PERİTON DİYALİZ TEDAVİSİ BAKIM YÜKÜNÜ ARTIRMAKTA MIDIR?

Transkript

1 PERİTON DİYALİZ TEDAVİSİ BAKIM YÜKÜNÜ ARTIRMAKTA MIDIR? Cennet Kılıçarslan 1, Filiz Karasu 2, SimgeBardak 1, Eda A. Üçkardeş 3, Didem Ovla 4, M. Esra Dölarslan 1, A. Jini Güneş 2, Cemal Kurt 2, Kenan Turgutalp 1, Ahmet Kıykım 1, Serap Demir 1 1 Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Nefroloji Bilim Dalı 2 Mersin Devlet Hastanesi, Nefroloji Kliniği 3 Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı 4 Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dalı

2 GİRİŞ Periton diyalizi (PD), son dönem böbrek hastalığı olan hastalarda alternatif tedavi yöntemlerinden birisidir. Rezidüel renal fonksiyonu daha uzun süre koruması Evde uygulanabilen bir tedavi seçeneği olması Sosyal olarak serbestlik sağlaması Hastaların hastaneye daha az bağımlı olmaları nedeniyle ilgi görmektedir.

3 PD; hastaların veya yakınlarının aktif katılımını gerektiren bir tedavi seçeneğidir. Diğer renal replasman tedavilerinde (RRT) olduğu gibi PD hastalarında da hasta yakınlarının, tedaviye destekleri küçümsenmeyecek düzeydedir. İleri hasta yaşı, artan komorbite sayısı, ekonomik ve sosyal sorunlar bakım verene düşen iş yükünün artmasına neden olabilir.

4 Bakım veren yükü, bakım sunarken yaşanabilen fiziksel psikolojik sosyal ve finansal tepkileri içermektedir. RRT seçimi için verilen eğitimlerde, bakım yükünün fazla olacağı, uygulamanın zahmetli olacağı endişesi ile hasta veya yakını tarafından PD isteksizlikle karşılanabilmektedir. Zarit SH, Reever KE, Bach-Peterson J. Relatives of the impaired elderly: Correlates of feelings of burden. Gerontologist 1980; 20:

5 AMAÇ Bu çalışma ile PD tedavisinin, bakım verenin bakım yükü üzerindeki etkisinin, hemodiyaliz ve böbrek naklindekinden fazla olup olmadığı ve ilişkili psikolojik faktörler araştırılmıştır.

6 GEREÇ -YÖNTEM Kesitsel nitelikteki çalışmaya, Nisan Haziran 2016 tarihleri arasında Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ve Mersin Devlet Hastanesinde RRT altındaki hastalar ve bakım veren yakınları dahil edildi. 43 PD 42 HD 42 NAKİL 127 HASTA YAKINI

7 Hastaların en az 6 aydan beri mevcut RRT yöntemini kullanıyor olması Bakım verenin en az 6 aydan beri hastanın bakımıyla ilgileniyor olması Hasta ve bakım verenin 18 yaş üstü olması şartı arandı. Hasta yakınları hastalarının kullandığı RRT göre gruplandırıldı. Hasta ve yakınlarının tıbbi öyküleri, sosyodemografik özelliklerini içeren kişisel bilgi formu dolduruldu.

8 Hasta Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği-Kısa Formu Türkçe Versiyonu (WHOQOL-BREF-TR) Hastane Anksiyete ve Depresyon (HAD) Hasta yakını SCL 90-R Psikolojik Tarama Testi Zarit Bakım Yükü Ölçeği

9 BULGULAR

10 Hasta grupları ile ilgili demografik özellikler Nakil (n:42) Hemodiyaliz (n:42) Periton Diyalizi (n:43) p değeri Cinsiyet K/E 18/24 17/25 21/22 p>0.05 Evli/Bekar 29/13 26/16 33/10 p>0.05 Eğitim Durumu: Yok İlkokul Orta eğitim Üniversite p>0.05 Yatağa bağımlı P<0.05 Hastanede yatıyor p>0.05 Psikiyatrik ilaç kullanımı p>0.05

11 Bakım veren hasta yakınları ile ilgili demografik özellikler Nakil Hemodiyaliz Periton Diyalizi p değeri Cinsiyet (K/E) 19/23 33/9 29/14 p=0.005 Evli/Bekar 32/10 33/9 33/10 p>0.05 Eğitim Durumu: Yok İlkokul Orta eğitim Üniversite p>0.05 İş: Çalışmıyor Serbest Memur Öğrenci p>0.05 Yakınlık durumu: 1.derece akraba 2.derece akraba Akraba değil p>0.05 Aynı evde yaşayanlar p>0.05 Tek başına bakımı üstlenme p>0.05 Sosyal maddi yardım p=0.003

12 Bakım yükünü etkileyen faktörler Hasta yakını grupları Cinsiyet (p>0.05) İş (p>0.05) Medeni durum (p>0.05) Eğitim düzeyi (p>0.05) Bakımı tek başına üstlenip üstlenmemesi ile (p>0.05) bakım yükü puanları arasında anlamlı bir ilişki yoktu.

13 Hasta Yakını Grupları-Bakım yükü ilişkisi Gruplar arasında hasta yakınlarının bakım yükleri açısından istatistiksel olarak anlamlı farklılık vardı (p=0.009). GRUP N BAKIM YÜKÜ HD NAKİL PD HD>Nakil>PD

14 Hasta grupları-hastane anksiyete ve depresyon (HAD) ölçeği Grup HAD puanı HAD_anksiyete Nakil HD PD HAD_depresyon Nakil HD PD HAD anksiyete fark yok (p=0.781) HAD depresyon farklılık var (p=0.010)

15 Hasta Grupları-Yaşam Kalitesi WHOQOL-BREF-TR Bedensel Nakil>PD>HD p<0.05 Sosyal Nakil>PD>HD p<0.05 Çevre Nakil>PD>HD p<0.05 HD-Nakil arasındaki farktan kaynaklanmaktadır p<0.05 Ruhsal Fark yok p<0.05 Total Nakil>PD>HD p<0.001 HD grubu her iki gruptan da farklı p<0.05

16 HAD-Yaşam kalitesi ilişkisi GRUP HD WHOQOL-b (r) WHOQOL-r (r) WHOQOL- c (r) WHOQOL-s (r) WHOQOL-t (r) HAD_anksiyete HAD_depresyon * PD HAD_anksiyete HAD_depresyon NAKİL HAD_anksiyete HAD_depresyon (p<0.05)

17 HAD Anksiyete ve Depresyon ile bakım yükü arasındaki ilişki GRUP HD PD NAKİL BAKIM YÜKÜ (r) HAD_Anksiyete HAD_Depresyon HAD_Anksiyete HAD_Depresyon HAD_Anksiyete HAD_Depresyon (p<0.05)

18 Psikolojik belirtiler ile ilgili katagorik değişkenlerin analizi Anksiyete Obsesyon Depresyon Kişiler arası duyarlılık Psikotik Paranoid Öfke Fobik Y_Cinsiyet p>0.05 p>0.05 p=0.021 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Y_Medeni durum p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Y_Eğitim p>0.05 p>0.05 Y_İş p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p=0.042 p=0.034 p>0.05 p>0.05 p=0.046 p=0.042 P=0.014 p=0.017 Y_Yakınlık p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Y_Aynı ev p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Y_Tek başına p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Y_Sosyal maddi yardım p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p=0.030 p>0.05 p>0.05 Hasta cinsiyeti p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Hasta medeni durumu p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 **Hasta mevcut RRT** p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Önceki RRT p>0.05 p>0.05 p>0.05 p=0.040 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Yatağa bağımlılık p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 Hasta işi p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05 p>0.05

19 RRT altındaki hasta gruplarına bakım verenlerın Bakım yükü ile SCL-90 test sonuçları arasındaki ilişki Obsesyon p<0.05 Anksiyete p<0.05 Paranoid p<0.05 Psikotik belirtiler p<0.05 Depresyon p<0.05 Somatizasyon p<0.05 Öfke p<0.05 Fobi p<0.05 Kişiler arası duyarlılık p<0.05

20 Anksiyete Yaşam kalitesi R (p<0.05) Yaşam kalitesi B (p<0.05) HAD_anksiyete (p<0.05) Somatizasyon Yaşam kalitesi R (p<0.05) Gelir düzeyi (p<0.05) Öfke Yaşam kalitesi R (p<0.05) Fobi Bakım verilen saat/gün (p<0.05)

21 Tartışma RRT seçenekleri sadece hastanın yaşam kalitesini etkilememekte, aynı zamanda hastaya bakım verenin hayatı üzerinde de değişikliklere neden olabilir. Diyaliz tedavisi ile birlikte hastanın çalışma kapasitesinin bozulması, fiziksel aktivitesinin azalması ve cinsel sorunların gelişimi hastanın psikolojisini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu olumsuz süreç hastaya bakım veren hasta yakınlarına da yansıyabilir. Avsar U, Avsar UZ, Cansever Z, Set T, Cankaya E, Kaya A, Gozubuyuk H, Saatci F, Keles M. Psychological and emotional status,and caregiver burden in caregivers of patients with peritoneal dialysiscompared with caregivers of patients with renal transplantation. Transplant Proc. 2013;45(3):883-6.

22 Bizim çalışmamızda PD hastalarında HD hastalarına göre depresyon oranının daha düşük olduğu görülmüştür, ancak gruplar arasında anksiyete açısından fark yoktu. Çalışmamızda yaşam kalitesi en yüksek nakil hastalarında bulundu. PD hastalarının yaşam kalitesinin HD hastalarına göre daha iyi olduğu saptandı. Bu bulgular daha önce yapılmış olan çalışmaları desteklemektedir. Czyżewski L, Sańko-Resmer J, Wyzgał J, Kurowski A. Assessment of health-related quality of life of patients after kidney transplantation in comparison with hemodialysis and peritoneal dialysis. Ann Transplant. 2014;19: Ancak literatürde HD ve PD yaşam kalitesinin benzer olduğunu raporlayan çalışmalar da bulunmaktadır. Atapour A, Nasr S, Boroujeni AM, Taheri D, Dolatkhah S. A comparison of the quality of life of the patients undergoing hemodialysis versus peritonealdialysis and its correlation to the quality of dialysis. Saudi J Kidney Dis Transpl. 2016;27(2): Ho YF, Li IC. The influence of different dialysis modalities on the quality of life of patients with end-stage renal disease: A systematic literature review. Psychol Health. 2016;31(12):

23 PD hastalarının bakım yükünün HD hastalarına göre daha az Cantekin I, Kavurmacı M, Tan M. An analysis of caregiver burden of patients with hemodialysis and peritoneal dialysis. Hemodial Int. 2016;20(1):94-7 Nakil hastalarının bakım yükünün HD hastalarına göre daha az Avşar U, Avşar UZ, Cansever Z, Yucel A, Cankaya E, Certez H, Keles M, Aydınlı B, Yucel A Caregiver Burden, Anxiety, Depression,and Sleep Quality Differences in Caregivers of Hemodialysis PatientsCompared With Renal Transplant Patients. Transplant Proc. 2015;47(5): Nakil hastalarının bakım yükünün PD hastalarına göre daha az olduğu farklı çalışmalarda rapor edilmiştir. Avsar U, Avsar UZ, Cansever Z, Set T, Cankaya E, Kaya A, Gozubuyuk H, Saatci F, Keles M. Psychological and emotional status,and caregiver burden in caregivers of patients with peritoneal dialysiscompared with caregivers of patients with renal transplantation. Transplant Proc. 2013;45(3): Biz diğer çalışmalardan farklı olarak 3 RRT grubunu birlikte karşılaştırdık. Bakım yüküne ek olarak hasta yakını üzerindeki psikolojik etkilerini araştırdık.

24 Çalışmamızda, Bu 3 RRT yöntemi arasında bakım yükü HD grubunda en yüksek, nakil grubunda en düşük bulundu. Bakım yükünün artışının bakım verenin psikolojik belirtilerini etkilediği saptandı. Bu konuda daha önce yapılmış çalışma yoktur. Bu sonuç hasta ve yakınlarının, PD seçeneğinden bakım yükünün fazla olacağı, uygulamanın zahmetli olacağı endişesi ile kaçınmasının yersiz olduğuna işaret etmektedir.

25 Sonuç RRT için verilen eğitimlerde PD tedavi seçeneğinin hasta veya yakınına ek bir yük getirmediği vurgulanabilir. RRT sürecinde sadece hastaya odaklanılmamalı, hasta ile beraber hastaya bakım veren kişilere de psikososyal destek verilmelidir. Hastanın yaşam kalitesinin artırılması, bakım yükünü azaltıcı tedbirlerin alınması, bakım verenin psikolojik semptomatolojisini olumlu yönde etkileyecektir.

26 Teşekkürler