MNERAL TROXDE AGGREGATE: LTERATÜR DERLEMES MINERAL TRIOXIDE AGGREGATE: LITERATURE REVIEW

Transkript

1 MNERAL TROXDE AGGREGATE: LTERATÜR DERLEMES MINERAL TRIOXIDE AGGREGATE: LITERATURE REVIEW Yrd. Doç. Dr. Emine EN TUNÇ* Prof. Dr. Serap ÇETNER** ÖZET Mineral trioxide aggregate (MTA) di hekimli4ine yeni tantlan materyallerden biridir. Mineral trioxide aggregate balangçta periapikal cerrahi uygulamalarnda kök kanal sistemi ile çevre dokular arasndaki ilikiyi engellemede kullanlmak üzere, kök ucu dolgu maddesi olarak gelitirilmitir. Materyal günümüzde kök ucu dolgusu, direkt pulpa kuafaj, kök ve furkal perforasyonlarnn tamiri ve apeksifikasyon gibi farkl klinik uygulamalarda da kullanlmaktadr. Bu literatür derlemesinde, MTA nn kimyasal, fiziksel, antimikrobiyal ve biyolojik özellikleri ile klinik uygulama ekilleri sunulmaktadr. Anahtar Kelimeler: Mineral trioxide aggregate ABSTRACT Mineral trioxide aggregate (MTA) is recently one of the introduced dental materials. First, it was developed as a root-end filling material for periapical surgery and for the sealing barrier between the root canal system and the surrounding tissues. Nowadays, mineral trioxide aggregate has been used also different clinical applications such as root-end fillings, direct pulp caps, perforation repairs in roots or furcations and apexification. In the review, chemical, physical, antimicrobial, biologic properties and clinical applications of MTA are presented. Key Words: Mineral trioxide aggregate GR *lk kez 1993 ylnda di hekimli4ine tantlan Mineral trioxide aggregate (MTA) 1, 1998 ylnda Amerikan Gda ve *laç Yönetimi (FDA) tarafndan onaylanmas ile, hem deneysel hem de klinik olarak geni çapl kullanm alan bulmutur 2. Günümüze de4in; -cerrahi ve cerrahi olmayan yaklamlarla kök ucu dolgusunda, 3-9 1, kök ve furkasyon perforasyonlarnn tamirinde, -süt ve sürekli dilerin direkt pulpa kuafajnda, süt dii pulpatomi tedavilerinde, Cvek pulpatomisinde, 20,21 -dens invajinatusun profilaktik parsiyel pulpatomi tedavisinde, 20 -apeksifikasyonda, daimi dilerin kök kanal tedavisinde, kanal pat olarak, 27 -retine süt dilerinin kök kanal tedavisinde, 28 -rezorbtif defektlerin tamirinde, 29,30 -endodontik tedavili dilerin kanal içi beyazlatma ilemlerinde bariyer olarak, 31 -füzyon gözlenen ve endodontik tedavi gereksinimi olan dilerin iletiim bölgesini kapamada 32 kullanld4 görülmektedir. çerik Özellikleri Günümüze de4in, ideal formülasyon ve renk özelliklerine ulaabilmek amac ile oldukça yakn kimyasal içeri4e sahip olmakla birlikte, partikül boyutu de4itirilmi ve farkl mineral oksitler içeren üç farkl MTA türünün gelitirildi4i görülmektedir 33,34. Günümüzde ise, Dentsply tarafndan Pro-Root TM MTA (Dentsply, Tulsa Dental) ad ile satlmakta olan materyalin, gri ve beyaz renkte iki çeidinin bulundu4u görülmektedir. Her iki MTA türü de, a4rlkça %75 portland çimentosu, %20 bizmut oksit ve %5 alçdan olumaktadr 35,36. Materyalin sertleme zaman alç ile düzenlenirken 37, opasitesi yapya ilave edilen bizmutoksit ile sa4lanmaktadr 38. *Ondokuz Mays Üniversitesi Di Hekimli4i Fakültesi Pedodonti Anabilim Dal **Ankara Üniversitesi Di Hekimli4i Fakültesi Pedodonti Anabilim Dal 46

2 Görüldü4ü gibi, ProRoot MTA temelde portland çimentosundan meydana gelmektedir. Portland çimentosunun içerdi4i elementler; CaO (%58,5), SiO 2 (%17,7), Al 2 O 3 (%4,5), MgO (%3,3), SO 3 (%3), Fe 2 O 3 (%2,9), K 2 O (%0,9), N 2 O dir (%0,2). Bu elementlerden oluan temel bileikler ise; trikalsiyum silikat, dikalsiyum silikat, trikalsiyum aluminat, tetrakalsiyum aluminoferrit, kalsiyum sülfat, alkali asitler ve di4er bileiklerdir Beyaz ve gri MTA nn içerik özellikleri birbirine benzemektedir 36,39. Ancak, renk özellikleri gelitirilerek 2002 ylnda piyasaya sürülen beyaz MTA da olas renkleme problemlerini ortadan kaldrmak amac ile yapdan tetrakalsiyum alumina ferrit çkarlmtr 36. Nitekim, gri ve beyaz MTA nn içerik özelliklerinin karlatrld4 bir çalmada, beyaz MTA da demir oksit (%1000), alüminyum oksit (%122) ve magnezyum oksit (%130) konsantrasyonlarnn gri MTA ya göre önemli oranlarda azaltld4 bildirilmitir 43. Yakn zamanda materyalin maliyetinden kaynaklanan dezavantajlar gidermek amac ile, %80 orannda portland çimentosu içeren MTA Angelus (Odonto-Logika, Ind. Prod. Odsont. Ltda, Londrina, Parana, Brazil) adl, bir baka ticari MTA türünün de piyasaya sürüldü4ü görülmektedir 44. Fizik Mekanik Özellikleri MTA tozu su ile kartrld4nda, yaklak 3 saatte sertleen kolleidal jel haline gelmektedir 38. Ancak, beyaz MTA da sertleme süresinin daha uzun oldu4u yönünde görü bildiren aratrmalar da vardr 45,46. Sertleme reaksiyonu 24 saatten uzun sürmekle beraber 13, materyalin sertlemesi su veya kan varl- 4ndan etkilenmemektedir 3. Materyal karmn özellikleri; partikül büyüklü- 4üne, toz/likit oranna, uygulama sahasnn ssna, alandaki nem varl4na ve karm içindeki hava kabarcklarna ba4l olarak de4iebilmektedir 8. Sertleme reaksiyonunun balangcnda ph 10,2 iken, sertleme reaksiyonu tamamlandktan sonra, kalsiyum hidroksit gibi yaklak 12,5 de4erine yükselmektedir 38. Materyal, hem dentinden hem de IRM ve Super- EBA gibi kök ucu dolgu maddelerinden daha radyoopaktr 38,47. Örtücülük Özellikleri MTA, balangçta kök ucu dolgu maddesi ve perforasyon tamir materyali olarak gelitirildi4i için örtücülük yetene4i ve sznt de4erlerinin, bu amaçla skça kullanlan amalgam, IRM, Super-EBA gibi materyallerle karlatrld4 görülmektedir. Bu aratrmalarda de4erlendirme amac ile, farkl özelliklere sahip ve birbirlerine göre farkl üstünlükleri olan; boya penetrasyonu, radyoizotop penetrasyonu, bakteriyel penetrasyon, elektrokimyasal de4erlendirmeler ve sv filtrasyonunun yan sra, SEM ile konfokal mikroskoplarn da kullanld4 görülmektedir. Bu çalmalarn tamamnda materyalin örtücülük özellikleri bakmndan karlatrma materyallerine benzer veya çok daha üstün oldu4u gösterilmitir 3,6-8,10,11,48,49. Örtücülük özellikleri bakmndan elde edilen baarl sonuçlar; materyalin do4asna, sertleme srasnda genilemesine ve antimikrobiyal özelliklerine ba4lanmaktadr 6,11,48. Materyalin dezavantaj olarak bildirilen uzun sertleme süresinin, büzülmenin azalmasna ve dolays ile simann örtücülük özelliklerinin geliimine katkda bulundu4u bildirilmektedir 16,38. Ayrca, doku svlar ile reaksiyona giren materyalin zamanla çözünmesine ba4l olarak geliti4i bildirilen dentin ve apatit tabakas arasndaki kimyasal reaksiyonun, örtücülük özelliklerini gelitirdi4i ve balangçtaki mekanik tutunmaya ilave olarak gelien bu kimyasal ba4lanmann, örtücülükte etkili oldu4u ileri sürülmektedir 50. Etki Mekanizmas6 Materyalin etki mekanizmasnn genel olarak kalsiyum hidroksit ile benzerlik sergiledi4i örtücülük, biyouyumluluk, alkalinite ve materyale özgü di4er özelliklerin kombinasyonunun mevcut etkilerin ortaya çkmasnda rol oynad4 bildirilmektedir 16. Materyalin temelde kalsiyum hidroksit içermedi4i, yapsndaki kalsiyum oksitin doku svlar ile temasa geçince kalsiyum hidroksit haline dönüece4i yönünde görüler mevcuttur 51,52. Ancak, MTA nn biyolojik özelliklerinin fizikokimyasal temelini inceleyen bir aratrmada bu görüten farkl olarak, sentetik doku svlarnda bekletilen materyalden salnan temel iyonun kalsiyum oldu4u ve kalsiyumun doku svlarndaki fosfatlarla reaksiyona girerek hidroksiapatit oluumu gözlendi4i bildirilmektedir. Materyalin örtücülük yetene4i, biyouyumlulu4u ve dentinojenik aktivitesinde bu fizikokimyasal reaksiyon sonucu oluan hidroksiapatitin rol oynad4 ileri sürülmektedir 50. Antimikrobiyal Özellikler Materyalin antimikrobiyal özelliklerinin belirlenmesi amac ile yaplan farkl çalmalarda, çeitli MTA türlerinden birbiri ile uyumlu olmayan sonuçlar elde edilmitir. Bu farkllklarn ise, de4erlendirme yöntemlerin- 47

3 den, inkübasyon sürelerindeki farkllktan ve kullanlan test mikroorganizmalarndaki farkllktan kaynakland4 görülmektedir 41, Trobinejad ve ark. 54 ve Estela ve ark. lar 41 materyalin fakültatif bakterilere kar etkin oldu4unu, ancak anaerobik bakterilere kar hiç etkinli4inin bulunmad4n bildirmilerdir. Bununla beraber Stowe ve ark. lar 56 ise, fakültatif ve anaerobik bakterilere kar materyalin antimikrobiyal etkinlik gösterdi4ini bildirilmilerdir. Ayrca, materyalin antifungal özelli4i hakknda ise, çelikili sonuçlar rapor edilmitir 41, Son yllarda, materyalin antimikrobiyal özelliklerini gelitirmek amac ile klorheksidin gibi ajanlarla kartrlarak kullanlmas yönünde çalmalar da yaplmaktadr 56. Ancak, bu uygulamann, sitotoksik özellikleri arttrd4 gösterilmitir 58. Biyouyumluluk 1-n Vitro Toksisite De;erlendirme Testleri Materyalin toksik profilini belirlemeye yönelik in vitro aratrmalarn ço4unda, amalgam, IRM, Super-EBA gibi kök ucu dolgu maddeleri ile karlatrmal de4erlendirmelerin yapld4 görülmektedir Farkl de4erlendirme metotlarnn kullanld4, bu aratrmalar sonucunda; karlatrma materyallerine göre, MTA ile daha baarl sonuçlar elde edildi4i ve MTA nn biyouyumlu oldu4u bildirilmektedir Bu durumun, materyalin di sert dokularna benzer içeri4inden kaynaklad4 düünülmektedir 38. Ayrca, materyalin biyouyumlulu4unda hidratasyon sonucu oluan kalsiyum hidroksitin rol oynad4n bildiren aratrma da mevcuttur 39. *n vitro koullarda, hücresel cevaplarn incelenmesine de izin veren bu de4erlendirme yöntemleri sayesinde, MTA nn osteoblastlar için aktif bir madde oldu4u ve hücresel adhezyon için biyouyumlu bir yüzey alan oluturdu4u da gösterilmitir Hayvan Çal6?malar6 Hayvan çalmalar doku implantasyonu ve ksa dönemli histolojik de4erlendirmelerin yapld4 hayvan deneylerini içermektedir. MTA nn lokal toksisitesini belirlemek amac ile pek çok doku implantasyon çalmalarnn düzenlendi4i görülmektedir 51-53, Materyalin amalgam, IRM, Super- EBA gibi kök ucu dolgu maddeleri ile karlatrld4 aratrmalar sonucunda; biyouyumlu oldu4u, karlatrma materyallerine göre daha az inflamasyon yaratt4, ayrca, kemik doku implantasyonlar sonras, di4er materyallerden farkl olarak, daha fazla MTA örne4inde kemik oluumu meydana geldi4i bildirilmektedir 64,65. MTA nn kalsiyum hidroksit ve kalsiyum hidroksit içeren ajanlarla karlatrld4 ba4 doku implantasyon çalmalarnda ise, tüm materyaller için benzer sonuçlar elde edildi4i ve köprü benzeri sert doku oluumlarn gözlendi4i bildirilmektedir 51,53,66. Materyalin farkl klinik koullarda kullanmn taklit amac ile, ksa dönem takipli, histolojik de4erlendirmelerin yapld4 pek çok hayvan deneyi yaplmtr 4,5,12,16,25,67. MTA nn kök ucu dolgu maddesi ve perforasyon tamir materyali olarak kullanmnn de4erlendirildi4i hayvan çalmalar sonucunda, MTA gruplarnda, materyal üzerinde sement varl4 ve minimal inflamasyon ile baarl bir iyileme gözlendi4i bildirilmektedir 4,5,12. Ayrca, materyalin di ve kemik dokularn rejenerasyonuna engel olmad4, hatta sementoblastlarn sement oluumu için matriks üretimini aktive etti4i iddia edilmektedir 4. Materyalin, pulpa kuafaj ve pulpatomi tedavilerindeki etkinli4inin de4erlendirildi4i hayvan çalmalarnda ise; MTA örneklerinin neredeyse tamamnda inflamasyon gözlenmedi4i ve komu dentin ile devamllk gösteren tübüler yapda sert doku oluumlar meydana geldi4i bildirilmektedir 16,67. Kalsiyum hidroksit ile MTA nn etki mekanizmalarnn benzer oldu4u ileri sürülse de, pulpa kuafajnda iki materyalin uygulamalar sonras farkl sonuçlar elde edildi4i bildirilmektedir. Bu tablonun, MTA nn iyi örtücülük özelliklerinden kaynakland4 iddia edilmektedir 67. MTA nn apeksifikasyon tedavilerinde apikal tkaç olarak kullanlabilirli4inin de4erlendirildi4i bir hayvan çalmasnda ise, MTA örneklerinin neredeyse tamamnda, kalsifik bariyer ile apikal kapanma meydana geldi4i ve bu amaçla baarl bir ekilde kullanlabilece4i bildirilmektedir Klinik Çal6?malar Deneysel anlamda uzun ylardr kullanlmakta olan MTA nn snrl sayda klinik çalma ile de4erlendirildi4i, bu aratrmalarn büyük ksmnn ise, olgu bildirimleri ile histolojik de4erlendirmelerden olutu4u, uzun dönem takipli insan çalmalarnn ise çok az sayda oldu4u görülmektedir 2,14,

4 MTA nn insanlarda pulpa kuafaj ajan olarak kalsiyum hidroksit ile karlatrlmas sonucunda; kalsiyum hidroksitten daha baarl oldu4u bildirilmektedir 14. Materyalin süt az dilerinde pulpatomi ajan olarak formokrezolle karlatrld4 çalmalarda ise, karlatrma grubuna göre daha baarl sonuçlara ulald4 ve süt dii pulpatomi tedavilerinde formokrezole alternatif olabilece4i bildirilmektedir 18,19. MTA nn kök ucu dolgu maddesi olarak kullanmnn de4erlendirildi4i uzun dönem takipli insan çalmasnda ise, MTA grubunda daha hzl iyileme ile daha baarl sonuçlar elde edildi4i bildirilmekle beraber, bu oranlarn karlatrma amac ile seçilen IRM den istatistiksel olarak farkl olmad4 bildirilmektedir 2. MTA n6n Klinik Uygulama Tekni;i ve Uygulama Alanlar6 Balangçta kök ucu dolgu maddesi ve perforasyon tamir materyali olarak gelitirilen MTA nn zamanla pek çok farkl klinik uygulamada kullanlmaya baland4 görülmektedir. Hem materyalin kullanm klavuzunda, hem de ürünü gelitiren aratrclarn klinik uygulamalara yönelik makalelerinde, uygulama teknikleri ayrntl ekilde sunulmutur. Buna göre; materyalin kullanmdan hemen önce hazrlanmas ve tozun nemden uzak tutulmas önerilmektedir. Toz, 3:1 orannda steril su ile cam veya ka4t üzerinde, plastik veya metal spatulalar yardmyla kartrlabilir. Uygulama srasnda materyal karmnn kurudu4u gözlenirse, uygun kvam elde etmek amac ile karma yeniden su ilavesi yaplabilir 68. MTA karm, uygulama sahasna plastik veya metal bir tayc ile tanabilece4i gibi 68, bu amaçla rnga tipi aletlerden de yararlanlabilir. Ayrca, özellikle cerrahi uygulamalar sonras materyalin sertleme süresinin uzunlu4undan kaynaklanan problemleri aabilmek amac ile daha önceden ekillendirilmi materyal peletleri de kullanlabilir 69. Materyalin adaptasyonunda ise, ka4t konlar, el aletleri veya özel tepiciler kullanlabilir 68. Materyalin sertlemesini tevik edebilmek amac ile, üzerine nemli bir pamuk pelet ile IRM yerletirilmesi 9,68 ve yeterli sertleme sa4lanncaya kadar (1-3 gün) beklenildikten sonra daimi restorasyonun yaplmas önerilmektedir 9,13,68. MTA nn basnç dayanc düük oldu4u için daimi dolgu maddesi olarak kullanm önerilmemektedir. Bu nedenle, hem materyalin hem de tamir edilen bölgenin korunmas için, MTA nn üzerinin hzl sertleen geçici bir dolgu maddesi ile kapatlmas önerilmektedir 13,68. Ancak, uyumsuz hastalarn vital pulpa tedavilerinde kavitenin tamamen bu materyalle kapatlabilece4i, bu durumda tedavi edilen di ile kart di arasna slak bir tampon konularak, materyalin sertlemesinin sa4lanabilece4i bildirilmitir 9. Koronal giri kavitelerinin MTA ile kapatlmas durumunda, sonraki seanslarda ayr bir kaide materyaline gerek kalmakszn, kaide haline getirilen MTA üzerine kompozit restorasyonlar yaplabilmektedir 32. MTA nn gerek vital pulpa tedavilerinde, gerekse perforasyon tamiri veya kök ucu dolgusu olarak kullanmnda, uygulama öncesi yüzeyin sodyum hipoklorit gibi bir dezenfektan ile dezenfekte edilmesi önerilmektedir 68. Nekrotik pulpal açk apeksli dilerde MTA kullanmnda, kök kanal sisteminin dezenfeksiyonu amac ile, bir hafta kalsiyum hidroksit uygulamas önerilmektedir. Bu sürenin sonunda, kalsiyum hidroksitin kanaldan uzaklatrlmasnn ardndan, kök apeksinde 3-4 mm lik bir MTA tkacnn yeterli olaca4, e4er tkaç yaratmada baarsz olunursa kanaln steril su ile ykanp, ilemin tekrarlanabilece4i bildirilmitir 68. MTA, apeksifikasyon tedavilerinde tek bana veya bir bariyer materyali ile birlikte kullanlabilmektedir 24. Tkaç olarak yerletirilen MTA nn sertlemesinden sonra, kavitenin kalan ksmnn güta ile doldurulabilece4i bildirilmitir 24,68. Ancak, son yllarda tüm kök kanalnn MTA ile doldurulabilece4ini bildiren aratrmalar da vardr 23,27. MTA nn perforasyon tamir ajan olarak kullanmnda, uygulama sahasndan tama e4ilimi göstermedi4i 10, tasa bile, materyal üzerinde sement depolanmas meydana geldi4i gösterilmitir 4,12. Ayrca, MTA, nem varl4nda sertleti4i ve örtücülük özellikleri kan varl4ndan etkilenmedi4i için 3, materyalin perforasyon üzerine uygulamalarnda kuru bir yüzey hazrlanmasna veya bir bariyer yerletirilmesine gerek olmad4 bildirilmektedir 9. Ancak, bu görüün aksine, materyalin ilenmesi ve yerletirilmesindeki problemleri aabilmek amac ile, kuru yüzey sa4lanmas ve bir bariyer yerletirilmesi gerekti4ini bildiren aratrmalar da mevcuttur 13,24. MTA nn kök ucu dolgu maddesi olarak kullanmnda, apeksifikasyon uygulamalarna benzer ekilde kök ucunda 4 mm lik bir MTA tkacnn oluturulmas önerilmektedir 70. Bu uygulamada, retrograt yolla kök ucu kaviteleri açlp materyal yerletirilebilece4i gibi, kök kanalnn MTA ile doldurulmasnn ardndan kök kanalnn enfekte uç ksmnn rezeke edilebilece4i bildirilmitir

5 Son yllarda, materyalin kök kanal tedavisinde kanal dolgu pat olarak kullanmna yönelik aratrmalar da yapld4 görülmektedir 27,28. Ancak, MTA geç rezorbe oldu4u için, kök kanal dolgu maddesi olarak kullanmnn, sadece daimi diler ve retine süt dileri ile snrl tutulmas gerekti4ini ileri sürülmektedir 28. Dezavantajlar6 MTA, di hekimli4inde üzerinde en fazla çallan materyallerden biridir. Ancak, materyal ile ilgili mevcut verilerin ço4u in vitro çalmalar ve hayvan çalmalarndan derlenmitir. Materyalin maliyet, kartrma güçlü4ü, uzun sertleme süresi, uygulama alannda da4lmas gibi dezavantajlarnn, klinik kullanmn snrlad4 bildirilmektedir 2,39,69. Ayrca, materyalin gri renkte olan ilk çeidinin pulpatomi ve pulpa kuafaj tedavilerinde kullanm sonras renklenmeye neden olabilece4i de bildirilmektedir 24,35. Kullanmdaki bu güçlüklerin dnda, materyalin yüksek alkalinitesinin kök dentininin sertli4ini etkiledi4inin gösterilmesi de bir baka dezavantajdr 72. SONUÇ Balangçta kök ucu dolgu maddesi olarak gelitirilen ancak, zamanla pek çok farkl klinik koulda da kullanlabilece4i ileri sürülen MTA, di hekimli4inde üzerinde en fazla çallan materyallerden biridir. Materyalin etki mekanizmas konusunda farkl görüler bulunsa da, elde edilen baarl sonuçlar genel olarak örtücülük, alkalinite ve biyouyumluluk özellikleri ile ilikilendirilmektedir. Ayrca, gerek antibakteriyel özellikleri, gerekse de kan varl4nda sertleebilmesi nedeniyle MTA pek çok klinik uygulama için umut vaad eden bir materyal olarak görülmektedir. Ancak, materyalle ilgili mevcut verilerin ço4u in vitro ve ksa dönem takipli klinik çalmalara dayandrld4ndan, kesin de4erlendirme yaplabilmesi için konu ile ilgili uzun süreli-kontrollü klinik çalmalarn sonuçlar beklenmelidir. KAYNAKLAR 1. Lee SJ, Monsef M, Torabinejad M. Sealing ability of mineral trioxide aggregate for repair of lateral root perforations. J Endod 1993;19: Schwarz RS, Mauger M, Clement DJ, Walker WA. Mineral trioxide aggergate: a new material for endodontics. JADA 1999; 130: Chong BS, Pitt Ford TR, Hudson MB. A prospective clinical study of Mineral Trioxide Aggregate and IRM when used as root-end filling materials in endodontic surgery. Int Endod J 2003; 36: Torabinejad M, Higa RK, McKendrey DJ, Pitt Ford TR. Dye leakage of four root-end filling materials: effects of blood contamination. J Endod 1994; 20: Torabinejad M, Hong CU, Lee SJ, Monsef M, Pitt Ford TR. *nvestigation of mineral trioxide aggregate for root-end filling in dogs. J Endod 1995, 21: Torabinejad M, Pitt Ford TR, McKendrey DJ, Abedi HR, Miller DA, Kariyawasam SP. Histologic assessment of mineral trioxide aggregate as a rootend filling in monkeys. J Endod 1997; 23: Torabinejad M, Rastegar AF, Kettering JD, Pitt Ford TR. Bacterial leakege of mineral trioxide aggregate as a root-end filling material. J Endod 1995; 21: Torabinejad M, Smith PW, Kettering JD, Pitt Ford TR. Comparative investigation of marginal adaptation of mineral trioxide aggregate and other comonly used root-end filling materials. J Endod 1995; 21: Torabinejad M, Watson TF, Pitt Ford TR. Sealing ability of a mineral trioxide aggregate used as a retrograde root filling material. J Endod 1993; 19: Arens D, Torabinejad M. Repair of furcal perforations with mineral trioxide aggregate. Oral Surg Oral Med Oral Path Oral Radiol Endod 1996; 82: Nakata TT, Bae KS, Baumgartner JC. Perforation repair comparing mineral trioxide aggregate and amalgam using an anaerobic bacterial leakage model. J Endod 1998; 24: Pitt Ford TR, Torabinejad M, McKendrey DJ, Hong CU, Kariyawasam SP. Use of mineral trioxide aggregate for repair of furcal perforations. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1995; 79: Sluyk S, Moon P, Hartwell G. Evaluation of setting properties and retention characteristics of MTA when used as a furcation perforation repair material. J Endod 1998; 24:

6 14. Aeinehci M, Eslami B, Ghanbariha M, Saffar AS. Mineral trioxide aggregate (MTA) and calcium hydroxide as pulp-capping agents in human teeth: a preliminary report. Int Endod J 2002; 36: Bodem O, Blumenshine S, Zeh D, Koch MJ. Direct pulp capping with mineral trioxide aggregate in a primary molar: a case report. Int J Paediatr Dent 2004; 14: Pitt Ford TR, Torabinejad M, Abedi HR, Bakland LK, Kariyawasam SP. Using mineral trioxide aggregate as a pulp capping material. J Am Dent Assoc 1996; 127: Agamy HA, Bakry NS, Mounir MMF, Avery DR. Comparison of mineral trioxide aggregate and formocresol as pulp-capping agents in pulpotomized primary teeth. Pediatr Dent 2004; 26: Eidelman E, Holan G, Fuks AB. Mineral trioxide aggregate vs. formocresol in pulpotomized primary molars: a preliminary report. Pediatr Dent 2000; 23: Holan G, Eidelman E, Fuks AB. Long-term evaluation of pulpotomy in primary molars using mineral trioxide aggregate or formocresol. Pediatr Dent 2005; 27: Bakland LK. Management of traumatically injured pulps in immature teeth using MTA. J Calif Dent Assoc 2000; 28: Karabucak B, Li D, Lim J, Iqbal M. Vital pulp therapy with mineral trioxide aggregate. Dent Traumatol 2005; 21: Koh ET, Pitt Ford TR, Kariyawasam SP, Chen NN, Torabinejad M. Prophylactic treatment of dens evaginatus using mineral trioxide aggregate. J Endod 2001, 27: Hachmeister DR, Schindler WG, Walker WA, Thomas DD. The sealing ability and retention characteristics of mineral trioxide aggregate in a model of apexification. J Endod 28, 2002: Kratchman SI. Perforation repair and one-step apexification procedures. Dent Clin N Am 2004; 48: Shabahang S, Torabinejad M, Boyne PP, Abedi H, McMillan P. A comparative study of root-end nduction using osteogenic protein-1, calcium hydroxide and mineral trioxide aggregate. J Endod 1999; 25: Villa P, Fernandez R. Apexification of a replanted tooth using mineral trioxide aggregate. Dent Traumatol 2005; 21: Holland R, Souza V, Nery MJ, Otoboni Filho JA, Bernabe PFE, Dezan Junior E. Reaction of dogs teeth to root canal filling with mineral trioxide aggregate or a glass ionomer sealer. J Endod 1999; 25: O Sullivan SM, Hartwell GR. Obturation of retained primary mandibular second molar using mineral trioxide aggregate: a case report. J Endod 2001; 27: Hsien HC, Heng YA, Lee YL, Lan WH, Lin CP. Repair of perforating internal resorbtion with mineral trioxide aggregate: a case report. J Endod 2003, 29: White C, Braynt N. Combined therapy of mineral trioxide aggregate and guided tissue regeneration in the treatment of external root resorption and an associated osseous defect. J Periodontol 2002; 73: Cummings GR, Torabinejad M. Mineral trioxide aggregate (MTA) as an isolating barrier for internal bleaching. J Endod 1995.;21: Kim E, Jou Y. A supernumerary tooth fused to the facial surface of a maxillary permanent central incisor: case report. J Endod 2000; 26: Mitchell PJC, Pitt Ford TR, Torabinejad M, Mcdonald F. Osteoblast biocompatibility of mineral trioxide aggregate. Biomaterials 1999; 20: Stowe TJ, Sedgley CM, Stowe B, Fenno JC. The effects of chlorhexidine gluconate (0.12%) on the antimicrobial properties of tooth-colored ProRoot mineral trioxide aggregate. J Endod 2004; 30: Dentsply, Tulsa Dental (1998). Material safety data sheet (Gray MTA). Prepared by: Shaffer SE. 36. Dentsply, Tulsa Dental (2002). Material safety data sheet (White MTA). Prepared by: Greenburg J. 37. Dammaschke T, Gerth HU, Zuchner H, Schafer E. Chemical and physical surface and bulk material characterization of white ProRoot MTA and two Portland cements. Dent Mater 2005 ;21: Torabinejad M, Hong CU, Mcdonald F, Pitt Ford TR. Phsical and chemical properties of a new root-end filling material. J. Endod 1995; 21:

7 39. Camileri J, Montesin FE, Di Silvio L, Pitt Ford TR. The chemical constitution and biocompatibility of accelerated Portland cement for endodontic use. Int Endod J 2005;38: Camileri J, Montesin FE, Brady K, Sweeney R, Curtis RV, Pitt Ford TR. The constitution of mineral trioxide aggregate. Dent Mater 2005;21: Estrela C, Bammann LL, Estrela CR, Silva RS, Pecora JD. Antimicrobial and chemical study of MTA, portland cement, calcium hydroxide paste, sealapex and dycal. Braz Dent J 2000; 11: Torabinejad M, White DJ. Tooth filling material and use. US Patent Number, 5, 769, 638: May Asgary S, Parirokh M, Eghbal M, Brink F. Chemical differences between white and gray mineral trioxide. J Endod 2005; 31: Duarte MAH, Oliveira Demarchi ACC, Yamashita JC, Kuga MC, Fraga SC. Ph and calcium ion release of 2 root-end filling materials. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2003; 95: Holland R, Souza V, Nery MJ, Faraco Junior IM, Bernabe PFE, Otoboni Filho JA, Dezan Junior E. Reaction of rat connective tissue to implanted dentin tubes filled with a white mineral trioxide aggregate. Braz Dent J 2002; 13: Chang HK, Islam I, Yap AU, Tong YW, Koh ET. Properties of a new root-end filling material. J Endod 2005; 31: Laghios CD, Benson BW, Gutmann JL, Cutler CW. Comparative radiopacity of tetracalcium phosphate and other root-end filling materials. Int Endod J 2000; 33: Fischer EJ, Arens DE, Miller CH. Bacterial leakage of mineral trioxide aggregate as compared with zincfree amalgam, intermediate restorative material and super-eba as a root-end filling material. J Endod1998; 24: Fogel HM, Peikoff MD. Microleakage of root-end filling materials. J Endod 2001; 27: Sarkar NK, Caicedo R, Ritwik P, Moiseyeva R, Kawashima I. Physicochemical basis of the biologic properties of mineral trioxide aggregate. J Endod 2005; 31: Holland R, Souza V, Nery MJ, Otoboni Filho JA, Bernabe PFE, Dezan Junior E. Reaction of rat connective tissue to implanted dentin tubes filled with mineral trioxide aggregate or calcium hydroxide. J Endod 1999; 25: Moretton TR, Brown CE, Legan JJ, Kafrawy AH. Tissue reactions after subcutaneous and intraosseous implantation of mineral trioxide aggregate and ethoxybenzoic acid cement. Biomed Mater Res 2000; 52: Holland R, Souza V, Nery MJ, Faraco Junior IM, Bernabe PFE, Otoboni Filho, JA, Dezan Junior E. Reaction of rat connective tissue to implanted dentin tube filled with mineral trioxide aggregate, portland cement or calcium hydroxide. Braz Dent J 2001; 12: Torabinejad M, Hong CU, Pitt Ford TR, Kettering JD. Antibacterial effects of some root-end filling materials. J Endod 1995; 21: Al-Nazhan S, Al-Judai A. Evaluation of antifungal activity of mineral trioxide aggregate. J Endod 2003; 29: Stowe TJ, Sedgley CM, Stowe B, Fenno JC. The effects of chlorhexidine gluconate (0,12%) on the antimicrobial properties of tooth-colored ProRoot mineral trioxide aggregate. J Endod 2004; 30: Al-Hezaimi K, Al-Hamdan K, Naghshbandi J, Oglesby S, Simon JH, Rotstein I. Effect of white-colored mineral trioxide aggregate in different concentrations on Candida albicans in vitro. J Endod 2005; 31: Hernandez EP, Botero TM, Mantellini MG, Mcdonald NJ, Nor JE. Effect of ProRoot MTA mixed with chlorhexidine on apoptosis and cell cycle of fibroblasts and macrophages in vitro. Int Endod J 2005; 38: Torabinejad M, Hong CU, Pitt Ford TR, Kattering JD. Cytotoxicity of four root end filling materials. J Endod 1995; 21: Osorio RM, Hefti A, Vertucci FJ, Shawley AL. Cytotoxicity of endodontic materials. J Endod 1998; 24:

8 61. Koh ET, McDonald F, Pitt Ford TR, Torabinejad M. Cellular response to mineral trioxide aggregate. J Endod 1998; 24: Keiser K, Johnson CC, Tipton DA. Cytotoxicity of mineral trioxide aggregate using human periodontal ligament fibroblasts. J Endod 2000; 26: Haglund R, He J, Jarvis J, Safavi KE, Spangberg LSW, Zhu Q. Effects of root-end filling materials on fibroblasts and macrophages in vitro. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2003; 95: Torabinejad M, Hong CU, Pitt Ford TR, Kariyawasam SP. Tissue reaction to implanted Super EBA and mineral trioxide aggregate in mandibula of guinea pigs: a priliminary report. J Endod 1995; 21: Torabinejad M, Pitt Ford TR, Abedi HR, Kariyawasam SP. Tissue reaction to implanted root-end materials in the tibia and mandible of guinea pigs. J Endod 1998; 24: Holland R, Souza V, Nery MJ, Bernabe PFE, Otoboni Filho JA, Dezan Junior E, Murata SS. Calcium salts deposition in rat connective tissue after the implantation of calcium hydroxide-containing sealers. J Endod 2002; 28: Faraco IM, Holland R. Response of the pulp of dogs to capping with mineral trioxide aggregate or a calcium hydroxide cement. Dent Traumatol 2001; 17: Torabinejad M, Chivian N. Clinical applications of mineral trioxide aggregate. J Endod 1999; 25: Lee ES. A new mineral trioxide aggregate root-end filling technique. J Endod 2000;26: Valois CRA, Costa Jr ED. Influence of the thickness of mineral trioxide aggregate on sealing ability of root-end fillings in vitro. Oral Surg Oral Med Oral Path Oral Radiol Endod 2004; 97: Apaydn ES, Shabahang S, Torabinejad M. Hard tissue healing after application of fresh or set MTA as root-end filling material. J. Endod 2004; 30: White JD, Lacefield WR, Chavers LS, Eleazer PD. The effect of three commonly used endodontic materials on the strength and hardness of root dentin. J Endod 2002; 28: Yaz6?ma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Emine EN TUNÇ Ondokuz Mays Üniversitesi Di Hekimli4i Fakültesi Pedodonti Anabilim Dal Kurupelit/SAMSUN Tel: sentunc@yahoo.com 53