BULDAN LÇES N N (DEN ZL ) TOPRAK AKARLARI

Transkript

1 9. OTURUM OTURUM ve ÇEVRE BULDAN LÇES N N (DEN ZL ) TOPRAK AKARLARI Doç.Dr. Raflit URHAN, Ayfle ÖZMEN Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, rurhan@pau.edu.tr ÖZET Buldan ilçesinin toprak akarlar n araflt rmak için yap lan bu ön çal flmada, Gamasida, Actinedida ve Oribatida tak mlar ndan 17 familyaya ait 24 tür tespit edilmifltir. Tespit edilen türlerin habitat tercihleri, Buldan yöresinde nerede yakaland klar, Türkiye ve dünyadaki yay l fllar verilmifltir. Anahtar Kelimeler: Acari, Toprak Akarlar, Buldan, Türkiye. G R fi Orman taban nda bulunan döküntü içinde çok say da küçük eklembacakl hayvan mevcuttur. Bunlar n ço unlu unu da akarlard r (Hart ve ark. 1999). Akarlar toprakta hem tür hem de birey say s bak m ndan zengin hayvan gruplar ndan birini oluflturmaktad r. Bunlar, organik maddenin ayr flmas na, humus sentezine, biyolojik elementlerin korunmas na, mantar ve bakteri metabolizmas n n uyar lmas na katk da bulunarak topra n biyolojik verimlili inde önemli rol oynamaktad rlar. Mikroorganizmalar akarlarla birlikte faaliyet gösterdikleri zaman tek bafllar na olduklar zamankinden befl kat daha h zl olarak organik maddeyi ayr flt rmaktad r (Ghilarov 1963). Toprak akarlar ile ilgili Denizli bölgesinde Urhan (2001, 2002), Urhan ve Ekiz (2002a, 2002b, 2003) çal flmalar bulunmaktad r. Bu çal flmalarda bilim dünyas için yeni 6 tür, Türkiye faunas için yeni 13 tür verilmifltir. Hambat Ovas ve yak n çevresinin toprak akarlar üzerine yap lan çal flmada 3 tak ma ait 28 tür tespit edilmifltir (Urhan ve ark. 2004). Ayr ca, Urhan ve ark. (2006) Çal, Baklan ve Bekilli ilçelerinin toprak akarlar üzerinde yapt çal flmada 24 tür tespit etmifllerdir. 351

2 Buldan yöresinde yay l fl gösteren toprak akarlar n tespit etmek, Türkiye ve dolay s yla dünya akar faunas na katk da bulunmak bu çal flman n as l amac n oluflturmaktad r. MATERYAL ve METOT A ustos 2006 Kas m 2006 tarihleri aras nda rastgele örnekleme yap larak gerçeklefltirilen bu çal flman n ana materyalini Buldan yöresinden toplanan döküntü, yosun ve toprak örne i oluflturmaktad r. Naylon torbalara konularak etiketlenip laboratuara getirilen bu örnekler, birlefltirilmifl Berlese hunilerinden oluflan ay klama cihaz na yerlefltirilerek ay kland. Örneklerin a art lmas nda ve temizlenmesinde % 60 l k laktik asit kullan ld. Mikroskobik incelemeler genellikle gliserinli ortamda yap ld. Ancak farkl konumlarda incelenmesi gerekti inde Hoyer ortam nda geçici preparatlar haz rland. ncelenmesi tamamlanarak tan mlar yap lan örneklerin mikroskopta flekilleri çizildi ve çeflitli vücut k s mlar n n ölçümleri yap ld. Daha sonra incelenen örnekler, içinde % 70 lik alkol ve 1-3 damla gliserin bulunan saklama fliflelerine konulup etiketlendi. BULGULAR Yap lan incelemeler sonucu Gamasida, Actinedida ve Oribatida tak mlar ndan 17 familyaya ait 24 tür tespit edilmifltir. Tür teflhisleri Ayy ld z (1986, 1987, 1992), Karg (1993), Krantz 1978, Urhan (2001) a göre yap lm flt r. TAKIM: GAMASIDA Familya: Parasitidae Qudemans, 1901 Tür: Parasitus coleopterum Linnaeus, 1758 Genellikle yo un organik madde içeren kompost, d flk, kar fl k orman döküntüsü gibi habitatlar tercih etmektedirler. Avrupa ve Türkiye de yay l fl gösterir. Yöremizde Sar mahmutlu ve Derbent te tespit edilmifltir. Tür: Pergamasus crassipes Linnaeus, 1758 Orman döküntüsü, çay rl k alan ve bahçelerde bulunur. Yörede K randam, Sar Mahmutlu ve Kovanoluk ta tespit edilmifltir. Familya: Zerconidae Berlese, 1892 Tür: Zercon colligans Berlese, 1920 Zerkonidler s rt pla n n ikiye bölünmüfl olmas ve arka plakta dört tane s rt çukurlu unun bulunmas yla tan n r. Tipik bir orman döküntüsü türüdür. Avrupa ve Türkiye de yay - l fl gösterir. Bostanyeri ve Kovanoluk ta yakalanm flt r. Tür: Prozercon yavuzi Urhan, 1998 Orman döküntüsü ve yosunda bulunur. fiimdiye kadar sadece Türkiye den bilinmektedir. Süleymanl, Sar mahmutlu ve Yayla da tespit edilmifltir. Familya: Hypoaspididae Tür: Hypoaspis praesternalis 352

3 Kar fl k orman döküntüsü ve çay rl k alanda yayg n bulunur. Süleymanl, Gülalan da tespit edilmifltir. Tür: Pseudoparasitus sp. Çay rl k alan, orman döküntüsünde bulunur. Süleymanl, Hasanbeyler de tespit edilmifltir. Familya Eugamasoidae Tür: Rhodacarellus silesiacus Willmann, 1935 Orman döküntüsünde yayg nd r. Derbent,Yeniçam, Gülalan da bulunmufltur. Familya: Uropodoidae Berlese, 1917 Tür: Uropoda orbicularis Müler, 1776 Diflilerde vücut oval, öne do ru genifl bir ç k nt mevcuttur. S rt pla iyi kitinleflmifltir. Döküntü, gübre, kar nca yuvalar ve yosun altlar gibi habitatlarda bulunurlar. Avrupa da yayg n olarak bulunur. Türkiye de Bat ve Do u Anadolu da yay l fl gösterir. Bo azçiftlik, Derbent, Yayla da tespit edilmifltir. Tür: Uroobovella fimicola Berlese, 1903 Vücut oval, ön k s m boyun fleklinde uzam flt r. Orman döküntülerinde bulunurlar. Almanya, Avusturya, Belçika, ngiltere, talya, Polonya, Romanya, Rusya ve Türkiye de yay l fl gösterir. K randam, Süleymanl da bulunmufltur. Familya: Ologamasidae Ryke, 1962 Tür: Gamasellus sp. Berlese, 1892 Çay rl k alan ve orman döküntüsünde yayg n olarak bulunur. Bostanyeri, Derbent de yakalanm flt r. TAKIM: ACTINEDIDA Familya: Bdellidae Duges, 1834 Tür: Bdella sp. Latreille, 1795 Yo un organik madde içeren kompost ve orman döküntüsü gibi habitatlar tercih ederler. Hasanbeyler, Kovanoluk, Derbent, Yayla da tespit edilmifltir. Familya: Cheyletidae Leach, 1815 Tür: Cheyletus sp. Baker, 1949 Çay rl k alan, orman döküntüsü ve bahçelerde bulunur. Gülalan, Sar mahmutlu, Kovanoluk ta yakalanm flt r. Familya: Trombidiidae Tür: Trombidium sp. Döküntü ve toprakta bulunur. Süleymanl, Gülalan da tespit edilmifltir. Familya: Labidostommatidae Qudemans, 1906 Tür: Labidostomma sp. Kramer,

4 Bir pense gibi olan birinci çift bacaklar ile av n tutabilmektedir. Humus, liken, toprak ve yosunlarda bulunurlar. Bo azçiftlik, Derbent, Yayla tespit edilmifltir. TAKIM: ORIBATIDA Familya: Euphthiracaridae Jacot, 1930 Tür: Euphthiracarus monodactylus Willmann, 1919 Bacaklar bir t rnakl d r. Organik madde içeren kompost ve orman döküntüsünde bulunur. Almanya, Avustralya, Macaristan, Polonya, Norveç, Finlandiya, Türkiye ve Rusya da yay - l fl göstermektedir. Gülalan, Süleymanl, hasanbeyler, Aland z, Karaköy de tespit edilmifltir. Tür: Microtritia minima Berlese, 1904 Çay rl k alan, orman döküntüsü ve bahçelerde bulunur. Süleymanl, Bölmekaya, Aktafl, Hasanbeyler de tespit edilmifltir. Familya Ceratozetidae Jacot, 1925 Tür: Trichoribates trimaculatus C.L.Koch, 1836 Çay rl k alan, orman döküntüsü ve bahçelerde bulunur. Bostanyeri, Yayla, Aland z, Kovanoluk ta tespit edilmifltir. Familya: Galumnidae Jacot, 1925 Tür: Galumna sp. Genellikle yo un organik madde içeren kompost, d flk, kar fl k orman döküntüsünde bulunur. Sar mahmutlu, Derbent, Karaköy, Yeniçam da tespit edilmifltir. Familya: Oppiidae Grandjean, 1954 Tür: Oppia obsoleta Paoli, 1908 Rotsum k llar iç tarftan ç kmaktad r. Orman döküntüsü, çay rl k alan ve bahçelerde bulunur. talya, Finlandiya, Rusya, Almanya, sviçre, Bulgaristan, Fransa, spanya, Macaristan, Avusturya, Belçika, ngiltere, Danimarka, zlanda ve Türkiye de yay l fl gösterir. K randam, Süleymanl, Gülalan da tespit edilmifltir. Familya: Nothridae Berlese, 1896 Tür: Nothrus biciliatus C.L.Koch, 1841 Rostrum orta k s mda oynamal d r. Tarsus üç t rnakl d r. Orman döküntüsü ve bahçelerde bulunur. Almanya Norveç, sveç, Türkiye ve Japonya da yay l fl gösterirler. Süleymanl, Sar mahmutlu, Yayla da tespit edilmifltir. Familya: Oribatulidae Thor, 1929 Tür: Oribatula tibialis Nicolet,1855 Orman döküntüsünde yay l fl gösterir. Bo azçiftlik, Hasanbeyler de tespit edilmifltir. Tür: Zygoribatula undulata Berlese,

5 Rostrum gaga fleklinde ç k nt l d r. Orman döküntüsünde bulunur. talya, spanya, M s r, Tanzanya, Avustralya, Hindistan ve Türkiye de yay l fl gösterir. Bo azçiftlik, Yeniçam, Derbent de tespit edilmifltir. Tür: Scheloribates fusifer Berlese, 1908 Rostrum yuvarlak, k llar uzun ve yay fleklinde içeriye do ru k vr kt r. Organik madde içeren orman döküntüsü ve kompstta bulunur. talya ve sviçre de yay l fl gösterir. Kovanoluk, Yayla da tespit edilmifltir. Familya: Gustaviidae Qudemans, 1900 Tür: Gustavia fusifer Koch, 1841 Organik maddece zengin orman döküntüsünde ve çay rl klarda bulunur. Sar mahmutlu, Gülalan, Kovanoluk, Hasanbeyler de tespit edilmifltir. TARTIfiMA ve SONUÇ Buldan yöresinin toprak akar faunas n tespit etmek için yap lan bu k sa süreli ön çal flmada, 3 tak mdan 17 familyaya ait toplam 24 tür tespit edilmifltir. Yörenin zengin bir bitki örtüsüne sahip olmas, su kaynaklar n n bol bulunmas, ikliminin l man bir yap göstermesi gibi özelliler nedeniyle bu yörede toprak akarlar n n çok say da türle temsil edilebilece i kan s n uyand rm flt r. Çünkü, akarlar yaflad klar çevrenin bitki örtüsü ve iklimi ile yak ndan iliflkilidir. Orman taban nda bulunan döküntü akarlar için çok uygun bir habitat oluflturmaktad r. Türkiye de akarlar üzerinde yap lan çal flmalar yetersiz oldu u için Türkiye akar faunas tam olarak tespit edilememifltir. Yap lacak bu tip çal flmalarla Türkiye akar faunas ana hatlar yla ortaya ç kacakt r. TEfiEKKÜR Bu çal flman n yap labilmesi için gerekli maddi deste i sa layan Pamukkale Üniversitesi Rektörlü üne, Buldan Kaymakaml na, Belediyesine ve Tüm yöre halk na teflekkür ederiz. KAYNAKLAR Ayy ld z, N. (1986): Erzurun Ovas Oribatidlerinin (Acari) Sistematik ve Ekolojik Yönden ncelenmesi, Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi, 140 s. Ayy ld z, N. (1987): Türkiye faunas için yeni Zygoribatula Berlese (Acari, Oribatulidae) Türleri, Tu. Zooloji D. Ayy ld z, N. (1992): Türkiye faunas için yeni bir Euphthiracarus (Acari, Oribatida, Euphthiracaridae) Türü, Tr. J. of Zoology. 16 (1992), Ghilarov, M.S.(1963): In Soil Organizm 1. Doeksen and Von Der Drift, (eds.), North Holland Publ.Co., Amsterdam,

6 Hart, C., Morris, C., Baudo, B. ve Degrout, K. (1999): Leaf Litter decomposition and Litter Fauna. Stosktonia 2(1): Karg, W. (1993): Acari (Acarina), Milben, Parasitiformes (Anactinochaeta), Cohors Gamasina Leach, Raubmilben. Die Tierwelt Deutschlands, Teil 59, 523 s. Krantz, G.W. (1978): A Manual of acarology, 509 s. Urhan, R. (2001): New Species of Zerconid Mites (Acari: Gamasida: Zerconidae) from Turkey. Acarologia t.xli, fasc Urhan, R. (2002):New Zerconid Mites (Acari: Gamasida: Zerconidae) from Turkey. Journal of Natural History, 36, Urhan, R. ve Ekiz A.N. (2002a): Honaz Da Milli Park (Denizli) n n Toprak Akarlar (Acari: Gamasida). Türkiye Da lar 1. Ulusal Sempozyumu.Urhan, R. ve Ekiz A.N. (2002b): Meyve Suyu Fabrikas At klar ndaki Gamasid (Acari: Gamasida) Akarlar. XVI. Ulusal Biyoloji Kongresi. Urhan, R. ve Ekiz A.N. (2002c): Türkiye Faunas için yeni iki Uroobovella Berlese, 1903 (Acari: Uropodina: Urodinychidae) türü. XVI. Ulusal Biyoloji Kongresi. Urhan, R. ve Ekiz A.N. (2003): A New Record of Uroobovella Berlese, 1903 (Acari: Uropodina) from Turkey with some ecological notes. Zoology in the middle east 29: Urhan, R, Fidan, G., Öksüz, A., ve Kat lm fl, Y. (2004): Hambat Ovas ve Yak n Çevresinin (Denizli) Toprak Akarlar (Acari). I. Hambat Sempozyumu, Denizli, 6-9 Ekim Urhan, R, Özmen, A., ve Kaska, Y. (2006): Çal, Baklan ve Bekilli lçelerinin (Denizli) Toprak Akarlar (Acari) Üzerine Bir Ön Çal flma. Çal Sempozyumu, Denizli, 1-3 Eylül

7 BULDAN YÖRES N N MEMEL HAYVANLARI Yard. Doç. Dr. Serdar DÜfiEN, Doç. Dr. Raflit URHAN, Uzm. Gürçay K vanç AKYILDIZ, Doç. Dr. Yakup KASKA, Yard. Doç. Dr. Mustafa DURAN Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, sdusen@pau.edu.tr ÖZET Buldan yöresinin memeli hayvan türleri tarihleri aras nda yap lan arazi çal flmalar yla tespit edilmifltir. Bu çal flmalarda 17 familyaya ait 26 memeli türü belirlenmifltir. Anahtar Kelimeler: Buldan Memeliler, Denizli. G R fi Yurdumuzda yay l fl gösteren memeli hayvanlar n yay l fllar yerli ve yabanc bir çok araflt rmac n n çal flmalar sonucunda tespit edilmifltir (Acar ve ark. 1972; Alkan 1965; Ça lar 1953, 1957, 1971, Demirsoy 1992, 1996, 2002, Do ramac 1989, Hollaway 1967, Hosey 1982, Kumerloeve 1978, Kuru 1994, Mursalo lu 1964, Tanju 1982, Turan 1984). Son zamanlarda memeliler ile ilgili çal flmalar cins ve tür düzeylerinde yo unlaflmaktad r. Bu çal flmalarda, cins ve türlerin morfolojik ve karyolojik özellikleri, üreme biyolojisi, ekolojisi ve yay l fllar da verilmektedir (Çolak ve ark. 1999, Özkurt ve ark 1999; Do ramac ve ark., 1994, Özkan 1999, O urlu ve Yavuz 1999, Kefelio lu 1995). Denizli ilinde memeli hayvanlar ile ilgili yöresel olarak Urhan ve arkadafllar (1999, 2003, 2004, 2006) n n çal flmalar bulunmaktad r. 357

8 Tablo. 1. Denizli yöresindeki memeli faunas çal flmalar LOKAL TE Tespit edilen Tespit edilen Tür Say s Familya Say s Araflt rmac Babada Urhan ve ark Ac payam ve Çevresi Urhan ve ark., 2003 Hambat Ovas ve Çevresi Urhan ve ark., 2004 Çal Yöresi ve Çevresi Urhan ve ark., 2006 Yap lan bu çal flmayla, daha önce faunistik yönden araflt r lmam fl olan Buldan yöresi ve çevresinin memeli faunas tespit edilerek, Denizli ili ve dolay s yla Türkiye faunas na katk da bulunmak amaçlanm flt r. MATERYAL ve METOD Arazi çal flmalar tarihleri aras nda belli aral klarla, gerçeklefltirilmifltir. Araflt rma bölgesinde sabah gün do umundan akflam gün bat m na kadar gezilmek suretiyle yap lan gözlemlerde memeli türleri ç plak gözle, teleskop ve dürbünlerle izlenmifltir. Araflt rma alan, arazi ve hava koflullar n n uygun oldu u zamanlarda yaya olarak, di er zamanlarda da araba ile dolafl lm flt r. Gözlenen türlere ait özellikler eldeki mevcut kaynaklar kullan larak tayin edilmifltir (Acar ve ark. 1972, Demirsoy 1992, 1996, 2002, Kuru 1994, Perrins 1996, Flegg ve Hosking 1998, Öz ve ark, 2005). Araflt rma alanda yay l fl gösteren memeli hayvanlar görsel yolla, görülmeyen az bir bölümü de ç kard klar özel sesler dinlenerek tan n p isimlendirilmifltir. Ayr ca yuva, yuva kal nt lar, k l, ayak izleri, ölü bireyler, inleri ve d flk lar vb. kal nt lara dayanarak baz türlerin varl ve bollu u hakk nda bilgiler elde edilmifltir. Arazi çal flmalar s ras nda yöre halk yla s k s k görüflülerek kendilerine gösterilen resimlerin de yard m yla, onlardan da bilgi al nm flt r. Yörenin Co rafi Konumu: Araflt rma alan m z olan Buldan Yöresinin Üç yan da larla çevrili olup, da lar, do uda alçalarak Yenice Ovas na do ru uzanmaktad r. lçenin güneyini ve bat s n Ayd n Da lar silsilesi kuflat r (Sazak Da lar ). Bu da lar üzerinde en yüksek nokta Geleyli Tepesidir (1413 m). Kuzey bat s, kuzeyi, kuzey do usu ç Ege nin engebeli arazileriyle kapl d r. Bu bölgenin bat s yaylal kt r. lçe merkezi Sazak Da n n Kuzeydo u eteklerinde çok dalgal bir arazi üzerinde yer almaktad r. 358

9 K fiekil 1. BuldanYöresi Yörenin klimi: lçenin As l Ege ile ç Ege aras nda bulunmas iklim çeflitlili ine neden olmaktad r. lçenin do usunda Akdeniz iklimini and ran bir iklim görülür. Yazlar s cak ve kurak, k fllar l k ve ya murludur. Y ll k ya fl ortalamas mm dir. Güney ve bat s ndaki da lar n deniz etkisini azaltmas yüzünden nispeten daha az ya fl al r. ç kesimlerdeki yüksek yayla alanlar nda iklim giderek karasallafl r. Yazlar s cak, kurak ama ovaya göre serin geçer. K fllar so uk ve kar ya fll d r, don olay görülür. BULGULAR Araflt rma bölgesinde sabah gün do umundan akflam gün bat m na kadar gezilmek suretiyle yap lan gözlemlerde memeli türleri ç plak gözle, teleskop ve dürbünlerle izlenmifltir. Tespiti yap lan türler familyalar na göre ve Yabani Evcil olma durumlar na göre sunulmufltur. Tür isimlerinin karfl s nda yaflama ortamlar ve görüldükleri lokaliteler verilmifltir. Bu türlerden baz lar fiekil 2 de sunulmufltur. 359

10 ARAfiTIRMA ALANINDA TESP T YAPILAN MEMEL TÜRLER : 1-Erinaceus concolor Martin, K RP Familya: Erinaceidae Habitat: A açl k alanlar, seyrek ormanl klar, bahçelikler ve yerleflim alanlar na yak n nemli yerler. Beslenme fiekli: Ço unlukla böcek, sümüklüböcek, solucan ve di er omurgas zlar ve bazen de küçük omurgal lar. Gözlendi i Alanlar: Süleymanlar, Hasanbeyler, D mbazlar, Yenicekent 2- Crocidura leucodon (Hermann, 1780) - TARLA S VR FARES Familya: Soricidae Habitat: Aç k ve çal l k araziler. Beslenme fiekli: Böcek, böcek larvalar ve örümcekler Gözlendi i Alanlar: Süleymanlar, Yenicekent, Kovanoluk, Sar mahmutlu, Derbent 3-Crocidura suaveolens (Pallas, 1811) - BAHÇE S VR FARES Familya: Soricidae Habitat: Evlere yak n olan ba, bahçe aralar. Beslenme fiekli: Böcek, örümcek, bitki tohumlar. Gözlendi i Alanlar: Yenicekent, Yayla, Sar mahmutlu, Derbent, Süleymanlar 4-Talpa caeca Linnaeus, KÖR KÖSTEBEK Familya: Talpidae Habitat: Çay rl k ve ormanl k alanlar, bahçeler, tarlalar. Beslenme fiekli: Eklembacakl lar, solucanlar ve salyangozlar. Gözlendi i Alanlar: Süleymanlar, Yayla, D mbazlar, Beyler. 5-Rhinolophus hipposideros (Bechstein, 1800) - KÜÇÜK NALBURUNLUYARASA Familya: Rhinolophidae Habitat: A açl k ve çal l k alanlarda, kuru hava içeren oyuklar, ma aralar, bodrumlar, ve harabeler. Beslenme fiekli: Böcekler. Gözlendi i Alanlar: Süleymanlar, Kafl kc D mbazlar Kovanoluk, Derbent. 6-Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) - CÜCEYARASA Familya: Vespertilionidae Habitat: Orman, aç k arazi, kültür alanlar, parklar, çat altlar, duvar yar klar ve a aç kovuklar 360

11 Beslenme fiekli: Böcekler. Gözlendi i Alanlar: Kafl kc, Süleymanlar, Hasanbeyler, D mbazlar Kovanoluk, Derbent, Yenicekent. 7- Lepus europaeus Linnaeus, YABAN TAVfiAN Familya: Leporidae Habitat: Otluk, ormanl k ve aç k araziler. Beslenme fiekli: Çeflitli bitkisel besinler. Gözlendi i Alanlar: Hasanbeyler, Beyler, Kafl kc, Süleymanlar, D mbazlar Kovanoluk, Derbent, Yenicekent. 8-Sciurus anomalus Linnaeus, KIZIL S NCAP Familya: Sciuridae Habitat: Ço unlukla a açlar üzerinde yaflarlar. Ancak besin aramak için toprak üzerine indikleri de olur. Beslenme fiekli: ne yaprakl a açlar n tohumlar, mefle palamutlar, ceviz, badem, f nd k, mantarlar, taze a aç kabuklar, böcekler, salyangozlar, kufl yavrular ile beslenirler. Gözlendi i Alanlar: Beyler, Hasanbeyler, D mbazlar, Derbent, Kafl kc. 9- Hystrix indica Kerr, OKLUK RP Familya: Hystricidae Habitat: Meflelik, fundal k gibi bitki örtülerinin bulundu u ortamlar, otluk ve sulak yerler. Beslenme fiekli: Bitki kökleri, patates, so an, kavun, yumrular ve meyveler. Gözlendi i Alanlar: Yayla, Kovanoluk, Süleymanlar. 10- Microtus guentheri (Danford - Alston, 1880) - TARLA FARES Familya: Cricetidae Habitat: Yumuflak tar m alanlar nda, ba bahçe aralar nda topra a açt klar tünellerde yaflar. Önemli bir tar m zararl s d r. Beslenme fiekli: Küçük böcekler, Bitki tohumlar, bitki kökleri Gözlendi i Alanlar: Süleymanlar, Yayla, Kovanoluk, Derbent, Sar mahmutlu. 11- Spalax leucodon Nordmann, KÖRFARE Familya: Spalacidae Habitat: Yumuflak tar m alanlar nda, steplerde, ba ve bahçe aralar, ço unlukla köstebek ile kar flt r l rlar. Beslenme fiekli: Kök, yumru, tah l ve toprak alt ndaki bitkisel besinler ile beslenirler. Gözlendi i Alanlar: Yenicekent, Süleymanlar, Derbent, Sar mahmutlu, Hasanbey 361

12 12- Rattus rattus (Linnaeus, 1758) - EV SIÇANI Familya: Muridae Habitat: Evlerde ve toprak alt nda açt klar tünellerde yaflar. Beslenme fiekli: Bitkisel besinleri tercih ederler. Hayvansal besinleri yaln z gerekti i zaman yerler. nsanlar n besinlerine çok zarar veren hayvanlard r. Tafl d klar pireler, idrarlar ve tozlar yla insanlara çeflitli hastal klar bulaflt r rlar. Gözlendi i Alanlar: Yerleflim alanlar n n tümü. 13- Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758) - ORMAN FARES Familya: Muridae Habitat: Taban ç plak ormanlar, tarlalar bahçeler, stepler. Beslenme fiekli: Besin olarak ya l ve niflastal tohumlar, küçük omurgas zlar. Gözlendi i Alanlar: Kovanoluk, Süleymanlar, Yayla 14- Mus musculus Linnaeus, EV FARES Familya: Muridae Habitat: Genellikle insanlarla birlikte evlerde yaflarlar. Beslenme fiekli: Omnivor olarak beslenirler, a rl kl olarak tah llar. Tifüs, Tulerami, veba gibi hastal klar n etmenlerini, besin zehirlenmelerine neden olan Salmonella y ve di- er birçok bakteri çeflidini tafl rlar. Gözlendi i Alanlar: Çal flma alan n tümü 15-Mustela nivalis Linnaeus, GEL NC K Familya: Mustelidae Habitat: Her türlü kovuk, çukur, delik, çal içi, a aç at klar n n y ld yerler, kütüklerdeki oyuklar, kemiricilerin galerileri, aç k araziler, tar m arazileri, binalardaki kovuklar. Beslenme fiekli: Fareler, s çanlar, küçük kufllar, tavflanlar, birçok hayvan yavrusu, yumurtas ve iri böcekler. Gözlendi i Alanlar: D mbazlar, Beyler, Hasanbeyler, Kafl kc, Beyler 16- Meles meles (Linnaeus, 1758) - PORSUK Familya: Mustelidae Habitat: Kar fl k ve aç k çay rl klar içeren ormanlarda, yer yer a açlar içeren kayal klarda, tarla ve çay r kenarlar na yak n steplerde yaflarlar. Beslenme fiekli: Toprak solucanlar, kemirgenler, özellikle fareler, küçük sincaplar, kurba alar, böcek larvalar, kufl yumurtalar, yumuflakçalar. Bazen de bitkisel besinler. Gözlendi i Alanlar: D mbazlar, Hasanbeyler, Kafl kc, Beyler, Yayla, Süleymanlar 362

13 17- Martes martes (Linnaeus, 1758) - SANSAR Familya: Mustelidae Habitat: Kar fl k ve aç k çay rl klar içeren ormanlarda, yer yer a açlar içeren kayal klarda, tarla ve çay r kenarlar na yak n steplerde yaflarlar. Beslenme fiekli: Toprak solucanlar, kemirgenler, özellikle fareler, küçük sincaplar, kurba alar, kertenkeleler, böcek larvalar, kufl yumurtalar, yumuflakçalar. Bazen de bitkisel besinler. Gözlendi i Alanlar: Derbent, D mbazlar, Hasanbeyler, Kafl kc, Beyler, Yayla, Süleymanlar 18- Vulpes vulpes Linnaeus, T LK Familya: Canidae Habitat: Çal l klarda ve alt nda az bitkisi olan ormanlar, aç k araziler, stepler, flehir ve köy civarlar. Beslenme fiekli: Her türlü besin. Gözlendi i Alanlar: Süleymanlar, Derbent, Yenicekent, Yayla, D mbazlar 19- Sus scrofa Linnaeus, YABAN DOMUZ Familya: Suidae Habitat: Uygun bitki örtüsüne sahip her türlü ortam. Beslenme fiekli: Böcekler, solucanlar, yumuflakçalar, kertenkeleler, kurba alar, kufllar, fareleri vb. Ayr ca, bitkilerin yumuflak yeflil k s mlar n, yumrular, kökleri ve mantarlard r. Gözlendi i Alanlar: Çal flma alan n n hemen hemen tümünde oldu u tespit edilmifltir. 20-Canis familiaris Margo, EVC L KÖPEK Familya: Canidae Habitat: nsanlarla birlikte yaflarlar. Beslenme fiekli: nsanlar taraf ndan yenilen her türlü besinle beslenirler. Gözlendi i Alanlar: Yörede her köyde rastlan lm flt r. 21- Felis domestica Linnaeus, EV KED S Familya: Felidae Habitat: nsanlarla birlikte yaflarlar. Beslenme fiekli: nsanlar n yedikleri hemen hemen her fley. Gözlendi i Alanlar: nsanlar n yaflad Her yer. 363

14 22- Equus africanus asinus Fitzinger, EVC L EfiEK Familya: Equidae Habitat: nsanlarla birlikte yaflarlar. Beslenme fiekli: Otçul beslenirler. Gözlendi i Alanlar: Araflt rma alan ndaki bütün yerleflim birimleri. 23- Equus przewalskii caballus Poljakow, EVC L AT Familya: Equidae Habitat: nsanlarla birlikte yaflarlar. Yük ve binek hayvan olarak kullan l rlar. Beslenme fiekli: Bitkisel besinlerle beslenirler. Gözlendi i Alanlar: Araflt rma alan ndaki bütün yerleflim birimleri. 24- Capra aegagrus hircus Erxleben, EVC L KEÇ Familya: Bovidae Habitat: nsanlarla birlikte yaflarlar. Et, süt ve k llar ndan faydalan l r. Beslenme fiekli: Ot, yaprak, taze sürgün, dal, meyve ve yosun gibi bitkisel besinler. Gözlendi i Alanlar: Çal flma alan n n hemen tümünde tespit edilmifltir. Ancak kontrolsüz otlat lmas ormanlara zarar verebildi inden sürüleri azalt lmaktad r. 25- Ovis ammon aries Linnaeus, EVC L KOYUN Familya: Bovidae Habitat: nsanlarla birlikte yaflarlar. Beslenme fiekli: Ot, yaprak, taze sürgün, dal, meyve ve yosun gibi bitkisel besinler. Gözlendi i Alanlar: nsan n oldu u Her yerde bulunabilir. 26- Bos taurus Linnaeus, EVC L SI IR = NEK Familya: Bovidae Habitat: nsanlarla birlikte yaflarlar. Etinden ve sütünden faydalan l r. Beslenme fiekli: Ot, yaprak, taze sürgün, dal, meyve gibi bitkisel besinler. Gözlendi i Alanlar: Yörenin her yerinde bulunur. SONUÇ Bu çal flmada faunistik olarak daha önce araflt r lmam fl olan Buldan yöresinin memeli faunas sunulmufltur. Çal flma sonucunda Buldan ve çevresinde 17 familyaya ait 26 memeli türü tespit edilmifltir. Ayr ca yöre halk yla yapt m z görüflmelerde yörede canavar olarak bilinen kurt (Canis lupus) ve çakal n (Canis aureus) uzun zamand r görülmedi i bildirilmifltir. 364

15 Araflt rma alan nda yap lacak detayl araflt rmalar sonucunda Buldan yöresinin memeli faunas n n daha kapsaml olarak aç klanmas mümkün olabilecektir. TEfiEKKÜR Arazi çal flmalar m z boyunca bizlerden maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen; Pamukkale Üniversitesi Rektörlü üne, Buldan Kaymakaml na, Buldan Belediye Baflkanl - na ve Buldan halk na Teflekkür ederiz KAYNAKLAR Acar, B., Acar, S., Tör, V. N., Hirsch, U., 1972, Memeli hayvanlar m z. stanbul. Alkan, B., 1965., Türkiye nin etcil hayvanlar (Mammalia-Carnivora) fauna s üzerinde ilk araflt rmalar. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Y ll, 15, Ça lar, M., 1953, Kürk Hayvanlar. Biologi, 3, Ça lar, M., 1957, Fethiye civar n n baz memeli hayvanlar hakk nda. Biologi, 7, Ça lar, M., 1971, Türkiye nin köstebek (Talpa) türleri. Türk Biol. Derg., 21, Çolak, E., Yi it, N., Sözen, M. ve Özkurt, fi., 1999, A study on Mustela nivalis Linnaeus, 1766 (Mammalia: Carnivora) in Turkey. Tr. J. Of Zoology, 23 (2): Demirsoy, A., 1992., Yaflam n Temel Kurallar, Omurgal lar, Cilt III/ K s m II (Amniyota), Meteksan Yay nlar, 942 s., Ankara. Demirsoy, A., 1996., Türkiye Omurgal lar (Memeliler), Meteksan Yay nlar, 292 s., Ankara Demirsoy, A., 2002., Genel ve Türkiye Zooco rafyas (Hayvan Co rafyas ), Meteksan Yay nlar, 630 s., Ankara. Do ramac, S., 1989, Türkiye Memeli Faunas. On Dokuz May s Üniv. Fen Dergisi, 1, 3, Do ramac, S., Kefelio lu, H. ve Gündüz,., Karyological Analysis of the species of Mesocricetus (Mammalia: Rodentia) in Anatolia. Tr. J. of Zoology, 18 (1): Flegg, J., Hosking, D Vögel Europas, Foto-Bestimmungsbuch, deutsche Ausgabe. Könemann Hollaway, C. W., 1967, The Management of large Mammals in Turkey. Food ve Acricult. Org. Report: Hosey, G.R., 1982, The Bosporus land-bridge and Mammal distributions in Asia Minor and the Balkans. Saugetierkdl. Mitt. 30, Kefelio lu, H Türkiye Microtus (Mammalia: Rodentia) Cinsinin taksonomisi ve yay l fl. Tr. J. of Zoology 19 (1): Kumerloeve, H., 1978, Türkiyenin Memeli Hayvanlar. stanbul Üniv. Orman Fak. Derg. B, 28,

16 Kuru, M., 1994., Omurgal Hayvanlar, Gazi Üniv. Yay n No. 186, 842 s., Ankara Mursalo lu, B., 1964, Türkiye nin azalan memeli hayvanlar hakk nda. Türk Biol. Derg. 14, O urlu,., Yavuz, H., A Computer Programme for Determining Habitat Preference Based on Dung Frequencies of some Herbivore Mammals. Tr. J. Of Zoology, 23 (Ek say 1): Öz, M., Erdo an, A., Göko lu, M., Düflen, S., Aslan, A., Albayrak, T., Kaya, Y., Tunç, M. R., Karaard ç, H Türkiye nin Do a Rehberi, Mart Matbaas, stanbul, ss (ISBN No: ). Özkan, B., Rodent Fauna of Imbros and Tenedos (Mammmalia: Rodentia). Tr. J. of Zoology, 23 (Eksay 1): Özkurt, fi., Sözen, M. Yi it, N. ve Çolak, E., 1999, A study on Vormela peregusna Guldenstaedt, 1760 (Mammalia: Carnivora) in Turkey. Tr. J. Of Zoology, 23 (2): Perrins, C. M Die Grosse Enzyklopddie der Vögel. Mosaik Verlag GmbH, 420 pp, München. Tanju, M.D., 1982, Memeli Hayvanlar. stanbul. Turan, N., 1984, Türkiye nin Av ve Yaban Hayvanlar (Memeliler). Ongan Kardefller Matbaac l k Sanayi, Ankara. Urhan, R., Do aç, M., Zeytünlüo lu, A., Kaska, Y., Babada lçesinin (Denizli) Memeli Hayvanlar, I. Babada Sempozyumu, Denizli, Urhan, R., Aslan, A., Kat lm fl, Y., Baflkale, E. ve Kaska, Y Ac payam ve Yak n Çevresinin Kufl ve Memeli Hayvanlar. I. Ac payam Sempozyomu, Denizli. Urhan, R., Y. Kat lm fl, E. Baflkale ve Y. Kaska, Hambat Ovas n n Memeli Hayvanlar, I. Hambat (Han-Abat) Sempozyumu, Çardak-Bozkurt (Denizli), 6-9 Ekim, Urhan, R., Kaska, Y., Düflen, S., Kat lm fl, Y., Baflkale, E Çal Yöresinin (Denizli) Memeli Hayvanlar. Çal Sempozyumu- Denizli. (Bas mda) 366

17 OTURUM ve ÇEVRE fiekil 2. Buldan yöresinde gözlenen memeli türlerinden baz lar A-Erinaceus concolor (Kirpi), B-Sciurus anomalus (K z l Sincap), C- Capra aegagrus hircus (Evcil keçi), D- Vulpes vulpes (Tilki), E- Equus africanus asinus (Evcil eflek), FMus musculus (Ev faresi), G- Canis familiaris (Evcil Köpek), H- Talpa caeca (Kör köstebek) (yuva) 367

18

19 BULDAN LÇES N N (DEN ZL ) KUfiLARI Doç. Dr. Raflit URHAN, Ö r. Gör. Derya KAHRAMAN Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, rurhan@pau.edu.tr ÖZET tarihleri aras nda Buldan ilçesi ve çevresi gezilerek bu yörede yaflayan kufl türlerinin tespit edilmesine çal fl lm flt r. Yap lan çal flmalar sonucunda 32 familyadan 84 tür belirlenmifltir. Bölge farkl co rafi yap lar ve habitatlar bar nd rd için avifauna aç s ndan zengin bir bölgedir. Yap lan çal flmalarda bu zenginli in ortaya konmas na çal fl lm flt r. Anahtar kelimeler: Buldan, kufl, avifauna, Denizli, Türkiye. G R fi Türkiye biyolojik çeflitlilik bak m ndan zengin bir ülkedir. Özellikle kufl göçü aras ndan do al bir köprü görevi gördü ü için avifauna aç s ndan oldukça farkl türlere ev sahipli i yapar. Mevsimlere göre de ifliklik gösteren kufl türleri ve say lar n n tespit edilmesi ülkemizin biyolojik çeflitlili ini ortaya konulmas aç s ndan önem tafl maktad r lü y llardan itibaren pek çok araflt rmac n n ve kufl gözlemcisinin ilgisini çekmifl olan ülkemizde pek çok yöreye ait kufl gözlem kay tlar tutulmufl ve Türkiye de bulunan türler ve da l mlar belirlenmeye çal fl lm flt r. Özellikle gönüllü kufl gözlemcilerinin ve bilim adamlar n n yapt çal flmalarla Türkiye de daha önce avifauna aç s ndan incelenmemifl bölgelerdeki kufllar da tespit edilmeye bafllanm flt r. Türkiye kufllar için yap lan çal flmalar Ergene 1945 ile bafllar, Kasparek , 1992, Kasparek ve Bilgin, 1996, Kirwan and at all. 1999, Rosellar 1995, Turan 1990, Yarar and Magnin 1997 gibi çal flmalarla devam eder. Denizli de avifaunan n belirlenmesi konusunda Urhan ve ark. (1999, 2003, 2004 ve 2006) çal flmalar bulunmaktad r. Bu çal flmalarda, s ras yla Babada ilçesinde, Ac payam ve yak n çevresinde 87, Hambat ovas ve yak n çevresinde ise 159, Çal ve yöresinde 86 kufl türü tespit edilmifltir. 369

20 Buldan ilçesi ve çevresinin avifaunas n n araflt r lmas ile ilimiz ve ülkemizdeki kufl yay l m n n belirlenmesine katk da bulunmak amaçlanm flt r. Ayr ca Buldan ilgili olarak ileriki y llarda çal flma yapmak isteyen araflt rmac lar bir kaynak oluflturmak istenmifltir. MATERYAL VE METOT Yöredeki kufl gözlem ve say m çal flmalar tarihleri aras nda yap lm flt r. Öncelikle ilçe genelinde kufl gözlem, tur tespiti ve say m yap lacak istasyonlar belirlenmifl (fiekil 1), gün do umu ve gün bat m aras nda bu istasyonlara gidip gerekli say mlar yap lm flt r. Gözlem noktalar aras nda rast gele durularak daha önce belirlenmemifl, kay t alt na al nmam fl türlerin varl araflt r lm flt r. Bu flekilde istasyonlar n d fl nda kalan yörelerde araflt r lm flt r. stasyonlara kadar araçla gidilmifl, sabit bir alanda kalmamak için uygun arazilerde yürüyüfller yap larak gözlem noktalar n n civar da araflt r lm flt r. Bu flekilde daha genifl alanlar n taranarak daha fazla veri elde edilmesine çal fl lm flt r. Görülen ve foto raflanarak belgelenenlerin d fl nda baz kufllar ise seslerinden, yuvalar ndan ve ölü bireylerden yararlan larak tan mlanm flt r. Ayr ca yöre halk ndan da faydalan lm flt r. lçede yer alan göl ve göletlerin kufllar aç s ndan ne kadar önemli oldu u yap lan gözlemlerle anlafl lm flt r. Su kenarlar nda artan kufl türü ve birey say lar sulak alanlar n önemini bir kez daha ortaya koymufltur. Gözlem çal flmalar nda materyal olarak 10x42, 8x40 ve 10x50 dürbünler ile Leica marka Apo-televid 77 model teleskop kullan lm flt r. Kufl rehber kitab olarak Heinzel, H., Fitter,R., Parslow, J., Türkiye Ve Avrupa n n Kufllar,1995, DHKD, Hayman P., Hume, R., Kufl Gözlemcisinin Cep Kitab Avrupa n n Kufllar, 2005, KAD ve Mullarney, K., Svensson, L., Zettersöm, D., Grant, P.J. Bird Guide, 1998, Collins adl kitaplar kullan lm flt r. fiekil 1: Buldan ilçesindeki kufl gözlem istasyonlar 370

21 BULGULAR Yap lan gözlemler sonucunda 32 familyadan 84 tür tespiti yap lm flt r. Özellikle sadece göç zaman rastlanan kufllar n yöreyi göç s ras nda bir mola yeri olarak kulland düflünülmektedir. Ayr ca ilçenin a açl k alanlar ile kapl olmas n n yan s ra tar m alanlar ve aç k arazileri de bünyesinde bar nd rmas sebebi ile farkl türlere ev sahipli i yapt görülmüfltür. Bölgedeki di er kufllar n kesin durumu ise düzenli ve uzun süreli yap lacak gözlem çal flmalar ile belirlenecektir. TESP T YAPILAN KUfi TÜRLER Kufllar belirtilirken bafllar na uluslar aras kodu, Latince ve Türkçe isimleri belirtilmifltir. Görüldü ü istasyonun kodu isimden sonra yaz lm flt r. Serçe, Saksa an gibi yayg n kufllar n tüm istasyonlarda kaydedildi ini belirtmek amac ile 1-10 kodu kullan lm flt r. Bata anlar / Podicipedidae Tachybaptus ruficollis - Küçük Bata an: Podiceps nigricollis - Karaboyunlu Bata an: 2 Pelikanlar / Pelecanidae Pelecanus onocrotalus - Ak Pelikan: 2 Bal kç llar / Ardeidae Egretta garzetta - Küçük Akbal kç l: Egretta alba - Büyük Akbal kç l : Ardea cinerea - Gri Bal kç l : 2, 7 Leylekler / Ciconiidae Ciconia ciconia - Leylek : 1, 2, 6, 7 Ördekgiller / Anatidae Anas platyrhynchos Yeflilbafl: Anas crecca Çamurcun : Anas querquedula Ç kr kç n : 2 Atmacagiller / Accipitridae Accipiter nisus - Atmaca : 1, 2, Buteo buteo - fiahin : 1, 2, 3, Buteo rufinus - K z l fiahin : 1, 2, 5, 7, 9, 10 Do anlar / Falconidae Falco tinnunculus - Kerkenez : 1, 4 371

22 Su yelveleri / Rallidae Gallinula chloropus - Saztavu u: Fulica atra - Sakarmeke : 2 Güvercingiller / Columbidae Columba livia - Kaya Güvercini Streptopelia decaocto Kumru Streptopelia turtur - Üveyik : 8, 9 Guguklar / Cuculidae Cuculus canorus Guguk: 3, 4, 9 Baykufllar / Strigidae Athena noctua - Kukumav : 1, 5, 9, Strix aluco - Alaca Baykufl: 2 Ebabiller / Apodidae Apus apus Ebabil 1-10 Ar kufllar / Meropidae Merops apiaster - Ar kuflu : 6, 10 Gökkuzgunlar / Coraciidae Coracias garrulus Gökkuzgun: 2, 7 bibikler / Upopidae Upupa epops - bibik :2, 3, 6 A açkakanlar / Picidae Dendrocopos syriacus - Alaca A açkakan: 1, 6, 8 Toygarlar / Alaudidae Melanocorypha calandra - Bo makl Toygar : 7, Galerida cristata - Tepeli Toygar: Lullula arborea - Orman Toygar : Alauda arvensis Tarlakuflu: 6, 8 K rlang çlar / Hirundidae Hirundo rustica - K r K rlang c : Delichon urbica - Ev K rlang c :

23 ncirkufllar ve kuyruksallayanlar / Motacillidae Anthus trivialis - A aç ncirkuflu :1, Anthus pratensis - Çay r ncirkuflu :1, Motacilla cinerea - Da Kuyruksallayan : Motacilla alba Akkuyruksallayan: 1, 2, 3, 5, 6, 8, 9 Ard çgiller / Turdidae Erithacus rubecula K z lgerdan: Luscinia megarhynchos Bülbül : Phoenicurus ochruros - Kara K z lkuyruk: Phoenicurus phoenicurus - K z lkuyruk : 1, Saxicola torquata Taflkuflu: Oenanthe isabellina - Boz Kuyrukkakan: 5, Oenanthe oenanthe - Kuyrukkakan : 5, Oenanthe hispanica - Karakulakl Kuyrukkakan : 5, 6, Turdus merula Karatavuk: Turdus viscivorus - Ökse Ard c :6, 8, 9 Ötle engiller / Sylviidae Cettia cetti - Kam fl Bülbülü : Acrocephalus arundinaceus - Büyük Kam flç n: Hippolais pallida - Ak Mukallit: 5, 8, Sylvia melanocephala - Maskeli Ötle en: 4, Sylvia communis - Akgerdanl Ötle en: 7, Sylvia atricapilla - Karabafll Ötle en: 3, 5, Phylloscopus collybita - Ç vg n :1, 2, Phylloscopus trochilus Sö ütbülbülü: 3, 5, 6, 7 Sinekkapanlar / Muscicapidae Muscicapa striata - Benekli Sinekkapan: 6 Bafltankaralar / Paridae Parus lugubris - Akyanakl Bafltankara: Parus Ater - Çam bafltankaras : 1, 2, 3, Parus caeruleus - Mavi Bafltankara: Parus Major - Büyük Bafltankara:

24 S vac lar / Sittidae Sitta neumayer - Kaya S vac kuflu: 3, 5 Çulhakufllar / Remizidae Remiz pendulinus Çulhakuflu: 9 Sar asmalar / Oriolidae Oriolus oriolus Sar asma: 9 Örümcekkufllar / Laniidae Lanius collurio - K z ls rtl Örümcekkuflu: 3, Lanius minor - Karaal nl Örümekkuflu: Lanius senator - K z lbafll Örümcekkuflu :7, Lanius nubicus - Maskeli Örümcekkuflu: 2 Kargagiller / Corvidae Garrulus glandarius Alakarga: Pica pica Saksa an: Corvus monedula - Küçük Karga: Corvus frugilegus - Ekin Kargas : Corvus corone pallescens - Lefl Kargas : 1-10 S rc klar / Sturnidae Sturnus vulgaris - S rc k : 1-10 Serçeler / Passeidae Passer domesticus - Serçe : Passer hispaniolensis - Sö üt Serçesi: 9,10 spinozgiller / Fringillidae Fringilla coelebs spinoz: Carduelis chloris - Florya : Carduelis carduelis - Saka : Carduelis spinus - Karabafll skete : 1, Carduelis cannabina Ketenkuflu: 6 Kirazkufllar / Emberizidae Emberiza cia - Kaya Kirazkuflu : 3, Emberiza hortulana Kirazkuflu: Emberiza melanocephala - Karabafll Kirazkuflu: Miliaria calandra - Tarla Kirazkuflu :

25 SONUÇ Bu çal flma ile daha önce kufl varl düzenli olarak araflt r lmam fl olan Buldan ilçesinin kufllar n n tespit edilmesine çal fl lm flt r. Buldan yöresi i ne yaprakl orman, yaprak döken orman, tar m alan, sulak alan ve di erleri gibi çok çeflitli habitatlar bünyesinde bar nd rd - için avifauna aç s ndan oldukça zengin bir yöredir. Özelikle Süleymanl Yayla Gölü, Buldan Baraj Gölü ve küçük göletlerin tüm hayvanlar aç s ndan dinlenme alan ve su kaynaklar oldu unu göz önüne al rsak su kufllar haricindeki di er kufllar n da bu yörelerden neden daha fazla say da bulundu unu aç klayabiliriz. Su kufllar aç s ndan yüksek rak ml Süleymanl Yayla Gölü önemli bir bar nma ve dinlenme yeri konumundad r. lçenin bu do al zenginliklerini bozmadan koruyabilmesini çok önemlidir. Habitat bozulmas ve kaçak avc l k nedeni ile kufl say lar h zla azalan ülkemizde Buldan gibi do al bitki örtüsü aç s ndan zengin yöreler oldukça de erlidir. Gelecek y llarda ilçenin geliflirken varolan bu de erleri korumaya almas umulmaktad r. TEfiEKKÜR Bu çal flman n gerçekleflmesinde katk lar bulunan Pamukkale Üniversitesi Rektörlü ü ne, Buldan Kaymakaml na, Buldan Belediyesi ne ve tüm yöre halk na teflekkür ederiz KAYNAKLAR BROOKS, F., GIBBS, B., Kufllar, Tübitak, 2000 CRAMP, S The Birds of the Western Palearctic. Vol. 1-5: 1249 pp, Oxford. DOBK N, E., PIMM,W. The Birdwatcher s Handbook, Oxford University Press, 1994 HAYMAN, P., HUME, R., Kufl Gözlemcisinin cep kitab Avrupa n n kufllar 2005 KAD HEINZEL, H., FITTER,R., PARSLOW, J., Türkiye ve Avrupa n n kufllar,1995 DHKD JONSSON, L Birds of Europe, with North Africa and the Middle East (English Edition), 551 pp, Belgium KIRWAN, G.M., MARTINS, R.P., EKEN, G., DAVIDSON, P., 1998 A checklist of the birds of Turkey. Sandgrouse. Suppl.1:1-32. MULLARNEY, K., SVENSSON, L., ZETTERSTRÖM, D., GRAND, P.J Collins Bird Guide. Harper Collins. London. ROSELAAR, C. S Songbirds of Turkey. An atlas of biodiversity of Turkish passerine birds. GMB, 240 pp, Haarlem. URHAN, R., DO AÇ, M., ZEYTÜNLÜO LU, A., KASKA, Y., Babada lçesinin (Denizli) Herpetofaunas, I. Babada Sempozyumu, , Denizli, URHAN, R., Y. KATILMIfi, Y. KAKSA VE E. BAfiKALE, Ac payam ve Yak n Çevresinin Herpetofaunas, I. Ac payam Sempozyumu, Ac payam (Denizli), 1-3 Aral k

26 URHAN, R., Y. KATILMIfi, Y. KASKA, A. ÖKSÜZ VE E BAfiKALE, Hambat Ovas ve Yak n Çevresinin Herpetofaunas, I. Hambat (Han-Abat) Sempozyumu, Çardak-Bozkurt (Denizli), 6-9 Ekim URHAN, R., Y. KAKSA, S. DÜfiEN, Y. KATILMIfi, VE E. BAfiKALE, Çal, Bekilli ve Baklan lçelerinin (Denizli) Herpetofaunas, Çal Sempozyumu, Denizli, 1-3 Eylül WELTY, J.C., BAPTISTA, L., The Life of Birds, Saunders College Publishing, 4th ed., 1988 YARAR, M. ve MAGNIN, G Türkiye nin Önemli Kufl Alanlar. Do al Hayat Koruma Derne i, 313pp, stanbul 376

27 BULDAN YÖRES MAKROFUNGUSLARI Ö r. Gör. Dr. Aziz TÜRKO LU, Yard. Doç. Dr. Kudret GEZER Pamukkale Üniversitesi, E itim Fakültesi, Fen Bilgisi E itimi Anabilim Dal ÖZET Bu çal flmada, Buldan yöresine ait farkl lokalitelerden 2006 y l nda özellikle ilkbahar ve sonbaharda baz makrofungus örnekleri toplanm flt r. Arazi ve laboratuvar çal flmalar sonucunda, toplam 2 s n f ve 24 familyaya ait 55 takson belirlenmifltir. Anahtar Kelimeler: Makrofungus, Taksonomi, Buldan, Denizli G R fi Günümüzde mantarlar yaklafl k olarak civar nda tür ile temsil edilmektedir (Webster 1980). Mantarlar ekolojik aç dan çok büyük bir öneme sahiptir. Bitkisel ve hayvansal yap lar çürüterek organik yap daki azot, fosfor, potasyum, sülfür, demir gibi de iflik elementlerin serbest b rak larak bitkilerin fotosentez için ihtiyaç duyduklar inorganik maddeleri üretirler. Özellikle bitkisel yap lar n çürümesinde mantarlar n selülozu parçalayabilme yetene i önem kazanmaktad r (Gücin ve Tamer 1997). Do ada kolayca görülebilen büyüklükte fruktifikasyonlar oluflturan mantarlar n baz lar yüzy llardan beri insanlar taraf ndan besin olarak tüketilmektedir. Do adan toplanarak yenen türlerin yan nda kültürü yap larak tüketilen mantarlarda vard r. Kültür mantar yetifltiricili i günümüzde çok say da ülkede bir endüstri halini alm flt r. Agaricus, Pleurotus, Lentinus, Tuber, Flammulina, Kuehneromyces, Pholiota, Hypholoma, Agrocybe ve Macrolepiota türlerinin yayg n olarak kültürü yap lmaktad r. Mantarlar n bileflimlerinde niflasta ve gerçek selülozun bulunmay fl, buna karfl l k protein, vitamin ve mineral maddeleri ihtiva etmelerinden dolay iyi bir g da olarak kabul edilmektedirler (Öder 1988). nsan sa l n koruyan B kompleksi vitaminleri olan (Thiamin), 377

28 B2 (Rhiboflavin), B3 (Pantotenik asit), B5 (Nikotinik asit), B7 (Biothin), Vitamin C (Askorbik asit) ve Vitamin D yönünden zengin bir besin maddesidir. Mantarlar sebzelere oranla 5-10 kat daha fazla Vitamin B3 içerir. Ya ve karbonhidrat miktar az, protein bak m ndan zengindir. Bitkisel kaynakl bir yiyecek olan mantarda proteinin % 70 i vücut taraf ndan kolayl kla sindirilebilmektedir. (Anflin ve Ark ). Taze kültür mantar n n % sine yak n su olmas na ra men % 4-5 protein, % ya, % 3.5 karbonhidrat, % 0.08 tuzlar bulunmaktad r (Gücin 1983). Mantarlar n yenen türleri oldu u gibi oldukça zehirli olan ve ölümlere yol açan türleri de vard r. Dünya da binlerce mantar türü içinde zehirli olanlar n say s 100 civar ndad r. Öldürücü zehirlenmelere yol açanlar n say s ise 10 u geçmez. Ülkemizde en s k görülen mantar zehirlenmeleri Gastrointestinal Sendrom, Muskarin Sendromu, Pantherina Sendromu ve Phalloides Sendromudur. Bu çal flma ile, Baklan havzas nda yetiflen makrofungus türleri ve yay l fl alanlar n belirleyerek, hem yörenin makrofungus floras n n ç kar lmas hem de besin aç s ndan gerekse sa l k aç s ndan önem arz eden türlerin tespiti ve halka gerekli bilgilerin sunulmas sa lanacakt r. MATERYAL VE METOD Toplanan mantar örneklerinde geliflmenin bütün evrelerine ait bireylerin olmas na dikkat edilmifltir. Arazi özellikleri ile mantar n morfolojik özellikleri kaydedildikten sonra mantarlar laboratuvara getirilmifltir. Elde edilen veriler ve mevcut literatürün yard m yla (Moser, 1983, Phillips, 1981, Breitenbach ve Kränzlin, 1984, 1986, 1991, 1995) türlerin teflhisleri yap lm flt r. Mantar numuneleri Pamukkale Üniversitesi E itim Fakültesi Fen Bilgisi laboratuar nda saklanmaktad r. BULGULAR ASCOMYCETES Morchellaceae 1. Morchella angusticeps Peck lkbahar mevsiminde ibreli ormanlarda ve asitli topraklarda yetiflmektedir (Pacioni 1993). Araflt rma alan nda Süleymanl köyünde çam orman nda toplu halde, ibre döküntüleri alt nda yetiflti i tespit edilmifltir. Yöre halk taraf ndan çok iyi tan nmakta ve kuzu göbe i ismi verilmektedir. Mantar halk taraf ndan bol miktarda toplan p sat lmaktad r. Yap lan araflt rmada yafl iken kilosu YTL ye sat ld tespit edilmifltir. lkbaharda yetiflen bu mantar türlerinin topraktan sökülürken misel yuma ile birlikte sökülmesi tabiatta azalmas na neden olmaktad r. 2. Morchella conica Krombh. breli ormanlarda ve art klar n bol oldu u yerlerde May s ay nda yetiflir (Breitenbach ve 378

29 Kränzlin 1984). Araflt rma alan nda Süleymanl köyünde çam altlar nda tespit edilmifltir. Yöre halk taraf ndan çok iyi tan nmakta ve Kuzu göbe i ismi verilmektedir. Mantar halk taraf ndan bol miktarda toplan p sat lmaktad r. 3. Morchella elata Fr. lkbaharda özellikle Nisan-May s aylar nda, çam ormanlar nda marnl topraklarda, çay rl k alanlarda orman kenarlar nda, nemli kumlu-humuslu topraklarda, kavakl k, bahçelik yerlerde yetiflir (Breitenbach ve Kränzlin 1984, Dähncke 1993). Araflt rma alan nda Kovanl k köyünde çam orman nda tespit edilmifltir. Yöre halk taraf ndan çok iyi tan nmakta ve Kuzu göbe i ismi verilmektedir. Mantar halk taraf ndan bol miktarda toplan p sat lmaktad r. Helvellaceae 4. Helvella lacunosa Afzel. Humusça zengin ve nemli topraklarda a aç döküntüleri alt nda yetiflmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1984). Araflt rma alan nda Baflçeflme mevkiinde belirlenmifltir. Halk aras nda Çanak mantar olarak bilinir ve yenir. Pyronemataceae 5. Tarzetta catinus (Holmsk.) Korf & J.K. Rogers Ormanlarda, parklarda, yol kenarlar nda, ibre ve yaprak döküntüleri aras nda büyük gruplar halinde ilkbahar aylar nda yetiflmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1984, Dähncke 1993, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Aktafl mevkiinde çam orman nda ibre döküntüleri aras nda gruplar halinde bol miktarda yetiflmektedir. Sarcoscyphaceae 6. Sarcoscypha coccinea (Jacq.) Sacc. Yaprakl ve ibreli ormanlarda, parklarda, yol kenarlar nda, nemli yerlerde a açlar n dallar n üzerinde gruplar halinde ilkbahar aylar nda yetiflmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1984, Dähncke 1993, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Aktafl mevkiinde çam orman nda a aç kütükleri üzerinde tespit edilmifltir. BASIDIOMYCETES Hymenochaetaceae 7. Coltricia perennis (L.) Murrill Yaprakl ve ibreli ormanlarda, parklarda, yol kenarlar nda, nemli yerlerde özellikle ibrelerin aras nda gruplar halinde yaz ve sonbahar aylar nda yetiflmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1984, Dähncke 1993, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Buldan-Sar göl yolu üzerinde çam orman nda ibrelerin aras nda tespit edilmifltir. 8. Phellinus pini (Brot.) Bondartsev & Singer Yayg n bir parazittir. breli ve yaprakl a açlar n hemen hemen hepsinde görülmektedir 379

30 (Breitenbach ve Kränzlin 1986, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Oduncu çeflmesi mevkiinde çam gövdesi üzerinde yetiflti i tespit edilmifltir. 9. Phellinus tuberculosus (Baumg.) Niemelä Yayg n bir parazittir. Genellikle Prunus türleri üzerinde görülmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1986, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Kellederesi mevkiinde Prunus üzerinde tespit edilmifltir. 10. Phellinus torulosus (Pers.) Bourdot & Galzin Yayg n bir parazittir. breli ve yaprakl a açlarda görülmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1986, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Bölmekaya mevkiinde çam a açlar n n gövdeleri üzerinde yetiflti i tespit edilmifltir. Albatrellaceae 11. Albatrellus confluens (Alb. & Schwein.) Kotl. & Pouzar Konifer ormanlar nda görülmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1986, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Bölmekaya mevkiinde orman içinde tespit edilmifltir. Polyporaceae 12. Polyporus squamosus (Huds.) Fr. Genellikle Fagus, Salix ve di er yaprak döken a açlar n canl ve ölü gövdeleri üzerinde parazit olarak yaflamaktad r (Breitenbach ve Kränzlin 1986). Araflt rma alan nda Ac su mevkiinde sö üt ve kavak a açlar n n kesik kütükleri ve ölü gövdeleri üzerinde yetiflti i belirlenmifltir. Literatüre göre yenir (Öder, 1972, 1976, 1977, 1978; Phillips, 1981; Demirel, 1993). Üzerinde parazit olarak yaflad a açta beyaz çürüklü e neden olur. Düzce yöresinde tazeyken yendi i belirtilmifltir (Öder 1972). Araflt rma bölgesinde halk taraf ndan tan nmakta fakat yenmemektedir. 13. Trametes pubescens (Schumach.) Pilát Yaprakl a açlar üzerinde özellikle Fagus üzerinde zay f bir parazit olarak yaflamaktad r (Breitenbach ve Kränzlin 1986). Araflt rma alan nda Ac su mevkiinde kavak a açlar n n gövdeleri üzerinde tespit edilmifltir. 14. Trametes versicolor Lloyd Konifer ormanlar nda, a açlar n özellikle ölü dal ve kütüklerinde zay f parazit olarak yaflamaktad r (Breitenbach ve Kränzlin 1986). Araflt rma alan nda Baflçeflme mevkiinde a açlar n n çam a ac n ölü gövdesi üzerinde tespit edilmifltir. Hygrophoropsidaceae 15. Paxillus atrotomentosus (Batsch) Fr. Konifer ormanlar nda, özellikle çam a açlar n n kesilifl köklerinde parazit olarak yaflamaktad r (Breitenbach ve Kränzlin 1986). Araflt rma alan nda Bölmekaya mevkiinde çam üzerinde tespit edilmifltir. 380

31 Asteraceae 16. Astraeus hygrometricus (Pers.) Morg. breli ve kar fl k ormanlarda yaprak ve ibre döküntüleri aras nda sonbahar aylar nda yetiflmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1986). Araflt rma alan nda Süleymanl mevkiinde çam orman nda, toplu halde belirlenmifltir. Yenmez. Halk taraf ndan tan nmamaktad r. Lycoperdaceae 17. Bovista nigrescens Pers. Kar fl k ormanlar nda, çay r ve meralarda yetiflmektedir. Araflt rma bölgesinde Yenicekent mevkiinde yol kenar nda çimlerin içinde bulunmufltur. 18. Langermannia gigantea (Batsch) Rostk. Çay rlarda, meralarda, besince zengin yerlerde ilkbahar aylar nda yetiflmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1986, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Yayla mevkiinde çam a açlar - n n içinde yetiflti i belirlenmifltir. Yenen bir türdür (Breitenbach ve Kränzlin 1986). Araflt rma alan nda tan nmamaktad r. 19. Lycoperdon foetidum Bonord. Her cins ormanda, toprak cinsi gözetmeksizin yetiflir. Tek tek ya da gruplar halinde görülür (Breitenbach ve Kränzlin 1984). Araflt rma alan nda Aktafl mevkiinde çam orman ve çay rl k alanlarda belirlenmifltir. Taze iken yenmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1984). Yöre halk taraf ndan Toz kulak ad verilmekte ve yenmektedir. 20. Lycoperdon mammaeforme Pers. : Pers. Kar fl k ve ibreli ormanlarda yaprak ve ibre döküntüleri aras nda yetiflir (Breitenbach ve Kränzlin 1986). Araflt rma alan nda Yayla mevkiinde çam orman içinde çay r ve çimler aras nda belirlenmifltir. 21. Lycoperdon perlatum Pers. Kar fl k ve ibreli ormanlarda yaprak ve ibre döküntüleri aras nda yetiflir (Breitenbach ve Kränzlin 1986). Araflt rma alan nda Yayla mevkiinde çam orman içinde çay r ve çimler aras nda belirlenmifltir. Taze iken yenir (Breitenbach ve Kränzlin 1986, Gerhardt 1997). Yöre halk taraf ndan Toz kulak ad verilmekte ve yenmektedir. Rhizopogonaceae 22. Rhizopogon luteolus Fr. Çam orman içindeki aç kl klarda kumlu ve çak ll topraklarda büyük gruplar halinde yetiflmektedir (Breitenbach ve Kränzlin 1986, Gerhardt 1997). Araflt rma alan nda Baflçeflme mevkiinde çam orman nda yetiflti i belirlenmifltir. Taze iken yenir (Breitenbach ve Kränzlin 1986, Gerhardt 1997). Yöre halk taraf ndan tan nmakta ve domalan mantar ismi ile yenmektedir 381