Baykufl. Diflili in, karanl n, bilgeli in sembolü, ölümden sonraki hayat n gizemine sahip, bilinmeyenin ö retmeni ve gecelerin efendisi...

Transkript

1 HAB TAT Baykufl Diflili in, karanl n, bilgeli in sembolü, ölümden sonraki hayat n gizemine sahip, bilinmeyenin ö retmeni ve gecelerin efendisi... Yaz : Ecz. Akgün Egemen Multi-tabs Bifiform Ürün Müdürü Foto raflar: Doç. Dr. Metehan Özen Çizgili shakkuflu Otus brucei Birecik-Temmuz

2 nsanlar n kufllar simge olarak kullanmalar n tarihin her döneminde görebiliriz ve bu simgelerden yola ç karak bazen toplumlar n yaflad klar do al çevreyle ilgili bilgileri, bazen de mitolojilerini ö renebiliriz. Betimlenen en eski kufl olan baykufl, Yunan, Roma ve k z lderili mitolojisinde bilgeli i sembolize eder. Yunan mitolojisindeki hikayesi flöyledir: Zeus, çocuklar ndan birinin isyan ile taht ndan olaca korkusuna kap l p, hamile kar s Metis'i yutar. Kar s n yuttuktan sonra korkunç bafl a r lar çeker, bir gün yan na demirci tanr s Hephaistous'u ça r r. Hephaistous'a en güçlü balyozunu al p gelmesini ve kafas na en güçlü vuruflunu yapmas n ister. Ne yapaca na flafl ran Hephaistous, korkuyla kar fl k tüm gücünü kullanarak balyozuyla Zeus'un kafas na vurur. flte o anda Athena, mi feri ve z rh ile tam tak m babas n n bafl ndan f rlar. Zeus un kafas ndan f rlamas ve sonraki becerileri onun bilgelik tanr ças olarak an lmas n sa lar. Yunan mitolojisinde Athena bir tanr çad r ve tüm kad nlar gibi zekidir; baykuflla tasvir edilir. Athena zekan n diflili in sembolüyken onunla birlikte tasvir edilen kufl neden Bayankufl de ildir de Bay kufltur? Atina flehrinin ad da Athena dan gelmektedir ve flehrin simgesi de Athena dan dolay baykufltur. fiehrin hikayesi de flöyledir: Atina flehri yeni kurulmaktad r ve flehrin tanr s n n kim olaca na karar verilecektir. Bütün Olimpos tanr lar bir araya gelirler. Yar flmalar düzenlenir ve sonuçta iki tanr finale kal r. Bu iki tanr Poseidon ile Athena d r. Tanr lar flehre en büyük hediyeyi verecek olan tanr y seçip, Çizgili shakkuflu Otus brucei Birecik-Temmuz

3 HAB TAT flehrin tanr s ilan edeceklerini belirtirler. lk olarak Poseidon öne ç kar. Üç bafll m zra n yere vurur ve yer yar larak bir at ortaya ç kar. Poseidon at göstererek; Bu evcil bir att r, insan yorulmadan istedi i her yere götürür, onun yüklerini tafl r der. Bütün tanr lar bu hayvan karfl s nda büyülenmifltir. Athena ise küçük bir gülücük atar ve ünlü m zra n yere saplar. Yerden bir filiz ç kar ve büyür büyür çok güzel bir zeytin a ac olur. Athena; Bu da zeytin a ac d r. Meyvesi olan zeytinin saymakla bitmeyen özellikleri vard r. Zeytini insanlar yiyebilirler, yemeklerine katabilirler.ya n yap p, yakarlar, geceleri ayd nlat rlar. Yemeklere dökerler, çok güzel lezzetler elde ederler. Ayn zamanda bozulmaz ve bozulmas n istemedikleri yiyecekleri saklarlar der. Bütün tanr lar flaflk nl k içinde bu a aca bakakalm flt r. Hepsi tebrik eder Athena'y ve onu flehrin tanr s ilan ederler. Bu sebeple flehrin ismi Atina olur. Günümüzde Atina da flehrin pek çok yerinde baykufl figürleri ile karfl laflmak mümkündür. fiehri korudu u ve gözetti ine inan l r. Baykufl, k z lderili kültüründe; bilgelik, alg, ay rt etme ve hileyi anlama özelliklerinin ö reticisi, yaflam ve ölümün, diflili in, karanl n ve bilinmeyenin ö retmeni olarak düflünülür, baz kabileler büyücülerin yard mc s oldu una da inan r. K z lderili kültüründe baykufl kutsald r. Birçok k z lderili toteminde baykufl motifine s kça rastlan r. K r baykuflu Asio flammeus Mufl-Tigem Temmuz 2010 Hint kutsal metinlerinde ve edebiyat nda Vedalar, Puranalar, Brahmanalar, Upanifladlar, Tantralar, Mahabarata ve Ramayana gibi klasikler mevcuttur. Upanifladlar 74

4 ormana çekilmifl ve münzevi bir hayat yaflayan kutsal adamlar n müritlerine aktard klar ö retilerden oluflmufltur. Bu ö retilerde bütün evrenin Tanr oldu u, insan ruhunun da asl nda Tanr n n bir parças oldu u, öldükten sonra su damlas n n okyanusla birleflmesi gibi insan n da Tanr ile birleflece i bildirilir. nsan n yüksek benli i olan atman bir baykufla benzetilir. O bir a ac n en üst dal nda sakin ve hareketsiz dururken, alt dalda egoyu simgeleyen serçe daldan dala atlar ve sürekli sa na soluna bak n r. Atman ve Brahman özde birdir. Di er bir deyiflle, insan n yüksek benli i Tanr ile birdir ve baykufl ile simgelenmektedir. Arkeolojik kay tlardaki kufl betimlerini inceleyen bilim insanlar betimlenen kufl türünün o toplumun be enilerinin, çevreye ve kufllara nas l bakt n n ve belki de inançlar n n anlafl lmas na katk sa lad n bildirmekteler. Bilinen en eski kufl betimlemesi bir baykufla aittir. Fransa n n güneyindeki Chauvet Ma aras 'nda bulunan bu baykufl, y l öncelerine ait buzul devri olarak da bilinen üst paleolitik ça daki ma ara sanat na K r bir baykuflu örnektir. Asio flammeus Mufl-Tigem Temmuz 2010 Baykufllar n birbirinden ilginç özellikleri insan hayrete düflürür. En büyü ü puhu, en ufa ishak kufludur. yi görür ve iflitirler. Çok çok az bir fl kta bile avlar n yakalayabilirler. Gözlerinde çubuk fleklindeki görme duyu hücreleri (rod hücreleri) az fl kta siyah ve beyaz renklerin görülmesine imkan verir ve insan n göremedi ini baykufl tüm ayr nt s yla görür. Gözler di er kufllarda oldu u gibi bafllar n n iki yan nda de il önündedir. Bu da genifl görüfl aç s ndan çok, "binoküler" olarak adland r lan, dar ama daha net Peçeli K r baykuflu Baykufl Asio flammeus Tyto alba Mufl-Tigem Göksu Deltas Temmuz Nisan

5 HAB TAT görüntü aç s ile görmelerini sa lar. Gözler hareket etmez ancak boynunu 270 derece çevirebilir. Böylece baykufl, kafas n dairenin dörtte üçü kadar çevirerek tüm çevresini h zl bir flekilde görebilir. O kadar sessizdirler ki onlar bulmak, görmek son derece zordur. Tüylerinin yap s, inceli i, dizilifli sayesinde sessizlik içinde avlanabilir. Kulaklar di er kufllara göre birbirinden uzakta ve büyüktür. Baykuflun av n n yerini saptamak için 2 tip iflitsel sinyal kulland söylenir. Bu sinyallerden biri geçici bir bilgi sa larken, di eri sesin fliddetindeki de iflimi alg lamas na yaramaktad r. Sa yan nda hareket eden bir varl n sesi ilk etapta sa kulak taraf ndan alg lan r, sonra sol kulak taraf ndan. Baykufl, av n n yerini duydu u sesin sol ve sa kulak taraf ndan alg lanma zamanlar aras ndaki farktan tespit eder. Örne in, e er ses baykuflun sol taraf ndan geliyorsa, o zaman sol kulak bunu sa kulaktan önce duyacakt r. Kafas n çeviren baykufl, sesi her iki kula yla ayn anda duydu unda av n n tam karfl s nda oldu unu anlar. Türkiye de 10 tür baykufl bulunmaktad r. Puhu, bal k baykuflu, paçal baykufl, ishak kuflu, çizgili ishak kuflu, k r baykuflu, alaca baykufl, kukumav, kulakl orman baykuflu, peçeli baykufl. Peçeli Baykufl Tyto alba Göksu Deltas Nisan 2010 shak Kuflu: Uzun kulak püskülleri olan, cm uzunlu unda küçük bir baykufl türüdür. A açl k alanlarda, yerleflim bölgelerinin yak n nda ve bahçelerde yaflar. Tüyleri de iflik tonlarda kahverengi ve boz desenlidir. Kanat aç kl klar cm kadard r. Böcekler ve di er küçük omurgas zlarla beslenirler. 3 saniyede bir sl k flekliyle ötmesiyle her yerde tan n rlar. 76

6 Çizgili shak Kuflu: Küçük kulakl bir baykufl türüdür. shak kufluna görünüflte benzer olup vücudunun arka taraf nda fleritler ve daha az karmafl k renkte tüyler görülür. Sesi daha yumuflakt r. Kumruya benzeyen bir ya da birkaç hecenin daha h zl tekrar ndan oluflur. Boylar cm dir. Kulaklar diktir. Böcekler, kertenkeleler, örümcekler ve küçük memeliler ile beslenirler. Puhu: Onu görmek her kufl gözlemcisinin hayalidir. 70 cm uzunlu unda ortalama 4 kg a rl ndad r. Uzun kulak püskülleri ve turuncu renkli kocaman gözleri vard r. Erke inden daha iri olan difli puhunun kanat aç kl 2 metreyi bulur. Ancak difliye ve yavrulara yeme i erkek getirir. Difli de bu sayede güçlenerek yavrular daha iyi koruyabilir. Çok büyük ve güçlü bir kufltur. Ço unlukla, küçük memelilerle beslenirler, ancak küçük geyik yavrusu gibi daha iri hayvanlar da avlad klar bilinmektedir. Genellikle uçurumlar, kayal k alanlarla ormanlar ve uçurum ç k nt lar nda yuva yaparlar. Bal k Baykuflu: Büyük, 55 cm uzunlu unda bir baykufltur. Üst parçalar, k rm z ms kahverengidir, ayr ca siyah veya koyu kahverengi çizgileri vard r. Alt parçalar kahverengimsi sar ve kahverengi çizgilidir. Bo az beyazd r. Gözler sar renktir. Kulaklar ç k kt r. Genellikle bal k ve kurba alarla beslenirler. Sar renk gözlerinin üstünde ona sert bir bak fl kazand ran beyaz kafllar bulunur. Al n k sm ise düz ve alçakt r. Nesli tükendi i zannedilen bal k baykuflunun son 5 y lda yap lan araflt rmalar sonucu ülkemizde Akdeniz Bölgesi ndeki da l k Peçeli Baykufl Tyto alba Göksu Deltas Nisan

7 HAB TAT arazilerde akarsu kenarlar nda yaflad tespit edilmifltir. Kukumav: Kukumav yerleflik bir türdür. K rsal bölgelerde tarlalar n ve bahçelerin yak nlar nda yaflar. En önemli besini tarla faresidir ve ayr ca çeflitli küçük memeli ve sürüngenlerle de beslenir. Kukumav kufllar genellikle a açlar n gövdelerindeki kovuklarda ya da kayalar n aras ndaki oyuklarda kendilerine yuva kurarlar. Alaca Baykufl: Boyu cm dir. Yaflam yerleri ormanlar, büyük parklard r. Korku filmlerinde tipik ötüflü nedeniyle kullan lan ses alaca baykufla aittir. Kulakl Orman Baykuflu: Büyük, dimdik duran ve gece gezen bir baykufl türüdür. stirahat halinde toparlak görünür ancak uyar halinde gergin, ince ve dimdik durur. Uyar halinde iken kulak tüylerini diklefltirir ve koyu turuncu gözlerinin üstündeki siyah beyaz yüz deseniyle bir V oluflturur. K r Baykuflu: "Kulakl baykufllar" olarak da bilinirler. Çünkü memeli kulaklar na benzeyen tepelikleri vard r. Bu tüy tepelikler görünür veya görünmez olabilir. Savunma durumunda tepeliklerini gösterir bu durum d fl nda pek görünmez. Boylar cm, a rl klar gr kadard r. Sar -turuncu gözlerinin etraf n çevreleyen siyah bir halka vard r. Baflta tarla fareleri olmak üzere kemirgenlerle beslenirler. Bunun yan s ra küçük memeliler ve büyük böcekleri de yerler. Bazen küçük kufllar da yemeye çal fl rlar. Kukumav Athene Noctua Isparta - Davraz Da Yolu- Nisan

8 Paçal Baykufl: Boylar cm, kanat aç kl klar ise cm'dir. Vücutlar n n üst k sm kahverengi, beyaz beneklidir. Yüzleri beyazd r. Gözleri sar renktir. Uçufllar, kuvvetli ve direkttir. Ço unlukla tarla fareleri ve küçük memelilerle beslenirler ama böcek ve di er omurgas zlara ilaveten kufllar da besinleri aras ndad r. Ülkemizdeki en nadir kufllardand r. Peçeli Baykufl: Tüyleri beyaz, sar, kahverengi ve turuncudur. Peçe ve kar n tüyleri genellikle daha aç k renkli ve çok belirgindir. Yüzü kalp fleklinde olan en güzel baykufllardan biridir. Kukumav Athene Noctua Isparta - Davraz Da Yolu- Nisan 2011 Ecz. Akgün Egemen 79