Şizofrenide negatif belirtileri değerlendirme & ölçme araçları

Transkript

1 Şizofrenide negatif belirtileri değerlendirme & ölçme araçları Dr. Irmak POLAT NAZLI Kars Harakani Devlet Hastanesi TPD 21. Yıllık Toplantısı ve Klinik Eğitim Sempozyumu, Antalya Nisan 2016

2 Negatif belirtiler Kötü prognoz Kronik gidiş Sosyallik Günlük etkinlikler Kendine bakma Kirkpatrick et al, 2001 Galderisi et al, 2013

3 Tedavi yanıtındaki yetersizlik? Yeterince ve doğru değerlendirilememesi DSM/ ICD: Birçok farklı belirti tek bir başlık altında! SCH tanısı için gerekli değil Daha etkin ölçme araçlarına ihtiyaç Marder & Kirkpatrick, 2014

4 En sık kullanılan araçlar: SANS Andreasen, 1982 Dikkat PANSS Kay et al, 1987 Soyut düşünmede bozulma Stereotipik düşünme NSA Raskin et al, 1993 Emosyonel aralıkta azalma (anhedoni/ olumsuz emosyonların bir arada değerlendirilmesi) SDS Kirkpatrick et al, 1989 Defisit sendrom: süreklilik, birincil- ikincil belirtiler

5 aynı dili konuşmak National Institute of Mental Health Measurement and Treatment Research to Improve Cognition on Schizophrenia (MATRICS) Consensus Development Conference on Negative Symptoms 2005 Kirkpatrick et al, 2006

6 Negatif Belirtiler: 1. Künt Affekt 2. Aloji 3. Asosyallik 4. Anhedoni 5. Avolüsyon

7 1. KÜNT AFFEKT Duygunun dışavurumundaki azalma Yüz İfadesi: gözler (kaşların kalkması), ağız (gülümseme ya da yüz buruşturma) ve yüzün ortası (iğrendiği zaman burnunu buruşturma) Sesli İfade: konuşmanın hızı, sesin volüm ve perdesi Anlam ifade eden vücut hareketleri: eller ile yapılan hareketler, baş (ör: baş sallamak), omuzlar (silkelemek) ve gövde (öne eğilmek)

8 2. ALOJİ Konuşmanın miktarında azalma Kendiliğiden ayrıntılandırma Tam olarak gereken in ötesinde verilen bilginin miktarı

9 3. ASOSYALLİK Başkalarıyla yakın ilişkiler kurmadaki ilginin azalmasının eşlik ettiği azalmış sosyal etkinlik Davranış Bir sosyal ortamda, uzakta kalma ya da geri plana düşme, yalnızca yüzeysel ya da kısa değiştokuşlara bağlanma Kişisel konuların görüşüldüğü hiç kimsenin olmaması Başka insanlarla olaylara ya da etkinliklere katılmada eksiklik İçsel Deneyim Yakın, samimi ilişkilerin önemli ya da değerli olmadığı inancı Başka insanlarla karşılıklı önemseme ya da paylaşımlara ilginin eksikliği Sosyal olmayan etkinlikleri tercih etme İzole olsa bile yalnızlık hissinde eksiklik Başkalarıyla işbirliği ya da çalışmaya ilginin eksikliği

10 4. ANHEDONİ Daha önce keyif alınan etkinlikler ve/veya uyaranlardan keyif almama, bunların eskiden oluşturduğu olumlu duyguların oluşmaması Gönül AS, 2012

11 5. AVOLÜSYON Etkinliklere başlama ve sürdürmede azalma Özbakım, günlük temizliğini yapma, kıyafetleri yıkama, yaşayacak bir yer edinme, bir ev düzenini sürdürme ve sağlıkla ilişkili randevuları alma, öz bakımın parçası olabilecek başka etkinlikler Motivasyon ve ilgi İçsel deneyim- davranış ayrımı

12 MATRICS 2 yeni ölçme aracı 1- Brief Negative Symptoms Scale (BNSS) Kirkpatrick et al, Clinical Assessment Interview for Negative Symptoms (CAINS) Kring et al, 2013

13 BNSS Hem gözlenebilir davranışlar Hem içsel değerlendirme ve yaklaşımlar 13 madde Yaklaşık 15 dk ANHEDONİ: -Etkinlikler esnasında -Gelecek etkinliklere yönelik -Yoğunluk ve sayı CAINS Hem gözlenebilir davranışlar Hem içsel değerlendirme ve yaklaşımlar 13 madde Yaklaşık dk ANHEDONİ: Sayı (Frequency) 6. item Sıkıntı hissinin eksikliği Emosyonel etkinliğin daha derinlemesine değerlendirilmesini sağlıyor (defisit sendrom) 13.item Konuşmayı ayrıntılandırma Kirkpatrick et al, 2011

14

15

16 Görüşmeye başlarken Demografik bilgiler Bir gününüz nasıl geçiyor anlatır mısınız? Espiri yapılabilir, futbol takımı, TV de izlediği bir dizi sorulabilir.

17 Sondaj Soruları: Madde 1 & 2 Sosyal Etkinlikler Fiziksel Etkinlikler Dinlencesel Etkinlikler İş ve Okul Etkinlikleri

18 Sondaj Soruları: Madde 3 Eğer kişi geçen hafta bazı etkinlikten hoşlanmışsa: Bunlardan herhangi birini yakında yapmayı bekliyor musunuz? Evet ise: Onu yaparken nasıl hissedeceğinizi düşünüyorsunuz? Onun için sabırsızlanıyor musunuz? Hayır ise: Onu yeniden yapmak istiyor musunuz? Yapmaktan hoşlanacağınız başka bir şey var mı? (Evet ise: Onu yaparken nasıl hissedeceğinizi düşünüyorsunuz?) Eğer kişi geçen hafta içinde herhangi bir etkinlikten hoşlanmamışsa: Sabırsızlıkla beklediğiniz herhangi bir etkinlik var mı? Yapmaya sabırsızlanacağınız herhangi başka bir şey var mı?

19 Yoğunluk Kişinin o alanda sahip olduğu ya (da beklediği) en yoğun zevke dayalı ve kişinin tanımlamasına dayalıdır. Keyif kavramının anlaşılması Bilişsel bozukluk olabilir Kişi kavramı anlayamazsa: 6 puan

20 Sondaj Soruları: Madde 4 Geçen hafta sizi ne kötü hissettirdi? Hoşunuza gitmeyen herhangi bir şey oldu mu? Herhangi bir şey sizi üzgün ya da çökkün hissettirdi mi? Endişeli ya da kaygılı? Sinirli ya da öfkeli? Eğer hoşa gitmeyen hiçbir şey olmadıysa: Geçmişte size kötü hissettiren ne olmuştu? Onun hakkında şimdi nasıl hissediyorsunuz? Sıkıntının kaynağı değerlendirilmez. Kaynak psikotik semptomlara bağlı olabilir.

21 Amaç: Apatik asosyalliği değerlendirmek İkincil nedenlerin ayırt edilmesi önemli Çökkün içe çekilme Dezorganizasyon, çok kuvvetli psikotik varsanılar ya da sanrılar nedenli İmkanlar- uygun şartlar vb.

22 Sondaj Soruları: Madde 5 & 6 Eğer sosyal etkinliklere dahilse: Bazı insanlar kendi başlarına kalmayı, diğerleri ise başka kişilerin etrafında olmayı sever. Siz hangisini tercih edersiniz? Bu ilişkiler sizin için önemli mi? (Yukarıda söz ettiğiniz kişilere) Yakın hissediyor musunuz? (Yukarıda söz ettiğiniz kişileri) Çok düşünür müsünüz? Daha yakın olmayı diler misiniz? Bazen yalnız hisseder misiniz? Eğer sosyal etkinliklere dahil değilse: İnsanlarla daha fazla temasınız olmasını diler misiniz? Bunun hakkında çok düşünür müsünüz? Çoğu zaman yalnız olmak konusunda nasıl hissediyorsunuz?

23 Sondaj Soruları: Madde 7&8 İş ve okul: Eğer şu anda çalışıyor ya da okula gidiyorsa Bu hafta işe ya da okula gittiniz mi? Ne kadar zamanı çalışarak (ya da okulda ders çalışarak) geçirdiniz? Oraya kendiniz mi gittiniz? Başkalarınız size ne yapacağınızı söylemesini mi beklersiniz ya da çalışmaya (ya da ders çalışmaya) kendi kendinize mi başlarsınız? Eğer bir tedavi programındaysa ve soru uygunsa: Tedavi programınızdaki grup etkinliklerine katıldınız mı? Eğer şu anda çalışmıyor ya da okula gitmiyorsa: Geçtiğimiz hafta iş aradınız mı ya da derslere girme konusunu gözden geçirdiniz mi? Biri mi bunu önerdi yoksa kendiniz mi yaptınız? Eğer evet ise: Ne yaptınız? Eğer hayır ise: Niçin? (Fırsatı motivasyondan ayırt etmek için sorun) Dinlence/ Hobiler/ Boş zamanlarda yapılan etkinlikler Özbakım

24 Sesli ifade Konuşmanın içeriği ya da miktarı burada değerlendirilmez. Diskinetik hareketler burada değerlendirilmez. Gözlenen hareketlerin sayısına göre puan verilir.

25 Dezorganizasyon, neolojizm ya da psikotik içerik gibi diğer konuşma anormallikleri değerlendirilmez. Yanıtlarının uygun olup olmaması değerlendirilmez Cevapların kısalığı, kullanılan kelime sayısına göre değerlendirilir. Görüşmeci ne sıklıkla detaylandırma talep ediyor? 9: Kişi konuşmuyorsa

26 BNSS-TR Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi & İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Çeviri- Geriçeviri metodu

27 BNSS-TR y (34.6 ±8.3) E: %76 K: %24 SCID-CV: Şizofreni 75 Hasta- Yatan ve ayaktan takipli 10 Hasta- Değerlendiricilier arası (inter-rater) güvenilirlik Dışlama: ciddi tıbbi hastalık, nörolojik bozukluklar(nöbet, kafa travması, SVO öyküsü), hareket bozuklukları, mental retardasyon

28 Güvenilirlik: Cronbach α (iç tutarlılık): İtem- total skor r= Altölçek- total skor r= Inter-rater r= (p < ) Sınıf- içi r= (p < )

29 Geçerlik: PANSS Calgary Şizofrenide Depresyon Ölçeği ESRS- Ekstrapiramidal semptomlar

30 Geçerlik: Yapı/uyum geçerliği Ayırt edicilik geçerliği Negatif/ Pozitif Ayırt edicilik geçerliği Primer/ Sekonder

31 Geçerlik: FAKTÖR 1 Motivasyon ve Keyif Anhedoni Asosyallik Avolüsyon FAKTÖR 2 Emosyonel Dışavurum Sıkıntı hissinin eksikliği* Künt affekt Aloji Cronbach α: Cronbach α: Öz-değer: Öz-değer: 1.241

32 Bitirirken BNSS, MATRICS Consensus ta yeniden tanımlanan negatif belirtilere yönelik geliştirilen 2 yeni ölçme aracından biridir. PANSS altölçekleri ile yapılan analizlerde anlamlılık görülmesi negatif belirtilerin ölçülmesi ve +/- belirti ayrımının yeterli sağlandığı görülmüştür. Motivasyon ve keyif & emosyonel dışavurum olarak 2 faktörden oluşmaktadır. BNSS kişinin hem içsel deneyimleri ve yaklaşımlarını hem de davranışlarını ayrı ayrı değerlendirerek klinisyenlerin bu belirtilere yol açabilen ikincil nedenleri ayırt etmesini sağlamaktadır.

33 Standardization of Computational Anatomy Techniques (SoCAT) for Cognitive and Behavioral Sciences