TÜRKİYE'DE TARIMSAL KREDİ KAYNAKLARI VE KREDİLERDE DENETİM SORUNU

Transkript

1 TÜRKİYE'DE TARIMSAL KREDİ KAYNAKLARI VE KREDİLERDE DENETİM SORUNU Burçin Başaran 1 Veysel Tolga Atik 2 Günay Güngör 1 bbasaran@nku.edu.tr tolgaatik@hotmail.com gunaygungor99@gmail.com 1 NKÜ, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü/TEKİRDAĞ 2 Tarım Kredi Kooperatifleri, Tekirdağ Bölge Müdürlüğü/TEKİRDAĞ ÖZET Tarım sektöründe doğal, sosyal ve ekonomik nedenlerden kaynaklanan genel sermaye yetersizliği finansmanda işletme dışı kaynaklara başvurulmasını zorunlu kılmaktadır. Tarım sektörünün gelişmesi açısından yaşamsal önemi olan tarımsal krediler, bu kredileri kullandıran kurumlaşmış kredi kaynaklarının büyük risklerle karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır. Riskin yüksek olduğu bir alanda ise denetim daha fazla ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmada tarımsal kredilerin tespit edilmesi ve kullandırılması sırasında karşılaşılan sorunlar üzerinde durularak sözü edilen kredilerin sağlıklı bir biçimde denetlenmesinin önündeki engellere dikkat çekilmiştir. Bu bağlamda kurumlaşmış kredi kaynakları arasında yer alan bankalar ve tarım kredi kooperatiflerinin kullandırdığı tarımsal kredilerle ilgili bilgiler verilmiş, bu kurumların denetim faaliyetlerini yürütürken karşılaştıkları sorunlar tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Tarımsal kredi, denetim, banka, kooperatif. AGRICULTURAL CREDIT RESOURCES AND LOAN AUDITING PROBLEMS IN TURKEY ABSTRACT There is capital insufficiency in agriculture sector as a result of natural, social and economic reasons so the farmers need external capital. Institutional credit corporates as a vital factor for agricultural development are faces big risks. Auditing comes forward in this area that has a lot of risks. We studied the problems in determining and utilizing agricultural credits and handicaps in auditing. In this context information about agricultural credits and problems while auditing these credits are discussed in banks and agricultural credit cooperatives as institutional credit resources. Keywords : Agricultural credit, auditing, bank, cooperatives. 1723

2 1. GİRİŞ Tarım sektörünün doğal koşullara bağlı olmasından kaynaklanan özellikleri, bu sektörü pek çok açıdan diğer sektörlerden farklı kılmaktadır. Üretimin ve gelirin mevsimsel ve kesikli olması, risk ve belirsizliklerin diğer sektörlere göre daha fazla olmasına yol açmakta işletmelerin sermaye yetersizliği, uzun vadeli planlama ve finansman sorunlarını sıkça yaşamalarına neden olmaktadır. Bu sorunlar tarım işletmelerinde işletme dışı kaynaklara sıkça başvurulmasını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle, tarımsal krediler işletmelerin sürdürülebilir üretim yapabilmeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Kredi, belirli bir süre sonra ödeme vaadi ile mal, hizmet ve para cinsinden satın alma gücünün sağlanması veya var olan satın alma gücünün belirli bir zaman sonra geri alınmak üzere başka bir kimseye verilmesi şeklinde tanımlanır. Tarımsal krediler, genel olarak ülke içindeki veya ülke dışındaki pazarlarda pazarlanma imkânına sahip olan tarımsal ürünlerin üretimi için gerekli krediler olarak tanımlanabilir. Tarımsal krediler pazarlama kabiliyeti bulunan tarımsal ürünlerin üretilmesi, işletilmesi ve pazarlanmasına kadar olan zincirde, çiftçilerin gerçek tarımsal ihtiyacı ile orantılı olarak, verimlilik ve karlılık esaslarına göre kullandırılan kredilerdir. Genel olarak kredilerin 4 unsurunun bulunduğu kabul edilmektedir (Genç,2011). Bunlar; zaman, güven, risk ve gelir unsurlarıdır. Tarımsal krediler ise diğer kredi türlerine göre bazı farklılıklar göstermektedirler. Bunun için tarımsal kredilerin unsurlarını açıklarken beşinci unsur olarak yarar unsuru da dikkate alınmaktadır. Yarar unsuru; kullandırılan kredinin öncelikle üreticiye yarar sağlaması amacını taşır. Zira fazla girdi kullanımı üretim artışı yapmayacağı gibi gereksiz maliyet artışına ve/veya çevre zararına yol açacaktır. Bu unsur tarımsal kredileri diğer kredi türlerinden ayıran en önemli özelliklerden biridir. Bu çalışmada günümüzde başvurulan tarımsal kredi kaynakları belirlenmiş ve kredilerin gerek kullandırılması sırasında ve gerekse geri dönüşü sırasında karşılaşılan sorunlar üzerinde durulmuştur. Sözü edilen kredilerin sağlıklı bir biçimde denetlenmesinin önündeki engellere dikkat çekilmiştir. Bu bağlamda kurumlaşmış kredi kaynakları arasında yer alan bankalar ve tarım kredi kooperatiflerinin kullandırdığı tarımsal kredilerle ilgili bilgiler verilmiş, bu kurumların denetim faaliyetlerini yürütürken karşılaştıkları sorunlar tartışılmıştır. 2. TARIMSAL KREDİ TÜRLERİ Tarım sektöründe krediler genellikle ya üretim ya da tüketim amacıyla talep edilmektedir. Üretim amacıyla talep edilen krediler, tarım işletmelerinin gelirini artırmak, mevcut işletmeyi genişletmek veya toprağı olmayan çiftçilerin işletme sahibi olmasını sağlamak, işletmede gerekli iyileştirmeyi yapmak, işletmenin işletme sermayesi noksanını tamamlamak ve tarım ürünlerinin pazarlanmasına yardımcı olmak amacıyla kullanılan kredilerdir. Tüketim kredileri ise, daha ziyade çiftçi ve ailesinin masraflarını ve günlük ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılan kredilerdir. Tarımsal krediler, amaçlarına, sürelerine, konularına ve faiz oranlarına göre olmak üzere çeşitli şekillerde sınıflandırılabilmektedir. Tarımsal krediler; amaçlarına göre üretim ve tüketim kredisi, sürelerine göre işletme ve yatırım kredisi, konularına göre ayni ve nakdi krediler, 1724

3 faizlerine göre ise, cari faizli, indirimli faizli, belirli dönem faizsiz ve faizsiz krediler olarak çeşitli isimler almaktadır (Adıgüzel, 2006). Tüketim Kredisi; doğrudan doğruya çiftçi ve ailesinin ihtiyaçlarının giderilmesine dönük bir kredi şeklidir. Ancak değer yaratma söz konusu olmadığından bu tür krediler teşvik edilmemektedir. Üretim kredisi; doğrudan üreticilere verilir ve sonuçta yeni kazanç sağlanır. Böylece hiç işletmesi olmayan veya işletmesi yeterli bulunmayan üreticiler, ülkenin potansiyelinin işletilmesine katkı sağlamış olurlar. İşletme kredisi ise çiftçilerin tarımsal işletmelerine ait, tohumluk, fide, gübre, ilaç, yem, akaryakıt, besi hayvanı, kanatlı hayvan vb. girdilerinin karşılanması ve ekme, biçme, toplama faaliyetleriyle ilgili işçilik giderlerinin ödenmesi gibi işletme sermayesi ihtiyacının finansmanına yönelik olarak azami bir yıl vadeli kullandırılan kredilerdir. Ancak, ürünün hasat zamanı yani gelirin elde edildiği döneme kadar kullandırılmasından dolayı vade süresi bir yıldan daha az olarak da belirlenebilmektedir. Yatırım kredisi; tarımsal işletmelerin üretim için ihtiyaç duydukları canlı ve cansız demirbaş unsurlarını oluşturan her türlü tarımsal araç gereçlerin sağlanması amacıyla orta ve uzun vadeli olarak kullandırılan kredilerdir. Üretim unsurlarının finansmanı için nakdi olarak kullandırılan krediler nakdi krediler, kredi veren kurumca ayni olarak karşılanan ve tohumluk, fide, fidan, kimyevi gübre, zirai ilaç, yem, akaryakıt, zirai alet, canlı hayvan, sera malzemesi v.b. girdilerin bizzat tedarik edilerek çiftçilere fiili olarak teslim edilmesi suretiyle kullandırılan krediler ise ayni kredilerdir. Cari Faizli Krediler; cari faiz oranlarının uygulandığı krediler, indirimli faizli krediler ise yıllık olarak Bakanlar Kurulu Kararları kapsamında çıkarılan kararnamelere istinaden 2004 yılından beri T.C. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından kullandırılan ve uygulanan tarımsal kredi cari faizinin belirli bir oranının Hazine tarafından çiftçi adına krediyi veren kuruma ödenmesi şeklinde kullandırılan kredilerdir. Belirli dönem faizsiz krediler; belirli bir tarihe kadar faizsiz, o tarihten itibaren vade tarihine kadar cari faizli olarak kullandırılan kredilerdir. Faizsiz Krediler ise kullandırılan kredinin vade tarihine kadarki kaynak maliyeti dikkate alınarak tahsil edilecek tutarın kredi olarak kullandırılmasını öngören kredi şeklidir. Faiz uygulamasına olumsuz yaklaşan üreticiler için uygulanan bir kredi türüdür. 3. TARIMSAL KREDİ KAYNAKLARI Türkiye de tarım üreticileri ihtiyaçları olan tarımsal krediyi çeşitli kaynaklardan temin ederler. Kredi kaynakları kurumlaşmamış ve kurumlaşmış kredi kaynakları olmak üzere iki ayrı başlık altında sınıflandırılmaktadır. Kurumlaşmamış kredi kaynaklarından (akrabalar, tüccar ve esnaflar, ile faizci ve tefeciler) alınan krediler genellikle kısa vadeli, yüksek faizli ve ödeme koşulları ağır olan kredilerdir. Kurumlaşmamış kredi kaynakları kendi içinde, kredi sağlanan kişilerin özelliklerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadırlar. Çiftçilerin kurumlaşmamış kredi kaynaklarına başvurmalarının diğer nedenleri ise, borçlanmada kolaylık, formalite azlığı, üretim ve tüketim amacına bakılmaksızın borç verilmesi, borç alırken arazi ipoteği veya kefil istenmemesi ve işletmecilerin özel kişilerden borç almayı alışkanlık haline getirmeleridir. Kurumlaşmamış kredi kaynaklarından kredi sağlamanın tüm sakıncalarına rağmen, bu krediler tarımsal kredi sistemi içinde önemini ve yerini korumaktadır. 1725

4 Türkiye de geçimlik aile işletmelerinin çok yaygın oluşu ile yeterli gelir düzeyine ulaşmamış olmaları yüzünden bunların kurumlaşmış kredi kaynaklarından finans sağlamaları da çoğu kez mümkün olmamaktadır. Bu durumda da, özellikle geçimlik küçük aile işletmeleri kredi gereksinmelerini kurumlaşmamış kredi kaynaklarından karşılamak durumunda kalmaktadır. Mevcut kredi kurumları tarafından açılan kredilerin tarımın finansmanı için yeterli olmadığı durumlarda, işletmeler kurumlaşmamış kredi kaynaklarına başvurmaktadırlar. Bankalar ve Tarım kredi kooperatifleri tarafından verilen kredi türleri çizelge 1 de gösterilmektedir. Çizelgede bazı bankaların verdikleri kredi türleri belirli başlıklar altında toplanmıştır. Çizelge 1. Türkiye de uygulanan tarımsal kredi kaynakları Bankalar Ziraat Bnk. Denizbank İş Bankası Şekerbank TEB Garanti Halkbank Vakıfbank Yapı Kredi Finansbank Anadolubank Akbank Tar.Krd.Koop. Bitkisel Üretime Yönelik * * * * Hayvansal Üretime Yönelik * * * * * Sera İşlt. * * * * * * TMO Makbuz Senedi * * * * * * * Sözleşmeli Üretim * * * * * * Organik * Sulama * Aile Çiftçiliği * Topraksız tarım * Tarımsal İşletme * * * * * * * * * * * * Arazi alım-edindirme * * * * * * * * Traktör ve tar. Ekipm. * * * * * * * * * * Ticari Araç Krd. * * * * * * Sera Yapım ve Modern. * * * * * * * * * Hayvancılık * * * * * * * * Meyvecilik * * İyi Tar. Uyg. * * * Damla sulama-sulama * * * * Su Ürünleri * * * * Tadilat-Modernizasyon * Organik ürün * * * * * Özel krediler * * * * * * IPARD Proje Kredisi ve Niyet Mektubu * * IPARD Hibe Destek Yat.Krd. * * * * * * * * Kırsal Kalk. Yat.Yön. Hibe Dest. Proje Krd * * * * * Tarımsal Yatırım * * * * Tarımsal Proje * * * Tarım Sigortası * * * * * * * * * * * Kaynak: Bankaların Resmi İnternet Siteleri Kurumlaşmış kredi kaynakları arasında kamu ve özel bankalar, Tarım Kredi Kooperatifleri, Tarım Satış Kooperatifleri ve birlikleri ile katılım bankaları yer almaktadır. 1726

5 Tarıma kredi veren bankalar; T.C. Ziraat Bankası, Vakıfbank, Halk Bankası, Türkiye İş Bankası, Denizbank, Türk Ekonomi Bankası, Yapı Kredi Bankası, Şekerbank, Garanti Bankası, Finansbank, Akbank ve Anadolubank tır. Katılım bankaları ise; Türkiye Finans Kurumu, Kuveyt Türk, Albaraka Türk ve Asya Katılım Bankası dır. Bankalar tarafından verilen işletme ve yatırım kredilerinin yanında proje kredileri de yer almaktadır. Proje Kredileri arasında IPARD Proje Kredisi ve Niyet Mektubu, IPARD Hibe Destekli Yatırım Kredisi, Kırsal Kalkınma Yatırımlarına Yönelik Hibe Destekli Proje Kredisi ve Tarımsal Yatırım Kredisi dir. Çizelge 2 de sektörlere göre banka kredileri değerlendirildiğinde yıllar itibariyle toplam krediler içerisinde tarımsal krediler artan bir seyir izlemektedir. Ancak toplam krediler içerisinde tarımsal kredilerin payı 2010 yılında %4,5 olarak gerçekleşmiştir. Aralık 2015 itibariyle bu pay %3,96 olarak gerçekleşmiştir (BDDK, 2016). Çizelge 2. Sektörlere göre banka kredileri Toplam Kredi (Milyar TL) 39,751 60,0 98,2 144,9 179,8 276,1 360,8 369,5 512,2 Tarımsal Kredi (Milyar TL) 5,2 3,9 5,0 7,0 8,0 11,4 13,3 15,5 22,9 Tarımsal Kredilerin Payı (%) 13,2 6,6 5,1 4,8 4,5 4,1 3,7 4,2 4,5 Kaynak: TÜİK, Sektörlere Göre Banka Kredileri Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi Bünyesinde Tarım kredi kooperatifleri de dahil olmak üzere finans sektöründe yer alan birçok kurumu ve yapıyı bünyesinde bulundurmaktadır. Tarım kesimine verilen krediler Tarım Avcılık ve Ormancılık başlığında değerlendirilmektedir. Çizelge 3 de Aralık aylarına ait veriler dikkate alınmıştır. Tarım sektörünün nakit krediler içindeki payının artış gösterdiği görülmektedir. Aralık 2013 de tarım sektörüne verilen nakit kredilerin payı %3,2 iken Ocak 2016 da bu oran %3,6 ya yükselmiştir. Sektör tasfiye olunacak krediler açısından azalan bir seyir izlemektedir. Bu durum tarım sektörünü diğer sektörlere nazaran bankalar açısından daha cazip hale getirmektedir. Çizelge 3. Bankalar tarafından Tarım Avcılık ve Ormancılık alanında verilen krediler Tarım Avcılık ve Ormancılık Aralık 2013 Aralık 2014 Aralık 2015 Ocak 2016 Brüt Krediler (Milyar TL) 39,6 45,8 61,1 62,6 Tüm Sektörler İçindeki Payı (%) 3,3 3,3 3,5 3,6 Nakit Krediler (Milyar TL) 38,2 44,4 59,6 61,1 Tüm Sektörler İçindeki Payı (%) 3,2 3,3 3,5 3,6 Tasfiye Olunacak Krediler (Milyar TL) 1,3 1,3 1,4 1,4 Tüm Sektörler İçindeki Payı (%) 4,5 3,8 3,0 3,1 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Risk Merkezi, Bankalarca Kullandırılan Kredilerin Sektörel Dağılımı. 1727

6 4. TARIMSAL KREDİLERDE DENETİM Daha önce de belirtildiği gibi tarım sektöründe faaliyette bulunan üreticiler, finansman ihtiyaçlarını kurumlaşmış ve kurumlaşmamış kredi kaynaklarından karşılamaktadırlar. Kurumlaşmamış kredi kaynakları tarımsal kredilerin denetimi sorunuyla doğrudan doğruya ilişkilidir. Ancak tamamen kayıt dışı olan bu kaynaklar üzerinde herhangi bir denetim mekanizması bulunmadığı ve denetlenmesinin de pek mümkün olmadığı bilinmektedir. Bu kaynaklar tarafından kullandırılan kredilerin mali veya hukuki denetimlerini yapmak oldukça güçtür. Herhangi bir şekilde resmi bir işlem yapılmadan kişiler arasında oluşan bu ticari faaliyette, genel olarak güvene dayalı veya adi borç senetlerine dayalı bir kredilendirme sistemi mevcuttur. Yapılan ticari işlemlere resmiyet kazandırılmaması kurumlaşmamış kredi kaynaklarının denetimini imkansız hale getirmektedir. Bu nedenle bu konuda alınabilecek en önemli tedbir kurumlaşmış kredi kaynaklarının özendirilerek, üreticilerin bu kaynaklara yönlendirilmesidir. Kurumlaşmış kredi kaynaklarından kullandırılacak kredinin belirlenmesinde ve bu kredinin denetlenmesinde bazı hususlar ve bunların tarımsal kredilerin denetimi üzerindeki etkileri göz önünde tutulmaktadır. Bu hususlar ve sağlıklı bir denetim için başvurulan uygulamalar aşağıda sıralanmıştır: - Kredinin tespitinde uygulanan kriterlerin incelenmesi, - Kredi Risk Yönetimi uygulanması - Kredi Kayıt Bürosu (KKB) Uygulaması - Tarım Kredileri Değerlendirme Sistemi (TARDES) - Tarımda Kayıt Dışılık ve Mülkiyet Sorunlarının incelenmesi - Kredilerde denetim sorunu öncelikle kredinin tespiti noktasında başlamaktadır. Çünkü kredinin tespit edilmesinde meydana gelebilecek hatalar, kredinin geri dönüşünü önemli ölçüde etkilemektedir. Bankaların kredi tespit yöntemleri genel hatlarıyla üç başlık altında toplanmaktadır (Genç,2011). Bunlar, teminat durumuna göre, gelir durumuna göre ve ürün maliyetli ve gelir kontrollü kredi tespit yöntemleridir. Teminat Durumuna Göre Kredi Tespiti: Bazı özel bankalarca kullanılan bu yöntemde bankaca kullandırılacak kredinin tutarı verilen teminatlar dikkate alınarak belirlenmektedir. Banka kredinin dönüşünü garantileyecek yeterli teminatları aldığı ölçüde üreticiye istediği tutarda kredi kullandırmaktadır. Ancak kredinin bu yöntemle tespit edildiği bazı durumlarda kredinin amacı aşılabilmekte ve geri dönüşü zorlaşmaktadır. Yeterli teminatı alan banka üreticinin ihtiyacından fazla kredi kullandırdığı andan itibaren kullanılan krediler üreticinin finansman maliyetini artırarak uzun vadede yok olmasına dahi sebebiyet verebilmektedir. Bu yöntemde kredilendirmenin çok dikkatli yapılması gerekmektedir. Kullanılan kredinin ödenememesi sonucunda banka tarafından haciz edilebilecek tarımsal varlıklar kısa vadede sadece elindeki tarımsal varlığı kaybeden çiftçiyi etkiler. Ancak kredilerin geri dönmemesinin uzun vadede ülkeye ekonomik ve sosyolojik anlamda büyük zararlar vermesi muhtemeldir. Gelir Durumuna Göre Kredi Tespiti: Esasen tüketici kredisinin tarımsal kredi olarak sunumu şeklindedir. Bu yöntemle kredi kullanacak kişiye, tarım veya tarım dışı gelirlerinin toplamı dikkate alınarak kredi tespit edilmekte ve kullandırılmaktadır. Bu yöntemde de kredinin 1728

7 amacı aşılabilmekte ve üreticinin gerçek tarımsal ihtiyacının üzerinde kredi kullandırılabilmektedir. Kullandırılan kredinin, bu krediye konu olan tarımsal üretimden elde edilecek gelirle ilgili olmaması ciddi sakıncalar doğurabilmektedir. Bu yöntemle tespit edilen ve kullandırılan kredilerde vadenin tarımsal üretimden bağımsız olarak üreticinin diğer gelirlerinin de dikkate alınarak belirlenmesi kredinin geri dönüşünde sorunlara yol açabilmekte ve üreticinin finansman maliyetini artırabilmektedir. Ürün Maliyetleri ve Gelir Kontrollü Kredi Tespiti: Bu yöntem T.C. Ziraat Bankası tarafından kullanılan tarımsal kredi tespit yöntemidir. Bu yöntemde öncelikle kullandırılacak kredinin konusu olan ürünün üretim maliyetleri hesaplanır. Yapılan maliyet hesaplama işleminin yanında üreticinin gelir kontrolü de önem taşır. Son aşamada ise elde edilen veriler dikkate alınarak ürün maliyetlerinin %75 i banka tarafından kredilendirilir. Yukarıda açıklanan kredi tespit yöntemlerinin ilk ikisi genel olarak özel bankalar tarafından kullanılmaktadır. Üçüncü yöntem ise T.C. Ziraat Bankası tarafından kullanılmaktadır. Bu yöntem daha çok tarımsal üretimle ilgili olduğu için çiftçilerin daha sağlıklı kredilendirilmeleri açısından önemlidir. Kredi Risk Yönetimi: Kredi riski borçlu kişi ya da kuruluşun, yapılan sözleşme gereklerine uymayarak yükümlülüğünü herhangi bir nedenle kısmen veya tamamen zamanında yerine getirememesinden veya kredi değerliliğindeki azalmadan dolayı bankanın maruz kalabileceği zarar olasılığını ifade eder (Ziraat Bankası, 2016). Tarımsal kredilerin riskleriyle ilgili olarak kredi kullandırılmadan önce bazı hususlarda dikkat edilmek suretiyle risk faktörü en aza indirilebilir. Bu hususlar (Genç,2011): -Üreticinin kredi tespit edildiği zamandaki tarımsal varlık ve faaliyetinin devam edip etmediğinin kontrol edilmesi, -Kredi tespit ve kullandırmalarda üretici hakkında yeterli bilgiye sahip olunamaması halinde çevreden gerekli bilgi alınması, -Üreticinin kullanacağı kredinin tarımsal faaliyette kullanıp kullanmayacağına dikkat edilmesi, -Üreticinin borç ödeme alışkanlığı, dışarıya olan borç durumu ve itibarında meydana gelen değişmelerin göz önünde bulundurulması, -Kredinin geri dönüşünü sağlayacak kefalet ve/veya ipotek/rehin gibi teminatların yeterliliğine dikkat edilmesi, -Kredi sözleşmelerinin mevzuatta belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde ilerde hukuki açıdan sorun teşkil etmeyecek şekilde düzenlenmesi. - Kredinin vadesinin ürünün hasat zamanı ile gelirin elde edileceği zaman dikkate alınarak belirlenmesi, -İşletme ziyaretleri ile kullandırılan kredinin üreticiye sağladığı yarar gözlenmesi ve üreticide kredinin takip edildiği izlenimi yaratılması. -İdari takip döneminde alacak ödenmez ise derhal kanuni takibe geçilerek alacağın tahsili için gerekli tedbirler alınmasıdır. Kredi Kayıt Bürosu (KKB): Türkiye nin ilk ve tek kredi bürosu olarak 11 Nisan 1995 tarihinde kurulmuştur yılsonu itibarıyla 53 banka, 12 tüketici finans, 69 faktoring,

8 finansal kiralama, 7 sigorta, 12 varlık yönetim şirketi ve 3 diğer (1 i Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği) olmak üzere toplam 185 üyeye sahiptir sayılı Bankacılık Kanunu nda öngörüldüğü üzere (md.73/4) KKB de üye statüsünde bulunan kuruluşlar, ilgili Kanun un aynı maddesi uyarınca, müşterilerine ait kredi bilgilerini Nisan 1999 dan bu yana Kurum aracılığı ile birbirleriyle paylaşmaktadır. 25 Şubat 2011 tarihinde yayımlanan 6111 sayılı Kanun ile 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu na Ek Madde 1 ve Geçici Madde 28 ilave edilmiş, Ek Madde 1 ile de Türkiye Bankalar Birliği (TBB) nezdinde, kredi kuruluşları ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu nca uygun görülecek finansal kuruluşların müşterilerinin risk bilgilerini toplamak ve söz konusu bilgileri bu kuruluşlar ile gerçek veya tüzel kişilerin kendileriyle ya da onay vermeleri koşuluyla özel hukuk tüzel kişileri ve üçüncü gerçek kişileri ile de paylaşılmasını sağlamak üzere Risk Merkezi kurulmuştur. Merkez Bankası nezdindeki Risk Santralizasyon Merkezi nin devri ile Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi, 28 Haziran 2013 tarihinde faaliyete geçmiştir. Tarım Kredileri Değerlendirme Sistemi (TARDES); KKB tarafından bankalar ve tarım sektöründe kredi vermek isteyen finansal kurumlar için veri paylaşımı ve hazır sistem altyapısını içeren bir sistemdir yılı içerisinde hayata geçirilmiştir. TARDES ile finansal kurumlara, uzman ekiplere ihtiyaç olmadan, doğru ve güncel veriler üzerinden değerlendirmeler yapma imkânı tanıyan, sistematik bir şekilde tarımsal kredi değerlendirmesi yapabilecekleri önemli bir altyapı ve bilgi hizmeti sunulmaktadır. TARDES ÇKS Entegrasyonu ile Tarım Reform Genel Müdürlüğü nün Türkiye de tarımsal amaçla kullanılan arazilerinin kayıt altına alınması ve çiftçi bilgilerinin güncellenmesi, denetlenebilmesi ve izlenebilmesi için kullanmakta olduğu Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) verileri TARDES e entegre edilmiştir. TARDES üzerinden üretim sezonuna göre kayıtlı çiftçi bilgilerine (bitkisel üretim bilgileri, sulama durumu, üretim yeri, arazi mülkiyet durumu vb.) erişilebilmektedir. Bu uygulama ile çiftçi verileri daha da genişletilerek doğru kararlar almak için ihtiyaçlara yönelik çözümler bulunabilmektedir). Tarımda Kayıt Dışılık ve Mülkiyet Sorunlarının Tarımsal Kredilerin Denetimindeki Etkileri Kayıt dışılık, kayıt altında olmama, resmi kayıtlara girmemiş olma, bir olgunun varlığı ve niteliğine ilişkin bilginin resmi kayıtlarda olmaması durumudur (Açar,2008). Tarımdaki kayıt dışılık, sanayi ve hizmetler sektörlerindeki kayıt dışılık sorunundan biraz farklıdır. Sorunun bir boyutu arazilerin tapulama faaliyetlerinin henüz tam olarak bitirilememiş olmasıyla ilgilidir. Başka bir boyutu ise çiftçilikle uğraşan işletmelerin sayısı, sahip oldukları mülkler, arazi ve hayvan varlığı, her yıl ürettikleri ürün ve kullandıkları girdi miktarı ile elde ettikleri satış hasılatı rakamlarının bilinmemesi, kayıt altına alınamıyor olmasıyla ilgilidir. Türkiye'de tarım kesiminde ciddi bir kayıt dışılık ve mülkiyet sorununun bulunduğu bilinmektedir. Bu nedenlerle kredilendirme sürecinde teminat almada sorunlar çıkmaktadır. Bu sorunlar arazilerin mülkiyet ve kullanım durumlarından kaynaklanmaktadır. Çiftçilik yapanlar toprak sahibi olmadığı zaman genellikle toprağı kiralayarak üretim yaptıkları için bankaların en çok zorlandıkları konu teminat olmaktadır. Kiralama, yani icarın yanı sıra, tarımsal arazilerin hak ettiği rayiç ile değerlendirilememesi ve satış kabiliyetlerinin düşük sayılması da en önemli konulardan birini oluşturmaktadır. Bunun dışında önemli sorunlardan biri de halen kullanımda olan arazilerin tapularının çok eski olmasıdır. Bankalar veya kredi 1730

9 kullandıran diğer kuruluşlar üreticilere kullandıracakları kredileri belirlerken onların tarımsal varlıkları hakkında tam ve doğru bilgiye sahip olmak zorundadırlar. Tam ve doğru bilgiye ulaşabilmek için üreticinin faaliyetleri ile ilgili güncel bilgiler verebilecek belgelere ihtiyaç duyulmaktadır. Üreticinin gerçek durumunu yansıtmayan bir tapu belgesine istinaden kullandırılacak kredi amacına ulaşmış sayılamaz. Bu durum tarımsal kredilerde karşılaşılan önemli bir sorundur ve aşılması için son yıllarda Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) adı altında bir kayıt sistemi oluşturulmuştur. 5. SONUÇ ve ÖNERİLER Tarım politikalarının en önemli amacı, tarımsal üretimde verim ve kaliteyi arttırmak suretiyle üreticinin yaşam düzeyinin yükseltilmesidir. Tarımsal verimliliğin arttırılması ise, yeterli ve etkin girdi kullanımı, mekanizasyondan yararlanma olanaklarının yükseltilmesi, hastalık ve zararlılarla mücadele, eğitim ve yayım hizmetleri ile çağdaş tarım teknolojisine daha fazla yer verilmesi gibi çeşitli etmenlerle yakından ilgilidir. Belirtilen uygulamaların yerine getirilebilmesi için, tarımda sermayenin arttırılması, eksik ise tamamlanması gerekmektedir. Ülkemiz tarım işletmelerinin tasarruf düzeyinin çok sınırlı ve öz sermayenin yetersiz olduğu dikkate alındığında, işletme dışı finansman kaynağı gereği ortaya çıkmaktadır. Tarım işletmelerinde kurumlaşmamış kredi kaynaklarına başvurulmasını asgariye indirmek ve bunların toplam kredi kullanımdaki payını azaltmak için, kurumlaşmış kredi kaynaklarının yaygınlaştırılması ve üreticilere istediği zamanda ve yeter miktarda kredi verilmesi gerekmektedir. Böylece hem üreticinin üzerindeki finansman yükü hafiflemiş hem de kayıt dışılığın ve gelir transferinin önüne geçilmiş olur (Atik, 2011). Çalışma sırasında incelenen çeşitli banka raporlarında da belirtildiği gibi iki milyon iki yüzbin civarında olan üretici sayısı (GTHB, 2016) nakit akışının belli dönemlerde gerçekleşmesi, teminat gösterebilecek varlıklarının olması ve kredi geri ödemelerinde diğer sektörlere nazaran geri dönüşlerin daha yüksek olması özellikle bankalar açısından bu sektörü cazip kılmaktadır. Geçmişte Ziraat Bankası ve Tarım Kredi kooperatifleriyle sağlanan tarımsal krediler bugün birçok banka tarafından da sağlanmaktadır. Halen bu iki kurum Bakanlar Kurulu Kararıyla Tarımsal Üretime Dair Düşük Faizli Yatırım ve İşletme Kredisi Kullandırılmasına İlişkin Karar kapsamında desteklenmektedir. Bu iki kurum dışındaki özel bankalar tanınan desteğe rağmen hemen hemen her konuda üreticilere krediler vermektedirler. Tarım için özel paketler hazırlamanın yanında tarımsal krediler birimi-tarım bankacılığı adları altında birimler kurmuşlardır. Kredilerin yanında hem üretim girdilerini sağlamada hem de günlük yaşamlarında kullanabilecekleri kredi kartlarıyla ( Başakkart, Üretici Kart, İmece Kart, Mahsül Kart, Harman Kart, Ekin Kart, Verimli Kart, Tarım Kart Gibi) da ürün yelpazelerini genişletmektedirler. Bankalar kredi vermede üreticilerin taleplerini daha kolay anlayabilmek ve kredinin denetimini kolaylaştırmak için ziraat mühendisi istihdam etmeye başlamışlardır. Ayrıca hemen hemen her banka bünyesinde tarım sigortası da yaparak kredinin geri dönüşünü de garanti altına almaya çalışmaktadır. Üreticilerin kendi arazileri dışında işlediği kiralık araziler için teminat güçlüğü, bankalar açısından sorun yaratabilmektedir. Bu ve benzeri sorunların giderilmesi için diğer ülkelerde 1731

10 örnekleri bulunan Risk Fonu veya Kredi Garanti Fonu benzeri bir fon kurulması önerilebilir. Henüz bankacılık sisteminden faydalanmayan çiftçilerin çokluğu, toplam krediler içinde tarım kredilerinin payının büyüme potansiyeli olması, tarım bankacılığının bütün bankaların stratejik faaliyetlerinden biri olmasına neden olmuştur. Büyüme ve inovasyon ivmesi yüksek olan tarım ve hayvancılık sektörleri, son yıllarda yerli ve yabancı çiftçi kökenli olmayan birçok girişimcinin de yatırım alanlarından biri olmuştur. Görünen o ki; tarım dışı sektörlerde çalışan kişilerin de tarımsal üretim alanlarına girmeleri bu sektördeki finansman ihtiyacını artırarak, kredi kaynaklarının faaliyetlerini artırmalarına yol açmaya devam edecektir. KAYNAKLAR Açar, M., Tarımda Kayıt Dışılık ve Mülkiyet Sorunu, Referans Gazetesi, 4 Şubat Adıgüzel, Ö.,2006. Tokat İli Turhal İlçesi Tarım İşletmelerinin Tarımsal Kredi Kullanım Durumları, Üreticiler Üzerine Etkileri, Karşılaştıkları Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Tokat. Atik, V,T., Tarımsal Kredilerde Denetim Sorunu, Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Semineri. BDDK, Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri, Aralık, pdf. E.T: Genç, H., Kredi Mevzuatı Ders Notları. Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği, Ankara. GTHB, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, E.T: KKB, E.T: ). TBB Risk Merkezi, Türkiye Bankalar Birliği, Risk Merkezi, Resmi İnternet Sitesi, Bankalarca Kullandırılan Kredilerin Sektörel Dağılımı, E.T: T.C. Ziraat Bankası, Ziraat Bankası Resmi İnternet Sitesi. oru2015.pdf TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu, Sektörlere Göre Banka Kredileri, E.T: Bankaların Resmi İnternet Siteleri, E.T: Destek-Paketi/ Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği,