1 980 öncesi Türkiye de izlenen ithal ikameci kalk nma stratejisi eflli inde fiyatlar,

Transkript

1 BANKALAR VE ÖZEL F NANS KURUMLARINCA YURDIfiINDAN SA LANAN KRED LERDE VERG VE VERG BENZER YÜKÜMLÜLÜKLER 1. Girifl Dr. Rasim Y lmaz Dumlup nar Üniversitesi, BF öncesi Türkiye de izlenen ithal ikameci kalk nma stratejisi eflli inde fiyatlar, faiz oranlar ve sermaye hareketleri geliflmekte olan sektörleri yabanc rekabetten korumak için kontrol edilmekteydi. Fakat 1970 li y llar n sonlar na do ru, yabanc para fonlar n n eksikli i ve ödemeler dengesindeki problemler yerli sanayi kurulufllar üzerinde büyük bir bask oluflturdu y l nda uygulamaya konan yeni stabilizasyon ve yap sal uyum program n n temel amac ekonominin içinde bulundu u bu problemleri çözmekti. Yeni ekonomi program n n uygulanmas ile birlikte, reel ekonominin yabanc para gereksinimlerini karfl lamak için, ekonomik geliflme stratejisi ithal-ikameci ekonomik büyüme stratejisinden ihracat-yönlü ekonomik büyüme stratejisine de ifltirildi. Bu yeni strateji ile birlikte, Türkiye ekonomisi h zl bir finansal ve ekonomik serbestleflme yaflad. Fiyatlar, faiz oranlar ve sermaye hareketleri üzerindeki k s tlamalar zamanla kald r ld (OECD, 1988; Akyüz, 1990; Atiyas ve Ercel, 1994; Saraço lu, 1996). 25 fiubat 1930 tarih ve 1567 say l Türk Paras n n K ymetini Koruma Hakk nda Kanun ve bu Kanun a dayal karar ve tebli ler ile baz yasalar n kambiyo ile ilgili hükümleri Türkiye de kambiyo ifllemlerini düzenlemektedir. Türk Paras n n K ymetini Koruma Hakk nda 17 say l Karar a iliflkin olarak 3 Haziran 1982 de yürürlü e giren Tebli ile bankalar n döviz pozisyonu tutabilmelerine serbestlik getirilmifltir. 13 Ocak 1983 de yürürlü e giren TPKK Hakk nda 26 say l Karar ve Karar a iliflkin tebli ile Türkiye de yerleflik gerçek ve tüzel kiflilerin, döviz pozisyonu tutma yetkisi verilen bankalar nezdinde, Döviz Tevdiat Hesab açabilmeleri ve bu hesaplardan kendi ticari iflletmeleriyle ilgili olmak kayd yla, yurt d fl na her türlü döviz transferi yapt rabilmeleri imkan sa lanm flt r. Daha sonra yürürlü e giren TPKK Hakk nda 28 ve 30 say l Kararlar ile yerleflik bankalar n yurt d fl ndan yabanc para fonlar temin etmelerine ve yurtd fl na efektif sevk etmelerine izin verilmifl ve ithalat, ihracat ve di er kambiyo ifllemlerine de arac - l k etmelerine yetki verilmifltir. 11 A ustos 1989 tarihli Resmi gazetede yay nlanarak yürürlülü e giren TPKK Hakk nda 32 say l karar ile sermaye hareketleri

2 tamamen serbest b rak lm fl ve 1990 y l nda Türk paras n n tam konvertibilitesi ilan edilmifltir. Bankalar n bankac l k teamülleri çerçevesinde borçlu s fat yla yurt d fl ndan kredi temin etmeleri serbest bulunmaktad r. Faiz ve di er masraflar taraflar aras nda serbestçe saptanmaktad r. Geri ödemeler bankac l k kurallar içerisinde yap lmaktad r. Bankalar, uluslararas piyasalardan temin ettikleri döviz kredileri ile nezdlerindeki döviz tevdiat hesaplar n n karfl l klar düflüldükten sonra kalan k sm n ; a) Kendi döviz pozisyonlar n n takviyesinde veya Türk Liras ihtiyaçlar n n karfl lanmas nda, döviz pozisyonuna iliflkin T.C. Merkez Bankas Genelge ve Talimatlar çerçevesinde, kullanabilecekleri gibi b) Türkiye de veya d flar da yerleflik kiflilere döviz kredisi açmak suretiyle kulland rabileceklerdir. Bankalar, muhabir bankalardan temin edilen çok k sa vadeli kredi karfl l nda lehdara ödeme yap lmas ile ortaya ç kan kurye kredilerini ve muhabir nezdindeki döviz hesaplar n n k sa süreli borç bakiyesi vermesi nedeniyle kullan lan rambursman kredilerini ise bankac l k teamüllerine göre kendileri kullan rlar (TCMB, 2002) ve y llar aras nda TL nin di er yabanc paralar karfl - s nda de erlenmesi ve yerli fonlar n maliyetinin yüksekli i bankalar n yurt d fl ndan göreceli olarak düflük faiz oranlar ndan borçlanmalar n teflvik etmifltir. Mevduat D fl Kaynaklar n toplam bankac l k yükümlülükleri içindeki pay sermaye hareketleri ve yabanc para ifllemleri serbestleflmesine paralel olarak art fl gösterdi. Mevduat D fl Kaynaklar n (Temin Edilen Krediler) toplam yükümlülükler içindeki pay 1988 y l ndaki %14,5 seviyesinden 1993 y l nda en yüksek seviyesi olan %23,1 e ulaflt ve 2000 y l nda %17,2 olarak gerçekleflti (Bkz.Tablo 1).

3 Tablo 1. Ticari Bankac l k Sistemi Bilançosu (Pasif) Mevduat Mevduat D fl Kayn Di er Pasifler Özkaynaklar Toplam Kar Toplam Kaynak: Yazar n The Banks Association of Turkey, Banks in Turkey, çeflitli y llar a dayanarak hesaplamalar. Bu geliflmenin ard ndaki temel neden Mevduat D fl Kaynaklar n alt kalemi olan Yurtd fl Bankalardan Al nan Kredilerdir y llar aras nda Mevduat D fl Kaynaklar n ortalama olarak %50 sini Yurtd fl Bankalardan Al nan Krediler oluflturmaktad r (Bkz. Tablo 2). Tablo 2. Yurtd fl Bankalardan Al nan Kredilerin Mevduat D fl Kaynaklar çindeki Pay Yurtd fl Bankalardan Al nan Krediler Mevduat D fl Kaynaklar Kaynak: Yazar n The Banks Association of Turkey, Banks in Turkey, çeflitli y llar a dayanarak hesaplamalar. T.C. Merkez Bankas n n, Türk Paras K ymetini Koruma Hakk nda 32 Say l Karar ile 91-32/5 Say l Tebli in Sermaye Hareketleri ne iliflkin hükümlerinin uygulanmas na dair 5 Mart 1992 tarih ve Sermaye Hareketleri iflaretli 92/YB-1 say l genelgesinde özel finans kurumlar n n yurt d fl ndan borçlu s fat yla kredi temin edebilmesi konusunda aç kl k bulunmamaktad r. Özel finans kurumlar n n konuyu Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu na (BDDK) sormalar üzerine, BDDK n n 13 Nisan 2001 tarihli ve DZM.2/20-6 No lu yaz s nda özel finans kurumlar n n tabi bulunduklar 4389 say l Bankalar Kanunu nun 20 nci maddesinin 6 numaral f kras nda, özel finans kurumlar n n kamudan fon toplama yöntemleri, özel cari hesaplar ile kâr ve zarara kat lma hakk veren hesaplar olarak belirlenmifl ve bu kurumlar n mevduat kabul edemeyecekleri hüküm alt - na al nm flt r. lgili mevzuatta, özel finans kurumlar n n bu yöntemler d fl nda

4 kendi adlar na borçlanmalar n engelleyen herhangi bir hüküm yer almad - ndan özel finans kurumlar n n borçlu s fat yla yurt d fl ndan fon sa lamas ve bu fonlar n özel finans kurumlar n n hesab na özel finans kurumlar n n faaliyetlerine uygun flekilde iflletilmesi nin mümkün bulundu u ifade edilmektedir. Bu makalenin konusunu bankalar ve özel finans kurumlar nca uluslararas kurumlardan, yabanc devletlerden veya yabanc banka ve kurumlardan temin edilen krediler ile ilgili vergi ve vergi benzeri yükümlülükler oluflturmaktad r. Konu ile ilgili vergi ve vergi benzeri yükümlülükler, yurt d fl krediyi temin eden kuruluflun banka veya özel finans kurumu olmas na ba l olarak zaman içinde de ifliklik göstermektedir. 2. Bankalar ve Özel Finans Kurumlar nca Temin Edilecek Yurt D fl Kredilerde Vergi ve Vergi Benzeri Yükümlülükler Uluslararas kurumlardan, yabanc devletlerden veya yabanc banka ve kurumlardan bankalar ve özel finans kurumlarca al nan krediler ile ilgili befl temel vergi ve vergi benzeri yükümlülük vard r: 1) Zorunlu Karfl l k Yükümlülü ü 2) Disponibilite Yükümlülü ü 3) Kaynak Kullan m Destekleme Fonu 4) Damga Vergisi 5) Kurumlar Vergisi Tevkifat 2.1. Zorunlu Karfl l k Yükümlülü ü T.C. Merkez Bankas n n 22 Temmuz 1996 tarihli ve say l Resmi Gazete de yay mlanan 96/1 Say l Mevduat Munzam Karfl l klar Hakk nda Tebli inde Türkiye de kurulmufl veya flube açmak suretiyle Türkiye de faaliyet gösteren bankalar n yurt d fl ndan temin ettikleri yabanc para yurt d fl kredilerde zorunlu karfl l k oran n n %11 oldu u belirtilmekteydi. Özel finans kurumlar n n T.C. Merkez Bankas nezdinde tutmakla yükümlü oldu u blokaj ile ilgili T.C.M.B. taraf ndan yay mlanan 2 Mart 1984 tarihli 1 No lu tebli in blokaja iliflkin 11 inci maddesinde Yurt D fl Krediler ile ilgili herhangi bir düzenleme mevcut de- ildi. T.C. Merkez Bankas n n 29 Mart 2002 tarihli Zorunlu Karfl l klar Hakk nda Tebli i yay mlanana kadar özel finans kurumlar n n borçlu s fat yla sa lad yurt d fl fonlar zorunlu karfl - l a tabi yükümlülüklere tabi de ildi ve bu da özel finans kurumlar na önemli bir f rsat tan yordu. T.C. Merkez Bankas n n 29 Mart 2002 tarihli ve say l Resmi Gazete de yay mlanan 2002/01 S ra No lu Zorunlu Karfl l klar Hakk nda Tebli i, 22/7/1996 tarihli ve say l Resmi Gazete de yay mlanan 96/1 Say l Zorunlu Karfl l klar Hakk nda Tebli ile ek ve de ifliklikleri ve 21/3/1984 tarihli ve say l Resmi Gazete de yay mlanan Özel Finans Kurumlar Hakk nda 1 No lu Tebli in çeflitli Tebli lerle de iflik blokaja iliflkin hükümleri yürürlülükten kald rm flt r. Bu tebli de, Türkiye de kurulmufl veya flube açmak suretiyle Türkiye de faaliyet gösteren bankalar ve özel finans ku-

5 rumlar n n yurt d fl ndan temin ettikleri yabanc para yurt d fl kredilerde zorunlu karfl l k oran n n %11 oldu u belirtilmektedir. 1 Bankalar ve özel finans kurumlar n ola anüstü çekilifller riskine karfl korumak için getirilen zorunlu karfl l k uygulamas bankalar ve özel finans kurumlar aç s ndan örtülü bir vergi niteli indedir ve kaynak maliyetini art rmaktad r. TCMB yabanc para zorunlu karfl l klara 24 May s 2002 tarihinden itibaren faiz ödemeye bafllam flt r. TCMB bankalar n $ cinsi yabanc para yükümlülükleri için %0,665 Euro cinsi yabanc para yükümlükleri için ise %1,47 oran üzerinden faiz ödemektedir. Buna karfl n TCMB özel finans kurumlar n n zorunlu karfl l klar na faiz ödememektedir (BDDK,2003, 25) Disponibilite Yükümlülü ü Olas likidite risklerine karfl korumak için, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas Türkiye de kurulmufl veya flube açmak suretiyle Türkiye de faaliyet gösteren bankalara disponibilite yükümlülü ü getirmektedir say l Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas Kanunu nun 40 -II-a maddesine istinaden, Türkiye de kurulmufl veya flube açmak suretiyle Türkiye de faaliyet gösteren bankalar n taahhütleri ve bu taahhütler karfl l nda bulundurmak zorunda olduklar disponibl de erlere iliflkin esas ve flartlar belirleyen T.C. Merkez Bankas taraf ndan yay mlanan Zorunlu Karfl l klar Hakk ndaki 96/1 s ra nolu tebli de bankalar n yurt d fl ndan temin ettikleri yurt d fl krediler için bulunduracaklar disponibilite oran %11 i TCMB nezdinde ABD Dolar, Alman Mark, sviçre Frang, ngiliz Sterlini, Frans z Frang, Hollanda Florini ve Euro cinsinden serbest tevdiat, kalan n asgari %1 i senet, azami %2 si kasalarda bulundurulan konvertibl efektif olmak üzere toplam %14 ünü disponibl de er olarak bulundurmakla yükümlü olduklar belirtilmekteydi. T.C. Merkez Bankas n n 29 Mart 2002 tarihli ve say l Resmi Gazete de yay mlanan 2002/02 S ra No lu Umumi Disponibilite Hakk nda Tebli i, 22/7/1996 tarihli ve say l Resmi Gazete de yay mlanan 96/1 Say l Umumi Disponibilite Hakk nda Tebli ile ek ve de ifliklikleri yürürlülükten kald rm flt r. Bu tebli de, Türkiye de kurulmufl veya flube açmak suretiyle Türkiye de faaliyet gösteren bankalar n yurt d fl ndan temin ettikleri yabanc para yurt d fl kredilerde umumi disponibilite oran n n %1 oldu u belirtilmektedir. TCMB disponibilite yükümlülü ü için bankalara ek bir faiz ödemesinde bulunmamaktad r. Fakat, disponibilite yükümlülü ünün Devlet ç Borçlanma Senedi tutma yoluyla yerine getirilmesi bu örtülü vergi yükünü azaltmaktad r (BDDK,2003, 25). T.C. Merkez Bankas n n 2002/02 S ra 1 Özel finans kurumlar n n, bu Tebli in yay mland tarihten önce borçlu s fat yla sa lad fonlar, vadeleri sonuna kadar zorunlu karfl l a tabi yükümlülükler aras na dahil edilemez (Geçici Madde-3)

6 No lu Umumi Disponibilite Hakk nda Tebli inde özel finans kurumlar n n yurt d fl ndan temin ettikleri yabanc para yurt d fl krediler için herhangi bir düzenleme mevcut de ildir. Dolay s ile, özel finans kurumlar n n yurt d fl ndan temin ettikleri yabanc para yurt d fl kredilerde umumi disponibilite oran %0 (s f r) d r Kaynak Kullan m Destekleme Fonu Bakanlar Kurulu taraf ndan yay mlanan 12 May s 1988 tarihli ve 88/12944 say l kararnameye iliflkin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas `n n yay nlad Kaynak Kullan m Destekleme Fonu (KKDF) hakk ndaki 6 No lu tebli de, KKDF oran bankalar ve finansman flirketlerinin yurt d fl ndan sa lad klar kredilerde %0 (s f r) olarak öngörülmektedir. Bakanlar Kurulu taraf ndan yay mlanan 12 May s 1988 tarih ve 88/12944 say l KKDF Hakk nda Karar n Ek 3 üncü maddesi bu karar uygulamas nda, banka ifadesi, özel finans kurumlar n da, kredi ifadesi, özel finans kurumlar n n kulland klar fonlar da (Kira akdi (Leasing) hariç), faiz ifadesi, özel finans kurumlar n n kulland rm fl olduklar fonla ilgili faaliyetlerden do an kar da kapsar diyerek, özel finans kurumlar n da KKDF kapsam na alm flt r. Dolay s ile, özel finans kurumlar nca yurt d fl ndan sa lanan kredilerde de KKDF oran %0 (s f r) d r Damga Vergisi 488 say l Damga Vergisi Kanunu`nun mükerrer 30 uncu maddesine 3393 say l Kanun ile eklenen f kra uyar nca uluslararas kurumlardan, yabanc ülkelerin kredi kurulufllar ndan ve di er her türlü d fl kaynaklardan do rudan do ruya veya Türkiye`de faaliyet gösteren bankalar vas tas yla verilecek krediler ve bu kredilerin geri ödenmesi nedeniyle düzenlenen ka tlar n damga vergisi nispetini 0 (s f r) a kadar indirmeye, indirilen nispeti kanuni seviyesine kadar ç karmaya ve bu nispetler dahilinde kredi nevileri itibariyle farkl nispetler tespit etmeye ve bu konu ile ilgili usul ve esaslar tayin etmeye Bakanlar Kurulu yetkili k l nm flt. Bu yetkiye istinaden 17 Eylül 1987 tarih ve say l Resmi Gazete`de yay mlanan 87/12067 say l Bakanlar Kurulu Karar `n n birinci maddesinin (a) f kras ile uluslararas kurumlardan, yabanc ülkelerin kredi kurulufllar ndan ve di er her türlü d fl kaynaklardan do rudan do ruya veya Türkiye`de faaliyet gösteren bankalar vas tas yla temin edilen d fl kredilerin, sadece al nmas s ras nda ilk defa düzenlenen ka- tlar ile bu kredilerin söz konusu kurulufllara geri ödenmesi dolay s yla düzenlenen ka tlarda vergi nispetinin 0 (s f r) olarak uygulanmas karara ba lanm flt. Maliye ve Gümrük Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü`nün 27 A ustos 1990 gün ve say l yaz s ile yurt d fl ndan temin edilen ayni ve gayri nakdi krediler bu uygulaman n d fl nda bulunmaktayd. 1997/1 S ra Numaral Damga Vergisi ç Genelgesinde, yukar da bahsi geçen Kanun hükmü ve Kararname esaslar

7 çerçevesinde, yabanc finans kaynaklar ndan temin olunan nakdi döviz kredileriyle ilgili olmak kayd yla, kredinin temini safhas nda düzenlenen kredi sözleflmelerine ilaveten kredi sözleflmesinin düzenlenmesini temin etmek üzere, sözleflme safhas ndan önce krediye karfl l k verilen teminatlarla ilgili (teminat, kefalet, garanti ve kontrgaranti mektubu, ipotek sözleflmesi, iflletme rehini sözleflmesi gibi) ka tlar n da Kararnamede belirtilen ilk defa düzenlenen ka tlardan say lmas ve bu ka tlara da 0 (s f r) nispetinde Damga Vergisi uygulanmas gerekti i belirtilmiflti. 87/12067 say l Bakanlar Kurulu Kararnamesinin Eki Karar n 1 inci maddesinin (a) bendinde yer alan ilk defa ibaresinin iptali ile ilgili Dan fltay da iptal davas aç lm flt r. Davay inceleyen Dan fltay 7 nci Dairesi 25 Haziran 2003 tarih ve Esas No: 2002/527, Karar No: 2003/3704 say l Karar nda, 87/12067 Bakanlar Kurulu Kararnamesinin Eki Karar n 1 inci maddesinin (a) bendinde yer alan ilk defa ibaresinde hukuka uyarl k bulunmad gerekçesiyle iptaline karar vermifltir (Çelebi, 2003,39). 488 Say l Damga Vergisi Kanunun 9 uncu maddesinde Bu Kanuna ekli (2) say l tabloda yaz l ka tlar Damga Vergisinden müstesnad r denilmektedir. 2 Ocak 2004 tarih mükerrer say l Resmi Gazete de yay mlanan 5035 say l Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun un 30 uncu maddesinde 488 say l Kanuna ekli (2) say l tablonun IV.Ticari ve medeni ifllerle ilgili kâ tlar bafll kl bölümünün (23) numaral f kras n n izleyen flekilde de ifltirildi i belirtilmektedir: Bankalar, yurt d fl kredi kurulufllar ve uluslararas kurumlarca kulland r lacak kredilerin temini ve geri ödenmesi amac yla düzenlenecek kâ tlar ile bu kâ tlar üzerine konulacak flerhler (kredilerin kullan mlar hariç). Böylece, yurt içi ve yurt d fl ndan sa lanan kredilerde herhangi bir ay r ma gidilmeksizin tüm krediler istisna kapsam na al nd ndan, bu de iflikli e paralel olarak 5035 say l Kanunun 49/4 üncü maddesiyle 488 say l Kanunun mükerrer 30 uncu maddesinin 2 nci f kras nda yer alan uluslararas kurumlardan, yabanc ülkelerin kredi kurulufllar ndan ve di er her türlü d fl kaynaklardan do rudan do ruya veya Türkiye de faaliyet gösteren bankalar vas tas yla verilecek krediler ve bu kredilerin geri ödenmesi nedeniyle düzenlenen ka tlarda 0 s f r nispet damga vergisi uygulamas na iliflkin Bakanlar Kuruluna yetki veren hüküm yürürlükten kald r lm flt r. T.C. Maliye Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü nce 13 Ocak 2004 tarihinde yay mlanan Damga Vergisi Sirküleri/4 ile yap lan düzenlemede Kanunda sözü geçen kredi tan m na Bankalar Kanununa göre kredi olarak kabul edilen nakdi krediler ile teminat mektuplar, kefaletler, aval, ciro ve kabuller gibi gayrinakdi kredilerin girece i, akreditiflerin de bu kapsamda de erlendirilece i bildirilmifltir. 30 Ocak 2004 tarihinde yay mlanan Damga Vergisi

8 Sirküleri/6 da Bu kapsamda, bankalar taraf ndan düzenlenecek teminat mektuplar ve akreditifler gayrinakdi kredi olarak de erlendirilecektir. Buna göre, bunlar n sürelerinin uzat lmas veya k - salt lmas, miktar n n art r lmas veya azalt lmas nedeniyle düzenlenecek ka- tlar n da damga vergisi istisnas ndan yararland r lmas gerekti i belirtilmektedir. 2 Kanun daki banka ifadesi özel finans kurumlar n da kapsamaktad r. Böylece, bankalar ve özel finans kurumlar n n uluslararas kurumlardan, yabanc ülkelerin kredi kurulufllar ndan ve di er her türlü d fl kaynaklardan temin edecekleri d fl krediler nedeniyle düzenlenecek ka tlar (teminat, kefalet, garanti ve kontrgaranti mektubu, ipotek sözleflmesi, iflletme rehini sözleflmesi gibi) damga vergisinden müstesnad r Kurumlar Vergisi Tevkifat Kurumlar Vergisi Kanunu nda Kurumlar n kanuni ve ifl merkezlerinden her ikisi de Türkiye içerisinde bulunmayanlar, yaln z Türkiye de elde ettikleri kurum kazançlar üzerinden vergilendirilirler ibaresi ile Dar Mükellef tarif edilmektedir. Dar mükellef kurumlara yap lan ödemeler, Kurumlar Vergisi Kanunu nun 24 üncü maddesi uyar nca tevkifata tabi olup, bu kurumlara söz konusu kazanç ve iratlar sa layanlar bu kazanç ve iratlardan kurumlar vergisi tevkifat yapmaya mecburdurlar. Kazanç ve iratlar sa layanlar ifadesinden kas t kurumlar vergisine tabi kazanç ve iratlar nakden veya hesaben ödeyen veya tahakkuk ettiren gerçek ve tüzel kiflilerdir. Kurumlar Vergisi Kanunun 24 üncü maddesinde dar mükellefiyete tabi kurumlar n tevkifata tabi kazanç ve iratlar ndan yap lacak vergi tevkifat nispetlerini, gelir unsurlar ve faaliyet konular itibariyle ayr ayr belirlemeye, s f ra kadar indirmeye, yeni oran tespit etmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir hükmü bulunmaktad r. Kurumlar Vergisi Kanunu nun 24 üncü maddesi uyar nca yap lacak tevkifat oranlar, söz konusu maddede belirtilen yetkiye istinaden 93/5147 Say l Bakanlar Kurulu Karar yla belirlenmifltir. Bu yetkiye istinaden 30 Aral k 1993 tarih ve 93/ 5147 say l Bakanlar Kurulu Karar n n sekizinci maddesinin (a) f kras nda yabanc devletler, uluslararas kurumlar, veya yabanc banka ve kurumlardan al nan her türlü krediler için ödenecek faizlerden 0 (s f r) tevkifat oran belirlenmifltir. Bu çerçevede, bankalarca yurt d fl ndan temin edilecek krediler ile ilgili yap lacak geri ödemelerde herhangi bir tevkifat yükümlülü ü yoktur. 2 Kredilerin kullan mlar hariç ifadesi, kredinin temin edilmesinden sonra de iflik amaçlarla kullan lmas s ras nda bu tutar n kullan m ile ba lant l olarak düzenlenmesi muhtemel ka tlar kavramaktad r. Örne in, bir tafl t kredisinin temininden sonra bu kredi ile sat n al nan tafl tla ilgili al c ile sat c aras nda düzenlenen sözleflme ve benzeri ka tlar vergiye tabi olacakt r (Damga Vergisi Sirküleri/6).

9 Bu Karar n 7a maddesi uyar nca faizsiz olarak kredi veren dar mükellef kurumlara ödenen kar paylar ile kar ve zarar ortakl belgesi karfl l ödenen kar paylar ndan %16 oran nda stopaj yap lmas gerekmekteydi. Yurtd fl ndaki dar mükellef bir kurumdan özel finans kurumlar nca faizsiz kredilerin bu Karar n uygulamas nda faizsiz olarak verilen kredi ; bunlara iliflkin olarak ödenen kar pay ve vade farklar n n ise Karar uygulamas nda kar pay olarak de erlendirilmektedir. Bu çerçevede, özel finans kurumlar nca yurt d fl ndan temin edilecek kar pay esasl murabaha, mudaraba veya benzeri nitelikli faizsiz krediler ile ilgili yap lacak geri ödemelerde %16 (%10 luk fon pay ile birlikte %17,6) tevkifat yükümlülü ü vard. 3 8 Aral k 2003 tarihli Bakanlar Kurulu Karar yürürlülü e girene kadar, %16 (%10 luk fon pay ile birlikte %17,6) oran nda tevkifat yükümlülü ü özel finans kurumlar üzerinde önemli bir yük durumundayd. 30 Aral k 2003 tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanan 2003/6575 say l Bakanlar Kurulu Karar ile, 5422 say l Kurumlar Vergisi Kanunun de iflik 24 üncü maddesinde yer alan kazanç ve iratlardan yap lacak vergi tevkifat oranlar faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar paylar ndan %0 (s f r) ve yine ayn Karar n 8a maddesi uyar nca yabanc devletler, uluslar aras kurumlar veya yabanc banka ve kurumlardan al nan her türlü krediler için ödenecek faizlerden (özel finans kurumlar n n kendi usullerine göre yurt d fl ndan sa lad klar fonlar ve benzeri kaynaklar için ödedikleri kar paylar dahil) %0 (s f r) oran nda tevkifat yap lacakt r fleklinde de ifltirilmifltir. Böylece, gerek bankalar gerekse de özel finans kurumlar nca yurt d fl banka ve kurumlardan temin edilecek krediler ile ilgili yap lacak geri ödemelerde herhangi bir tevkifat yükümlülü ü yoktur. Yukar da say lan vergi avantajlar ndan yararlanmak için bu tip kredilerin yurt d fl bir banka veya yabanc ülkelerin kredi kurulufllar ndan temin edilmesi gerekmektedir. Herhangi bir yurt d fl gerçek ve tüzel kifliden temin edilecek kredi bu kapsam içine dahil olmaz. Mesela, e er kredi bir yurt d fl gerçek ve tüzel kifliden sa lanm fl ise, oluflacak faiz üzerinden %25 gelir vergisine tabidir. 3. Genel De erlendirme ve Sonuç Türkiye deki bankalar ve özel finans kurumlar n n uluslararas kurumlardan, yabanc devletlerden veya yabanc banka ve kurumlardan borçlu s fat yla kredi temin etmeleri serbest bulunmaktad r. Ad geçen kredilerle ilgi- 3 Ancak, yurtd fl ndaki faizsiz finans kurumunun mukim oldu u ülke ile Türkiye aras nda çifte vergilendirmenin önlenmesine yönelik bir anlaflma bulunmas durumunda bu anlaflma hükümlerinin de, uygulanacak stopaj oran n n belirlenmesinde dikkate al nmas gerekmektedir.

10 li befl temel vergi ve vergi benzeri yükümlülük vard r: zorunlu karfl l k yükümlülü ü, disponibilite yükümlülü- ü, kaynak kullan m destekleme fonu, damga vergisi ve kurumlar vergisi tevkifat. Yurt d fl ndan temin edilen krediler ile ilgili vergi benzeri yükümlülükler olan zorunlu karfl l k yükümlülü ü ve disponibilite yükümlülü ü bak m ndan bankalar ve özel finans kurumlar farkl sorumluluklar tafl maktad rlar. 8 Aral k 2003 tarihine kadar yurt d fl ndan temin edilen krediler ile ilgili vergisel yükümlülükler bak m ndan bankalar ve özel finans kurumlar farkl sorumluluklar tafl maktayd. Bu tarihten sonra, temin edilen kredinin faizli veya kar pay esasl murabaha, mudaraba veya benzeri nitelikli faizsiz kredi olmas na bak lmaks z n, bankalar ve özel finans kurumlar yurt d fl ndan temin edilen krediler ile ilgili vergisel yükümlülükler bak m ndan ayn sorumluluklar tafl maktad rlar. Yararlan lan Kaynaklar Akyüz, Y lmaz (1990), Financial System and Policies in Turkey in the 1980s, T. Aricanli and Dani Rodrik (eds), in The Political Economy of Turkey, New York, St. Martin s Press. Atiyas, zhak ve Hasan Ersel (1994), The Impact of Financial Reform: The Turkish Experience, Caprio et.al. (eds), Financial Reform: The Theory and Experience, Cambridge, Cambridge University Press. Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu (2003), Türk Bankac l k Sektöründe Arac l k Maliyetlerinin Azalt lmas, Kas m, Ankara. Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu (2001), 13 Nisan 2001 Tarih ve DZM. 2/20-6 Nolu Yaz. Banks Association of Turkey ( ), Banks in Turkey , May, Istanbul. Çelebi, Sinan (2003), Yurtd fl ndan Al nan Kredilerle lgili Bir Ka t Düzenlendikten Sonra, Tekrar Ka t Düzenlenmesi Durumunda S f r Damga Vergisi Uygulamas, Mükellifin Dergisi, Say 131, Kas m, s Organization for Economic Co-operation and Development (1995), Turkish Economy, OECD, Paris. P nar, brahim (2003), Yürürlülükteki Tüm Vergi Kanunlar, Seçkin Yay nc - l k, Ankara. Saraço lu, Rüfltü (1996), Financial Liberalization in Turkey, Interest Rate Liberalization and Money Market Development, IMF, Washington D.C. ve Yay n Genel Müdürlü ü (1949), 5422 Say l Kurumlar Vergisi Kanunu, T.C. Resmi Gazete No. 7229, 10 Haziran. ve Yay n Müdürlü ü (1964), 488 Say l Damga Vergisi Kanunu, T.C. Resmi Gazete No , 11 Temmuz. ve Yay n Genel Müdürlü ü (1984), Özel Finans Kurumlar Hakk nda 1 Nolu Tebli, T.C. Resmi Gazete No , 21 Mart. ve Yay n Genel Müdürlü ü (1987), 87/12067 Say l Bakanlar Kurulu Ka-

11 rar, T.C. Resmi Gazete No , 17 Eylül. ve Yay n Genel Müdürlü ü (1989), Türk Paras n n K ymetini Koruma Hakk nda 32 say l Karar, T.C. Resmi Gazete No , 11 A ustos. ve Yay n Genel Müdürlü ü (1989), Kaynak Kullan m Destekleme Fonu Hakk nda 6 Nolu Tebli, T.C. Resmi Gazete No , 26 Temmuz. ve Yay n Genel Müdürlü ü (1993), 30 Aral k 1993 Tarih ve 93/5147 Say l Bakanlar Kurulu Karar, T.C. Resmi Gazete No , 31 Aral k. ve Yay n Genel Müdürlü ü (1996), 96/1 S ra Nolu Umumi Disponibilite Hakk nda Tebli, T.C. Resmi Gazete No , 22 Temmuz. ve Yay n Genel Müdürlü ü (1996), 96/1 S ra Nolu Mevduat Munzam Karfl l klar Hakk nda Tebli, T.C. Resmi Gazete No , 22 Temmuz. ve Yay n Genel Müdürlü ü (2002), 2002/01 S ra Nolu Zorunlu Karfl l klar Hakk nda Tebli, T.C. Resmi Gazete No , 29 Mart. ve Yay n Genel Müdürlü ü (2002), 2002/02 S ra Nolu Umumi Disponibilite Hakk nda Tebli, T.C. Resmi Gazete No , 29 Mart. ve Yay n Genel Müdürlü ü (2003), 8 Aral k 2003 Tarih 6575 Say l ve Dar Mükellefiyete Tabi Kurumlar n Tevkifata Tabi Kazanç ve ratlar ndan Yap - lacak Tevkifat Nispetleri Hakk nda Bakanlar Kurulu Karar, T.C. Resmi Gazete No , 30 Aral k. ve Yay n Genel Müdürlü ü (2004) 5035 Say l Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun, T.C. Resmi Gazete No (M), 2 Ocak. T.C. Maliye ve Gümrük Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü (1990), 27 A ustos 1990 Tarih ve Say l Yaz. T.C. Maliye Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü (1997), 24 Haziran 1997 Tarihli B.07.0.GEL.0.62/ Say l Damga Vergisi ç Genelgesi 1997/1. T.C. Maliye Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü (2004), Damga Vergisi Sirküleri/4, 12 Ocak, T.C. Maliye Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü (2004), Damga Vergisi Sirküleri/6, 30 Ocak, T.C. Merkez Bankas (1992), Sermaye Hareketleri Genelgesi, T.C. Merkez Bankas (2002), Sermaye Hareketleri Genelgesi,