Yeni Türk Ceza Kanunu ve Ruhsal Travma

Transkript

1 .Ü Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Yeni Yasalar Çerçevesinde Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumlulu u, T bb Malpraktis ve Adli Raporlar n Düzenlenmesi Sempozyum Dizisi No: 48 fiubat 2006 s Yeni Türk Ceza Kanunu ve Ruhsal Travma Doç. Dr. Gökhan ORAL G R fi Bu yaz da 5237 say l TCK uygulamalar nda ruhsal travma ile ilgili hususlar n belli basl klar alt nda k saca gözden geçirilmesi amaçlanm fl olup fiziki bir travma sonras husule gelen fiziki hasarlar ve hastal klara ek olarak geliflen ruhsal semptomatolojinin travma kökenli olmakla beraber bu metinde tart fl lmas planlanmam flt r. Yani herhangi bir travmatik olay n sonras nda kiflide genel t bbi duruma ba l psikiyatrik bozukluklar bu yaz n n kapsam d fl nda b rak lm flt r. Bu yaz da ruhsal travmadan kas t olarak herhangi bir genel t bbi nedene ba lanamayan ve travmatik olay sonras ortaya ç km fl olmas muhtemel tüm ruhsal patolojilerin (travma sonras stres bozuklu u, psikotik bozukluklar, affektif bozukluklar, madde kullan m bozukluklar,di er anksiyete bozukluklar) spektrumu kastedilecektir. Konu suçun ma duru veya faili olmas durumunda kiflide saptanan travma sonras ruhsal bozukluklar n adli psikiyatrik de erlendirilmesi üzerine yo unlaflacakt r. RUHSAL TRAVMA Travma sonras ruhsal patolojiler geçmiflten beri bilinen ve çeflitli adlarla isimlendirilen bozukluklar olup konunun ülkemizde adli bir önem kazanmas son y llarda daha belirginleflmifltir. Mevcut tan sistemlerinde herkes taraf ndan travmatik olarak kabul edilebilecek bir hayat olay sonras nda ortaya ç kabilecek türlü psikiyatrik tablolar tan mlanm flt r. Bunlar n içinde en spesifik olan travma sonras stres bozuklu udur. Ancak travma sonras ortaya ç kabilecek tek ruhsal patoloji TSSB de ildir. Adli psikiyatrik de erlendirmeler s ras nda kiflinin ruhsal muayenesinin bütünüyle yap lmas n n ve ay r c tan n n önemi, oluflan psikiyatrik bozuklu un travma ile nedensellik ba n n kurulmas kadar, kiflinin ifllevselli ini etkileme oran n n saptanmas gibi hususlara karar verilebilmesi için zorunludur. Bu yaz da travma sonras ortaya ç kan ruhsal patolojilerin klinik belirtileri s ralanmayacakt r. TCK da ki Adli psikiyatrik de erlendirmede ruhsal travman n aranmas gereken durumlar belirtilecek, muayene ve rapor düzenleme sürecinde dikkat edilmesi gereken hususlar s ralanmaya çal fl lacakt r. 118

2 Yeni Türk Ceza Kanunu ve Ruhsal Travma Ruhsal travma sonras ortaya ç kan psikiyatrik tablolar, olaydan sonraki geçen süreye, tablonun fliddetine, süregenli ine ve normal say l p say lmamas na göre çeflitli tan mlamalar aras nda de erlendirilir. Sevilen bir yak - n n kayb sonras nda yaflanan yas reaksiyonu normal olarak addedilirken bu reaksiyonun süresinin 6 aydan fazla sürmesi anormal yada baflka bir de- iflle patolojik kabul edilebilir. Geçmiflte Ericcson un demiryolu omurgas Piaget in asabi flok, Amerikan iç savafl sonras asker kalbi, 2.dünya savafl sonras nda 3 gün flizofrenisi gibi tan mlar alt nda de erlendirilen uluslar aras s n fland rma sistemlerini de ilk defa 1952 de DSM1 de gross stres reaksiyonu ad yla an lan bir bozukluk olan travma sonras stres bozuklu unun normal popülasyon da hayat prevelans n n %1-3 civarnda oldu u söylenmektedir. Travmaya maruz kalan kiflilerin sadece bir bölümünde hastal k geliflirken geliflen rahats zl n fliddeti ve türlü farkl l klar gösterebilmektedir. Travma sonras stres bozuklu unun etyolojisinde stresörün özelli i kadar psikodinamik ve biyolojik faktörlerde rol oynar. Bu özellik adli psikiyatrik de erlendirmede konuyu daha da önemli bir yere tafl r. Travma sonras stres bozuklu unun tan m n n bir özelli i olarak hiç flüphesiz ki birinci faktör bir stresin varl d r. Bu stresin niteli i ve fliddeti üzerine objektif kriterler kadar daha fazla sübjektif kriterlere de yer verilmektedir. Stresin ölüm tehdidi içermesi yada fiziksel bütünlü e zarar verici özeliklerin olmas objektif kriterlerden say l rken stresörün kifliye ifade etti i anlam, çaresizlik, yard m alamama gibi sübjektif durumlar rahats zl n geliflmesi konusunda oldukça önem tafl rlar. Travma sonras spesifik bozukluklar di- er psikiyatrik bozukluklar dikkate al n nca akut stres reaksiyonu, travma sonras stres bozuklu u, travma sonras uyum bozuklu u bafll alt nda toplan rlar. Akut stres reaksiyonu teflhis kriterlerini oluflturan semptomlar n en fazla 4 hafta sürmesi ve travmatik olay sonras 4 hafta içinde de ortaya ç kmas kriteri esas al narak konur. Travma sonras stres bozuklu unda ise geçerli semptomlar n 1 aydan daha uzun sürmesidir. Semptomlar n 3 aydan uzun sürmesi durumunda kronik travma sonras stres bozuklu undan söz edilebilir. Stresörler en az 6 ay sonra bafllarsa gecikmeli bafllang ç olarak adland r l r. Travma sonras stres bozuklu u genel bir inanç olarak travma sonras nda kuvvetli sosyal ve profesyonel destekle sa l kl bireylerde k sa sürede iyileflme hali gösterir. Araflt rmalar vakalar n yaklafl k %30 unda tam iyileflmeden söz ederken %40 da hafif, %20 sinde hafif derecede semptomlar n sürdü ünü göstermektedir. Geri kalan %10 unda hiç iyileflme olmaz yada daha da kötü olur. Klinik seyirde kiflinin travma öncesi ruhsal sa l ve di er faktörler kadar stresörün fliddeti ve ciddiyeti de önemlidir. Adli aç dan bir di er önemli durum ise tam iyileflme halinde bi- 119

3 Doç. Dr. Gökhan ORAL le kiflide travma ile ilgili hastal k boyutunda olmasa da duyarl l n devam etmesinin beklenmesi ve tekrarlama riskinin mevcut olmas d r. Geç bafllang çl formun daha çok çocukluk ça travmalar nda ve savafl gazilerinde gözlenmesi konunun adli önemini artt r r. Çat flma alt nda kalm fl askerlerde depresyon gibi duygu durum bozukluklar, somatizasyon bozukluklar, alkol ve madde ba ml l na rastlan r. SUÇ MA DURUNDA RUHSAL TRAVMA A:Vücut dokunulmazl na karfl suçlar: MADDE (1) Kasten baflkas n n vücuduna ac veren veya sa l - n n ya da alg lama yetene inin bozulmas na neden olan kifli, bir y ldan üç y la kadar hapis cezas ile cezaland r l r. (2) Kasten yaralama suçunun; a) Üstsoya, altsoya, efle veya kardefle karfl, b) Beden veya ruh bak m ndan kendisini savunamayacak durumda bulunan kifliye karfl, c) Kiflinin yerine getirdi i kamu görevi nedeniyle, d) Kamu görevlisinin sahip bulundu u nüfuz kötüye kullan lmak suretiyle, e) Silahla, fllenmesi halinde, iki y ldan befl y la kadar hapis cezas na MADDE (1) Kasten yaralama fiili, ma durun; a) Duyular ndan veya organlar ndan birinin ifllevinin sürekli zay flamas na, b) Konuflmas nda sürekli zorlu a, c) Yüzünde sabit ize, d) Yaflam n tehlikeye sokan bir duruma, e) Gebe bir kad na karfl ifllenip de çocu unun vaktinden önce do mas na, Neden olmuflsa, yukar daki maddeye göre belirlenen ceza, bir kat art r l r. Ancak, verilecek ceza, birinci f kraya giren hallerde üç y ldan, ikinci f kraya giren hallerde befl y ldan az olamaz. (2) Kasten yaralama fiili, ma durun; a) yileflmesi olana bulunmayan bir hastal a veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyular ndan veya organlar ndan birinin ifllevinin yitirilmesine, 120

4 Yeni Türk Ceza Kanunu ve Ruhsal Travma c) Konuflma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmas na, d) Yüzünün sürekli de iflikli ine, e) Gebe bir kad na karfl ifllenip de çocu unun düflmesine, Neden olmuflsa, yukar daki maddeye göre belirlenen ceza, iki kat art - r l r. Ancak, verilecek ceza, birinci f kraya giren hallerde befl y ldan, ikinci f kraya giren hallerde sekiz y ldan az olamaz. (3) Kasten yaralaman n vücutta kemik k r lmas na neden olmas halinde, k r n hayat fonksiyonlar ndaki etkisine göre, bir y ldan alt y la kadar hapis cezas na (4) Kasten yaralama sonucunda ölüm meydana gelmiflse, yukar daki maddenin birinci f kras na giren hallerde sekiz y ldan on iki y la kadar, ikinci f kras na giren hallerde ise on iki y ldan on alt y la kadar hapis cezas na Daha az cezay gerektiren haller MADDE (1) Kasten yaralama fiilinin kifli üzerindeki etkisinin basit bir t bbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde hafif olmas halinde, ma durun flikayeti üzerine, dört aydan bir y la kadar hapis veya adli para cezas na (2) Kasten yaralaman n ihmali davran flla ifllenmesi halinde, verilecek ceza üçte ikisine kadar indirilebilir. Bu hükmün uygulanmas nda kasten öldürmenin ihmali davran flla ifllenmesine iliflkin koflullar göz önünde bulundurulur. Taksirle yaralama MADDE (1) Taksirle baflkas n n vücuduna ac veren veya sa l - n n ya da alg lama yetene inin bozulmas na neden olan kifli, üç aydan bir y la kadar hapis veya adli para cezas ile cezaland r l r. (2) Taksirle yaralama fiili, ma durun; a) Duyular ndan veya organlar ndan birinin ifllevinin sürekli zay flamas na, b) Vücudunda kemik k r lmas na, c) Konuflmas nda sürekli zorlu a, d) Yüzünde sabit ize, e) Yaflam n tehlikeye sokan bir duruma, f) Gebe bir kad n n çocu unun vaktinden önce do mas na, Neden olmuflsa, birinci f kraya göre belirlenen ceza, yar s oran nda art r l r. 121

5 Doç. Dr. Gökhan ORAL (3) Taksirle yaralama fiili, ma durun; a) yileflmesi olana bulunmayan bir hastal a veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyular ndan veya organlar ndan birinin ifllevinin yitirilmesine, c) Konuflma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmas na, d) Yüzünün sürekli de iflikli ine, e) Gebe bir kad n n çocu unun düflmesine, Neden olmuflsa, birinci f kraya göre belirlenen ceza, bir kat art r l r. (4) Fiilin birden fazla kiflinin yaralanmas na neden olmas halinde, alt aydan üç y la kadar hapis cezas na (5) Bilinçli taksir hali hariç olmak üzere, bu maddenin kapsam na giren suçlar n soruflturulmas ve kovuflturulmas flikayete ba l d r. Kas tl yada taksirli sebeblerle kiflide oluflmufl ruhi arazlar n ceza miktar n etkileyece i unutulmamal d r. Oluflan rahats zl n türü,fliddeti ve süresine göre ilgili maddeye göre de erlendirilir.gözden kaç r lmamas gereken fley travma sonras sadece yukar da say lan anksiyete bozukluklar de- il çok daha ciddi ve a r psikiyatrik tablolar nda seyrek de olsa ortaya ç - kabilece idir. B: flkence ve eziyet MADDE (1) Bir kifliye karfl insan onuruyla ba daflmayan ve bedensel veya ruhsal yönden ac çekmesine, alg lama veya irade yetene inin etkilenmesine, afla lanmas na yol açacak davran fllar gerçeklefltiren kamu görevlisi hakk nda üç y ldan on iki y la kadar hapis cezas na hükmolunur (2) Suçun; a) Çocu a, beden veya ruh bak m ndan kendisini savunamayacak durumda bulunan kifliye ya da gebe kad na karfl, b) Avukata veya di er kamu görevlisine karfl görevi dolay s yla, fllenmesi halinde, sekiz y ldan on befl y la kadar hapis cezas na (3) Fiilin cinsel yönden taciz fleklinde gerçekleflmesi halinde, on y ldan on befl y la kadar hapis cezas na (4) Bu suçun ifllenifline ifltirak eden di er kifliler de kamu görevlisi gibi cezaland r l r. (5) Bu suçun ihmali davran flla ifllenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yap lmaz. Neticesi sebebiyle a rlaflm fl iflkence 122

6 Yeni Türk Ceza Kanunu ve Ruhsal Travma MADDE (1) flkence fiilleri, ma durun; a) Duyular ndan veya organlar ndan birinin ifllevinin sürekli zay flamas na, b) Konuflmas nda sürekli zorlu a, c) Yüzünde sabit ize, d) Yaflam n tehlikeye sokan bir duruma, e) Gebe bir kad na karfl ifllenip de çocu unun vaktinden önce do mas na, Neden olmuflsa, yukar daki maddeye göre belirlenen ceza, yar oran nda art r l r. (2) flkence fiilleri, ma durun; a) yileflmesi olana bulunmayan bir hastal a veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyular ndan veya organlar ndan birinin ifllevinin yitirilmesine, c) Konuflma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmas na, d) Yüzünün sürekli de iflikli ine, e) Gebe bir kad na karfl ifllenip de çocu unun düflmesine, Neden olmuflsa, yukar daki maddeye göre belirlenen ceza, bir kat art r l r. (3) flkence fiillerinin vücutta kemik k r lmas na neden olmas halinde, k r n hayat fonksiyonlar ndaki etkisine göre sekiz y ldan on befl y la kadar hapis cezas na (4) flkence sonucunda ölüm meydana gelmiflse, a rlaflt r lm fl müebbet hapis cezas na Eziyet MADDE (1) Bir kimsenin eziyet çekmesine yol açacak davran fllar gerçeklefltiren kifli hakk nda iki y ldan befl y la kadar hapis cezas na (2) Yukar daki f kra kapsam na giren fiillerin; a) Çocu a, beden veya ruh bak m ndan kendisini savunamayacak durumda bulunan kifliye ya da gebe kad na karfl, b) Üstsoy veya altsoya, babal k veya anal a ya da efle karfl, fllenmesi halinde, kifli hakk nda üç y ldan sekiz y la kadar hapis cezas na Burada travma sonras stres bozuklu unun saptanmas n n önemi cezan n fliddetini etkilemesinden daha ziyade zaman zaman suçun ispat yla alakal olmas d r. Sistematik ve kontrollü yap lan bir iflkencede ayr nt l 123

7 Doç. Dr. Gökhan ORAL bir fizik muayene ve laboratuar ve görüntüleme tetkikleri yap lsa dahi kiflinin travmaya maruz kald n n delilleri bulunmayabilir. Oysaki travman n varl olaydan y llar sonra dahi psikiyatrik tan yla kolayl kla iliflkilendirilebilir. C: Cinsel özgürlük aleyhine suçlar MADDE 102. (5) Suçun sonucunda ma durun beden veya ruh sa l n n bozulmas halinde, on y ldan az olmamak üzere hapis cezas na Cinsel sald r sonras kiflide bedensel ve ruhsal hastal k oluflmas cezay artt r c bir etkendir ve ayn zamanda cinsel sald r n varl n ve cinsel eylemin kiflinin r zas d fl nda gerçekleflti inin delili olabilir. Herhangi bir cinsel travma sonras ortaya ç kan ruhsal flikayetlerin bütünü ilgili madde uyar nca ruhsal hastal k olarak yorumlanmamal d r. Zaten yasa koyucunun bu eylemi suç olarak telakki etmesinin kiflide oluflturdu u fiziksel ve ruhsal sonuçlar hep birlikte düflünerek yorumlamas ndan kaynaklan r. Ancak eylemin s radan bir sonucu olarak ortaya ç kmas beklenen ruhsal flikayetlerden çok daha a r bir klinik tablo oluflmuflsa tedavi ile düzelmeyen kronisite kazanm fl TSSB, psikotik bozukluklar gibi hallere yorumlanmas uygun olur. TEfiH S VE ADL PS K ATR DE DE ERLEND RME Adli t bbi de erlendirme yapacak olan bir hekim herhangi bir travma sonras ruhsal bozukluk iddas yla karfl laflt nda afla da s ralanm fl olan sorular n cevaplar n verecek kadar inceleme yapt ndan emin olmal d r. 1-Gerçekten ruhsal travma olarak kabul edilebilecek türden bir olay n olmas? 2-Tarif edilen ve gözlenen klinik tablo ortaya ç kmas psikiyatrik bozukluklardan herhangi biriyle uyumlu mudur? 3-Tespit edilen klinik psikiyatrik tablo adli dosyada tespit edilen travma sonras m ortaya ç km flt r? 4-Sözü geçen olay öncesi kiflide herhangi bir psikiyatrik bozukluk öyküsü var m d r? 5-Semptomlar uzak ya da yak n geçmiflteki farkl travmalardan etkilenmifl midir? 6-Ayr zamanlara ait k sa aral kl birden fazla travma varsa bu olaylar birbirinden ba ms z olarak semptomlar n oluflmas na katk da bulunmufl olabilir mi? 124

8 Yeni Türk Ceza Kanunu ve Ruhsal Travma 7-Kiflinin günlük yaflamdaki ifllevselli i sözü gecen olaylardan ne kadar etkilenmifltir? 8-Semptomlar n bir k sm ya da tamam taklit ediliyor yada abart l yor olabilir mi? 9-Klinik tan netleflmiflse klinik seyir ve prognoz nas ld r? De erlendirmeyi yapan hekim tüm bu sorular n cevab n ararken travma ma duru olan kifli ile görüflmesinde, bilirkiflili in görevinin gerektirdi- i ölçüde objektif ve nesnel kalmay becerebilmelidir. Zira travma ma duru ile görüflmeler görüflmecinde raporun derinli i, yeterlili i ve objektivitesini etkileyecek türden durumlar uyand rabilir. S k olarak fark nda olmadan devitalize etmek, kurtar c fantezilere sahip olarak performans kayg - s z yaflamak, ma dur ya da san kla özdeflleflme ve displasman gibi savunmalarla görüflme ve raporun nesnelli i bazen fluur d fl süreçlerin etkisiyle bozulabilir. TRAVMA SONRASI STERS BOZUKLU U TEMARUZU Travma soras stres bozuklu u adli bir önem kazanarak yüklü tazminat davalar n n ana konular ndan bir tanesi haline gelmeye bafllad ktan sonra s k olarak temaruzu yap lan bir psikiyatrik bozukluk haline gelmifltir. Travma sonras stres bozuklu unun genel semptomatolojisi ola an insan deneyimlerinden kalan korku tepkisinin kiflinin gündelik hayat n altüst edecek kadar yayg nlaflmas oldu undan taklidi göreceli olarak kolayd r. Üstelik semptomlar sübjektif flikayetlerden oluflmakta kabuslar, iyi uyuyamama, çabuk sinirlenme, dikkat ve konsantrasyon sorunlar, isteksizlik, kaç nma gibi ölçülmesi nesnel kriterlerle yap lamayan fleylerdir. Daha da zor olan gerçek bir travma ile yüz yüze kalm fl bir kiflinin kendisinde oluflan ruhsal flikayetlerin gerek u rad haks z fiilin iç dünyas nda yaratt hasar onarabilece i gerekse de maddi kazanç getirebilece i varsay m ile abartmas ve oldu undan fazla göstermesi klinik tablonun gerçek boyutunu ve fliddetini tan mlamakta zorlay c bir faktör olarak karfl m za ç kar. Temaruzu tespit etmekte kiflinin tekrar tekrar muayene edilmesi müflahede alt nda bulundurulmas uygun olur. Görüflmecilerin zaman zaman de ifltirilmesi, klinik testler ve ölçekler, semptomlar n ayr nt l sorgulanmas yol gösterici olabilir. Unutulmamal d r ki temaruzu saptaman n en iyi yolu temaruzu yap lan hastal temaruzu yapandan daha iyi bilmektir. KAYNAKLAR: 1-Modilin,H.C.1983 Traumatic Neuros s and Other Injuries, Psychiatric Clin Nort Am V:6;No:4,pp:

9 Doç. Dr. Gökhan ORAL 2-Helzer, JE,Robins.1987.PTSD in general population Findings of the ECA.N.Eng J Med 317: Davis,GC.1994.PTSD victims of civilian trauma&criminal violence. Psyhiatry Clin North Am 17: Daidson, JRT.1985.A Diagnostic &Family Study of PTSD A J Psycitary 142:90:93. 5-Gabbard, G.O.2000.Anxiety Disorders:Psychodynamic Asperçts. Kaplan & Sadock s Comprehensive Textbook of Pslchiatry, seventh edition. Lippincott Williams & Wikins, 227 East Washington Square, Philedelphia, PA USA. 6-DSM-IV, Mental Bozukluklar n Tan sal ve Say msal El Kit b (1998), Hekimler Yay n Birli i, Bilkent Plaza, A3 Blok, 21-24, Bilkent, Ankara.pp: Oral,G.1999, Posttravmatik Psikiyatrik Bozukluklar ve Adli Psikiyatri, Avcena 1: Guthell, T..G., Appelbaum, P.S. (2000): Clinical Textbook of Psychiatry and law (3.Bakk ). Lippincott Williams & Williams., 530 Walnut Street Philadelphia, PA USA Oral, G. (1999) Adli Psikayatri. Soysal, Z., Çakal r, C. (editörler) Adli T p. Cilt III., Böl. 35. stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T p Fakültesi Yay nlar, Rektörlük No: 4165, Fakülte no stanbul Lp an, M. S., M lls, M.J. (2000): Malingering. Sadock, B.J., Sadock. V.A. (editörler) Comprehensive tefltbook of Psychiatry (7.Bask ). Vol. 2,27.2 den al nm flt r. L pp ncortt Williams and Wilkins, 530 Walnut Street Philadelphia, PA USA MacDonald,J.(1976):The Simulation of Mental Discase.Mac- Donald.ed.Psychiatry and the Criminal dan al nm flt r. Springfield:Charles C Thomas Company Resn ck,p.j. (1984):The Detection of Malingered Mental Illness. Heav. Sacience Law.2: Resn ck, P.J. (1994): Malingering. Rosner, R. (Editor) Principles and Practica of Forensic Psyciatry den al nm flt r. New York: Chapman & Hall Rogers, R., Cru se, K.R. (1998): Assesment of Malingering with Simulation Designs: Thereats to External Validity. Law. Human Bhev. 22: