LEYLA ERBL N MEKTUP AKLARI ROMANINDA KLER DÜNYASI THE WORLD OF PEOPLE N LEYLA ERBL S MEKTUP AKLARI NOVEL

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 5 Sayı: 20 Volume: 5 Issue: 20 Kı 2012 Winter Issn: LEYLA ERBL N MEKTUP AKLARI ROMANINDA KLER DÜNYASI THE WORLD OF PEOPLE N LEYLA ERBL S MEKTUP AKLARI NOVEL Nagihan KUNDUZ Özet Modern Türk romanı içerisinde ayrıcalıklı bir yere sahip olan Leyla Erbil, Mektup Akları romanında ak ve evlilik olgusuna, kadının kendini var etme mücadelesine dair deerler dizgesini aktarır. Yazar, kadının ak açmazlarını kurmaca metnin söylem düzeyindeki görünümleriyle dikkatlere sunar. Bu makalede, romanın eyleyen unsuru olan kiiler dünyasının görünümleri tespit edilecektir. Kiiler dünyasının ak ve evlilik olgusuna bakı açılarındaki farklılıkları ortaya konulacak ve anlatının kurgusunu açımlayan unsur olarak kiiler dünyasının ilevi tahlil edilecektir. Anahtar Kelimeler: Leyla Erbil, Mektup Akları, Kiiler Dünyası, Ak. Abstract Leyla Erbil having a privileged place in the modern Turkish novel conveys the struggle for women to have self-transfer of the string values and the concept of love and marriage into the novel named Mektup Akları. The author offers women s love dilemmas facing the fictional world views to the level of discourse. In this article an element of the novel that acts on the world views of people will be identified. People s differently perceiving love and marriage will be emphasized and differences in perspectives and describes the elements of narrative fiction will be analyzed. Key Words: Leyla Erbil, Mektup Akları, The World of People, Love. Giri: Leyla Erbil in Romancılıı Sanat, ölümlü insanın varolusal kaygılarının dıavurumsal formu; toplumun yaam refleksi olan yazarın, yaama tutunma ve ölümsüzlüe ulama serüveninde dünyayı anlama çabasının bir ürünü ve evrene bıraktıı ebedi bir imzasıdır. Demophilus un Seçimlerin olmadıı yerde kölelik balar (Eliuz, 2009: 77) aforizması, Türk kadınının toplumsal yapı içerisinde varolu serüvenine bakmayı gerekli kılar ki bu süreç Tanzimat bildirisi ile ivme kazanır. Türk kadınının canlı ve iradeli bir kimlik kazanmaya baladıının ilk emareleri Tanzimat anlatılarında hayat bulurken; günümüzde ise sorumlu yazar tavrıyla Leyla Erbil anlatılarında ve özellikle çalımanın konusu olan Mektup Akları KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Örencisi.

2 romanında kadının seçim hakkı ve kendilik deerlerine sahipliine ayrıcalıklı yer vererek bu olguları tartımaya açar. Edebiyat hayatına Seçilmi Hikayeler dergisinde çıkan ilk hikayesi Urasız la (1956) giri yapan Leyla Erbil in, Ataç, Dost, Papirüs, Dönem, Kitap-lık, Yeditepe, Yelken, Yeni a, Yeni Dergi, Yeni Ufuklar, Türkiye Defteri ve Türk Dili gibi birçok dergide öykü ve yazıları yayımlanır (Dündar, 2007: 13). Yazarın Hallaç (1959), Gecede (1968), Eski Sevgili (1977) isimli öykü kitapları, Tuhaf Bir Kadın (1971), Karanlıın Günü (1985), Mektup Akları (1988), Cüce (2001), Üç Balı Ejderha (2005), Kalan (2011) isimli romanları ve Zihin Kuları (1998) isimli deneme kitabı bulunur. Ayrıca Leyla Erbil, Tezer Özlü nün kendisine yazdıı mektupları Tezer Özlü den Leyla Erbil e Mektuplar (1995) isimli kitapta toplar. Modern Türk romanı içerisinde ayrıcalıklı bir yere sahip olan Leyla Erbil, kültürel dalgalanmaların ve youn çelikilerin yaandıı bir süreçte yaayan ve bu süreç içerisindeki devinimleri anlatılarına yansıtan yazar görünümüyle, romanlarında Cumhuriyet in kazanımları karısındaki toplumu ele alır. Erbil, tüm anlatılarında bir takım tabuları yıkarak düünce ile edebiyatı birletiren bir tutumla okurun karısına çıkar. Bu tutumunda yazı hayatına ilk baladıı yıllardan itibaren etkisi altında kaldıı Sartre, Kafka gibi varoluçuların eserlerinde görülen fantastik gerçekçiliin etkisini unutmamak gerekir. Ayrıca Marks ın ve Freud un öngördüü toplum ve birey hakkındaki görülerini edebi ilhamına katmı bir yazar olarak Leyla Erbil in edebiyatı politik, psikanalitik ve felsefi yaklaımlardan güçlü esintiler taır (Temizyürek, 2004: 41). Karakter yaratmada oldukça baarılı olan Erbil, tüm romanlarında iyilikle kötülüün, özveri ile bencilliin harmanlandıı insanın iç gerçeini tüm çıplaklııyla vermeye çalıır; bu yüzden kadın kahramanlarını hüzünlü, acılarla yorulmu kiilerden seçer (Korkmaz, 2007: 480) kadın varoluuna ayrıcalıklı bir ekilde deinir; onun sorunlu konumuna kendine özgü bir perspektiften yaklaır. Leyla Erbil in eserlerinin tamamında bireylerin kendi kendine ve topluma karı yabancılaması, hiçlik, basız olma durumları, kaçı, ak, ölüm fikri gibi izlekler ortak tematik yapıyı oluturur. Leyla Erbil in üslubunun estetik özellii, armonik biçimde ilenmi çok seslilik ve çok üslupluluk eklinde anlatılara taınır. Romanlarda iç diyalog, iç çözümleme, montaj, bilinç akıı, geriye dönü, mektup teknii gibi deiik anlatım tekniklerini baarıyla kullanır. Erbil 1950 den bugüne kısıtlı toplum düzenine bakaldırma niteliinde, varoluçu yöneli ve temalarla yazdıı anlatılarında, dilin oturmu kelime hazinesini ve sözdizimi kurallarını deitirerek yeni biçim arayılarına girer (Necatigil, 1972: 123). Anlatılarda dil in sekteye uradıı; alııla gelmi dil kurallarının ve özellikle noktalama iaretlerinin Erbil in kendi mantık sınırları içinde birtakım deiikliklere urayarak kullanıldıı görülür. Erbil in üç virgül, virgüllü ünlem, virgüllü soru, üç virgüllü soru gibi kullanımları, yazarın da yaratma uzamında giritii özgürlük alanı kavgasının kurmaca dünyadaki dilsel edimi eklinde deerlendirilir. Leyla Erbil, bireysel ve kolektif paradigmaları, ideolojik koullanmaların boyunduruundan kurtarma mücadelesini kurmaca metnin kiileri üzerinden yapar. Yazarın anlatılarında öne çıkan ortak unsur tüm romanlarında bakiilerin kadın oluu, bakaldırı ve isyandır. Erbil, Tuhaf Bir Kadın da Nermin, Karanlıın Günü nde Neslihan, Mektup Akları nda Jale, Cüce de Zenime, Üç Balı Ejderha da Leyla Ünver, Kalan da Lahzen aracılııyla insanın o yitik ben ini bulma ve onu deitirme kaygısının isyan boyutuna varan sesi duyulur. Kadının öyküsü üzerinden ideoloji, inanç, vicdan, bilinç, deer, ahlak kavramları olanca görünürlüüyle metne taınır. nsani tükenileri bir yazgı olarak kanıksamayıp bu tükenie bakaldıran Erbil, bu nedenle varlıın özgürce kendini var ediini tehdit eden her türlü statik ve baskıcı düzenle çatıma düzeylerini anlatılarına taır. Erbil, Tuhaf Bir Kadın da dinsel, geleneksel baskılarla ve içi bo entelektüel çevre halinde çatımayı açımlarken; Mektup Akları romanında bu çatıma,

3 evrensel bir deere sahip kadın varoluu ve ak teminin kurgusal uzamda farkındalık açılımlarına taınması eklinde yer alır. Mektup Akları romanının kiiler dünyasının incelendii çalımada eyleyen unsur görünümündeki kiilerin anlatının tematik yönünü destekleyen, gelitiren ileviyle kii, kavram ve simge düzeyinde temsilini içeren KORO (Korkmaz, 2002: 273) emasında ülküdeer ve karıdeerlerin çatıma düzeyleri u ekildedir: Tablo 1: Mektup Akları Romanında Kiiler Dünyasının Deerler Sınıflaması K KAVRAM SMGE Jale Sacide Reha aidiyet deerler ak/sevgi özgürlük bakaldırı idealizm dürütstlük balılık düzen acıma inançsızlık alay üretkenlik stanbul Avrupa Piyano ÜLKÜDEER KARIDEER Ferhunde Ahmet Zeki nin babası Abdullah Bekir hsan Kaçı/ kopu yozlama hayal kırıklıı evlilik iletiimsizlik nefret/ kin yabancılama adaletsizlik yalan çıkar din tabu sömürü imdi ikiyüzlülük yoksulluk Ankara Türkiye Ahmet Mektup Akları romanının kiiler dünyasında idealize edilen ve olumsuzlanan ülküdeer ve karıdeerler sınıflaması, Tanzimattan günümüze uzanan süreçte kadın gerçekliini anlamada ve bireyin kendisini kuatan dı unsurların insan üzerindeki yıkıcılıı, yozlamanın ve ötekiye dönüün kiiyi deerlerinden nasıl uzaklatırdıı; bu deformasyon sürecinde gelitirilen direni ya da kopu/kaçı edimlerini yansıtan görünümüyle metnin anlamlandırılmasına esas tekil etmesi bakımından önemlidir. Leyla Erbil in Mektup Akları romanının kiiler dünyası yapısalcı kuram merkezli incelemesinin yapıldıı bu çalımanın amacı, kiiler dünyasının Mektup Akları içindeki varlıını, ilevselliini toplumsal ve geleneksel geliim süreçlerini de göz önünde bulundurarak tahlil etmektir. Çalıma Mektup Akları Romanında Kiiler Dünyası balıı altında bakii, norm karakterler, kart karakterler ve fon karakterler balıkları altında deerlendirilecektir. Sonuç bölümü ve kaynakça ile tamamlanan çalımada amacımız erkek/kadın kimliinin gizli labirentlerine Mektup Akları nın Jale, Sacide, Ferhunde, Ahmet, hsan, Zeki, Reha ve dier karakterleri üzerinden küçük de olsa bir ıık tutabilmek; ak-evlilik tercihini belirleyen göstergelerin toplum yasaları, ahlak kuralları ve siyasi/ideolojik yaklaımlarla yakından ilintili olduu tezini roman karakterlerinin kurmaca dünyadaki görünümleri aracılııyla tahlil etmektir. Leyla Erbil in Mektup Akları Romanında Kiiler Dünyası 1. Bakii Kii, anlatıdaki eylem ve anlatımın biçimlenmesinde rol oynayan temel elemandır. Bir romanda, yapıyı oluturan bütün unsurların merkezi (Stevick, 2004: 138) konumunda

4 bulunan kiiye bakii veya daha yaygın bir nitelemeyle asıl kahraman protagonist (Stevick, 2004: 173) denir. Bakiiler: Romanda en ilgi çekici soruların ortaya atılmasına hizmet eden araçlardır; bizde inanç, sempati ve ani duygusal deiiklikler yaratır, bütün romanda ifade edilen ahlak felsefesinin somutlatırılmasına hizmet ederler (Stevick, 2004: 173). Mektup Akları romanının bakii konumundaki karakteri Jale dir. Entrik kurgu Jale etrafında ekillenir. Jale karakteri boyutlu bir kiilik sergiler. Forster, boyutlu kiilerin, derinlikli ve nitelikli bir yapıya sahip olduklarını söyler. (Tekin, 2003: 96). Bakii Jale nin boyutlu ve derinlikli görünümü kurmaca metnin dier kiilerine yazdıı mektuplarda savunduu fikirlerinde, yaantısında ve yaadıklarının sonucunda geçirdii deiim ve dönüümlerde görülür. Roman bakiisi, evrensel deeri somutlatıran kii (Stevick, 2004: 182) olarak anlatının kadınların mutluluu, ak ve evlilikte aramamaları tezini destekler geliim sergiler. Romanın baından itibaren yazarın sesini emanet ettii Jale, anlatının asi, bunalımlı, kavgacı, yabancılamı kiisi Sacide nin, aırı yıkıcı yapısını kontrol altında tutmaya çalıan, zaman zaman Sacide nin özgülüü nü yitirmemek, baka ya dönümemek adına yaptıı zorlu yolculukta girdii çıkmaz sokaklarda yolunu bulmasını salayacak yönlendirmelerde bulunan akıl ve saduyu fonksiyonunu yerine getirir: Ayrıca dostçuum, sana çok ihtiyacım var. Etkilerin gerek bana. Gene akın durumdayım (Erbil, 2010: 117) Sacide ye ait olan bu ifade, Jale nin anlatıda üstlendii akıl ve saduyu fonksiyonuna ıık tutar. Aydın kii kimliiyle romanın dier kiileri üzerinde önemli etkilere sahip olduu görülür: Adeta bir girdaba yakalandım ve kendimi bir labirentin ortasında buldum.( ) Galiba benim kadar çabuk deien ve sürekli elde edemedii eylerin peinde koan, her an birbirinin zıddı olan ve sonunda kendini tanıyamaz olan bir insan dünyada mevcut deildir. Bu neden böyle dostum bilmiyorum. (s.38) Bu söylemle Sacide içinde bulunduu psikolojiyi tespit eder ancak çözümüne ilikin bir fikre sahip deildir. Sacide karakterinin zaafları bakii Jale ye yüklenen akıl ve saduyu vasıflarının açımlanmasına imkan salar. Böylece Jale, akıl ve saduyu vasıflarıyla idealize edilir. Romanda ülküdeer gurubunda yer alan Jale, ak ilikilerinde Kadında sevilmek gereksinimi, sevmek gereksiniminden daha büyüktür (Freud, 2009: 247) tezini aldıı evlilik kararındaki tercihle gerçekler. Kendisini seven erkekler içinde onu en çok sevdiine inandıı Ahmet le evlenmeyi seçer: u romantik Ahmet dilinden dümüyor gene; sen de bir hosun yani, onca vakit akılcılık, gerçekçilik derken romantik Ahmet de neyin nesi? Beni en çok anlayan, seven, en çok mektup yazan, bana en sadık kalacak olan da ne demek? (s.165) Sacide nin, Jale nin evlilik tercihine yönelik olumsuz tutumu üzerinden yapılan eletiri, idealize edilen deerlerden farklı bir uygulamanın söz konusu olmasına yöneliktir. Bu durum toplumun farklı cephelerinde de söz konusudur; toplumsal bir eletiri içerir. Fikir boyutuyla uygulama cephesindeki farklılık anlatıda en önemli sorunsallardan biri halinde öne çıkar. Romanda bilincinden (ve bakı açısından) yararlanılan Jale, yansıtıcı bilinç (Tekin, 2003: 58) olarak görülür. Kendi psiko-sosyal kiiliine göre konuur. Ahmet, Jale nin hayattan, insanlardan beklentilerini eletirdii bir mektupta, Jale nin hayatı algılayı içerii kullandıı deerler literatüründe görülür: Sen istediin kadar inkâr et, dünyadan ve insanlardan çok ey bekliyorsun. Bu düzen biz istedik diye deimez ki sevgili kızım, öyle olsa ne kolay olurdu devrimler!.. Bir de, karakter sahibi olmak, ideal insan, mutlak içtenlik gibi deyimler dilinden dümüyor. nan ki bu insanlar yok yeryüzünde. (s.21)

5 Jale nin deerler dünyasını bir bakıma minimalize eden bu ablonlar onun yaama karı duruunu içeren balantılar dizgesidir. Jale nin deerler sistemi yakın arkadaı Ferhunde ye yönelttii eletirilerde de görülür: Anlaıldı senden bir komünist çıkmayacak. Ak mak diye hep yan çiziyorsun (engelmi gibi), ama olsun hiç olmazsa dürüst bir dost kalıyorsun ya! (s.63) Yansıtıcı bilinç ileviyle Jale, Ferhunde nin evlenme kararına olumsuz tavır alarak Ferhunde ye yaamın ve ülkenin gerçekleriyle yüzlemesi gerektiini; evliliin bir kurtulu olmadıını telkin eder: Dünyada neler olduuna gözlerini kapıyorsun, en ufak bir sarsıntıda pılıyı pırtıyı toplayıp herifin birinin kucaına atlamaya hazırsın. Neden defteri çıkarıp okumuyorsun (en azından), kitapları ve sol bilgileri böyle salya sümük alamak için mi ediniyoruz?... O adamla mesut falan olamazsın kendini kandırma! (s.135) Ferhunde için ak, kaçı uzamı olarak varlık bulur. Ak ile umutsuzluklarını amak ister; sadece bunaltılarını amak için umut sıınaı olarak aka tutunur. Kendine ait bir yaam kurmak yerine kurulu bir düzenin nesnesi olmayı gönüllü olarak benimser; bu güvenlik mitinin arkasından koar ve geleneksel kadın yazgısını gerçekler. Ancak onun eitim içerii gelenee teslimiyet yönünde deildir. Jale karakteri, aırı gururlu, insanın zayıf, âciz yanlarının dile getirilmesini kabullenemeyen, insanlık gururuyla oynanmasına engel olmaya kalkan himaye edici bir üstünlük duygusunu, soyluluklarla donanmı bir kiilii temsil eder. Ferhunde nin Jale ye yazdıı mektuplardan birinde bu karakter yapısını Ferhunde u ekilde ifade eder: Senin müthi bir gururun var! Sınıfta da âciz, zavallı kızlardan yana çıkman o gururun deil miydi? daha çok insanlık gururuyla oynanmasına engel olmaya kalkan himaye edici bir gurur! (s. 64) Bakiinin konumunu netletiren bu ifadeler metnin kurgusundaki bakii boyutunu belirler. Bu bireysel söylem, aynı zamanda etik deerlerin sorgulanıının ve toplumsal yaamdaki mutlak içtenlik fikrini imleyen göndergelere sahiptir. Bakii, dıarıdan gelen sevgi/ak itiraflarına karı bir korunma mekanizması gelitirir. Bu zırh, Ak ın yıkıcılıına karı ak ı reddedi tavrıyla netleerek içsel bir savunma mekanizması halinde dıa yansır, içsel bir direnme haline dönüür. Sen sevgili dostum adeta duygularını saklıyor, aklını duyguların önüne adan bir duvar gibi geriyorsun Sen sanki üzülmemek için sevmiyorsun yahut da içinden sevdiin halde göstermiyorsun (s. 64) Jale, sevdii kiinin kendisini bırakması korkusuna balı olarak onu seven erkeklerle ya sadece holanma boyutunda ya da arkadalık boyutunda kalarak baskı altına aldıı güdülerini tepkisel bir oluum içinde besler; bu durum daha sonraki dönemlerde verecei evlilik kararında ak/ saf ak ı tercihlemesiyle somutlaır. Fon karakter Ferhunde mektubunda yer verdii bakiiyle ilgili ifadelerde Ahmet le evlilii seçeceini sezdirir: Karındaki erkekte sadece sen olasın istiyorsun, ya o seni bırakırsa korkusundan sen onu ufacık bir emarede bırakıveriyorsun. (s. 64) Bakii aracılııyla yazar kendi kendini retoriine kaptırmayan kendi retoriini de sorgulamaya vuran bir yazar tutumu sergiler. Bu tutum Jale nin, norm karakter Sacide ye mektubunda söylem düzeyinde ifadesini bulur: Sacideciim, gitmekle ne iyi ettin. Haklı olan senmisin! Ben romantik, yanlı kitaplarla, kötü yaam örnekleriyle aldatılmı, yaamanın anlamını kavramaktan yoksun, kibirlinin biriymiim. nsan tek baına yaamı karılamak zorunda, bense ille bir sevgiliyle el ele verip deitirecektim dünyayı! Ne ham hayal, ne zırvalık. (s. 222)

6 Mektup Akları anlatısının, Jale nin deerler sisteminde meydana gelen deimeye dayandıı ve dier karakterlerin deime süreçlerinin de bu sonuca hizmet etmek için var oldukları görülür. Bakii, bütün evrenin ruhunu bir fark ediler dizgesi halinde özümseyerek kendi öznel dünyasını yaratır. Yaadıı yapıcı ve yıkıcı, olumlu ve olumsuz deneyimler deerler dünyasında bir travmaya neden olur. Bu travma beraberinde büyük inançla savunduu deerlerin çürümesi, bakiinin kendi retoriini reddiyle son bulur. 2. Norm Karakterler Norm karakterler, eserin özünü geniletmek, desteklemek ve güçlendirmek için kullanılırlar. Yazar, zaman zaman bu kiilere sözünü emanet eder ve onları kendi adına romanda konuturur. Norm karakterler, eserin bakiisinin sahip olması gereken nitelikleriyle, yazarın tercihini ifade edebilir. Bazen derinlemesine anladıı gerçekleri yansıtarak, bazen de saduyunun ve aklı baında gerçein sözcüsü olarak roman bakiisinin moral körlüünü ve hatalarını aydınlıa çıkarabilir (Stevick, 2004: 179). Mektup Akları romanında bakii Jale yle evlenen Ahmet, bakii Jale nin yakın iki arkadaından biri olan ve yuvarlak karakter özellii taıyan Sacide, romanın felsefik açılımına zemin hazırlayan görünümüyle Zeki, Jale nin fedakar aıı Reha ve Jale yi samimi bir akla seven hsan, karıdeer gurubunda yer alan Zeki nin babası Abdullah anlatının dier norm karakterleridir. Sacide yle Jale nin arkadalıkları okul yıllarına dayanır. Samimi arkada olan bu iki karakter sosyal konumları, kiilik özellikleri, yetime tarzları bakımından farklıdırlar. deolojik açıdan bu iki karakter Marksist görüü benimsemi, sol ideolojinin toplumun ve insanlıın kurtuluu olabileceini savunan; iirden, resimden, müzikten, sanattan anlayan, bu alanlarla ilgili batılı kaynakları takip eden kiilerdir. Anlatı içerisinde önemli bir ilev yerine getiren norm karakterlerden Sacide, aırtıcı bir yönelimle anlatının sonuna gelindiinde bakii Jale nin sesini devralır; Jale ve Sacide nin anlatı içindeki ilevlerinin yer deitirdii görülür. Bu kez yazar yansıtıcı bilinç ilevini Sacide ye transfer eder. Romanın baından itibaren idealize edilen kavramların bir yanılsamadan ibaret olduu, siyasi bir nitelik taıyan fikri kavgaların, ideolojilerin, kültürel deerlerin, marksizm adına yapılan sahteliklerin Sacide aracılııyla eletirisi yapılır: Ben istemediim bir duruma zorla sokuluyorsam, bunun demokrasi ya da cumhuriyet neresinde söyler misin? Kimin hakkı var bir insanın, hem istemedii bir ortama domasını salayıp hem de ortamı deitirmesine engel olmaya? Kimin hakkı var bir insanı, zihniyetiyle taban tabana zıt bir toplumla gıkı çıkmadan bir arada yaamak zorunda bırakmaya (s.153) Sacide karakterinin içinde sistem eletirisi taıyan bu söylem birey-toplum açmazını içinde barındırır. Anlatı içindeki ilevleri yer deien Jale ve Sacide karakterleri yansıtıcı bilinç (Tekin, 2003: 58) ilevini üstlenen Sacide nin sözlerinde bu deiimi farkındalıa sunar: Ne oldu sana, o kadar umutsuz, yeilsiz bir mektup ki! Günün birinde bana ne yapacaını sormanı aklıma bile getiremezdim. Gerçekten de o memleket seni bile bu duruma getirdiyse kendime bin kez aferin çekiyorum çıkıp geldiim için. (s.177) Jale den Sacide ye gönderilen bir baka mektup aracılııyla da bu deiim tespit edilir: te dostum baıma gelen son belâ bu. Ne diyeceksin merakla bekliyorum, benim aklım durmu gibi, ilemiyor. (s. 215) Bir baka mektupta da yine bakii/jale nin büyük bir inançla savunduu fikirlerin yaantılarının sonucunda deiimi görülür: Tanrım, her ey ne denli saçmaydı Sacide; bütünüyle karısında olduum bir duruma, bu evlilie nasıl da kör gibi atılmıtım ben? onca yıl bakalarında eletirdiim bir yaama, ama bu baka diye nasıl da inandırmıtım kendimi? (s.217)

7 Jale karakterinin, ak sandıı duygusal yönelie yükledii deerler dizgesinin çöküü anlamına gelen her ey ne denli saçmaydı söylemi, kiinin ak ın körleme alanlarında yapabilecei kritik deer/ler yitimini açımlar. nsan, barındırdıı bilgi ve deneyim deerlerinin özel bir adı olan varlık alanı na ak yönelimiyle darbe indirmi görünür. Bu ölümcül edim kiinin bireyleme sürecindeki deiim/dönüüm kazanımları olan deerlerin; kadın için varlık bulma sürecindeki kaçı uzamı olan ak ta yitime/yokolu a uraması anlamına gelir. Anlatı bakiisinin kültürel kodların bozulması ve gelenekle baların koparılmasına yönelik düüncelerine açılım imkanı sunan norm karakter Sacide, duyguları mekanikleen, melez duygular halini alan bireyi açımlar. Bu melezlemenin kaynaı, dinsel, ulusal ve kültürel deerler sistemine karı hissettii nefret ve kin duygularında yatar. Yok edici bir inisiyatifle gelien ötekile(tir)me, kiiyi tarihsel kazanımlarından yalıtma gibi büyük bir tehdidi içinde taır (Korkmaz, 2008: 18). Hayatı ve yaamı sorgulayan Sacide, hak etmedii eylere maruz kalmasının faturasını toplum düzenine keser. Bir çeit reddi miras tavrı sergiler. Ontolojik karakterli bir özgürlük sorunu olan ötekile(tir)me sürecinde kii, düünce ve eylemlerindeki kendine özgü lüü yitirmi; baka ya dönümü veya baka da batmı, kaybolmu Ben dir. Düünsel anlamda eyleme ye maruz kalır. (Korkmaz, 2004: 20) Sacide yi baka ya dönütürmeye çalıan yaptırımlar dizgesi anlatıda düman kavramında karılık bulur. Düman olarak gördüü unsurlar ise sistemin dililerini temsil eden kendini gerçekletirmesinin önüne geçen statükoyu temsil eden her eydir. eyleme ye milli ve manevi deerlerden kopu halinde direnen Sacide, hiçbir eyiyle kendini ait hissetmedii toplumun dayatmalarına mahkum olmamak adına çıkı yolları arar. Evinden/güvenlik mekanından koparılan Sacide deerler dünyasında yıkım yaar; yaadıı toplumda kendisini evinde hissetmez. Türkiye, ruhsal anlamda bırakılmılık larını yüzlerine vuran yalıtık bir yerdir. Geleneksel kültüre ait balantılarla ve sistemin egemen tanımlarıyla sürekli bir çatıma halindedir. En samimi dostu olarak gördüü Jale yle bu konu üzerindeki fikir ayrılıı u söylemde ifade bulur: Ne zamandan beri Türk kesildin bilmiyorum! Benim anımsadıım sen, benden çok yakınırsın Türklerden! Düzenden, insanlardan, toplumsal konumundan ve her eyinden Türkiye nin O halde benim ngilizce örenip kendimi ngiliz gibi satmam neden sana bu kadar dokunmu anlamadım! Ben o ekilde, aslımı inkâr edip yabancılara duyduum aaılık duygusunu ilân etmiyorum dostum, yanlıın var (s.152) Sacide karakteri sergiledii bu yaklaımla ulusal ve kültürel yozlama örnei sergiler; aidiyet ve dayanımadan yoksun bir bireyi açımlar. Yaadıı ötekileme süreci var olan kültürel kodlardan yoksun, gelenein yaatıcı yüzüyle balarını kopar(tıl)mı ve temelsiz bir kiiyi üreten yıkım sürecine dönüür. Ben dindar deilim, ailem bana vermedi din eitimi, okul da vermedi; Cumhuriyet çocuuyuz biz, Atatürk çocuuyuz. (s. 153) Sistemin egemen tanımlarıyla sürekli bir çatıma ve bu statükonun reddi yönündeki tavrı biz Atatürk çocuuyuz söylemiyle gerçeklenen ince alayın devreye sokularak bir ataerkil- kapitalist toplum yapısının eletirisine dönüür. Egemen yapının yıkıcı yüzüyle her karılamasında deerler sisteminin ötekiye/bakaya dönüümü birey-toplum sözlemesinin kopuuna yol açan bir sürece ve kendinin bilinci (Özer, 2007: 194) olmaya çalıan Sacide yi yaralı bilince dönütürür. Ali bey, benim geleceimi deitirdi, kurtardı beni parasıyla. Parasız hiçbir ey olmaz dostum: son durumumda o imdada yetimeseydi ne olurdum düünsene! Nasıl haksız yere belâ olmulardı baıma! O para vermeseydi buraya gelip okuyabilir miydim? Ah, bütün kapıları para açıyor: para para yine para! (s.140) Sacide nin yozlaan duygu dünyası toplumsal ve geleneksel deerlerin beraberinde ak ve sevgi deerlerinde de çıkara dayanan bir yaklaım halini alır:

8 Ben insanların birbirini sevdiklerine falan da inanmam! Kimse kimseyi sevmemitir! Sevmez de! Çıkar ilikileri var dünyada Jale. Bazen de gene bir çıkar olan sevilme ve kabul edilmenin getirdii birliktelikler var. Ben Selim i beni anladıı ve sevdii için; Ali yi iyilii için, seni beni anladıın için Çıkarım bunlardır ite, yani karılıksız deildir hiçbir ey dostum. Fedakârlıa inanmam ben; kimse bana altına yatmadan para vermedi, al bunu annene bak, demedi tamam mı?( ) Çok iyi bildiim bir ey var dostum, bu cemiyet beni, bizi yapayalnız bıraktı. (s.155) Bakiiye gönderdii dier bir mektupta Sacide karakteri aracılııyla birey-toplum sözlemesinin tek yönlü olmaması gerekliliine dikkat çekilir. Birey ülküsüyle siyasal yapı ülküsünün örtümedii toplumlarda bireyin mutluluu baka bir düzen/sistem ortamında arayacaı bununda toplumsal bir yozlamaya zemin hazırladıı imlenir. Ben hep yanlılıkla, geri kalmı, vahi insanların arasına dümü bir modern insandım, onun için dillerini örenince aradaki tek ayrım, nüfus kaıdımdaki Türk ve slam kaydı olacak. (s.152) Anlatıda, Sacide karakterinin en önemli engel tanımı milli/manevi deerlerle ekillenmi toplumun deer yargıları olarak görülür. Toplumsal ilgi ve duygu yoksunluu bireyin kendini içinde yaadıı sistemin bir kurbanı olarak deerlendirmesine imkân sunar: Bana kötülükten baka bir ey öretmedi vatanım. Sadece aynı dili konutuum için bazı insanlarla millet haline gelmemi de asla kabul edemem. Ettiremediler! Ne de milleti soyup soana çeviren adamların bana zorla kabul ettirdikleri vergi yüzünden bir millet haline gelebilirim (s.153) Norm karakterlerden biri olan Sacide, baımlılıkla baımsızlık arasında ruhsal bir iç çatıma yaar; toplum tarafından yapılan ayrımları hep öteki/ ikincil olarak niteler. Bu ikincil nitelik kendi olu unu engeller. Kurgusal dünyanın asi karakteri, bu engellemelere boyun emeye razı olmayan bir tavır sergiler. Kendi iradesi dıında Türk yaratmılardır onu, bakaldırmaya ve kaçmaya yatkın kiilik eilimi iradesi dıındaki dayatmalara boyun edirmez; tutumu var olan düzeni deitirmekten ziyade kaçı yönelimidir. Onun savaı toplum düzeniyle, mevcut paradigmaların ekillendirdii yazılmamı kurallar ve dayatılan roller ile kendisine sunulanların bir savaı halidir. te burada kimsenin ikiyüzlü, meraklı Doulu gözlerini üzerime dikemeyecei, gözetlenmeyeceim bu ülkede yaıyorum artık! stediim gibi okuyacaım, öreneceim ve yazacaım. Canımın istedii gibi gezecek, istediimle insan gibi sevieceim; utandırılmadan, ayıplanmadan. Yeniden domu gibiyim Jaleciim, oh be, dünya varmı, valla dünya varmı be! ( s.144) Bu söylem, sistemin bekçisi unsurların ve geleneksel yapının taıyıcısı halkın tutsaı olarak duyumsadıı ben inin kurtuluunu ilan eden göndergeleri barındırır. Oh, kurtuldum, sonunda ruhumu ve maddesel varlıımı kurtardım! ( ) O ikiyüzlü, uursuz ülkeden kurtulduuma inanamıyorum bazen. (s.140) Sembolik karakter (Boynukara, 2002: 180) olarak anlatı evreninde rol üstlenen Sacide, eylemleri ve sözleri, bir görüü ya da düünceyi temsil edecek ekilde anlatım evreninde düzenlenir. Sacide, okuyucuyu eylemleri ve sözleriyle kendi bireyliinden ve kiiliinden öteye taıyan bir karakterdir: Jaleciim, insanlar varsın bana saygı duymasın, ben de onlara duymuyorum. Onlar daha riyakâr: hem yerlemi hırsızlıklarla rahata eriyorlar, hem itibar görüyorlar ve iyilik havarisi rolündeler. Öte yandan bütün Avrupa, Gayeye erimek için her vasıta merudur, diyen Makyavel i ikinci sa gibi benimsemi Ben de onların ahlâkıyla yükselip saygınlık göreceim! (s.155) Sembolik karakter ilevini yerine getiren Sacide karakteri, yaadıı toplumda eitlik olgusunun olmadıı fikrini imler. Bunu onunla benzer düüncelere sahip olan fakat yöntem

9 bakımından fikir ayrılıı yaadıı Jale yle girdii tartıma zeminiyle açımlar. Bakiinin Sacide ye yönelik eletirisi: bir mücadele verilecekse bu milli ve manevi deerlerin inkâr edilmesi eklinde olmamalıdır dorultusunda olur: Evet tamam, sana göre geçmii deitiremeyeceiz ve gelecek adına mücadele edeceiz! Bana göre deil dostum, geleceinden emin olmadıım bir eitlik düzeni adına bir hayat verirsem, ben de vatanı kanlarıyla sulayıp giden zavallı atalarımdan biri olmaktan kurtulamam! Deil mi? Benim bir tane hayatım var ve onu toprak sulayanlardan deil de, sulanmı topraın keyfini sürenlerden biri olarak geçirmek isterim. (s.153) Bakii, Sacide ye ülkesinde kalarak mücadele etmesi gerektiini ve burada verilecek mücadelenin anlamlı olduunu telkin eder. Sacide nin yabancı hayranlıını bireysel yozlamanın önemli bir emaresi olarak deerlendirir. Yuvarlak çok boyutlu (Boynukara, 2002: 180) karakter özelliine sahip olan Sacide, anlatının akıına paralel olarak bir takım ruhsal ve fiziksel deiikliklere urar. Gerçek hayattaki insan gibi bir takım zaafları, zayıflıkları ve güçleri vardır ve bir birey kimlii taır: Sen imdi bana madem öyleydi de neden durmadan önüne gelenle diyeceksin? te bunu ben de tam olarak bilmiyorum dostum ama, erkeksiz kaldıımda boulur gibi oluyorum. Yalnız kalamıyorum ben: üzerimde bir erkein istekli gözleri olmadan gün sürmek ölüm gibi geliyor bana.( ) Kendini ve bütün yasaklarıyla bir dünyayı karıma diken insanlardan intikam almadan duramam. (s.143) Sacide nin samimi itirafları insan trajedisini açımlayan göndergeleri taımakla birlikte; insan varoluunun bilinçaltında yaadıı birey olu süreçlerinin gelgitleri nin toplum nazarında zayıflık/zaaf olarak kabulünü imler. Bireyleim sürecinden geçen Sacide karakteri, anlatının beslendii varoluçu felsefeyi -kii zaafları ve zayıflıklarıyla vardır; ve bu kabullenim onu kendini yaratmaya sevk eden süreçleri beraberinde getirir felsefesini- kiiler kadrosundaki varlııyla yerine getirir. Bakii Jale nin hayatında önemli kiilerden biri olan Reha, romandaki norm karakterlerden biridir. O, romanda Jale ye besledii sevgi/ak la beraber, karılık beklemeksizin sadakat ve balılık içinde bulunur. Jale yi fikirleriyle, arkadalııyla, sevgisiyle hep destekler/gelitirir bir görünümdedir. Jale nin kendisinden sakladıı birçok olayı bilmesine ramen ona bunlardan ötürü suçlamada bulunmaz; fedakâr/ anlayılı sevgili olmaya çalıır. Tüm sevgilileri arasında Jale nin aradıı mutluluu kendisinde bulacaına tereddütsüz inanır. Fakültede sürekli bir arada olmaları Jale yi kaybetme fikrini bir an olsun aklına getirmez. Jale ye yazdıı bir mektubunda bu yanılgının sorgulamasını yapar: Bize ne oldu- sen nasıl gittin- bazen bir masal sanıyorum yaadıklarımızı ve ben nasıl seyrettim sustum- nikahına bile geldim- bakası gibi yaadım yanında (s.187) Çetin ketum deildir olamaz da ketum olan bendim orda. üzülme diye sakladım hepama imdi üzülmeni mi istiyorum. hayır ama pisi pisine yanıltmayayım seni- kiliseyi de biliyorum- denize atladıın ubat gecesini de- Çetin in evine gittiini de- gece sızmılıının içinde benim adımı sayıklayarak sevitiini- ketum olan bendim- karıma geçip sana hamilik taslamasın- ama ne olursa olsun senin mutluluunu dileyen senin güvenini kazanmı dostun buydu- en falsosuz ben vardım senin yanında- ben vardım da ne oldu sanki- (s.188) Romanda, samimi dostluun ve sevginin imi olan Reha karakteri, tüm hayal kırıklıklarına ramen Jale nin her zaman yanında olacaını temin ederek tutarlı bir tavır sergiler: ne halt edersen et ben senle dünya bir ahiret arkadalıımı bozmam- ben seninle muhayyel, özlemler kardeliimi de unutmam (s.191)

10 bak senin her vakit yanında- her vakit dostun olduumu- sakın unutma- ebekeni de Solmaz la gönder yaptıralım- bu ay sonu gelir oraya- çekinme ha- baka bir düünce çıkarırsan çok kızarım- gelince gözlerinin içine bakarım (s.212) Norm karakterlerden biri olan Zeki, romanın imkânsız filozofu (Sözer, 2007: 215) dur. Romanda Jale ye aık gençlerden biri olan Zeki, aırı dini bir söylem kullanan babasıyla kendi sosyalist düünceleri arasında sıkııp kalır ve bireysel miti intiharla sonlanır. Mektup Akları romanının balıca göndergesi olarak deerlendirilen SEVGLM/ TANRI/ NSANIN/ RYASIDIR simgesinin özne lerini deitirerek ifade bulmasında görev üstlenir. Karıdeer gurubunda yer alan Zeki nin babası Abdullah da dier bir norm karakterdir. Abdullah karakteri yazarın sloganik söyleme eletirel tavır almasının zeminini oluturur. Abdullah, dine körü körüne balı, aırı dini söylem kullanan; kendini sloganlarla ifade eden görünümüyle bakii Jale nin karısında yer alır. Zeki nin Jale yle olan baı Zeki nin babası Abdullah ın Jale ye yazdıı aır hakaretler içeren mektup neticesinde kopar. Yazar, birbirine taban tabana zıt olan bu iki karakter aracılııyla, Sacide nin savunduu din/birey/toplum/aidiyet/dayanıma açmazına göndermede bulunur: Ben dindar deilim, ailem bana vermedi din eitimi, okul da vermedi; Cumhuriyet çocuuyuz biz, Atatürk çocuuyuz. O halde nasıl olup da baı balı anneleri olan, Kuran okuyan, camilere giden, oruçlar tutan insanlarla ortak yaayabilelim? (s.153) Özgür eylem alanını yitiren insan, gelecekteki varlıını da yaratamayacaktır. Yirminci yüzyılda, kendini bir din örgütlenmesi eklinde gelitiren akıl ve bilim, insanlıa tanrıtanımazlıı dayatmı ve yeni idoller üreterek kii ve ideolojilerin tanrılamasını salamıtır. Bu idolletirme/tanrılatırma, aslında belleklerdeki semavi dinlere ait kutsal izlein, dünyevi bir dönütürümüdür. Yaadıı süreçle bir çelikiler yumaına dönen Sacide, ona empoze edilen bu çapraık düünce sisteminin mutlak doruluuna inandırılmıtır. 3. Kart Karakterler Romanda tek bir özelliin sembolü olan kart karakterler (Korkmaz, 2007: 277) tek bir nitelik ya da düünceden oluurlar. Bu tür roman karakterleri, yalınkat bir kiilie sahiptirler ve tek bir tümceyle anlatılabilen kiilerdir (Forster, 1982: 108). Çoul bakı açısı ve anlatıcı tekniinin kullanıldıı anlatıda kart karakter olan Ferhunde, hayattan beklentilerini, umutlarını, hayallerini, mutluluu, yaamında önemli yere sahip iki varlıa Jale ve Ak a transfer etmi görünür. Ferhunde ak nesnesi Kemal e yükledii deerler dizgesini, Jale ye yazdıı mektubunda u ekilde ifade eder: yitirir: Kemal i gönderdiim Perembe gününden beri çok mutsuzdum. Kemal in burada kaldıı on gün bilsen ne kadar oyalanmı elenmitim, imdi eskisinden daha çok sıkılıyorum. Dıarda güneli bir hava var ama ben yerimden kıpırdamak bile istemiyorum. (s.13) Kemal in kendisini terk etmesiyle hayata küsen Ferhunde, aka ve yaama olan inancını Bana öyle geliyor ki dostum, dünyada saadet denen bir ey yok, bizler bouna çırpınıp duruyoruz. Zaten ruhumuzu bütün çıplaklııyla kimseye gösteremediimiz için daima yalnız kalmaya mahkumuz. (s.32) Ferhunde, fon karakterlerden biri olan Bekir le yaadıı akla tekrar yaama balanır, içi yaam sevinciyle dolar, inanç dünyasında dahi deiim yaadıı görülür: Mesudum, evet, seviyorum, çok mesudum, bütün çocukluk hayallerimizde özlemini çektiimiz o akla karılatım! nanmayacaksın ama hayallerimin erkeini buldum!.. Ah; hatıra defterime sonunda dün akam ne yazdım bak: Allahım sana çok ükür, beni mesut ettiin için sana inanacaım artık. (s.42)

11 Ak var dostum, ak var ve her eyi iyi ediyor ak, dünyayı güzelletiriyor. nsan ruhu ancak akla ahikasına kavuur!.. (s.44) Fakat Ferhunde nin mutluluu norm karakter Sacide nin Bekir i kendine aık! etmesiyle son bulur. radeli, oturmu bir kiilie sahip olmayan Ferhunde bu acı tecrübe sonunda inandıı tüm deerlerin reddi yolunu seçer: benim üzüntüm: bütün insanlıın, evet kadının ve erkein ak varmıçasına kandırılarak büyüyüleri. (s.98) Heyhay! Jaleciim, artık, lûgatımdan ak sözünü siliyorum Ak da Allah gibi, ikisi de yok, ikisi de Allahsız (s.99) Kart karakter olarak ilev gören Ferhunde karakteri, birinci derecedeki karakter Jale nin deerler dünyasını açımlamaya zemin oluturma, onun kusurlarını yansıtma, somutlatırma gibi fonksiyonları yerine getirmi olur. Ferhunde karakterinin, romanın bakiisi Jale den farklı kiilikte olması bakii Jale yi daha iyi tanımamızda önemli bir yere sahiptir. Jale nin bireysel ve sosyal varlıının tamamlayıcısı konumundadır. deolojik açıdan Jale karakteriyle aynı fikirleri paylamasına karın bazı hususlarda farklı düünür; hem duygusal hem de fiziksel özellikler açısından birbirlerinden ayrılırlar. Bu ayrılıı Ferhunde, Jale ye yazdıı bir mektubunda u ifadelerle açımlar: Hem herkes senin gibi düünebilir mi? Senin gibi olabilir mi? Sen salıklısın, hareketlisin, canlısın. Benim gibi ikide birde atein yükselip hayattan elini ayaını çekmen icap etmiyor. Zafiyet olmasaydım bile aynen senin gibi düünemezdim. (s.64) Romanın ana izlei gerçek akın olmayıı nı imleyen Ferhunde karakteri, deneyimledii her ak tecrübesinin sonunda hayal kırıklıı ve aka olan inancını yitirileriyle temayı destekler: imdi en büyük acım ak denilen eyin mevcut olmadıını anlamam Ak, dostum severken ayrılırsan var olan bir ey olabilir ancak, bu da manasız bir hiç! (s.95) Silik, marazi bir kiilik sergileyen Ferhunde karakteri, sürekli olarak hastalıından ikayet eder; hastalıkların hayatını istedii ekilde yaamasına engel olmasından dert yanar. Onun yaam öyküsünde sık sık tekrarlayan rahatsızlıkların, ak beklentilerinin hayal kırıklııyla sonuçlandıı dönemlerde younlaması Ferhunde karakterinin somatizasyon bozukluk yaadıının da bir göstergesidir. Somatizasyon hastalarda tekrarlayan, yaygın bedensel arı ve yakınmalar mevcuttur ve toplumsal, strese balı sıkıntıların beden dili ile ifade edilmesi söz konusudur (Vatanda, 2003). Kii toplumda dikkat çekmek ve bu sayede bazı toplumsal sorumluluklardan kurtulmayı amaçlar. Ferhunde, yaam karısındaki hayal kırıklıklarını ve baarısızlıını bu yolla örtmeyi dener: imdi beni bir seven ve anlayan var dostum!!! Bu ne demek bilemezsin. Ne ateim çıkıyor, ne içim sıkılıyor?! (s.43) Sevgilisinden ayrıldıı döneme denk gelen bir mektupta yer alan ifadeler rahatsızlıını destekler niteliktedir: Devamlı ateim çıkıyor ve yatmak zorunda kalıyorum. Yatarken derin düünme fırsatı buluyorum. Hayatıma bir deiiklik vermek istiyorum ama bilmem yapabilecek miyim? (s.32) Jale, mektubunda, Beni ya da karındakini hatta kendini etkilemek için bu durumlara girmeyesin! diyordun. Buna hem alındım, hem de sana hak verdim. Evet biz dostuz, ama sen benden çok bakasın, ben de senden! Ben ruhumun her sızısını bir bir yaarım. Adeta gözlerimden sızar acım, ama sen nasıl sakin kalıyorsun? (s.33)

12 Ferhunde Mektup Akları anlatısında Bakii nin kiisel özelliklerini dikkatlere sunmaya hizmet eder. Tek boyutlu görünümleriyle dikkat çeken kart karakterler anlatı bakiisinin daha net anlaılmasına imkân salama fonksiyonuyla anlatı yapısındaki ilevlerini yerine getirmi olurlar. 4. Fon Karakterler Mektup Akları nda romanda sadece sosyal ilikiler aını örmek, sosyal atmosferi yaratmak ve eserin esas karakterleriyle tezat tekil etmek için yaratılmı (Tekin, 2003: 97) olan fon karakterler Jale, Ferhunde ve Sacide nin stanbul ve Ankara daki dedikodu, çekememezlik yuvası eklinde imledii yozlamı arkadaları, ube müdürü yarbay, binbaı, Ergin, Çetin, Nevzat, Ouz, Bekir, Nejat, Tahir, Solmaz, Ferit, Alev, Sacit, adi, Hasan, Sacide nin aabeyi, Ümit, Ferhunde nin ablası, annesi ve enitesi, Ferhunde nin enitesinin doktor arkadaı Sunuhi, Ahmet in Ankara daki arkadaları ve zmir deki arkadaları, Sacide nin kısa süreliine yaamına giren yozlamı, sömürücü cinselliin imleri Abdülrezzak, Faruk Fenli, Turgut Cenk tir. Bunlar, eserdeki sosyal ilikiler dünyasını anlama ve tanıma zemini hazırlayan fon karakterlerdir. Sonuç Leyla Erbil in Mektup Akları romanında kiiler dünyasının incelendii çalımada, romanın yapı unsurlarından kiiler, anlatı içerisinde temayı destekleyen önemli bir fonksiyon üstlenir. Bakii, bakiiyi açımlayan ilevleriyle norm, kart ve fon karakterlerin çounluunun kadın oluu; kadın varlıına yönelik yapıcı ve yıkıcı aktörleri/etkenleri incelemenin merkezine taır. Böylece, kadının kendini gerçekletirme gereksiniminin önünde iki sorunsal halinde erkek varlıı ve toplumsal, siyasi ve geleneksel paradigmaların rol oynadıı görülür. Tanzimat ın ilanıyla balayan modernleme sürecinde egemen ataerkil toplum yapısının kırılmaya balandıı; kadın lehine sorgulamasına, eletirisine kapı aralayan bilinçlenme/aydınlanma ve bir fark ediler sürecine dönütüü dikkat çeker. Bu yeni yönelim kadın varlıını çeitli açılardan konumlandırmaya çalıırken baarısızlıa urar. Bu kaçınılmaz baarısızlık kadının kimliini belirleyen söylemin bir dier varolanın erkek in söylemine dayanıyor olmasında yatar. Toplumun egemen unsuru olan erkein, ikinci doum/bilinçlenme yaayan kadına görünürde duyarlı tutumu gerçekte bir aldatmacadan öteye gitmez. Ayrıcalıklarından vazgeçme niyetinde olmayan erkek her fırsatta kadına dayatmalarda bulunma eilimi sergiler; bunu kadın varlıının öncelikli ve gönüllü olarak kendini konumlandırdıı uzamda, ak ve sevgi dünyasında yapar. Kendini erkein üzerinden tanımlama eilimindeki kadının, erkein bu buyurgan tutumu karısında akta mutluluu yakalaması mümkün görünmez. Kadının kendini gerçekletirme edimlerinin ak ve sevgi dünyasında karılıksız kalıı anlatıda yerleik/egemen deerler dizgesinin reddi, kaçı, baımsızlık, cinsellik, inanç, tanınma, sevgi, korunma gereksinimlerinden yoksunluk halinde dılatırılır. Anlatının kiileri, romanın gerçek akın olmayıı tezini destekler geliim sergiler. Kadının kendilik deerlerini üretecei uzam olarak akı görme yanılgısından; ancak geleneksel kadın rolünden sıyrılan, modernitenin zihinsel deerleriyle donanmı, kendi için varlık bilincine erien kadının yaratılmasıyla kurtulua ermesi mümkün görünür. Birey olma sürecinde dar anlamda çevresiyle geni anlamda evrenle girdii karılıklı sava sonucunda geçirdii deiim ve dönüümler, bireyin kendini konumlandırırkenki tercihini belirleyen göstergeler olan toplum yasaları, ahlak kuralları ve siyasi/ideolojik yaklaımlarla yakından ilintili olduu tezi roman karakterlerinin kurmaca dünyadaki görünümleri ile bütünletirilmesi olarak metne taınır. Kadının kendilik deerlerini yaratım sürecinde toplum yapısının varlıı ve geliimi üzerindeki yapıcı gücünü kendi varlıını kurma/bireyleme hedefini gerçekletirmede de kullanması arttır. KAYNAKÇA BOYNUKARA, Hasan (2002). Karakter ve Tip, Hece, S. 65/66/67, s

13 DÜNDAR, Hülya (2007). Leyla Erbil in Yaam Öyküsü, Leyla Erbil de Etik ve Estetik, (Haz. Süha Ouzertem), stanbul: Kanat Yayınları. ELUZ, Ülkü (2009). Tanzimat Dönemi Anlatılarında Feminist Söylem, Trabzon: Serander Yayınları. ERBL, Leyla (2010). Mektup Akları, stanbul: Türkiye Bankası Yayınları. FORSTER, E. M. (1985). Roman Sanatı, çev.: Ünal Aytür, stanbul: Adam Yayınları. FREUD, Sigmund (2009). Freud, çev.: Cengiz Güleç-Murat Batmankaya, stanbul: Say Yayınları. KORKMAZ, Ramazan (Ed.) (2007). Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları., (2008). Aytmatov Anlatılarında Ötekileme Sorunu ve Dönü zlekleri, Ankara: Grafiker Yayınları., (2002), karos un Yeni Yüzü Cahit Sıtkı Tarancı, Ankara: Akça Yayınları. NECATGL, Behçet (1972). Edebiyatımızda simler Sözlüü, stanbul: Varlık Yayınları. ÖZER, Nilay (2007). Leyla Erbil in Romanlarında Siyasal Söylemin levi, Leyla Erbil de Etik ve Estetik, stanbul: Kanat Yayınları. SÖZER, Önay (2007). Ak Mektubu Kime Yazılır?: Mektup Akları Üzerine, Leyla Erbil de Etik ve Estetik, stanbul: Kanat Yayınları. STEVICK, Philip (2004). Roman Teorisi, (Çev. Sevim Kantarcıolu), Ankara: Akça Yayınları. TEKN, Mehmet (2003). Roman Sanatı, stanbul: Ötüken Yayınları. TEMZYÜREK, Mahmut (2004). Leyla Erbil aretleri, Varlık, S. 1158, s VATANDA, Celalettin (2003). Aile ve iddet: Türkiye de Eler Arası iddet, Afyon Kocatepe Üniversitesi, ( ).