asl nda do al dengenin de garantisi

Transkript

1

2 Akkuyruksallayan (Motacilla alba) Foto raf: Metin Çakmakç Kanatlan p özgürce uçabilen kufllar, her zaman uçabilme hevesiyle dolu insano lunun, özendi i ve örnek ald canl lar olmufltur. Onlar gibi uçabilme amac yla, nice maceralara kalk flm fl; planörler, uçaklar gelifltirerek uçman n keyfine varm flt r. Sadece uçufllar de il; kufllar n renk renk tüyleri, birbirinden farkl ötüflleri, yaflama iliflkin çeflitli davran fllar ve özellikleri de insanlar pefllerinden sürüklemifltir. Hayranl k ve merak m z sürekli canl tutan ve zengin biyolojik çeflitlili e sahip olan kufllar dünyas, Türkiye'de 460'dan fazla tür ile temsil edilir. Bunlardan baz lar ülkemiz üzerinden göç ederken, baz lar y l n her ay nda bulunur, baz lar da sadece yaz veya k fl aylar nda görülür. Kufl çeflitleri aç s ndan, her mevsimin verimli yafland NGBB'de; atmaca gibi y rt c kufllar n yan s ra, sö ütbülbülü, k r k rlang c, çay r taflkuflu gibi ötücü kufllar da izlenir. Kufl gözlem etkinliklerine kat lanlar, bu görkemli çeflitlili in yak n tan klar d r. Hayvanlar âleminin omurgal lar flubesinden olan kufllar, sabit vücut s cakl olan ilk hayvan grubunu o- luflturur. Karakteristik özellikleri, vücudunun neredeyse tamam n n tüylerle kapl oluflu ve ön üyelerinin kanat" haline dönüflmüfl olmas d r. Keratin yap daki gaga, beslenme tipine göre farkl flekillerde olabilir. Günümüzdeki kufllar n gagas diflsizdir. Difllerin bulunmay fl, gerek kursak (tafll k) oluflumu, gerekse güçlü kaslara sahip ve bölmeler halindeki midenin varl yla telafi edilir. Yal çapk n (Alcedo atthis) Foto raf: Bedri Kalemci Kufllar n gözleri, oldukça iridir ve görme duyular çok geliflmifltir. Koku alma duyusu ise önemini yitirmifltir. Uzun kemiklerin iç k sm nda bulunan hava keseleri, iskelete hafiflik sa lar. Ayaklar, çeflitli gruplarda farkl l k göstermekle birlikte, en fazla dört parmak tafl r ve ilk parmak ço unlukla arkaya yönelmifltir. Solunum esnas nda, hem nefes al rken hem de verirken, havadaki oksijenden yararlanabilirler. Bu sayede, metabolizma h zlar oldukça yüksektir. Yumurtalar sert kabukludur. Birkaç tür hariç, yaflamlar nda kuluçka ve yavru bak m - n n yeri vard r. Kufllar, yaflama iliflkin her alanda; da da, flehirde, bozk rda, gölde, görülebilir. Beslenme zincirinin en üst halkas n oluflturan kufllar, bir alan n do al durumu hakk nda bilgi verir ve çevresel de iflimleri ileten biyolojik gösterge olarak kabul edilir. Örne in, sulak alanlarda bal kla beslenen yal çapk n (Alcedo atthis), bulundu u göldeki bal k varl n n, dolay - s yla o gölün temiz ve yaflanabilir bir yer oldu unun göstergesidir. Renkli ve zengin yaflam özellikleriyle ilgi çeken kufllar n dünyas n keflfetmek için, kufl gözlemcili i ve kufl foto rafç l keyifli u rafllard r. Kufl gözlemcilerinin dürbün, teleskop, foto raf makinesi kullanarak oluflturdu u veriler; rehber kitaplar ve ilgili internet siteleri arac l yla paylafl l r ve böylece bilgi ak fl sa lan r. Tan - d kça daha çok sevilen ve sahiplenilen kufllar n, korunmas ve do al ortamlar nda yaflamlar n sürdürebilmesi, asl nda do al dengenin de garantisi say l r. Nezahat Gökyi it Botanik Bahçesi, ev sahipli i yapt bitkiler, kelebekler, böcekler gibi; kufllar için de yaflamlar n güvenle sürdürebildikleri önemli bir aland r. Baz kufl türleri, y l boyunca NGBB'de yaflar. NGBB ayn zamanda, stanbul Bo az üzerinden y lda iki kez gerçekleflen kufl göçleri s ras nda, göçmen kufllara dinlenme ve beslenme olana sunar. Bunlardan baz türler, bahar aylar nda görülebilir. Sö ütbülbülü (Phylloscopus trochilus) Ötle engiller (Sylviidae) ailesindendir. Boyu 10-11,5 cm, kanat aç kl cm'dir. Karakteristik özellikleri; aç k renkli bacaklar, oldukça düz kafas, uzun kanatlar d r. Türün üst k sm, aç k grimsi ve yeflil ile zeytin yeflili tonlar nda renklenir. Alt k sm beyaz ms, gö sü aç k sar d r; gençlerde, alt k sm n tamam daha parlak sar d r. Gözünün üstün- 20 ba bahçe 41 (may s-haziran) 2012

3 de, aç k renkli bir çizgi bulunur; bu çizgi, gençlerde daha uzun ve daha sar renklidir. Aç k renkli göz halkas, ç vg n n aksine çok net görünmez. Bacaklar aç k kahverengi, nadiren koyu tondad r. Tohum yemeyen kufllardand r. Mutfa nda böcekler, yaprak bitleri, sinekler, örümcekler bulunur. Beslenirken çok hareketlidir ve kuyru unu, ç vg n gibi yere e mez. Genellikle yaprak bitlerini yemek için, yapraklar n etraf nda uçuflup k prafl rlar. Kanatl böcekler ve sineklerin peflinde, onlar yakalamaya çal fl rken, ilginç görünümleri vard r. Orman kenarlar ile çal l klar ve parklar n yayg n, ince, yeflilimsi kufludur. A açl k alanlarda, özellikle sinekleri çeken sö ütlüklerde, kar fl k ormanlarda, çal l k park ve bahçelerde görülür. Ülkemizde, bat ve güney bölümlerde yo un olmak üzere, hemen her yerde bulunur; ilkbahar ve sonbahar göçlerinde s kça rastlan r. Çay r taflkuflu (Saxicola rubetra) Sinekkapanlar (Muscicapidae) ailesindendir. Boyu 12,5 cm, kanat aç kl cm olan; iri bafll ve k sa kuyruklu kufllard r. Sö ütbülbülü (Phylloscopus trochilus) Foto raf: Fikret Yorganc o lu Gözünün üstünde ve koyu renkli yana n n alt nda, aç k renkli belirgin çizgiler bulunur. Bo az aç k renkli, kuyru unun yanlar ise beyazd r. Erke in, yana ve tepesi daha koyu siyah, gö sü kay s rengi, kanat ve omuz lekeleri beyazd r. Diflisi, daha aç k renkli, gövdesinin tamam kirli sar renklidir. Ergenlik döneminde, bafl deseni daha az belirgindir. Çay r taflkuflu (Saxicola rubetra) Foto raf: Fikri Arslankocaeli Küçük omurgas zlar, böcekler ve meyvelerle beslenir. Ço u kez bir bitkinin tepesine, dik olarak tüner, ani hareketlerle kuyruklar n kakarlar. Yaflam alan, taflkuflu ile benzerdir; sulak ve kuru çay rlar, k rlar, fundal klar, alçak çal l klar, tarlalarda bulunur. Otlar n daha uzun oldu u çay rlarda yuva yapar. Türkiye'nin Kuzeydo usunda, yaz döneminde de görülür; di er bölgelerde ise geçit kufludur. ba bahçe 41 (may s-haziran)

4 Atmaca (Accipiter nisus) Foto raf: Hakan Bal kç Atmaca (Accipiter nisus) Atmaca, gündüz y rt c lar tak - m ndan (Falconiformes), atmacagiller (Accipitridae) ailesine ad n veren kufltur. Boyu cm, kanat aç kl cm'dir. Nispeten k sa, yuvarlak uçlu kanatlar ve uzun kuyru uyla, s k a açlar aras nda ani dönüfller yapabilir ve av n kovalayabilir. Güçlü kanatlar, kavisli pençeleri ve kancal gagas n n yan s ra, avc oldu u için geliflmifl zekaya da sahiptir. Bu özellikleri ile yaflama ortam na uyum sa lam flt r. Gö üs, kar n ve kanat altlar, erkek bireylerde k z l kahverengi-k rm - z ; difli bireyler ile genç bireylerde, koyu kahverengi-gri renklerde enine çizgilidir. Bu özellikler gündüz y rt c lar - n n, genellikle ormanl k ve a açl k alanlarda avlanan türlerinde görülür. Özellikle, s rc k ve ard ç kuflu gibi küçük ve orta boy kufllar avlar. breli ve yaprak döken a açlar n bulundu u aç k ve kapal ormanlarda, a açl bozk rlarda, a açl ve çal l k s n rlarla bölünmüfl tar m arazilerinde, park-bahçe vb a açl alanlarda avlan rken görülebilir. Avrupa, Asya ve Afrika'n n ormanl k bölgelerinde yaflar. A ustos ay ndan itibaren, ekim-kas m hatta aral k ay n n sonuna kadar, kuzeyden güneye göç eder; k fl güneyde geçirdikten sonra, nisan-haziran aylar nda, bu kez güneyden kuzeye göç bafllar. Ebabil (Apus apus) Ebabiller (Apodidae) ailesinden; Türkiye'de en yayg n görülen ebabil türüdür. Boyu cm, kanat aç kl cm'dir. Benzer görünüfle Ebabil (Apus apus) Foto raf: Veysel Karakullukçu sahip olsalar da k rlang ç de ildir. Türkiye'de görülen bütün k rlang çlardan, uzun ve kavisli kanatlar, k sa kuyru u ve koyu renkli gövdesiyle ayr l r. Ebabilin di er kufllara göre ayr cal kl özelli i, neredeyse tüm ihtiyaçlar n havada gidermesidir. Uçarken uyur, yer-içer, oyun oynar, efl seçer, kur yaparlar; a z yla su f flk rtarak serinledikleri de kaydedilmifltir. Uçabilmek için, belirli bir yükseklikten havalanmalar gerekir. Havada en uzun süre kalan ve en h zl uçan kufllardand r. Ayaklar n n k sa ve zay f olmas nedeniyle, ola anüstü haller d fl nda yere konmaz. Sadece, üreme döneminde yuvas na girer. Sulak alanlar, aç k araziler ve yerleflim alanlar nda yaflar. Ülkemize Afrika'dan göç eder ve nisan ay nda üremek için gelir; a ustos ay n n 22 ba bahçe 41 (may s-haziran) 2012

5 Akkar nl ebabil (Apus melba) Foto raf: Gökhan Coral sonlar nda, yavrular n uçurduktan sonra, k fl geçirmek için tekrar Afrika'ya dönerler. Akkar nl ebabil (Apus melba) ba bahçe 41 (may s-haziran) 2012 Ebabiller (Apodidae) ailesinden; Türkiye'de üreyen en büyük ebabil türüdür. Boyu cm, kanat aç kl cm'dir. Donuk kahverengi giysisi ve gö sünde kahverengi, karn ve bo az nda ise beyaz renkli kuflaklar ile tan n r. Uzun, kavisli kanatlar ve k sa, çatall kuyru uyla; çok h zl uçmaya ve uçarken böcek yakalamaya uyum sa lam flt r. Havada en uzun süre kalan kufllardand r; hem gündüz, hem gece havada kalabilir. Uçuflu, h zl ve kararl d r. Uçufl s ras nda uyuyabilir ve sineklerle böceklerle beslenebilir. Küçük gruplar halinde ve s k s k öterek dolafl rlar. Gürültülü akflam uçufllar, özellikle gençlerin uçmaya bafllad dönemde göz kamaflt r c d r. Ebabilin bacaklar çok k sad r. Bu nedenle, genelde yere konmaz; sadece üreme döneminde yuvas na girer. Deniz k y lar ve da lardaki kayal k yarlar ile flehirlerde görülür. Sivri t rnaklar, yarlar n ve binalar n dik duvarlar na rahatça tutunmalar n sa lar. Türkiye'de yaz konu u olarak bulunur. K r k rlang cı (Hirundo rustica) K rlang çlar (Hirundidae) ailesinden; Türkiye'de en çok bulunan k rlang ç türüdür. Boyu cm, kanat aç kl cm'dir. K rlang çlar küçük, ince yap l, k sa boylu kufllard r. Kuyruklar çatall, gagalar k sa ve genifltir. Efllerin d fl görünüflü ayn d r. K r k rlang c n n alt k sm, k z la çalan krem renkli; üst k sm koyu K r k rlang c (Hirundo rustica) Foto raf: Ekrem Yan k lacivert; boynu ve aln, koyu k rm z renklidir. Bo az n çevreleyen, lacivert bir kuflak vard r. Eriflkinlerin kuyruk telekleri, beyaz beneklidir. yi ve h zl uçucu olan k rlang ç, zaman n ço unu havada geçirir. Uçufl esnas nda, genifl gagas ile avlad sinek ve böceklerle beslenir. K rsal alanlarda, küçük kentlerde, ekili alanlar n civar nda ürerler. Kaya oyuklar ve yap larda, çamur ve kuru otlardan oluflturduklar yuvalar, çanak fleklinde ve üstü aç kt r. Türkiye'nin her yerinde, yaz aylar nda görülürler. Berrin Aky ld r m Yüksek Biyolog Kaynaklar Heinzel, H. ve R. Fitter, J. Parslow, Türkiye ve Avrupa'n n Kufllar, stanbul Kufl Gözlem Toplulu u < Kuflbank < TÜB TAK Bilim ve Teknik < Türkiye'nin Anonim Kufllar (TRAKUS) < 23