Bir Üniversite Hastanesinde Çal flan Hemflirelerde Bel A r s Görülme S kl n n Belirlenmesi

Transkript

1 Cerrahpafla T p Dergisi 2009; 40(4): ISSN: ARAfiTIRMA Bir Üniversite Hastanesinde Çal flan Hemflirelerde Bel A r s Görülme S kl n n Belirlenmesi Feriflte Arasan 1, Kerem Gün 1, Aynur Metin Terzibafl o lu 1, Merih Sar do an 1 1 stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T p Fakültesi Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal, stanbul Özet Amaç: stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T p Fakültesi nde görev yapan hemflirelerde yaflam boyu bel a r s prevalans oran n n ve nokta prevalans h z n n belirlenmesi ve risk faktörleri ile bel a r s aras nda iliflkinin araflt r lmas. Yöntem: Cerrahpafla T p Fakültesi Hastanesinde çal flan 478 hemflireye 20 soruluk risk faktörlerini içeren anket uygulanm flt r. Sorgulanan risk faktörleri ile bel a r s korelasyonu araflt r lm fl, yaflam boyu bel a r s prevalans oran ve nokta prevalans h z belirlenmifltir. Verilerin analizi, SPSS istatistiksel paket program nda tan mlay c analizler ve ki-kare testi kullan larak yap lm flt r. Bulgular: Hemflirelerde yaflam boyu bel a r s prevalans %84, nokta prevalans h z %63 olarak bulundu. Artm fl vücut kitle indeksi, uzun çal flma y l, günlük takip edilen hasta say s ile nokta prevalans aras nda anlaml iliflki saptand. Ayn flekilde bekarlarda, lojmanda veya evde tek bafl na yaflayanlarda, ifl yerine yürüyerek gelenlerde nokta prevalans h z anlaml olarak daha düflüktü. Yaflam boyu prevalans de erinin ise yafl ve uzun çal flma y l ile olan iliflkisi istatistiksel olarak anlaml idi. Sonuç: Bu çal flma ile fakülte hastanesinde görev yapan hemflirelerde bel a r s prevalans oranlar n n normal popülasyona göre daha yüksek oldu u saptanm flt r. Hemflirelerde bel a r s s kl n n azalt lmas nda baflta bel okulu olmak üzere bel a r lar ile ilgili e itim faaliyetlerinin art r lmas gerekti ini düflünmekteyiz. Anahtar kelimeler: Bel a r s, hemflire, prevalans, risk faktörü Cerrahpafla T p Derg 2009; 40: Determination of the prevalence of low back pain among nurses working in a university hospital Abstract Objectives: The aim of this research was to determine the lifetime and point prevalence of low back pain and to investigate the correlation between risk factors and low back pain seen among nurses working in Cerrahpafla Medical Faculty Hospital. Methods: The study consisted of 478 nurses working in Cerrahpafla Medical Faculty Hospital. Data was collected by using questionnaires consisting of 20 questions. Queried correlation with risk factors and low back pain were investigated, the lifetime and point prevalence rates of low back pain was determined. The data was analyzed in SPSS by using descriptive statistics and chi-squared test. Results: The lifetime prevalance was 84%, point prevalance was 63%. There was a statistical correlation between point prevalance of low back pain and body mass index, more working years in nursing and number of patients per day. Likewise in singles, nurses living alone in lodgings or at home with daily walking habit point prevalence rate was significantly lower. There was a statistical correlation between lifetime prevalance of low back pain and age and more working years. Conclusion: The prevalence of low back pain among nurses working in Cerrahpafla Medical Faculty Hospital was higher than the normal population. To reduce the incidence of low back pain in nurses we recommend that the training programs especially low back schools should be organized. Key words: Low back pain, nurse, prevalance, risk factor Cerrahpasa J Med 2009; 40: Al nd Tarih: 14 Eylül 2010 Yaz flma Adresi (Address): Dr. Kerem Gün Cerrahpafla T p Fakültesi Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal Cerrahpafla stanbul e-posta: keremgun@gmail.com 136 M esle e ba l hastal klar içinde en s k karfl lafl lan ve iflgücü kayb n n en önde gelen sebebi bel a r lar d r [1-3]. Bel a r s n n etiyolojisinde fiziksel, psikolojik, emosyonel, ekonomik, sosyal ve kültürel pek çok doi: /ctd

2 Cerrahpafla T p Derg 2009; 40(4): risk faktörü üzerinde durulmaktad r [4]. Hemflirelik a r kald rma, dönme, e ilme gibi omurgay zorlayan hareketlerin s k ve uzun süreli yap ld, stresli çal flma temposuyla fiziksel ve psikolojik yönden zorlay c olabilen bir meslektir ve bel a r s n n geliflimine zemin haz rlayabilir. Nitekim çeflitli çal flmalar hemflirelerde bel a r - s görülme s kl n n normal populasyon ve di er meslek gruplar na göre daha yüksek oldu unu ortaya koymufltur [5-8]. Bu çal flmada stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T p Fakültesi Hastanesi nde görev yapan hemflirelerde bel a r s için yaflam boyu prevalans h z n n (YBBP) ve nokta prevalans h z n n (NP) belirlenmesi amaçlanm flt r. Ek olarak olgular n fiziksel özellikleri, çal flma koflullar, memnuniyet düzeyleri, sosyoekonomik durumlar, al flkanl klar ve jinekolojik özgeçmiflleri ile bel a r s aras nda iliflki araflt r lm flt r. Gereç ve Yöntem Araflt rma 2003 Ocak-Haziran tarihleri aras nda Cerrahpafla T p Fakültesi Hastanesinde yap lm fl ve herhangi bir örneklem grubu kullanmadan evrenin tamam na ulafl lmas hedeflenmifltir. Bu amaçla 502 hemflire görev yapt birimlerde ziyaret edilmifl ve araflt rma ile ilgili bilgilendirilmifltir. Yirmidört kifli araflt rmaya kat lmay kabul etmemifl, L1 total parapleji tan l 1 hemflire ise araflt rmaya dahil edilmemifltir. Sözel onamlar al nan 478 hemflire, ayn araflt rmac taraf ndan boy ve kilolar ölçüldükten sonra, bel a r s poliklini imizde kullan lan ve taraf m zdan oluflturulmufl 20 sorudan oluflan özgün bir form doldurmufltur. Bu formda kat l mc lar n demografik özellikleri ve sosyoekonomik durumlar (yafl, medeni durum, oturdu u ev, ulafl m), çal flma düzenleri (çal flt birim, birimdeki görevi, çal flt süre, çal flma flekli, ilgilendi i hasta say s, haftal k çal flma saati), jinekolojik özgeçmiflleri ve al flkanl klar, egzersiz al flkanl klar, mevcut veya geçirilmifl bel a r lar sorgulanm flt r. Olgular n vücut kitle indeksleri (VK ) a rl klar - n n boylar n n karesine bölünmesi ile hesaplanm flt r. Verilerin analizi, SPSS 11.0 istatistiksel paket program nda tan mlay c analizler ve ki- kare testi kullan larak yap lm flt r. statistiksel anlaml l k düzeyi 0.05 olarak kabul edilmifltir. Bulgular Hastanede çal flan 646 hemflirenin 502 sine ulafl ld (%77.7), araflt rmaya dahil olmay kabul eden hemflire say s ise 478 idi (%73.9). Olgular n hepsi kad nd. Olgular n 405 i yaflamlar n n en az bir döneminde bel a r s geçirmiflti, 302 sinde ise çal flman n yap ld tarihte bel a r s mevcuttu. YBBP %84, NP %63 olarak tespit edildi. Olgular n yafl ortalamalar 33.4 (SD:10.2) idi. Yafllanma ile YBBP aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki tespit edildi (χ 2 = 21.4 p =0.001). Bu iliflki NP ile mevcut de ildi. Tablo 1 olgular n yafl da l mlar n n bel a r s ile iliflkisini göstermektedir. Olgular n VK ortalamas 25.1 (SD:7.2) idi. VK ile bel a r s aras nda ki iliflki NP de anlaml idi (χ 2 = 21.4 p <0.05). Yaflam boyu bel a r s ile VK aras nda ise anlaml iliflki yoktu (Tablo 2). Tablo 1. Olgular n yafl da l mlar n n bel a r s varl ile iliflkisi. Yafl grubu Yaflam boyu bel a r s (%) Mevcut bel a r s (%) p=

3 F. Arasan ve ark. Tablo 2. Vücut kitle indeksi (VK ) ile bel a r s prevalans ve nokta prevalans aras ndaki iliflki. VK Yaflam boyu bel a r s (%) Mevcut bel a r s (%) < > Olgular n 181 i dahili, 297 si cerrahi birimlerde görev yapmaktayd. Bunlardan 22 si baflhemflire, 99 u sorumlu hemflire idi. Geri kalan hemflirelerin 68 i poliklinikte, 288 i ise yatakl serviste çal flmaktayd. Hemflirelerin çal flt klar birimler ve görevleri ile YBBP ve NP aras nda istatistiksel anlaml iliflki bulunmad. Benzer flekilde, çal flma flekli (oturma, ayakta durma, a r kald rma) ve haftal k çal flma süresi ile bel a r s aras nda anlaml iliflki tespit edilmedi. Di er yandan çal flma y l daha uzun ve günlük takip etmesi gereken hasta say s daha fazla olan hemflirelerde NP anlaml olarak yüksekti (s ras yla χ 2 = 7.83 p <0.05, χ 2 = 14.6 p.<0.01). Ayn flekilde daha uzun süredir çal flan hemflirelerde YBBP de yüksek bulundu (χ 2 = 10.2 p <0.05) (Tablo 3 ve 4). Sosyal durumlar de erlendirildi inde evlilerde bekarlara göre, aileleri ile birlikte yaflayanlarda evde veya lojmanda tek bafl na yaflayanlara göre ve iflyerine araç ile Tablo 3. Çal flma y l ile bel a r s prevalans ve nokta prevalans aras ndaki iliflki. Çal flma süresi /y l Yaflam boyu bel a r s (%) Mevcut bel a r s (%) > Tablo 4. Günlük takip edilen hasta say s ile bel a r s prevalans ve nokta prevalans aras ndaki iliflki. Hasta say s Yaflam boyu bel a r s (%) Mevcut bel a r s (%)

4 Cerrahpafla T p Derg 2009; 40(4): gelenlerde yürüyerek gelenlere göre bel a r s NP anlaml olarak daha yüksek bulundu (s ras yla χ 2 = 8.9 p <0.01, χ 2 = 9.51 p <0.01, / χ 2 = 8.35 p <0.05). YBBP yönünden ise farkl l k saptanmad (Tablo 5). flinden memnuniyet düzeyinin YBBP ve NP ye anlaml etkisi saptanmad. Hemflirelerin jinekolojik profilleri incelendi inde adet düzeninin, do um, düflük ve küretaj say s n n bel a r s s kl ile anlaml iliflkisi saptanmad. Ayn flekilde sigara kullan m ve alkol tüketimi ile egzersiz al flkanl - n n da bel a r s s kl üzerine anlaml etkisi tespit edilmedi. Tart flma Mesle e ba l hastal klar içinde kas iskelet sistemine ait rahats zl klar en s k karfl lafl lan d r ve bel a r s bu grup içinde önemli bir yer tutar [1-3]. Kald rma, itme, çekme, dönerek yere e ilme ve ani bel hareketleri yapmak zorunda kalan, sürekli oturarak veya ayakta çal flma gerektiren mesleklerde bel a r s n n s k oldu u bildirilmektedir [4]. Bu aç dan hemflirelik, bel a r s risk faktörlerinin birço unu bar nd ran, fiziksel ve psikolojik yönden zorlay c olabilen bir meslektir. Nitekim çal flmam zda hemflirelerde yaflam boyu prevalans h z (YBBP) %84 ve nokta prevalans h z (NP) ise %63 bulunmufltur. Literatürde konu ile ilgili epidemiyolojik çal flmalar farkl sonuçlar bildirmektedir. Larese ve Fiorito [9] ile Smedley ve ark. [10] n n yapt klar çal flmalarda %33 ile en düflük prevalans de erini bildirmifllerdir. En yüksek oran ise %87 ile Hofmann ve ark. [11] ile Karahan ve Bayraktar [12] n çal flmalar nda elde edilmifltir. Literatürde bildirilen NP ise %40 [13] ila %61 aras nda de iflmektedir [11]. Dolay s yla elde etti imizin prevalans h zlar n n yüksek ancak literatür ile uyumlu oldu u söylenebilir. Literatürde ortaya konan farkl oranlar n sebebi çal flmalar n yürütüldü ü bölgelerdeki co rafi ve kültürel de iflkenler olabilir. Gerçekten de hemflirelerde bel a r s prevalans h z ülkeden ülkeye de ifliklik göstermektedir [9-21]. Yeni Zelanda, talya, ngiltere, Çin kaynakl baz çal flmalar %40 n alt nda oranlar (s ras yla %31,%33,%33,%38) bildirirken, Almanya, ABD, Japonya kaynakl çal flmalarda %80 in üzerinde oranlar (s ras yla %87, %84, %82) ortaya konmufltur [9,10,15,16,19,20,21]. Bununla birlikte, ayn ülkeden Tablo 5. Olgular n medeni durum, yaflad klar yer ve hastaneye ulafl m flekli ile bel a r s prevalans ve nokta prevalans aras ndaki iliflki. Yaflam boyu bel a r s (%) Mevcut bel a r s (%) Medeni durum Evli Bekar Yaflad yer Aile ile birlikte Evde tek Lojmanda tek Ulafl m Servis Tek vas ta >1 vas ta Yayan p< p<

5 F. Arasan ve ark. de iflik oranlar bildirilmifl olmas çal flmalarda metodolojik farkl l klar n da ortaya ç kan sonuçlarda rol oynad n düflündürmektedir. Örne in talya dan 3 farkl çal flmada %33, %44, %86 olmak üzere 3 farkl prevalans h z bildirilmifltir [9,17,18]. Türkiye den bildirilen sonuçlar da benzer özellikler göstermektedir. Karahan ve Bayraktar [12] n 2004 ve Karahan ve ark. [14] n 2008 y l nda yapt klar 2 çal flmada s ras yla %87 ve %77 lik prevalans h zlar bildirmifltir. Bu çal flmalardan ilkinde yaflam boyu bel a r s sorgulanm fl, di erinde 12 ayl k bir dönem incelenmifltir. Tezel [22], kas iskelet sistemi rahats zl klar n sorgulad hemflirlerde, bel a r s prevalans n 6 ayl k dönem için %69 olarak bildirmifltir. Oswestry bel a r ölçe inin kullan ld Y lmaz ve Özkan [23] n çal flmas nda, süre k s tlamas yapmaks - z n, hemflirelerde bel a r s prevalans h z %39 olarak bildirilmifltir. Çal flmam zda ise YBBP ile NP bizim oluflturdu umuz risk faktörlerini içeren bir form ile sorguland. Bulunan %84 lük YBBP, Karahan ve Bayraktar n benzer metodolojik yap ya sahip 2004 de yay nlad çal flmas nda elde etti i %87 lik oran ile uyum göstermektedir. Çal flmam zda yafl ile yaflam boyu bel a r s aras nda pozitif yönde anlaml iliflki tespit edildi (χ 2 = 21.4 p =0.001). Literatürde konu ile ilgili tart flma devam etmektedir, sonucumuzu destekler yöndeki çal flmalar n aksine artan yaflla bel a r s prevalans n n azald n bildiren ve aralar nda iliflki ortaya koyamayan araflt rmalar da mevcuttur [3,24-31]. Artan yaflla birlikte lomber bölgede dejeneratif sürecin ilerlemesi ve mikrotravmalar n kümülatif etkilerinin ortaya ç kmas, çal flmam zda elde etti imiz gibi, yafl ile bel a r s prevalans aras nda pozitif yönde bir iliflkinin olmas gerekti ini düflündürmektedir. Di er taraftan bel a r s flikayeti olan genç hemflirelerin, a r ve zorlay c olan bu meslekten daha erken yaflta ayr lmalar, yafl ve bel a r s prevalans aras ndaki ters yöndeki iliflkiyi aç klayabilir. NP ile yafl aras nda ise anlaml iliflki saptanmam flt r. NP, anl k bel a r lar n göstermektedir. Her ne kadar yukar da öne sürdü ümüz mekanizma ile artan yafl n NP yi artt rmas beklense de bu sonuç elde edilmemifltir. Hemflirelerin vücut kitle indeksleri (VK ) ile NP aras ndaki anlaml iliflki (χ 2 = 21.4 p <0.05) çal flmam zda elde edilen di er bir sonuçtu. VK hesaplamas nda kullan lan iki de iflkenden biri olan vücut a rl n n bel a r s ndaki rolü çeflitli çal flmalara konu olmufltur. Leboeuf [32], 65 epidemiyolojik çal flman n derlemesi sonras kilo art fl ile bel a r s aras nda iliflki oldu u belirtmifltir. Hemflirelerde yap lan çal flmalarda ise Smedley ve ark. [33] ile Burgmeier ve ark. [6] yüksek VK ile benzer sonuçlar bildirmifllerdir. Yüksek kilonun artan mekanik yüklenme ve baz metabolik etkiler ile belin anatomik ve fonksiyonel yap s n bozarak a r ya neden olmas beklenebilir. Ancak bel a r s ile vücut a rl aras nda anlaml iliflki ortaya koymayan çal flmalar da mevcuttur [1,31,34]. VK nin di er bir de iflkeni olan boy ise, bel a r s nda daha az bahsedilen risk faktörlerindendir. Yine de hemflirelerin bel a r s nda uzun boyun daha riskli oldu u üzerinde durulmaktad r [3]. Bu çal flmada olgular n çal flt klar birim ve birimdeki görevlerinin bel a r s oluflumuna anlaml etki etmedi i görüldü. Benzer flekilde çal flma fleklinin (oturma, ayakta durma, öne e ilme), a r kald rman n ve haftal k çal flma süresinin bel a r s n n görülme riskini artt rd ancak istatisktiksel olarak fark oluflturmad tespit edildi. Sonuçlar m z k smen destekler yay nlar olmas na ra men kabul edilen görüfl a r kald rma, hastay döndürme-itme gibi hareketleri veya bu hareketlerin s k yap ld servislerde çal flman n hemflirelerde bel a r s için risk faktörü oldu u yönündedir [12,15,16,19, 22,23,30,35-37]. Sonucumuz, muhtemelen elde edilen yüksek bel a r s prevalans oranlar nedeniyle yukar da say lan risk faktörlerinin bel a r s olmayan grup ile karfl laflt r ld nda istatistiksel anlaml l k düzeyine ulaflamamas ndan kaynaklan yor olabilir. Ayr ca bel a r s için riskli olarak kabul edilebilecek birimlerde görev yapan hemflirelerin yard mc personel kullan m n n da bu sonuçta etkisi olabilir. Di er yandan çal flma y l daha uzun olan hemflirlerde YBBP ile NP istatistiksel olarak daha yüksek bulundu (s ras yla χ 2 = 10.2 p <0.05, χ 2 = 7.83 p <0.05). Benzer flekilde günlük takip etmesi gereken hasta say s daha fazla olan hemflirelerde NP anlaml olarak yüksekti (χ 2 = 14.6 p <0.01). Bu sonuçlar literatür bilgileri ile paralellik göstermektedir [17,23]. Çal flmam zda evli olan veya ailesiyle birlikte kalan hemflirlerde NP bekar veya lojmanda kalan meslektafllar na göre anlaml flekilde daha yüksekti (s ras yla χ 2 = 8.9 p <0.01, χ 2 = 9.51 p <0.01). Benzer flekilde çal flt birime herhangi bir vas ta ile gelenlerin NP si yürüyerek gelenlere göre istatistiksel olarak daha fazlayd (χ 2 = 140

6 Cerrahpafla T p Derg 2009; 40(4): p <0.05). YBBP de ise anlaml farkl l k saptanmad. Sosyal ve psikolojik yönden meydana gelebilecek çeflitli zorlanmalar n kiflide bel a r s na zemin haz rlayabilece i bilinmektedir [3,30]. Evlili in de bel a r s için risk faktörü oldu u literatürde bildirilmifltir [25,34,38]. Yaflanan evin sorumlulu un al nmas, aile içi sorunlar gibi pek çok faktör evli veya ailesi ile ayn evde yaflayan olgulardaki bel a r s s kl artt r yor olabilir. Yine bekar hemflirlerin genelde daha genç olmas da bu sonucun ortaya ç kmas nda rol alm fl olabilir. Bilindi i gibi çal flmam z ilerleyen yafl n YBBP yi anlaml flekilde artt rd n ortaya koymufltu. fl stresinin a r efli ini düflürerek, a r ile sonuçlanan kas gerginli i yaparak, kiflinin psikolojik ve emosyonel durumunu olumsuz yönde etkileyerek bel a r s s kl - n art rabildi i bildirilmifltir [39]. flinden memnuniyetsizli in de benzer bir etki göstermesi beklenebilir. Nitekim çeflitli çal flmalarda bel a r s ile ifl memnuniyetsizli i aras nda iliflki otaya konmufltur [3,17,30,34]. Ancak çal flmam zda meslek ve iflyeri memnuniyetsizli i ile bel a r s görülme s kl aras nda iliflki saptanamam flt r. Literatürde benzer sonuçlara da ulaflmak mümkündür [21,23,40]. Sigara kullan m diskte ve çevre yumuflak dokularda vazokonstriksiyon ile beslenmeyi bozup d fl etkenlere karfl daha duyarl hale getirerek bel a r s na neden olabilir [6,41,42]. Ancak çal flmam zda sigara ile bel a r s aras nda istatistiksel iliflki saptanmam flt r. Alkol tüketimi ile de benzer bir sonuç elde edilmifltir. Çal flmam za kat lan hemflirelerden 418 i (%87) alkol tüketmiyor, 312 si (%65) ise sigara içmiyordu, nadiren sigara içenlerin say s ise 58 (%12) idi. Çal flmam zla benzer sonuçlar bildiren çal flmalar olsa da özellikle bel a r s için risk faktörü kabul edilen sigara tüketiminin bel a r s ile iliflkisinin bulunmamas n n nedeni sigara içenler ile içmeyenler aras ndaki oransal büyük farkl l k olabilir [3,30,43]. Çal flmam zda düzenli egzersiz yapanlarda bel a r - s görülme s kl ara s ra yapanlar ve yapmayanlara göre daha azd (s ras yla %17, %56, %28) ancak istatistiksel farkl l k bulunmad. Bel a r s ile egzersiz konusunda literatürde farkl sonuçlar mevcuttur. Düzenli egzersizin bel a r s riskini azaltt n bildiren çal flmalar n yan nda etkisiz oldu unu belirten çal flmalar da [4,6,9,13,31,44] bulunmaktad r. Her ne kadar istatistiksel anlaml sonuç elde edilemediyse de klinik tecrübemiz düzenli egzersizin bel a r s nda koruyucu yönde etki yapt yönündedir. Son olarak, adet düzeni, do um, düflük ve küretaj say lar n n olgulardaki bel a r s s kl ile anlaml iliflkisi saptanmad. Gebelik sürecinde, do umda ve do um sonras nda meydana gelen hormonal ve mekanik de ifliklikler, lomber bölge ve pelviste kemik ve yumuflak doku üzerine binen yükte art fl bel a r s n n oluflmas na zemin haz rlayabilir [45]. Yap lan çal flmalardan baz lar bu görüflü desteklemektedir [46-48]. Ancak çal flmam zda oldu u gibi jinekolojik profil ile bel a r s aras nda iliflki bildirmeyen yay nlar da mevcuttur [3,31]. Sonuç olarak çal flmam zda fakülte hastanesinde görev yapan kad n hemflirelerde YBBP ile NP normal populasyona göre yüksek bulunmufl, VK, yafl, uzun çal flma y l, günlük takip edilen hasta say s ve baz sosyal faktörlerin bel a r s na zemin haz rlayabildi i ortaya konmufltur. Buna dayanarak hemflirelerde bel a r s s kl n azaltmak için bel okulu e itimlerine daha fazla yer verilmesi ve belin mekanik zorlanmalardan nas l korunabilece inin ö retilmesi gerekti ini düflünmekteyiz. Kaynaklar 1. Lorusso A, Bruno S, L Abbate N. Musculoskeletal complaints among Italian X-ray technologists. Ind Health 2007; 45: D raço lu D. Sa l k personelinde kas-iskelet sistemi a r lar. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2006; 26: Smedley J, Egger P, Cooper C, et al. Manual handling activities and risks of low back pain in nurses. Occup Environ Med 1995; 52: Burdorf A, Sorock G. Positive and negative evidence of risk factors for back disorders. Scand J Work Environ Health 1997; 23: Biering-Sørensen F. A prospective study of low back pain in a general population. Scand J Rehabil Med 1983; 15: Burgmeier AC, Blindauer B, Hecht MT. Les lombalgies en milieu hospitalier: aspects epidemiologiques et role des divers facteurs de risque. Rev Epidemiol Sante Publique 1988; 36:

7 F. Arasan ve ark. 7. Kaplan RM, Deyo RA. Back pain in health care workers. Occup Med 1988; 3: Choobineh A, Tabatabaei SH, Mokhtarzadeh A, Salehi M. Musculoskeletal problems among workers of an Iranian rubber factory. J Occup Health 2007; 49: Larese F, Fiorito A. Musculoskeletal disorders in hospital nurses: a comparison between two hospitals. Ergonomics 1994; 37: Smedley J, Egger P, Cooper C, Coggon D. Prospective cohort study of predictors of incident low back pain in nurses. BMJ 1997; 314: Hofmann F, Stössel U, Michaelis M, Nübling M, Siegel A. Low back pain and lumbago-sciatica in nurses and a reference group of clerks: results of a comparative prevalence study in Germany. Int Arch Occup Environ Health 2002; 75: Karahan A, Bayraktar N. Determination of the usage of body mechanics in clinical settings and the occurrence of low back pain in nurses. Int J Nurs Stud 2004; 41: Giannandrea F, Marini Bettolo P, Lezzi DF, Chirico F, Bernardini P. Assessing the risk of low back pain among healthcare workers using the Obwestry Disability Index. G Ital Med Lav Erg 2004; 26: [Cited in: In Lorusso A, Bruno S, L'Abbate N. A review of low back pain and musculoskeletal disorders among Italian nursing personnel. Ind Health 2007; 45: ]. 14. Karahan A, Kav S, Abbaso lu A, Do an N. Low back pain: prevalence and associated risk factors among hospital staff. J Adv Nurs 2009; 65: Alexopoulos EC, Burdorf A, Kalokerinou A. A comparative analysis on musculoskeletal disorders between Greek and Dutch nursing personnel. Int Arch Occup Environ Health 2006; 79: Yip VY. New low back pain in nurses: work activities, work stress and sedentary lifestyle. J Adv Nurs 2004; 46: Violante FS, Fiori M, Fiorentini C, Risi A, Garagnani G, Bonfiglioli R, Mattioli S. Associations of psychosocial and individual factors with three different categories of back disorder among nursing staff. J Occup Health 2004; 46: Corona G, Amedei F, Miselli F, Padalino MP, Tibaldi S, Franco G. Association between relational and organizational factors and occurrence of musculoskeletal disease in health personnel. G Ital Med Lav Ergon. 2005; 27: [Cited in: Lorusso A, Bruno S, L'Abbate N. A review of low back pain and musculoskeletal disorders among Italian nursing personnel. Ind Health 2007; 45: ]. 19. Smith DR, Kondo N, Tanaka E, Tanaka H, Hirasawa K, Yamagata Z. Musculoskeletal disorders among hospital nurses in rural Japan. Rural Remote Health 2003; 3: Byrns G, Reeder G, Jin G, Pachis K. Risk factors for work-related low back pain in registered nurses, and potential obstacles in using mechanical lifting devices. J Occup Environ Hyg 2004; 1: Harcombe H, McBride D, Derrett S, Gray A. Physical and psychosocial risk factors for musculoskeletal disorders in New Zealand nurses, postal workers and office workers. Inj Prev 2010; 16: Tezel A. Musculoskeletal complaints among a group of Turkish nurses. Int J Neurosci 2005; 115: Y lmaz E, Özkan S. Determination of the prevalence of low back pain among nurses working in hospitals. Turk J Phys Med Rehab 2008; 54: Stubbs DA, Buckle PW, Hudson MP, et al. Back pain in the nursing profession. I. Epidemiology and pilot methodology. Ergonomics 1983; 26: Bejia I, Younes M, Jamila HB, et al. Prevalence and factors associated to low back pain among hospital staff. Joint Bone Spine 2005; 72: Knibbe JJ, Friele RD. Prevalence of back pain and characteristics of the physical workload of community nurses. Ergonomics 1996; 39: Abenhaim L, Suissa S, Rossignol M. Risk of recurrence of occupational back pain over three year follow up. Br J Ind Med 1988; 45: Niedhammer I, Lert F, Marne MJ. Back pain and associated factors in French nurses. Int Arch Occup Environ Health 1994; 66: Maul I, Läubli T, Klipstein A, Krueger H. Course of low back pain among nurses: a longitudinal study across eight years. Occup Environ Med 2003; 60: Yip Y. A study of work stress, patient handling activities and the risk of low back pain among nurses in Hong Kong. J Adv Nurs 2001; 36:

8 Cerrahpafla T p Derg 2009; 40(4): Alt nel L, Köse KÇ, Alt nel EC. Profesyonel hastane çal flanlar nda bel a r s prevalans ve bel a r s n etkileyen faktörler. T p Araflt rmalar Dergisi 2007; 5: Leboeuf-Yde C. Body weight and low back pain. Spine ; 25: Smedley J, Trevelyan F, Inskip H, Buckle P, Cooper C, Coggon D. Impact of ergonomic intervention on back pain among nurses. Scand J Work Environ Health 2003; 29: Eryavuz M, Akkan A. Fabrika çal flanlar nda bel a r s risk faktörlerinin de erlendirilmesi. Türk Fiz T p Rehab Derg 2003; 49: Vieira ER, Kumar S, Coury HJ, Narayan Y. Low back problems and possible improvements in nursing jobs. J Adv Nurs 2006; 55: Sikiru L, Shmaila H. Prevalence and risk factors of low back pain among nurses in Africa: Nigerian and Ethiopian specialized hospitals survey study. East Afr J Public Health 2009; 6: Smith DR, Ohmura K, Yamagata Z, Minai J. Musculoskeletal disorders among female nurses in a rural Japanese hospital. Nurs Health Sci 2003; 5: Nas K, Gür A, Çevik R, Saraç AJ, Burkan YK, Alt nda Ö, ve ark. Hastane çal flanlar nda bel a r s s kl ve risk faktörleri. Ege Fiz T p Reh Derg 2001; 7: Burton AK, Tillotson KM. Psychosocial factors at work and musculoskeletal disease. Scand J Work Environ Health 1993; 19: Mehrdad R, Dennerlein JT, Haghighat M, Aminian O. Association between psychosocial factors and musculoskeletal symptoms among Iranian nurses. Am J Ind Med 2010; 53: Fogelholm RR, Alho AV. Smoking and intervertebral disc degeneration. Med Hypotheses 2001; 56: Teleko lu, Adak B, Kara M, Gürbüzo lu N. Hastane personelinde bel a r s. Romatizma 1997; 12: Volinn E. The epidemiology of low back pain in the rest of the world. Spine 1997: 22: Howel T. Musculoskeletal profile and incidence of musculoskletal injuries in light weight women rowers. Am J Sports Med 1984; 12: Eryavuz M. Bel a r s nedenleri ve epidemiyolojisi. Kutsal YG ed. Modern T p Seminerleri 11: Bel A r s nda 2000; Mihashi M, Adachi Y, Shouyama Y, Mouri F, Ishibashi N, Ishitake T. Menstrual disorders and their influence on low back pain among Japanese nurses. Ind Health 2009; 47: Svenson HO, Anderson GB. Low back pain years old men and women. Spine 1988; 17: Wijnhoven HA, de Vet HC, Smit HA, Picavet H. Hormonal and reproductive factors are associated with chronic low back pain and chronic upper extremity pain in women the MORGEN study. Spine 2006; 31: