistler ile melabazikler arasında geçiş görülür. Şaryaj düzleminde çok etkili olan tektonik fabrik gelişimi, bu düzlemden uzaklaşıldığmda tedrici olarak yokolur. Eklenti prizmasında birçok dilimin metamorfizmanm fiziksel koşulları açısından bağımsız olduğu görülür. Granatlı mikaşistler, biyotit içermeyen ve muskovit-klorit birlikteliğinin yaygın olduğu kayaçlar olup, düşük mertebe koşullarına işaret etmektedir. Bazik magmatik kayaçlarda çok düşük mertebeli koşullara işaret eden prehniî, pumpeliyit, klorit ve albit gelişimi ile amfibollerde görülen uralitleşme çok yaygındır. İyi makaslanmış zonlarda ise aktinot + Fe'ce fakir epidot kapsayan metabazikîer de görülmektedir. Ritmik olarak tekrarlayan bu özellik, verilen bir noktada ve verilen bir zaman diliminde fiziksel koşulların değişik olamayacağı noktasından hareketle, çok düşük ve düşük mertebe koşullarında oluşmuş metamorfik kay açların metamorfizma zonlarma ayrılamayacağını göstermektedir. Düşük ve çok düşük mertebeli koşulların olduğu alanlarda alkali amfibol oluşumlarına da rastlanmaktadır. Bazı kayaç örneklerinde aktinolitik bileşimde bir amfibolün önce glokofana ve daha sonra da maviyeşil pleokroizma gösteren bir amfibole dönüştüğü izlenmiştir. 6

23 Bu gözlem, bu kayaçlarda çok evreli deformasyonların etkin olmuş olduğunun tipik göstergesidir. Kuvars şist, mermer veya düşük mertebeli oldukları saptanabilen pelitik kayaçlar çok yaygındır. Ancak, bazı dilimlerde görülen sillimanit gnays, amfibollü gnays ve diğer kuvars ve amfibolce zengin gnaysik kayaçlarm ise amfibolit fasiyesi koşullarında oluştuğunu söylemek mümkündür. Bazı küçük dilimlerde de amfibolit veya daha iyi bir olasılıkla granulit fasiyesi koşullarına işaret eden pembe granat + kahverengi amfibol klinopiroksen parajenezli granatlı amfibolitler saptanmıştır. Bu tür kayaçlarm kabuğun daha derin segmentlerinden yükseldiğini düşünmek gerektiği kanısındayız. Gerek eklojitlerde, gerekse bu tür yüksek mertebeli kayaçlarda fakolit niteliklerini koruyabilmelerinden kaynaklandığım sanıyoruz. Yani bu kayaçlarm makaslanmış çeperleri en son deformasyonun fiziksel koşullarını yansıtmakta, yüksek mertebeli metamorfizmaya işaret eden parajenezlerin korunduğu mercek veya budinler ise son deformasyondan etkilenmiş protolitleri temsil etmektedirler. Eklenti prizmasındaki metamorfik dilimler (Daday- Devrekani masifi) bir diğerini kesen birçok makaslama zonu kapsar. Bu kayaçlarda yapraklanmaların iyi gelişmiş olması yeterince derin koşullara işaret ederken, kataklastik deformasyonlar bağıl olarak daha sığ koşullarda gerçekleşen geç evre deformasyonlarmı temsil ederler. Kretase yaşlı fliş, hem bu dilimleri ortak olarak örter, hem de bu dilimlerle kıvrımlanarak yeniden ekaylanır. Bu gözlemlere göre, Daday-Devrekani masifi progresif olarak deforme olmuş bir kıta kenarını temsil etmektedir. Yaşı Apsiyen'e kadar inen flişte görülen metamorfik ve ofiyolitik kırıntılar, deformasyon sürecinin Apsiyen öncesinde başladığını ve ofiyolitlerin Apsiyen öncesinde kıta kenarına yerleşmiş olduğunu gösterir. Bu durum, ofiyolit yerleşimi için okyanusal alanın kapanmasının zorunlu olmadığını da ima eder. KAYNAK: (Nekir GÜMÜŞ, MTA Batı Karadeniz Bölge Müdürlüğü, 2009). A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya TEKTONO-STRATİGRAFÎK ÖZELLİKLER İnceleme alanı güneyinde, Araç-Daday-Kastamonu yöresinde, iki tektono-stratigrafik birim ay ırtl anabilmektedir. Batıda yer alan tektonik dilim (nap), Batı Karadeniz Bloku, en üst, dolayısıyla en az deforme dilimi oluşturur. Bu dilim Araç kuzeybatısındaki Hazar deresini izleyen ve Daday'a doğru alüvyon altında izini kaybettiğimiz bir tektonik hatla (Hazar Dere Şaryajı), "Eklenti Prizması" olarak adlandırdığımız ikinci tektono-stratigrafik birim üzerine itilmiştir. Eklenti Prizması Bu birim stratigrafi ve metamorfizma açısından bağımsız birçok dilimden oluşur ve Daday-Devrekani Masifi olarak bilinmektedir. Granatlı mikaşist, granatlı amfibolit, fillit, kuvars şist/kuvarsit, metakarbonat ve Permiyen yaşlı kireçtaşı belli başlı litolojilerdir. TEKTONİK Kastamonu havzası kuzeyi, Malm öncesinde evrimini tamamlamış kıtasal ve okyanusal toplulukların bir araya gelmesiyle oluşan eski bir temel üzerinde gelişmiş Malm- Eosen yaşlı çökel dizisinden oluşur. Kastamonu havzası Geç Kretase-Eosen yaşlı volkanik, volkanojenik birimler ile Eosen-Oligosen-Miyosen yaşlı, sığ denizel-karasal çökellerden oluşan, kayatürü özellikleri bakımından yayönü havzası karakterindedir. Bölge bu tektonik yapısını, Pontid ve Sakarya kıtaları arasında yer alan okyanusun, Orta-Geç Eosende kapanması sonucu kazanmıştır. Tektonik etkinliğin yoğun olduğu bir evrim süreci geçiren bölgede, Paleotektonik ve Neotektonik dönemine ait deformasyonlar gelişmiştir. BİNDİRMELER -Devrekani metamorfitinin Akgöl Formasyonu üzerine itilmesini sağlayan bindirme. -Akgöl Formasyonunun Gökçedağ Formasyonu üzerine bindirme. FAYLAR Kuzey Anadolu Fayı: Ilgaz dağlarının hemen güneyinde doğu-batı uzanımlı ülkemizin en 7

24 önemli aktif faylarındandır. Sağ yanal doğrultu atım bileşenlidir. Örhen Fayı: Devrekani yolu doğusundan başlayıp Çay köye doğru uzanır. Normal fay bileşenlidir. Dikmen Fayı: Yürekveren köyünden başlayıp Sapacı mahallesine kadar uzanır. Normal fay bileşenlidir. Gülef Fayı: Sada köyünden başlar Gülef köyü kuzeyinden batıya uzanır. Normal fay bileşenlidir. İhsangazi Fayı: İlhangazi den başlayıp aşağıkarakuz köyüne kadar uzanır. Kayı Fayı: Yukarıtepe mahallesinden başlar Karadereye doğru uzanır. Normal fay bileşenlidir. KAYNAK: (Nekir GÜMÜŞ, MTA Batı Karadeniz Bölge Müdürlüğü, 2009). B.1. Enerji Kaynakları B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1.1. Güneş Güneşlenme süresi ve Güneş ısınlarının şiddeti ile ilgili 2008 değerleri aşağıda gösterilmiştir. Meteorolojik Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Elemanlar Toplam S:Da. Gün.Süre 1,05 4,71 5,04 5,76 10,38 10,35 8,18 6,88 5,51 4,57 3,96 2,81 Ortalama Işınım Şid (kwatt/m2) 61,9 136,1 185,6 246,3 397,4 431,8 406, KAYNAK: (Kastamonu Valiliği Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü, 2009). B.1.2. Su Gücü Kastamonu İl inde bulunan yerüstü su kaynakları ve ortalama akımları aşağıdaki gibidir. Gökırmak Nehri : 544,2 hm³/yıl Devrekani Nehri (Kocaırmak) : 719,9 hm³/yıl Devrez Çayı : 332,9 hm³/yıl Zarbana Çayı : 249,9 hm³/yıl Fakaz Çayı : 106,9 hm³/yıl Aydos Çayı : 297,2 hm³/yıl Araç Çayı : 286,0 hm³/yıl Kastamonu İli ndeki hidroelektrik potansiyeller aşağıdaki gibidir. Tablo B.1.Kastamonu İli Hidroelektrik Enerji Potansiyeli (DSİ Projelerine Göre ) KAYNAK: (D.S.İ. 23. Bölge Müdürlüğü, 2009). HAVZA ADI KURULU GÜÇ (MW) TOPLAM ENERJİ ÜRETİMİ (GWH) 8

25 Devrez - - Gökırmak 17,00 59,39 Devrekani 231,00 683,85 İnebolu 16,00 79,00 Filyos (Soğanlı ve Araç ) 36,00 58,72 Aydos 23,00 111,00 TOPLAM 323,00 991, sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve bu Kanuna istinaden çıkarılan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde halen piyasada faaliyet gösteren veya gösterecek tüzel kişiler tarafından hidroelektrik enerji üretim tesisleri kurulması ve işletilmesi hususları işlevsellik kazanmıştır. Bu Kanunla özel sektöre hidroelektrik enerji üretim amaçlı tesislerin ( Baraj HES, Kanal HES ) kurulmasının ve işletilmesinin önü açılmıştır. Bu Kanuna göre özel sektör; DSİ ve EİE nin potansiyelinde bulunan projeleri yapıp işletme hakkını kazanması yanında, kendi projelerini de geliştirme hakkını da elde etmiştir. KAYNAK: (D.S.İ. 23. Bölge Müdürlüğü, 2009). Tablo B.2.Kastamonu İlinde DSİ Tarafından Geliştirilmiş Projeler KAYNAK: (D.S.İ. 23. Bölge Müdürlüğü, 2009). PROJENİN AMACI ŞEHİR KURULU GÜCÜ (MW) ORTALAMA YILLIK ENERJİ ÜRETİMİ(GWH) Etüd programında olan veya ileriki yıllarda ele alınacak hidroelektrik santraller Devrekani Cide HES Kastamonu ,15 Devrekani Tor HES Kastamonu ,19 Devrekani Ilıca HES Kastamonu ,09 Devrekani Cürümören HES Kastamonu 6 13,42 İnebolu Kaya HES Kastamonu 4 20 İnebolu Zarbana HES Kastamonu Aydos Hatip HES Kastamonu 4 21 Aydos Olukbaşı HES Kastamonu Kesin Proje Aşamasındaki Projeler Filyos Andıraz HES Kastamonu 36 58,72 Gökırmak Taşköprü HES Kastamonu 14 46,05 Gökırmak Obrucak HES Kastamonu 3 13,34 KASTAMONU TOPLAMI ,96 DSİ 23.Bölge Müdürlüğü nün Kastamonu İlinde geliştirmiş olduğu hidroelektrik enerji projelerinin tümüne özel sektörce başvuru yapılmış olup önümüzdeki dönemde bu projelerin hayata geçirilmesi umulmaktadır. Özel sektörce Kastamonu ilinde geliştirilerek kurulup işletilmesine talip olunmuş DSİ haricindeki 27 adet proje şu şekildedir. Tablo B.3. Özel sektörce Kastamonu ilinde geliştirilerek kurulup işletilmesine talip olunmuş DSİ haricindeki 27 adet proje. KAYNAK: (D.S.İ. 23. Bölge Müdürlüğü, 2009). 9