Elaz ve Malatya artlar na Uygun Ekmeklik Bu day Çe itlerinin Belirlenmesi

Transkript

1 Elaz ve Malatya artlar na Uygun Ekmeklik Bu day Çe itlerinin Belirlenmesi Hasan KILIÇ 1 Selami YAZAR 2 Emin DÖNMEZ 2 rfan ERDEMC 1 Turgay SANAL 2 1.Güneydo u Anadolu Tar msal Ara t rma Enstitüsü Müdürlü ü PK: 72, Diyarbak r. 2.Tarla Bitkileri Merkez Ara t rma Enstitüsü Müdürlü ü, Ankara Özet Güneydo u Anadolu Bölgesinde 2001/2002, 2002/2003 ve 2003/2004 yeti tirme y llar nda Do u-geçit bölgesi olarak adland r lan Elaz ve Malatya illerinde kurulan denemelerde kamu ara t rma enstitülerince geli tirilen k l k/alternatif 25 ekmeklik bu day çe idine ait tane verimi ve kalite özellikleri incelenmi tir. Çe itler, deneme yerleri ve farkl y llardaki ya de i ikliklerine ba l olarak verim performanslar bak m ndan farkl l k göstermi lerdir. Verim potansiyelinin daha yüksek oldu u Elaz lokasyonunda 2002/2003 y l nda ya n dü üklü ünden dolay beklenen verimden oldukça dü ük verim al nm en yüksek tane verimi Yakar (250.4 kg/da) ve Altay (248.3 kg/da) çe itlerinden elde edilirken, ya n nispeten yüksek kaydedildi i 2003/2004 sezonunda en yüksek tane verimi Gün-91 (650.8 kg/da) çe idinden elde edilmi tir. Malatya lokasyonunda ise 2001/2002 y l nda en yüksek tane verimi Altay-2000 (417.5 kg/da) elde edilirken, 2002/2003 sezonunda Da da -94 (327.7) ve Altay-2000 (315.6) kg/da) çe itlerinden elde edilmi tir. Anahtar Kelimeler: Ekmeklik bu day, Tane verimi, Kalite, Adaptasyon, Elaz ve Malatya Abstract Determination of Bread Wheat Varieties Suitable in Elaz and Malatya Condition This research was conducted with 25 bread wheat varieties in Elaz and Malatya conditions. These consist of some commercial winter bread wheat varietys. The experiments were carried out between 2001/2002, 2002/2003 and 2003/2004 plant growing seasons. In this study, grain yield and quality traits of 25 different winter bread wheat varieties were compared in two different locations as Elaz and Malatya that are named as the Eastern Transitional Region. It was studied grain yield and quality traits. It was demonstrated that the grain yield of the varieties were affected differently by different locations and growing seasons The result indicated that Yakar (250.4 kg/da and Altay-2000 (248.3 kg/da) were found to be highest yielding cultivar in Elaz in extreme low rainfall condition in 2002/2003 season. However, Gün-91 (650.8 kg/da) was to be highest yielding cultivar in 2003/2004 season. In Malatya location, Altay-2000 (417.5 kg/da) was to be highest yielding in 2001/2002 season, while Da da -94 (327.7) and Altay-2000 (315.6) kg/da) gave high yield in 2002/2003 season. Key Words: Bread wheat, Grain yield, Quality, Adaptation, Elaz and Malatya province, 1. Giri Bu day n Dünyan n birçok ülkelerinde ana beslenme kayna olmas ona stratejik bir ürün özelli i kazand rm t r. Orta, Do u ve Güneydo u Anadolu Bölgesinin birle ti i üçgende geçit ku a olu turan ve kendine has iklim özelliklerine sahip Elazi ve Malatya 190,46 bin Ha. alan ile ülkemiz bu day alanlar n n yakla k %2,1 ini olu turmaktad r. Son y llarda dünya ikliminde meydana gelen de i meler ve istikrars z hava artlar yan nda bölgenin sahip oldu u co rafik yap nedeniyle kullan lan çe itlerin adaptasyon kabiliyetleri önemli bir unsur olarak öne ç kmaktad r. 78

2 Nüfusunun yakla k olarak üçte biri k rsal kesimde ya ayan, ekonomisinin önemli bir bölümü tar ma dayanan Elaz ve Malatya da, bu day bölgedeki un fabrikalar n n ihtiyac n kar lamaktan uzakt r. Ortalama tane verimi aç s ndan Elaz ilinde 345,6 kg/da, Malatya bölgesinde ise 216 kg/da olarak bildirilmektedir (Anonim 2005). Bölgede en fazla ekilen ekmeklik bu day çe itleri A ure, Bezostay-1, Gerek-79 k l k çe itlerin yan nda yer yer yazl k Cumhuriyet-75 e de rastlan lmaktad r. Do u Anadolu Bölgesi nde ekimi yayg n olan K rik, Tir ve A ure gibi lokal çe itlerin genelde uzun boylu, zay f sapl, hastal klara hassas, k a mukavemetleri zay f, verim potansiyelleri dü ük alternatif karakterli beyaz taneli, ilkbaharda ekildiklerinde bile çok h zl geli me gösterebilen çe itlerdir (Olgun ve ark., 1999). Ele al nan geçit bölgesinde Güneydo u Anadolu Tar msal Ara t rma Enstitüsü d nda tar msal ara t rma yürüten bir kurulu bulunmamaktad r. Benzer çal malar civar illerde yürütülmektedir. Ak nc ve ark. (2001) Diyarbak r artlar nda 21 k l k ve yazl k ekmeklik bu day çe itleri ile yürüttükleri bir çal mada, en yüksek tane veriminin k l klarda Pehlivan çe idinden elde ettiklerini bildirmektedirler. Yalvaç ve ark.(1999), 9 ekmeklik bu day çe idi ile Orta Anadolu artlar nda K raç-66, Bolal- 2973, Bezostaya-1, Gerek-79, Gün-91, M zrak, Türkmen, Uzunyayla ve Yakar çe itleri yer ald 9 ekmeklik bu day çe idi ile yürüttükleri bir çal mada, Uzunyayla çe idi hariç di er tüm çe itlerin negatif a de erine sahip olmalar yan nda b de erlerinin de 1 den yüksek olmas bu çe itlerin genetik potansiyellerinin yüksek oldu unu ve iyi çevrelerde uygun yeti tirme teknikleri kullan larak yeti tirildiklerinde yüksek verimin al nabilece ini bildirmektedirler. Söz konusu çe itler kalite yönüyle ele al nd klar nda, en yüksek fiziksel de erlerin Bezostaya-1, Yakar-99, Türkmen ve Uzunyayla çe itlerinden elde edildi ini, hektolitre a rl en dü ük çe idin Gerek-79, bin tane a rl en dü ük çe idin de Gün-91 oldu unu, çe itler bütün olarak de erlendirildi inde Bezostaya- 1 ve Gün-91 in birinci s n f ekmeklik gruba dahil olduklar n bildirmektedirler. Aydo an ve ark. (2004), 19 k l k ekmeklik bu day çe idi ile Orta Anadolu artlar nda yürüttükleri bir çal mada, en yüksek tane veriminin Karahan-99, Gerek-79 ve Da da -94 ten elde edildi ini, kalite yönünden kizce-96 n n mini SDS yönünden öne ç kt n, Karahan-99 nda bölgede kaliteye cevap verebilecek beyaz taneli bir çe it olarak tespit ettiklerini bildirmektedirler. K l ç (2005), alternatif ve yazl k ekmeklik bu day çe itleri ile Güneydo u Anadolu bölgesinin 4 farkl lokasyonunda yürüttü ü çal malarda, Elaz ve Malatya lokasyonlar na benzer özellik gösteren Ergani bölgesinde en yüksek tane veriminin Pehlivan çe idinden sa land n ; Diyarbak r artlar nda 25 yazl k ve k l k çe idin yer ald bir çal mada, k n sert ya and 2003/2004 üretim sezonunda Katea-1 çe idi en yüksek tane verimi sa lam t r (K l ç ve ark., 2005). Özellikle Malatya bölgesinde zaman zaman kurakl n ya anmas bu day verimini s n rlay c önemli bir faktör olarak görülmektedir. Arazilerin parçal ve e imli olmas, mekanizasyonun önünde en büyük engel olarak görülmektedir. Bölgeyi hedef alan bir slah program olmamakla birlikte kamu ara t rma enstitülerince k l k ku ak için geli tirilen çe it ve hatlar n uygun olanlar n belirlemek amac yla ülkesel program dâhilinde y llar aras nda bölgede 25 çe itten olu an denemeler kurulmu tur. 2. Materyal ve Yöntem Çe itler: Kamu ara t rma enstitülerine ait Çizelge 1 de verilen k l k veya alternatif karakterli çe itler kullan lm t r Çevreler: Güneydo u Anadolu, Orta Anadolu ve Do u Anadolu üçgeninde kalan ve geçit bölgesi olarak adland r lan Malatya ilinde 2001/2002 ve 2002/2003 üretim y l nda, Elaz ilinde ise 2002/2003, 2003/2004 üretim y llar nda denemeler kurulmu tur. 79

3 Çizelge 1. Denemede kullan lan ekmeklik çe itler NO Çe it Ad NO Çe it Ad 1 Gün Kutluk-94 2 kizce K rg z-95 3 M zrak Süzen-97 4 Yakar Aytin-98 5 Türkmen 18 Harmankaya 6 Prostar 19 Altay K rkp nar Bezostaya-1 8 Kate A-1 21 Demir Pehlivan 22 Do u Saroz Lancer 11 Da da Karasu K nac Palandöken 13 Gerek Deneme Yerinin Toprak ve klim Özellikleri: Elaz : Do u Anadolu Bölgesinin güneybat s nda, Yukar F rat Bölümünde yer almaktad r. Yüzölçümü Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve do al göl alanlar olmak üzere toplam Km 2 dir. Denizden yüksekli i metre olan Elaz, yeryüzü ekilleri aç s ndan topraklar n da l k alanlar, platolar ve ovalar olu turmaktad r. Türkiye topraklar n n % 0,12 sini meydana getiren il sahas, 40º 21 ile 38º 30 do u boylamlar, 38º 17 ile 39º 11 kuzey enlemleri aras nda kalmaktad r. Bu çerçeve içinde ekil olarak kabaca bir dikdörtgene benzeyen Elaz ili topraklar n n D-B do rultusundaki uzunlu u yakla k 150 km. K-G yönündeki geni li i ise yakla k 65 km. civar ndad r. Malatya: Malatya Do u Anadolu Bölgesinin yukar F rat havzas nda 38 derece 21 dakika kuzey enlemi 38 derece 19 dakika do u boylam aras nda kalmaktad r. Yüzölçümü kilometrekaredir. Rak m ortalama 900 metre, iklim karasal ile Akdeniz iklimi aras nda mikro klimad r. Ovan n yüzölçümü 830 km 2 'yi bulur. Bat -do u yönünde uzanan Malatya Ovas bir çöküntü alan d r. Akarsular n alüvyonlar ile dolmas sonucu olu mu tur. Akarsular n ta d bu genç dolgu maddelerinin kal nl 50 ile 100 metre aras nda de i mektedir. Dolgu tabakas n n kal nl, ovan n kenarlar na do ru incelir. Ova genellikle düzdür. Ancak çevreden inen küçük akarsular n vadilerinde derinlik m.ye ula r. Böylece hafif dalgal bir yap olu mu tur. Malatya Ovas, kal n bir toprak tabakas ile kapl olup, verimlidir. Çok geçirgen oldu undan su tutmaz ve çabuk kurur. Bu nedenle, tar msal üretim aç s ndan sulama son derece önemlidir Çizelge 2. Ara t rman n yürütüldü ü lokasyonlara ait ya miktarlar (mm.) Y llar Elaz Malatya Uzun y llar 439, / ,2 364,4 2002/ ,6 373,2 2003/ , Yöntem Denemeler tesadüf bloklar deneme deseninde dört tekerrürlü olarak kurulmu tur. Parseller 6 m boyunda s ra aras 20 cm olmak üzere 6 s ral olarak her çe itten 450 tohum/m 2 olacak ekilde ekim yap lm t r. Ekimler deneme mibzeriyle, parseller aras nda bir s ra bo luk kalacak ekilde 80

4 ekilmi tir. Toprak analiz raporlar dikkate al narak, her iki ilde de 10 kg/da saf azot ve 6 kg/da saf fosfor, kullan lm t r. Fosforun tamam ile azotun yar s ekimle, kalan azotun yar s da sapa kalkma döneminde verilmi tir. Denemeler ya a dayal artlarda yürütülmü tür. Hasat olgunlu una gelen parsellerde hasat, Hege 140 (1.2 m) parsel biçerdöveri ile yap lm t r. Materyalde hektolitre bin dane a rl Uluöz (1965) e göre belirlenmi tir. Zeleny sedimentasyon testi, yumu ama derecesi, absorpsiyon ve alverograf (W) de erleri Williams ve ark. (1988), Özkaya ve Kahveci (1990) ye göre yap lm t r. Protein ve rutubet miktar Kjeldal ve etüv yöntemi kullan larak kalibre edilen Near Infrared Spectroskopi (NIR) cihaz ile tayin edilmi tir. Ara t rmada elde edilen gözlemlere ait de erlerin varyans analizleri JMP-501" paket program kullan larak yap lm t r. Önemli bulunan faktör ortalamalar aras ndaki fark E.G.F. (%5) e göre grupland r lm t r. Çizelge 3. Elaz ve Malatya illeri tah l ürünlerine ait ekili miktarlar (2005) Y llar Elaz 1000 Ha Verim kg/da Malatya 1000 Ha. Verim kg/da Bu day ,8 Arpa 32, ,9 216,9 Kaynak: TU K, Ara t rma Bulgular ve Tart ma Çizelge 4. Elaz ili tane verimine ait varyans analiz sonuçlar Kaynaklar S.D Kareler Ortalamas 2002/ /2004 Çe it ,65** 16525,2*** Tekerrür , ,7 Hata , ,2 C. Genel 99 DK% 16,5 9,4 *p= 0.05; **p= 0.01; ***p= seviyesinde önemli Çizelge 4 de görüldü ü gibi, yap lan varyans analizlerinde, Elaz lokasyonunda çe itler aras nda her iki y lda da P=0.01 seviyesinde önemli bir fark görülmü tür. Elaz loksayonuna ait elde edilen ortalama tane verimi ve olu an gruplar Çizelge 5 te verilmi tir. Çizelge 5 te denemelerin yürütüldü ü 2002/2003 y l nda bölgede %30 oran nda az ya dü mesinden dolay nispi bir kurakl k ya anm t r (300 mm). Bu y lda en yüksek tane verimi Yakar- 99 (250.4 kg/da), Altay-2000 (248.2 kg/da ve Saroz-95 (242.9 kg/da) çe itlerinden elde edilirken, en dü ük tane verimi Bezostaya-1 (153.8 kg/da), K rg z-95 (157.1 kg/da) ve Aytin-98 (160 kg/da) çe itlerinden elde edilmi tir. Uzun Y llar ortalaman n üzerinde ya n al nd (545.7 mm) 2003/2004 sezonunda artan ya a paralel tane verimlerinde bir söz konusu olmu tur. Bu itibarla en yüksek tane verimi Gün-91 (650.8 kg/da) ve Pehlivan (590.2 kg/da) çe itlerinden elde edilirken, en dü ük tane verimi de Kutluk-94 (367.3 kg/da) ve Karasu-90 (371.3 kg/da) çe itlerinden elde edilmi tir. 81

5 Çizelge 5. Tane verimi için Elaz iline ait genotip ortalamalar ve olu an gruplar (kg/da) Çe it 2002/ /2004 Tane Verimi kg/da Tane Verimi kg/da Ort. Gün ,2 a-e 650,8 a 435,0 kizce ,2 b-g 527,1 bcd 363,1 M zrak ,2 a-f 441,0 fgh 325,1 Yakar ,4 a 483,5 def 367,0 Türkmen 181,8 d-g 475,8 d-g 328,8 Prostar 192,9 c-g 494,8 def 343,9 K rkp nar 225,8 a-d 493,5 def 359,7 Kate A-1 177,9 efg 567,5 bc 372,7 Pehlivan 208,3 a-f 590,2 ab 399,3 Saroz ,9 ab 519,8 cde 381,4 Da da 177,9 efg 518,8 cde 348,3 K nac ,6 c-g 528,1 bcd 361,4 Gerek ,4 fg 461,3 e-h 315,8 Kutluk ,5 c-g 367,3 279,9 K rg z ,1 g 520,6 cde 338,9 Süzen ,9 d-g 412,3 gh 297,6 Aytin ,0 g 466,5 d-g 313,2 H.Kaya 188,3 c-g 455,8 e-h 322,1 Altay ,3 a 459,4 e-h 353,9 Bezostaya- 153,8 g 528,3 bcd 341,0 Demir ,5 abc 507,3 cde 369,9 Do u ,6 b-g 511,9 cde 355,7 Lancer 190,0 c-g 400,2 gh 295,1 Karasu ,3 c-g 371,3 283,8 Palandöken 230,8 abc 499,4 def 365,1 E.G.F ,6 65,0 D.K % 16,5 9,4 Benzer harf grubuna ait de erler E.G.F testine göre %5 seviyesinde farkl de ildir Çizelge 6 da 2002/2003 y l na ait tekerrürsüz yap lan kalite analizlerinde istatistiki bir de erlendirme yap lamam t r. Ancak bir fikir vermesi aç s ndan baz mukayeseler yap lm t r. Özellikle Demir-2000 çe idinin ço u kalite özellikleri yönünden öne ç km olmas dikkati çekmi tir. 82

6 Çizelge 6. Ele al nan çe itlerin Elaz lokasyonuna ait baz kalite özellikleri (2002/2003) C/M Pedigri Renk PS Hlt A 1000TA TP% Sed mm. W Abs% YD Gün-91 K 60,4 79,1 30,7 12,7 33,0 164,0 63,4 150 kizce-96 K 60,0 78,7 28,9 11,5 31,0 168,0 59,3 85 M zrak-98 B 69,0 74,8 26,2 11,5 34,0 121,0 58,8 170 Yakar-99 B 65,6 77,5 25,9 12,1 34,0 169,0 56,8 95 Türkmen B 57,5 79,1 30,1 13,5 35,0 173,0 65,2 215 Prostor K 62,8 75,2 30,1 12,5 30,0 103,0 58,0 200 K rkp nar B 65,3 75,9 27,8 11,7 26,0 111,0 55,0 150 Kate A-1 K 60,5 73,6 24,1 13,4 48,0 148,0 59,7 210 Pehlivan K 59,1 77,6 35,2 12,9 26,0 163,0 61,3 80 Saroz-95 B 55,0 77,0 32,9 11,9 21,0 168,0 62,5 210 Da da B 63,9 75,0 29,4 11,7 34,0 206,0 48,8 155 K nac -97 K Gerek-79 B 64,2 75,2 21,1 11,4 27,0 78,0 52,8 240 Kutluk-94 B 65,7 76,7 26,4 11,6 26,0 96,0 52,8 230 K rg z-95 B 54,4 73,0 28,7 12,8 27,0 117,0 55,7 230 Süzen-97 B 66,2 76,0 34,2 11,6 29,0 151,0 53,8 230 Aytin-98 B 66,4 77,8 30,2 11,9 38,0 237,0 54,1 100 Harmankaya K 60,2 77,0 29,5 11,4 31,0 138,0 55,7 205 Altay-2000 B Bezostaya-1 K 56,5 78,5 35,4 11,2 29,0 148,0 58,8 265 Demir-2000 K 55,6 79,0 34,6 13,3 38,0 241,0 58,7 175 Do u-88 K 58,4 77,7 25,2 11,9 36,0 134,0 59,7 180 Lancer K 54,7 76,6 27,7 12,1 27,0 81,0 56,1 175 Karasu-90 K 57,3 77,0 28,3 12,5 33,0 133,0 55,5 110 Palandöken B 63,9 76,9 34,0 11,1 26,0 123,0 55,5 160 Ortalama 61,0 76,7 29,4 12,1 31,3 146,6 57,3 174,8 Malatya Lokasyonu Çizelge 7. Malatya ili bu day tane verimine ait varyans analiz sonuçlar Kareler Ortalamas Kaynaklar S.D 2001/ /2003 Çe it ,78* 1900,7 Tekerrür , Hata ,52 C. Genel 74 DK% 19,4 17,6 *p= 0.05; **p= 0.01; ***p= seviyesinde önemli Çizelge 7 de Malatya ilinde kurulmu olan 25 ekmeklik bu day çe idi ile yap lan varyans analizinde, 2001/2002 y l nda P=0.05 seviyesinde önemli farkl l k tespit edilirken 2002/2003 y l nda ise farkl l k tespit edilememi tir. Malatya loksayonuna ait elde edilen ortalama tane verimi ve olu an gruplar Çizelge 8 de verilmi tir. 83

7 Çizelge 8 de yap lan grupland rmada, uzun y llar ortalamas na yak n ya n al nd 2001/2002 y l nda en yüksek tane verimi Altay-200 (417.5 kg/da) ve Kutluk-94 (363,1 kg/da) çe itlerinden elde edilirken, en dü ük tane verimi de M zrak-98 (213.3 kg/da) ve Gerek-79 (222.3 kg/da) çe itlerinde elde edilmi tir. 2002/2003 y l nda ise en önemli bir istatistiki fark görülmemekle birlikte en yüksek tane verimi birinci y lda oldu u gibi Altay-2000 (315.6 kg/da) den elde edilmi tir. En dü ük tane verimi de Palandöken-97 çe idinden (225.7 kg/da) elde edilmi tir Çizelge 8. Tane verimi için Malatya iline ait çe it ortalamalar ve olu an gruplar (kg/da) Çe itler Tane Verimi kg/da 2001/ /2003 Ort. Gün ,6 b-g 288,6 297,6 kizce ,1 a-d 235,6 287,8 M zrak ,3 g 260,3 236,8 Yakar ,6 b-g 281,7 282,7 Türkmen 256,4 c-g 244,9 250,7 Prostar 299,6 b-g 277,1 288,4 K rkp nar 280,2 b-g 288,9 284,6 Kate A-1 282,3 b-g 274,1 278,2 Pehlivan 307,6 b-g 269,6 288,6 Saroz ,0 efg 267,8 248,9 Da da 290,3 b-g 327,7 309,0 K nac ,1 a-e 271,4 297,2 Gerek ,3 fg 240,7 231,5 Kutluk ,1 ab 292,3 327,7 K rg z ,8 b-g 273,7 276,8 Süzen ,2 b-g 269,8 277,0 Aytin ,2 d-g 248,1 249,1 H.Kaya 315,8 b-f 246,5 281,1 Altay ,5 a 315,6 366,5 Bezostaya-1 295,0 b-g 282,3 288,7 Demir ,2 abc 300,0 324,6 Do u ,9 abc 238,2 292,6 Lancer 272,2 b-g 248,2 260,2 Karasu ,3 b-f 278,8 296,1 Palandöke 297,8 b-g 225,7 261,7 E.G.F ÖD DK% Benzer harf grubuna ait de erler E.G.F testine göre %5 seviyesinde farkl de ildir Çizelge 9 da sekiz kalite özelli i aç s ndan yap lan de erlendirmelerde, önemli farkl l klar tespit edilmi tir. Tüm kalite özellikleri aç s ndan en yüksek de erleri bir çe itte bulmak oldukça zordur. Bununla birlikte tane sertli i yönünden kizce-96 ve Lancer çe itleri; bin tane a rl aç s ndan Pehlivan, tanede protein aç s ndan Bezostaya-1 ve Karasu-90, zeleny sedimentasyonu aç s ndan Yakar-99, Do u-88 ve Gün-91; Enerji (W) de eri aç s ndan, Bezostaya ve Karasu-90; Absorbsiyon oran aç s ndan, Pehlivan ve Demir-2000; yumu ama derecesi aç s ndan Altay-2000, Karasu-90 ve Bezostya-1 çe itleri ön plana ç km t r. 84

8 Türkiye de en kaliteli çe it olarak bilinen Bezostaya di er çe itlere göre daha stabil kalite özelli ini gösterirken (Atl, 1987), en kaliteli bisküvilik çe idin de Gerek-79 oldu u tespit edilmi tir (Atl, 1999). Atl (1987), protein oranlar bak m ndan 45 lokasyon ortalamas na göre en stabil çe itlerin Bezostaya, ve Lancer oldu unu, ekmek hacmi yönünden en yüksek ortalama de er, Haymana-79 çe idinde olmas na kar n, en stabil çe idin Bezostaya oldu unu bildirmektedir. Çizelge 9. Ele al nan çe itlerin Malatya lokasyonuna ait baz kalite özellikleri ortalama de erleri (2002/2003) Çe itler Renk PSI Hlt A 1000 TA TP% Sed. W Abs% YD Gün-91 K 53,70efg 77,6ab 31,3 13,9 42,0a 173,5bc 58,1abc 145,0fg kizce-96 K 49,35g 78,0a 29,8 13,2 34,5b-f 129,5def 55,9b-f 172,5c-g M zrak-98 B 67,60abc 73,1f 30,1 13,0 34,0b-f 88,5gh 52,7efg 190,0b-f Yakar-99 B 66,65a-d 76,7a-d 31,0 13,3 40,5ab 107,5efg 55,0b-g 205,0b-f Türkmen B 58,20b-g 78,0a 29,1 13,6 35,0b-f 103,5 efg 56,2b-e 227,5a-d Prostor K 62,60a-f 75,0b-f 33,4 13,2 29,0e-h 61,5 h 55,4b-g 282,5a K.P nar-79 B 69,55ab 74,5c-f 30,1 12,0 29,0e-h 94,0fgh 52,8d-g 180,0b-f Katea-1 K 59,60b-g 73,7ef 28,3 13,9 39,5abc 136,5cde 57,9abc 162,5d-g Pehlivan K 58,00b-g 76,8a-d 34,6 13,9 35,5a-e 115,0d-g 60,5a 222,5a-e K nac -97 K 68,70abc 75,0b-f 28,6 12,4 36,0a-d 94,5fgh 52,2fg 165,0d-g Gerek79 B 68,15abc 74,2def 29,3 12,7 35,0b-f 107,5efg 52,2g 145,0fg Kutluk-94 B 69,30abc 73,1f 30,5 13,2 31,5d-g 79,0gh 54,7c-g 230,0a-d K rg z-95 K 65,95a-d 74,1def 29,3 13,2 31,0d-g 77,5fg 56,2be 245,0ab Süzen-97 B 73,95a 75,1b-f 28,8 12,7 28,5fgh 87,0gh 48,5h 172,5c-g H.Kaya K 57,60c-g 74,2def 28,3 13,4 30,0d-g 105,0efg 56,4bcd 242,5ab Altay-2000 B 68,75a-f 77,6 ab 30,8 12,7 36,5a-f 132,5def 52,4fg 105,0g Bezostaya-1 K 62,05d-g 76,7a-f 31,4 14,9 39,0abc 219,0a 58,6ab 110,0g Demir-2000 K 55,65a-e 77,2abc 30,2 13,0 33,0c-f 149,0cd 60,4a 240,0abc Do u-88 K 65,45f-g 77,5ab 32,0 13,3 40,5ab 134,5c-f 57,7abc 157,5efg Lancer K 53,45b-g 74,6c-f 29,6 13,6 23,0 h 77,5gh 57,3abc 195,0b-f Karasu-90 K 58,40abc 76,0 a-e 32,7 14,3 33,5c-f 204,0 ab 55,6b-g 105,0g P.Döken-97 B 67,95 76,4a-e 27,7 12,2 25,5gh 81,5gh 53,6d-g 182,5b-f E.G.F.(0,05) 11,60 2,8 ÖD ÖD 6,7 40,6 3,68 68,9 DK% 9,09 1,75 10,7 6,3 9,6 16,8 3,2 17,8 Benzer harf grubuna ait de erler E.G.F testine göre %5 seviyesinde farkl de ildir 4. Sonuç Denemelerin yürütüldü ü ve Do u geçit bölgesi olarak adland r lan her iki ilde de bu day tar m büyük ölçüde ya a dayal artlarda yap lmaktad r. Bu day verimi, y ll k ya miktar yan nda ya n da l m ile paralellik arz etmektedir. Her iki lokasyonda da sanayici talepleri Pazar fiyatlar göz önüne al nd nda dü ük verime ra men Bezostaya n n vazgeçilmez oldu u bilinmektedir. Çe it tercihleri üretici, sanayici ve tüketici üçgeninde arz -talep ve pazar fiyatlar taraf ndan dengelendi i bilinen bir gerçektir. Bununla beraber, Elaz bölgesi nispeten daha so uk ve daha ya l d r. Münavebenin uyguland bu ilde bu day n verimi de yüksektir. Kurakl n ya and 2002/2003 y l gibi kötü artlar için tane verimi aç s ndan Yakar-99, Altay-2000 ve Saroz çe itleri, uzun y llar ortalamas n n üzerinde ya n al nd (545.7 mm) 2003/2004 sezonuna benzer iyi çevre artlar nda Gün-91 ve Pehlivan çe itleri önerilmi tir. 85

9 Y ll k ortalama ya 372 mm civar nda olan Malatya bölgesinde zaman zaman kurakl k verimi s n rlay c önemli bir faktör olarak kar m za ç kmaktad r. ki y ll k çal maya göre en uygun çe itlerin s ras yla Altay-2000 ve Da da -94 oldu u tespit edilmi tir. Kaynaklar Ak nc C, Y ld r m M ve Sönmez N (2001) Diyarbak r Kuru Ko ullar nda Baz ekmeklik Bu day Çe it ve hatlar n n Verim ve Verim Unsurlar n n Belirlenmesi. GAP II. Tar m Kongresi. (24-26 Ekimm 2001).Cilt 2, s: Anonim (2004) Devlet Meteoroloji Genel Müdürlü ü, Elaz Meteoroloji Müdürlü ü Gözlem kay tlar. Anonim (2005) Ba bakanl k Türkiye statistik Kurumu Tar msal Yap ve Üretim Fiyat De er Atl A (1987) K l k Tah l Üretim Bölgelerimizde Yeti tirilen Baz Ekmeklik ve Makarnal k Bu day Çe itlerinin Kaliteleri ile Kalite Kriterlerinin Stabilitesi Üzerine Ara t rmalar. Sayfa Türkiye Tah l Sempozyumu, 6-9 Ekim 1987, Bursa. Atl A (1999) Bu day ve ürünleri Kalitesi. Hububat Sempozyumu. Edt. H.Ekiz (8-11 Haziran 1999 Konya), s: Aydo an S, ahin M, Göçmen A ve Akçura M (2004) Orta Anadolu nun De i ik Ekolojilerinde Ekmeklik ve Makarnal k Bu day Çe itlerinin Farkl Çevrelerde Tane Verimi ve Baz Kalite Özelliklerinin ncelenmesi. Bitkisel Ara t rma Dergisi (2004) 1:39-47 K l ç H (2005) DAP projesi. Kocaköy, Ergani, Egil, Mermer ve Kahta. Güneydo u Anadolu Tar msal Ara t rma Enst. Yay n No: 2005/1 K l ç H, Erdemci, Karahan T, Akta H, Karahan H ve Kendal E (2005) Güneydo u Anadolu Bölgesi artlar nda Baz Ekmeklik Bu day Çe itlerinin Verim Stabiliteleri Üzerine Ara t rmalar. GAP IV Tar m Kongresi (21-23 Eylül 2005 anl urfa. S Olgun M, Y ld r m T ve Partigöç F (1999) Do u Anadolu Bölgesi nde Baz Bu day Çe itlerine Ait Çe itli Özelliklerin Belirlenmesi. Hububat Sempozyumu (8-11 Haziran 1999 Konya s: Özkaya H ve Kahveci B (1990) Tah l Ürünleri ve Analizleri. G da Teknolojisi Yay nlar No: 11, 152 s. Ankara Uluöz M (1965) Bu dau Unu ve Ekmek analiz Metodlar. Ege Üniv. Ziraat Fak. Yay. No. 57, izmir Williams P, El-Haremein FJ, Nakkoul H and Rihavi S (1988) Crop Quality Evaluation Methods and Guidelines. ICARDA, Technical Manual 14 (Rev.1) Yalvaç K, Atl A, Çetin L, Dü ünceli F, Tuncer T, Ozan AN, Albustan S, Yazar S, Zincirci N, Eser V, ve Baran (1999) tarla Bitkileri Merkez Ara t rma Enstitüsü nün Geli tirdi i Ekmeklik ve Makarnal k Bu day Çe itlerinin Orta Anadolu da Verim, Kalite ve Hastal klara Dayan kl l k Durumlar. Hububat Sempozyumu. Edt. H.Ekiz (8-11 Haziran 1999 Konya), s: