@IDA SIDAS MEDYA. Insan Beslenmesinde Konvansiyonel Meyve Sebzelerin Tagldl$t Riskler. Ozer

Transkript

1 SIDAS Grda Bilimi ve Teknolojisi Dergisi Akademik Grda 7(1) (2009) Derleme Makale / Review Paper Insan Beslenmesinde Konvansiyonel Meyve Sebzelerin Tagldl$t Riskler Ummtigtilstim Erdo$an', Arzu Kavaz2 'Atattirk Universitesi, ispir Hamza Polat MYO, ZSSOO isplr, Erzurum 'Atatrirk Universitesi, Ziraat Fakriltesi, Glda Miihendisligi Bohlmri, Ezurum E-posta: gerdogan@atauni.edu.tr Ozer Gtda gilvenligi, gtda giivencesi ve beslenme son yrllarda trim dunya rllkelerini ilgilendiren temel konularrn bagrnda gelmektedir. insanll$rn yeterli, saglrklr ve grivenilir besin kaynaklarrnaulagmasr gideiek daha zorlagmaktadrr. fetnbtolit< geligmeler bir yandan tiretim artrgr sa$larken bir yandan da grdalardan kaynaklanan riskleri artrrmrglardrr. Uretimde kullantlan kimyasallartn tirtin tizerinde brraktr$r kalrntrlar ve gevresel kirlilik insan saglrgrnr olumsuz yonde etkilemektedir. Meyve ve sebzeler igerdikleri vitamin ve mineraller ile insan beslenmesinde onemli role sahiptirler. Organik meyve ve sebzelerin, konvansiyonel olanlardan daha az pestisit kalrntrsr, daha fazla vitamin ve mineral madde igeioit<teri belirlenmigtir. Bu galrgmada, konvansiyonel meyve ve sebzelerin organik olanlara kryasia insan sa$lrgl ba(rmrndan tagrd r klarr bazrisklerden bahsedilmigtir. Anahtar Kelimeler: Organik meyve, Organik sebze, Beslenme ABSTRACT Risks of Gonventional Fruit and Vegetable Consumption for Human Health Safety and quality of food and nutrition is one of the important issues in the world. Reaching healthy and safe food resources has been becoming difficulty in worldwide. Technological developments in food production have lead not only to increased production of foods but also to a elevated risk for human health caused by food consumption. Residuei of chemicals used in food production and environmental pollution have a negative impact on human health. Consumption of fruits and vegetables, good sources of minerals and vitamins in human nutrition, has an important role on human health. Organic fruits and vegetables have been reported to contain less pesticides, more vitamins and minerals than that of their conventional counterparts. In this present study, some risks associated with the consumption of conventionally produced fruits and vegetables are evaluated for human health in comparison to organically produced fruits and vegetables. Key Words: Organic fruit, Organic vegetable, Nutrition

2 cirig RISKLER Meyve ve sebzeler igerdikleri vitaminlel mineraller ve lifler Beslenme igin gerekliolan meyve ve sebzelerin kalitesive nedeniyle insan beslenmesinde onemli role sahiptirler. sa$lrk agrsrndan bir risk tagryrp tagrmadrgr gibi unsurlar Ytiksek oranda sebze ve meyve triketimi birgok kronik onem kazanmaktadrr. Yaprlan bilimsel aragtrrmalara gore hastalrktan korunmada etkili olmaktadrr. Sebze ve meyve organik olarak yetigen meyve ve serbzeler, besinsel ttiketimile kalp damar hastalrklan, bazr kanser ttirleri, de$erleri ve grda grivenlikleri agrsrndan belirgin 6lgrilerde diyabet, Alzheimer hastah$r, katarakt ve yagla ilintili konvansiyonel olanlardan daha 0strin durumdalar. Organik fonksiyonel kayrp riskinin azalmasr arasrnda iligki vardrr. meyve sebzelerin yiiksek mineral, C vitamini ve Bu etkilerin sebze ve meyvelerin igerdigi diyet posasr, folat, antioksidan oranlarr, protein kaliteleri, dtigrik sentetik ilaq potasyum ve beta - karoten, C vitamini, E vitamini gibi ve nitrat kal rntrlarr onemli avantajlarrndand lr. antioksidan etkinlik gosteren biyoaktif fitokimyasal bilegenlerden kaynaklanmaktadrr [1, 2]. a) Nitratve Nitritler Azotlu gtibrelerin kullanlmrnrn artrgrna paralel olarak Drinya ntifusunun hrzla artmasr ve buna bagl olarak toprak, bitki, yeraltr ve yer tistti sularrnda nitrat birikimi teknolojik geligmeler insanlarr tarrmsal 0retimde birim ortaya grkmaktadrr. Nitrat toprakta nitrite, nitrit kanserojen alandan, en krsa slirede mrimkrin olan en fazla verimi elde etkili nitrozamin bilegiklerine dontigmektedir. Krigrik etmeye yoneltmigtir. Tarrmsal igletmelerde verimliligi, gocuklarda, kandaki hemoglobinin nitrit aracrlrgr ile dolayrsryla karlrlr$r artlrmak amacryla bitki ve hayvanlarr methemoglobine donrigmesi, eritrositlerin oksijen tagrma hrzla btiyritmek, zararlrlan kontrol etmek ve hastahklan kapasitesini azaltmaktadrr [a, 5]. Olugan bu methemog onlemek igin giderek daha fazla miktarda kimyasal lobin bebeklerde "Mavi Bebek Hastalr$r" olarak kullanrlmaya baglanmrgtrr. Fakat verim artlgr elde etme adlandrrrlmaktadrr. Bununla birlikte nitrat fazlalrgrnln gabalarr ekolojik, ekonomik ve sosyal problemlere yol insanlarda sinir sisteminde bozukluklarrna, kalp agmrgtrr. Tarrmsal yetigtiricilik dogal dengenin drizensizliklerine ve kanser gibi rahatsrzlrklara neden bozulmasrna, gevre kirliligine ve besin zinciriyle trim ofabilece$i belirtilmektedir [6]. Nitrit ve bazt pestisitler canlrlara ulagabilen zararh maddelerle hayati tehlikeye de arasrnda meydana gelen kimyasal bilegikler mutajenik yol agmrgtrr. Konvansiyonel tarrm yontemlerinin drinyadaki nitrozaminleri olugturmaktadrr. Nitrozaminler gastroin aglrk sorununa goztim olmadrgl, giderek dolal dengenin testinal kanser ve fetal olugum bozukluklanna yol bozulmasrna, tanmsal rirtinlerdeki kimyasal artlklann agmaktadrr [7, 8]. Grinltik nitrat trirevleri altmrnrn o/o75-80'i insan, bitki ve hayvan sa$lr$rnr tehdit eder hale gelmesine sebzelerden kaynaklanmaktadrr [9, 10]. Woese ve ark. [11, ve bunlara ba$lr olarak riretim maliyetlerinin zamanla 121 ve Worthington [13] organik ve konvansiyonel gldalarrn artmasrna neden oldugu gonilmtigttir. Bu olumsuzluklarr nitrat seviyesinin kargrlagtlnldr$r gok sayrda aragtlrmalarr ortadan kaldrrabilmek amacryla orgritlenen riretici ve incelemigler, organik olanlarrn daha du90k seviyede nitrat ttiketiciler do$ayr tahrip etmeyen yontemlerle tiretilen ve igerdiklerini belirlemiglerdir. insan sa$lr$rnr olumsuz etkilemeyen tarrmsal tirrinleri tercih etmeye baglamrglardrr. Bu amagla, organik tarrm b) Pestisit Kahnfilan diye yeni bir alternatif tiretim tarzr ortaya grkmrgtrr. Organik Konvansiyonel tarrmda bitki hastalrk ve zararlianna kargr tarrm, insana ve gevreye dost 0retim sistemlerini igeren, kullanrlan pestisitler stirekli artmakta ve canlr yagamtnl her agamasr kontrol altrnda olan, elde edilen 0rrinrin tehdit etmektedir. insanlar tarrmda onceleri bocek oldrirricri sertifika ile belgelendigi, tiretimde sadece miktar artrgrnrn olarak arsenik, bakrr ve siyanit bilegikledaha sonra DDT, de$il aynr zamanda tirrin kalitesinin de yrikselmesini klorlu hidrokarbonlar, organofosfat ve karbamatlar amaglayan alternatif bir riretim geklidir [3]. kullanrlmrgtrr. Bu maddelerin gok onemli toksik zararlarr daha sonrakiyrllarda ortaya konulmugtur.zaman iginde bu Uretim, depolama, igleme, ambalajlama ve muhafaza kimyasallara dayanrklr birgok bocek ortaya grkmrg, bu agamalannda higbir katkr maddesi ya da kimyasal girdi maddelerin dolaylr etkilerinin do$rudan etkilerinden daha kullanrlmayan ve trim bu safhalarda ba$rmsrz kontrol fazla oldugu belirlenmigtir. Pestisitler kullanrldrgr firmalan tarafrndan denetlenerek sertifikalanmtg meyve organizmalar drgrndaki canlrlara da toksik etki sebzelere organik meyve sebze denilmektedir. Konvan yapmaktadrr. Toprakta uzun yrllar kalan pestisitler siyonel tarrmda yo$un olarak kullanrlan sentetik ilaglar ve mikroorganizma faaliyetlerini engellemekte ve yok gribreler, topra$a, suya ve besinlerimize karrgarak olmalarrna neden olmaktadrr. Yaprlan aragtrrmalarla, sa$lr$rmrzr ciddi anlamda tehdit etmektedirler. Bu pestisit uygulanmayan kutuplarda dahi pestisit sentetiklerin beyin sa$llgr uzerine etkileri uykusuzluk, kalrntrlarrnrn ortaya konulmasr, bu zararlrlarrn hava-su yorgunluk, bag a$nsr, hafrza kaybr ve konsantrasyon sirkrilasyonlarr ile genig alanlara yayrlabildigini eksikli$i, depresyon ve bagrgrklrk sisteminde zayrflrk gostermigtir. Gtinrimtizde yabancr ot miicadelesinde olarak kargr m rza grkabilmektedir. Organik tarr m r n dolayrsr kullanrlan ilaglarrn, birkag kilometre uzakhktaki kriltrir ile organik meyve ve sebze triketiminin yaygrnlagmasryla bitkilerine zarar verdi$i bilinmektedir. Bazen kullanrm ttim bu olumsuz durumlarrn da en az drizeye getirilmesi larrndan sonra ortaya grkan etkilerine bakrlarakullanrm hedeflenmektedir. larr yasaklanmakta ancak gevreye verdi$i zarar kalrcr olmaktadrr t31. Organik rinin standartlarr pestisit kullanrmlna izin vermemektedir [14]. Konvansiyonel

3 tarrmda yabancr ot, bocek ve zararliara kargl 400'den fazla pestisit yaygrn olarak kullanrlmaktadrr [15]. Qok tehlikeli organofosfat kimyasallardan olan pestisitlerin tarrmda kullanrlmasr norotoksik, mutajenik, teratojenik, ba$rgrklrk sistemi tizerinde baskr olugturucu ve rireme sistemi tizerinde toksik etkiler gosterebilmektedir [16]. Aynr zamanda pestisitler tig onemli kanseriskinden biridir [17], Danimarka'da yaprlan bir galrgmada organik beslenen erkeklerin sperm sayrsr daha yriksek bulunmugtur [18]. Dtigrik dozda tek bagtna toksik olmayan insektisit, herbisit ve nitratlar birlikteyken toksik olabilmektedir [19]. Organik grdalarrn grivenilir oldu$u ve gocuk diyetlerinde kimyasallardan kaynaklanan riskleri azalttrgr; organik ririine kryasla, konvansiyonel meyve ve sebze triketiminin gocuklarda pestisit kallntrsrnr 6 kat artrrdrgr belirlenmigtir t201. c)a$rrmetaller A$rr metaller yeraltr sulan ve toprak kirliligi ve grda igleme prosesi veya paketleme materyalleri yoluyla grdalara bulagabilmektedir. Meyve ve sebzeler endristriyel b6lgeler veya gehir merkezlerine yakrn yerlerde yetigtirilmekte ise btinyelerinde normal seviyelerin rizerinde kurgun bulunmaktadrr. Biiyrik gogunlugu kemiklerde depolanma srna ra$men kurgun beyine, anne karnrndaki cenine ve anne siit0ne de gegebilmektedir. Kurgun kanda 40 mg/l seviyesini agrnca hipertansiyona neden olmaktadrr. Diger taraftan uzun siireli kurgun ahnrml ile sperm sayrsr d[igmekte ve sperm morfolojisi bozulmaktad r [21]. Kadmiyum ve bilegikleri genellikle bobrekler ve karaci$erde birikirler ve ilerleyen yaglarla b6breklerdeki birikim ytiksek tansiyona sebep olabilmektedir. Krsa s0reli kadmiyum alrnrmr (gtinde 0,05 mg/kg vticut agrrlr!r kadar) mide rahatslzllklarrna neden olurken. uzun s0reli alrnrmt bobrek ve kemiklerde onemli problemlere neden olmaktadrr. Kronik kadmiyum zehirlenmesinde ortaya grkan en onemli etki ozellikle akciger ve prostat kanseridir t221. Qegitli kaynaklardan topraga karrgan civa, biyokimyasal reaksiyona girerek insan sa$hlr igin gok zararlt olan metil civa haline dontigmektedir. Metil civa ise bitkiler tarafrndan absorplanmata, besin zinciri yolu ile insanlara geqmektedir. Civa beyine, karacigere, bobreklere, merkezi sinir sistemine zarat vermektedir. Bunun yanrnda civa plasenta yoluyla embriyoya gegebilmektedir ve ana rahmindeki ceninde tedavisi miimk0n olmayan ncirolojik zatara neden olmaktad r [23]. d ) M i krobiya I Zar arlilar Mikotoksinler grdalarda kagrnrlmasr imk6nsrz tehlikeler olarak kabul edilmektedir. Grdada mikotoksin varlrgr, sa$lrk problemlerinin yanrnda iirtin0n ticari olarak de!erlendirilmesini tehlikeye soktugundan istenme mektedir. Uzerinde en fazla gahgrlan mikotoksin olan aflatoksinle kontamine grdalarla beslenen insanlarda, karaciger kanseri, siroz ve ozellikle gocuklarda "Reye's Sendromu" vakalarrna rastlanrldr!r yaprlan gahgmalarla tespit edilmigtit 124,251. Organik tarrm geleneksel tarrma gore, bazr tanmsal uygulama ve depolama kogullarrnr zorunlu krlmakta ve krif geligim riskiniazaltmaktadrr. e) EsansiyelVitamin ve Mineraller ingiltere ve ABD'deki aragtrrmalara gore yrllarr arasrnda, grdalarrn vitamin ve mineral kalitesinde dtigtig oldugu, meyve ve sebzelerdeki iz minerallerin drizeyinin % 76'dan daha fazla azaldt$l tespit edilmigtir. Aragtrrmanrn tamamrnda organik grdalarrn konvansiyonel olnalara gore daha yriksek protein kalitesine, % 5-20 oranrnda daha ytiksek mineral madde drizeyine sahip olduklarr bildirilmigtir. Qahgmalarrn % 58'inde ise organik grdalann C vitamini igeriklerinin ytiksek oldugu belirlenmigtir aragtrrmanrn kargrlagtrrrldr$t galrgma raporuna gore, organik sebzeler konvansiyonel olarak tiretilen sebzelere oranf a daha yriksek magnezyum (Yo 29), C vitamini (o/o 27 ), demir (% 21)ve fosfor (% 14); daha drigtik nitrat ve toksik a$rr metal igermektedirler. Bu raporda organik olarak yetigen rnarul, rspanak, havug, patates ve lahana gibi 5 sebzenin insan gereksinimi olan C vitaminini kargrlayabildi!i, konvansiyonel yetigtirilenlerin ise yetersiz kaldr$r vurgulanmrgtrr [13]. Chicago'da elma, patates, armut, bugday ve mrsrr ile iki yrldan fazla sriren kargrlagtrrmall aragtrrmada, organik olanlarrn konvansiyonellere olanlara oranla ortalama %63 kalsiyum, %78 krom, %390 selenyum,o/o118 magnezyum, %178 molibden, Yo118lityum, %125 potasyum ve % 60 ginko daha fazla igerdikleri bulunmugtur [27]. Polonya'da beg domates gegidi (Rumba, Juhas, Kmicic, Gigant and Koralik) ile yi.iriitrilen bir aragtrrmada, organik domateslerin konvansiyonel olanlara kryasla daha lazla kuru madde, toplam ve indirgen geker, C vitaminive beta karoten fakat dahaaz likopen igerdigi belirlenmigtir [28]. 1980'den sonra yayrnlanmrg 85'den fazla aragtrrmantn sonuglarrnrn kargrlagtrrrlmasrnda, organik grdalarda konvansiyonel olanlara kryasla daha y0ksek C vitamini, mineral madde ve nitrat, daha d0grik beta karoten oldu$unu tespit edilmigtir. Organik sebze ve meyvelerin konvansiyonellere gore ortalama %30 daha fazla antioksidan igerdigi tespit edilmistir [29]. Yine organik sebzelerde (6zellikle yapraklr sebzelerde) konvan siyonellere kryasla daha yriksek oranda C vitaminini, daha az nitrat bulundugu birgok aragtrrmanln kargrlagtrnldlgr raporlarda bildirilmigtir [30,31]. f) Protein Kalitesi Konvansiyonel tarrm gubrelerininitrojen igerikleri organik tarrm gribrelerine gore gok daha yrikseltir. Yiiksek miktarlardaki nitrojen bitkiler taraf r ndan daha kolay ve h lzl r kullanrlmakta, boylece konvansiyonel bitkilerin genel olarak protein igeriklerini organik bitkilere gore yriksek olmaktadrr. Tarrm alanlarrnda 1960'h yrllardan bu yana yaprlan aragtrrmalarda, gribrelemenin iiriinlerin protein miktar ve kalitesini etkiledigini gostermektedir. Bitkiterde kuru madde ile besin igerigiarasrnda pozitif, kuru madde ile nitrat arasrnda negatif bir korelasyon bulunmaktadrr. Bu nedenle konvansiyonel bitkilerde artan protein oranl protein kalitesiyle ters orantrh durumdadrr. Yr.ikselen

4 proteinin ashnda "tamamlanmamrg" protein oldu$unu ve standardizasyonu, raf omrrinrin uzatrlmasr, yeni grdalarrn bitkiferin bazr elzem aminoasitlerden yoksun kaldr$r riretimi ve dagrtrm kolaylrqr gibi nedenler kullanrlmaktadrr. belirlenmigtir [32]. Nitekim Schuphan [33], konvansiyonel Sentetik grda katkr maddeleri bir gok sa$llk problemine olarak yetigtirilen rspanak ve bu$dayda lizin ile metiyonin neden olmaktadrr. Orne$in tartrazin (E 102) ve di$er elzem aminoasitlerinin eksik oldu$unu tespit etmigtir. katkrlar gocuklardalerjik reaksiyon, bag a$rrsr, geligme Organik ilrrinlerde protein ttirleri tamamlanmrgtrr gtinku geriligi, astrm ve hiperaktiviteye neden olabilmektedir [3, organik gribreler daha drigrik nitrojen igerikleri sebebiyle 461. Konvensiyonel grda tiretiminde kullanrlan 300 kadar bitkiye daha yavag ulagrrlar. Bu da bitkinin aminoasit grda katkr maddesinin ancak 30'a yakrnr organik riretimde zincirlerini daha uzun zamana yayarak olugturmasrna ve kullanrlabilmektedir. Brittin yapay renklendirici ve yapay eksik ya da hata yapmadan bitirmesine olanak vermektedir tatlandrrrcrlarrn organik grdalarda kullanrlmasr yasaktrr [3]. l32l sonu9 g) Sekonder Metabolit ve Antioksidanlar Su, lif, karbonhidrat, protein, ya$ asitleri, vitamin ve Beslenme, insanrn btiyrime, geligme, saglrklr ve riretken mineraller insan vricuduna drgandan alrnmasr gereken olarak uzun sr.ire yagamasr igin gerekliolan besin ogelerini besin o$eleridir. Bunlarrn drgrnda bitkilerde sayrlarr 5 bin ila yeterli miktarlard alrp vr.icudunda kullanmasrdrr. Son 10 bin arasr de$igen sekonder metabolitler bulunmaktadrr. zamanlarda beslenme bilincinin artmasryla, vitaminmineral ve posa gereksiniminizi kargrlayan sebze ve Geligmig rilkelerde meyve sebzelerin besin kalitesi sekonder metabolit igeriklerine bakrlarak tayin meyveler; sa$lrklr beslenme programlarrnrn vazgegilmez edilmektedir [34]. Qok sayrda aragtrrmanrn kargrlagtrrdr$r pargalarrndan olmuglardrr. Ancak bu sebze ve meyvelerin galrgmala sonucunda, organik grdalarda konvansiyonel de sa$hk bakrmrndan risk igermeyen ortamlarda ve r.iretim grdalara gore %10-50 arasr daha fazla sekonder metabolit yontemleri ile yetigtirilmeleri gerekmektedir. oldu$unu tespit edilmigtir [35]. ikinci Diinya Savagr'ndan sonra modern kimya Yriksek antioksidan miktarr kroner kalp hastalrklarr ve bazr endristrisinin kurulmasr ile gevre rizerine btiy0k baskr kanser t0rlerinin ortaya grkma ihtimalini d0gurmektedir olugmugtur. Yo$un toprak igleme, yo$un kimyasalve gtibre [15]. Organik meyve ve sebzelerde kuru madde, flavonoid, kullanrmr ile tarrmsal riretimde 2-3 katlr artrglar saglanmrg vitamin, fenolik metabolit di.izeyi, flavonoid ve do$al olmasrna ra$men birgok olumsuzluklara yol aqmrgtrr. antioksidan igeri$i konvansiyonel urtinlere kryasla daha Tonlarca zehirli madde do$aya verilmekte, bunlardan yriksek olmaktadrr [36, 37, 38]. Organik olarak uretilen binlerce ayngma tirtinri yeni madde ortaya grkmakta ve bo$tirtlende antioksidan igerigi konvansiyonel olanlara gevreyi kirletmektedir. Kaynaklarrn kotri idaresinsanlr!rn g6re o/o 50, gilekte % 19 daha yriksek bulunmugtur gelecegini [39]. tehlikeye sokmaktadrr. Batr Hindistan'daki Carbonaro ve ark. [40] organik yetigtiriciligin gilekte C "Harabnan Medeniyeti"nin, Ortadogu'daki "Mezopotamya vitaminigeri$ini o/o 52,toplam fenolik madde igerigini ise % Medeniyeti"nin ve Orta Amerika'daki "Maya Medeniyeti"nin 41 oranrndartrrdr$rnr bildirmiglerdir. Organik yetigtiricilik topraklarrndaki bozulmadan dolayr yok olduklarr ile polifenoloksidaz ve toplam polifenol miktarrn rn, geftalide bilinmektedir. % , armutta ise % oranrndarttrgr, ayrrca organik geftalide askorbik ve sitrik asit, armutta ise Konvansiyonel tarrmda kullanrlan kimyasal maddelerin tokoferol dr.izeyinin daha yriksek oldu$unu belirlemiglerdir. sayrsrnrn iki milyonu agtr$r ve canlrlarrn 'kimyasal Organik ilzrimlerde ise polifenoloksidaz seviyesinin maddelerden olugan bir okyanusta yagadr$r' endigesi konvansiyonellerden iki kat fazla oldugu saptanmrgtrr yaygrnlagmaktadrr. [41]. Konvansiyonel tarrmda kullanrlan Konvansiyonellere kryasla organik domateslerde pestisitler norotoksik, mutajenik, teratojenik, ba$rgrklrk kuersetin seviyesinin % 79 oranrnd arttr$r, kaempferol sistemi uzerinde baskr olugturucu ve r.ireme sistemi seviyesinin ise % 97 oranrndazaldr$rtespit edilmigftl42l. r.izerinde toksik etkilere sahiptir. Bitkilerde bulunan pestisit kahntrlarr giderek endigeli boyutlara ulagmaktad rr. h) Esansiyel Ya! Asitleri: Esansiyel yag asitleri, omega 3 ve linoleik asit Organik meyve ve sebze yalntzca rlretim agamasrnda metabolizmada temel rol oynamakta ve ozellikle yriksek de$il, riretimden sonra da organiktarrm standartlarrna gore kan basrncr ve kroner kalp hastalr$rnr onlemektedir [43]. muhafaza edilen, pazarlanan tirr.inlerdir. Organik meyve ve Omega 3 depresyon gibi norolojik hastalrklar l44l ve sebzeler C vitamini, kalsiyum, magnezyum, demir, fosfor gocuklardaki ADHD riskini [45] azaltmaktadrr. Linoleik asit ve antioksidanlarca daha zengin aynl zamnada kanserin onlenmesine yardrmcr olmakta geligmeyi tegvik lezzetlidirler. Organik tarrmrn, dolayrsr ile organik meyve ve etmekte ve vr.icut ya$rnr azaltmaktadrr [46]. Bitkisel sebze tiretim ve ttiketiminin yaygrnlagmasr ile uzun vadede yallarrn ekstraksiyonunda kullanrlan sentetik hekzan ve hem tilke ekonomisine, hem gevreye hem de insan yriksek srcaklrk organik riretimde kullanrlmamakta, organik sa$lr$rna briyrik olgride fayda sa$lanabilir. Sa$lrklrirtin rlretimde kullanrlan so$uk pres, yagrn daha zengin tat ve yetigtirmek igin geligtirilen organik tarrm sisteminin besin maddesi igermesine neden olmaktadrr. tilkemizde geligebilmesi ve srlrekli olabilmesi igin riretici, teknik eleman ve trlketicilerin bilinglendirilmesi, rireticinin i) Grda Katkr Maddeleri: tegvik edilmesi ve desteklenmesi gerekir. Grda katkr maddeleri grdalarda kalitenin yrikseltilmesi ve

5 KAYNAKLAR [19]Thiruchelvam, M., Richfield, EK., Baggs, RB,. Tank, AW., Cory-Slechta, DA The nigrostriatal [1] Quebedeaux, B,. Eisa, HM Horticultureand dopaminergic system as a preferential target of human health. Contributions of fruits and vegetables. repeated exposures to combined paraquat and H o rtsc i e n ce 25: maneb: implications for Parkinson's Disease. Journal [2] Wargovich, MJ Anticancer properties of fruits of N e u rosc ie n ce 2O' and vegetables. HodScience, 35: [20]Curl, CL., Fenske, RA., Elgethun, K [3] Qakmakqr, R., Erdo$an, U. ZOO8. Organik Tarrm. Organophosphorus pesticidexposure of urban and Atatilrk Aniversitesi Ziraat Fakiltfesl Ofsef lesisl, s suburban pre-school children with organic and 355, Ezurum. conventional diets. Environmental Health [4] Stevenson, F.J., Cycles of soil: carbon, nitrogen, Pe rspe ctive s 111 : phosphorus, sulfur, micronutrients. John Wiley and [21]European Commission, Heavy Metals in Sons, NewYork. Waste". E3 Project ENV.E.3/ETU/2000/0058, " [5] Meah, MN., Harrison, N., Davies, A Nitrate and [22] Oskarsson, A., Widell, A., Olsson, 1., Graw6, KP nitrite in foods and the diet. Food Addi. Contam 11 :519- Cadmium in food chain and health effects in sensitive 532. population groups. BioMetals 17 : [6] Sanchez-Echaniz, J Methemoglobinemia and [23]Oztrirk, M Crva kirliliginin gevre ve saglrk consumption of vegetables in infants. Pediatrics, rizerine etkileri : belgeler3/civa.doc ( 1.1 O.2OO7 ) [7] Topgu, AA., Yuttagril, M Diyetle ahnan nitratnitrit ve N-nitrozaminlerin saglrk lizerine etkileri. Liver: Fingerprints of Aflatoxins. Hepatology 21: 600- l24loztnrk, M Mutations in Nonmalignant Human Sendrom 17: [8] Aydrn, S., Aydrn, S Besinlerdeki nitrat ve nitritin l2llozkaya, $., Temiz, A Aflatoksinler: Kimyasal kanserle iligkisi. yaprlan, toksisiteleri detoksifikasyonlarr. Orlab Onmodules. php?name=news&file=article&sid=2544. Line Mikrobiyoloji Derg. 1 : 1-21 ( ) [26]Bergner, P The healing power of minerals, [9] Ximenes, MlN., Rath, S., Reyes, FGR special nutrients and trace elements. Prima Polarographic determination of nitrate in vegetables. Publishing, p.312. Rocklin, CA. Talanta 51: [27]Smith, BL Organic Foods vs Supermarket [10]Zhou, ZY., Wang MJ., Wang, JS Nitrate and Foods: Element Levels. Journal of Applied Nutrition nitrite contamination vegetables in China. Food Rev. 45: lnt.16: [28]Hallmann, E., Rembialkowska, E.2OO7. Comparison of [11]Woese, K., Lange, D., Boess, C., Bogl, KW the Nutritive Quality of Tomato Fruits from Organic and Okologisch und konventionell ezeugte Lebensmittel Conventional Production in Poland. Poster presented im Vergleich. Eine Literaturstudie. Bundesinstitut fur at 3rd QLIF Congress: lmproving Sustainability gesundheitlichen Verbraucherschutz 05/95. Organic and Low lnput Food Production Sysfems, [12]Woese, K., Lange, D., Boess, C., Bogl, KW A March 20-23, U n iversity of Hohen hei m, Germa ny. Comparison of Organically and Conventionally Grown [29] Benbrook, C Enhancing food nutritional quality Foods.Results of a Review of the Relevant Literature. and human health through organic farming systems. J Sci Food Agric.T 4: "o lnternational Symposium on Human Heatth Effects [13]Worthington, V Nutritional quality of organic of F ru it a n d Vegetable s, October 9-13, USA. Houston. versus conventional fruits, vegetables, and grains. [30]Williams, C.M Nutritional quality of organic The Journal of Complimentary MedicineT : foods:shades of grey or shades of green?", [14]Anonim, Organik Tarrmrn Esaslarr Ve Proceedings of thenutrition Society 61 : Uygulanmasrna iligkin Yonetmelik. Resmi Gazete, [31]Magkos, Arvaniti F., Zampelas FA Organic food: Sayr: nutritious food or food for thought? A review of the [15]Cfeeton, J Organicfoods in relation to nutrition evidence," lnt. Journal of Food Sciences and Nutrition and health key facts. 54: stoday.com/articles/10587.php 11 Jul [32]Finesilver, T., Johns, T., Hill, SB. 1989, Comparison of ( ) food quality of organicallyversus conventionally grown [16]BMA, The BMAguide to pesticides, chemicals plant foods. Ecological Agriculture Projects/McGill and health. Report of the Board of Science and University. Quebec, Canada. Education, British Medical Association. [33]Schuphan, W Nutritional Values in Crops and [17]Balch, JF., Balch, PA Prescriptions for Plants. Problems for Producers and Consumers. nutritional healing. 2nd edition, Avery publishers, pp. F aber and Faber Limited, London , USA. [34]Babo$lu, M., Grirel, E., 6zcan, S Bitki [18]Jensen, TK., Giwercman, A., Carlsen, E., Scheike, T., Biyoteknolojisi l. Se/guk Aniversitei Vakh Yayrnlan, Skakkebak, NE Semen quality among Konya. members of organic food associations in Zealand, [35]Brandt, K., Molgaard, JP Organic agriculture: Denmark. The Lancet 347 : 1844 does it enhance or reduce the nutritional value of plant

6 foods? J. Sci. Food Agric.81: [41]N0frez-Delicado, E., Siinchez-Ferrer, A., Garcia- [36]Asami, DK., Hong, Y., Barrett, DM., Mitchell,AE Carmona, FF., Lopez-Nicol6s, JM., effect of Comparison of the total phenolic and ascorbic acid organic farming practices on the level of latent content of freeze-dried and air dried marionberry, polyphenol oxidase in grapes. J. Food Science 7O strawberry and corn using conventional, organic, and :7478. sustainabfe agricultural practices. J. Agric. Food [42]Mitchell, AE., Eunmi Koh, YH., Barrett, DM., Bryant, ChemistrySl: DE., Denison, RF., Kafka, S., Ten-year [37]Martin, JC., Valeille, K.., Conjugated linoleic comparison of the influences of organic and acids: all the same or to everyone its own function? conventional crop management practices on the Reprod N utr Dev. 42: content of flavonoids in tomatoes. J. Food Agric. [38]Foster, Rl., Certain organic farming and food Chemistry 55: processing techniques can Increase antioxidant [43]Lichtenstein, AH., Dietary fat and cardiovascular levels. disease risk: quantity or quality? J. Womens Health 12: organ icconsumers.org/organic/antioxi20205.c fm ( ) [44]Stoll, AL., The Omega-3 Connection: The [39]Byrum, A., Report confirms more health benefits Groundbreaking Anti-depression Diet and Brain of organicfood. Program. Simon & Schuster, p,320, NewYork. http :// icconsu mers. org/organ ic/polyphenol ics0 [45]Colin, A., Reggers J, Castronovo V, Ansseau M cfm ( ) Lipids, depression and suicide. Encephale 29: [40]Carbonaro, M., Mattera, M., Nicoli, S., Bergamo, P., [46]Food Standards Agency 'Do food additives Cappelloni, M Modulation of antioxidant cause hyperactivity and behaviour problems in a compounds in organic vs conventional fruit (Peach, geographically defined population of 3 year old?' Prunus persica L., and Pear, Pyrus communis L.). J. MAF F/D EF RA project code Fs Ag ri c. F ood C he m. 50 : t $n*$ Yupnc**