KÜÇÜK HAYVAN VETERĐNER HEKĐMLĐK (KHVH) HĐZMETLERĐNĐN VETERĐNER HALK SAĞLIĞINDAKĐ (VHS) YERĐ VE TEK TIP TEK SAĞLIK

Transkript

1 KÜÇÜK HAYVAN VETERĐNER HEKĐMLĐK (KHVH) HĐZMETLERĐNĐN VETERĐNER HALK SAĞLIĞINDAKĐ (VHS) YERĐ VE TEK TIP TEK SAĞLIK Adnan SERPEN Veteriner Hekim ĐZMĐR Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi Giriş: Tarımdan sanayiye nüfus kayması ülkemizde izlenen sanayileşme siyasetinin kaçınılmaz sonu cudur.bu nedenle 20.yy ın en önemli özelliklerinden birisi sanayileşen toplumlarda ortaya çıkan kent leşme olgusudur.21.yy ın başlarında 7 milyarı bulan dünya nüfusunun yarıya yakın bölümü kentlerde yaşamaktadır.ülkemizde 2007 de yapılan adrese dayalı nüfus sayımına göre nüfusun % 70.5 i kentler de yaşamaktadır.fakat Türkiye de kentsel alanda çeşitli olanakların yetersizliği bu sorunlu kentleşmeyi temel sorunlardan biri haline getirmektedir.son yıllarda kapsamı gittikçe genişleyen ve çevre sağlığı so runları,besin güvenliği v.s gibi sorunlar toplum sağlığı açısından büyük önem arz etmektedir.çünkü in san kent yaşamı içinde daima kent ekosistemi içinde hayvan ve çevre ile ilişki ve temas halindedir.đn san ile hayvan arasındaki bu ilişki dünyanın kurulduğu günden,ilk insanın yaradılışından,ortaya çıkma sından bugüne çeşitli şekillerde sürüp gelmektedir.bu ikili arasındaki ilişki hiçbir zaman kopmamış ak sine insanoğlu ne kadar modern,çağdaş yaşam olanaklarına sahip olursa olsun kendi yaşam alanı olan e vin içine kadar girmiştir.fakat kent yaşamı içinde iç içe yaşayan insanlarımız bu ilişki sırasında farkın da olmadan bazı sağlık riskleriyle karşı karşıyadırlar.bu risklerin en önemlisi;bugün insan sağlığını teh dit eden,sayıları toplam 1415 adeti bulan patojenlerin % 61 ini oluşturan ve gittikçe küreselleşen 868 adet,zoonoz ( hayvandan insana geçen ) adını verdiğimiz zoonotik patojenlerin yarattığı risklerdir.o nedenle kent yaşamında ailenin bir parçası haline gelen hayvanların insan ile ilişkisinin sağlıklı olabil mesi için her iki canlı grubunun da birbirlerinin yaşamını bir takım risklere sokmadan sürdürmeleri ge rekmektedir.đşte bu da her iki canlı grubunun ancak sağlıklı bir çevrede hiçbir risk taşımadan yürütme leri gerekir.sağlıklı bir çevre sağlıklı bir kent ekosistemi ile olur.çevre,insan ve hayvan kentsel ekosis temin ayrılması parçasıdır.bu üçlü arasında ki sağlıklı bir ilişkinin sürdürülebilirliğini sağlayan kentsel ekosistem sağlığının gerçekleşmesinde en büyük pay,küçük hayvan veteriner hekimlik (KHVH) hizme ti veren serbest çalışan veteriner hekimlerimizindir.verdikleri hizmet doğrudan halk sağlığı (HS) kon septi içinde yer alan veteriner halk sağlığı (VHS) hizmeti olup VHS nın en önemli hizmetlerinden birisi dir.o nedenledir ki KHVH hizmeti veren,kent merkezlerinde çalışan serbest veteriner hekim meslektaş larımız HS nın korunmasında,yerelde insan odaklı çok önemli bir kamu hizmeti vermektedirler.bu hiz met;hayvandan her an temas veya hava yoluyla veya çeşitli şekillerde biyolojik kirlenmeye bağlı besin bulaşlarıyla geçmesi muhtemel 868 adet virüs ve prion,bakteri ve riketsiya,mantar,protozoa ve hel mint in önlenmesi için pet-hayvanlara verilen tedavi hizmetleri ve ayni zamanda bu hizmet sırasında yapılan önemli bilgilendirme şeklinde olmaktadır.bu sayede sağlık giderlerinin artmamasına ve bunun sonucunda sosyal güvenlik sistemimizin sağlık giderlerinden olumsuz etkilenmemesine daha da önemli si yerel,ulusal ve global sağlığın korunmasına tartışılamayacak kadar önemli katkı da bulunmaktadır lar.khvh lik hizmetleri,pet-hayvan,aile,sosyal ve çevresel dinamikleri içermesi nedeniyle bugün dün yada gittikçe yayılan ve gündemde olan HS nın önemli branşı veya kompanent i olan VHS hizmetle rinin en son geldiği aşama One World,One Health,One Medicine Concept <<Tek Dünya,Tek Sağlık, Tek Tıp Konsepti>> nin en önemli halkasını oluşturmaktadır.amerikan Tabipler Birliği (AMA), Ame rikan Veteriner Hekimler Birliği ( AVMA ) ile One World,One Health,One Medicine Concept <<Tek Dünya,Tek Sağlık, Tek Tıp Konsepti>> diyaloğunun geliştirilmesi, tıp okulları ile veteriner biliminin arasındaki bağın güçlendirilmesi,gözlemleme sürecinde birlikteliğin desteklenmesi ve tür bariyerleri arasında teşhis,ilaç ve aşı gelişiminin desteklenmesi adına düzenlediği Tek Sağlık Giri şimi < One Health Initiative> şeklinde bir önerge ile veteriner birliğinin hazırladığı proje konusunda kendilerini destekleyeceklerini bildirirler ve böylece 21.yy da One World,One Health,One Medicine Concept - 1 -

2 <<Tek Dünya,Tek Sağlık, Tek Tıp Konsepti>> dünyada ki yerini Tek Sağlık Girişimi < One Health Initiative> olarak alır. Dünyada Halk Sağlığı (HS) ve Veteriner Halk Sağlığı (VHS) Kavramlarının ortaya çıkışı, aralarındaki ilişki ve iş birliğinin gelişmesi: "Halk sağlığı" kavramı,hastalıklardan korunma,hastalığa yol açan faktörlerin önceden tesbiti ve umumî yerlerin temizliği üzerinde şekillenmişti.yine modern tıbbı n temellerini atan Prof.Dr.Rudolph Virchow ( ); tıbbın işinin mikropları avlamak değil hastalıkları besleyen çevresel ve toplum sal etkileri ortaya çıkarmaktır. diyerek 20 inci yy ın başında koruyucu hekimlik adı altında bir akı mı avrupa dan başlatmış ve hızla gelişmesini sağlamıştır(1,2).halk sağlığının nasıl ortaya çıkışına bak tığımızda;insan ve hayvan sağlığının korunabilmesi amacıyla hastalıklar ve oluş nedenleri üzerine eği lindikçe,kişilerce gerek insan,gerek ise hayvan sağlığının korunmasına yönelik kurallar ne kadar uygula nırsa uygulansın,insan ve hayvanın yaşadığı çevre (kentsel veya kent dışı doğal,yaban ortam) ortamın da mevcut kimi çevresel etmenlerin hastalık oluşumunda rol oynadığı zamanla anlaşılmıştır.günümüz de tüm hayvan grupları için yaban hayat ekosisteminde bulunan hayvanlar bazı patojenler yönünden re zervuar oluşturduğu bilimsel olarak kanıtlanmış bulunmaktadır.daha yıllar öncesinden E.Chadwick sağlığın ilk koşulu sanitasyon,yani fiziksel çevreyi sağlık yönünden olumlu duruma getirmektir şeklin de belirtmiş ve bu tür uğraşlar sonucunda toplum sağlığının korunmasına yönelik uğraşlar gündeme gel miştir.a.b.d lerinin Boston şehrinde bir kitapçı olan Lemuel Shattuck ( ),1850 yılında yazdı ğı raporda önlenmesi olanağı bulunan hastalıklar çok yaygındır.bu durumun düzeltilmesi için Devlet bir sağlık örgütü kurmalıdır demiştir.alman hekimi Solomon Neumann 1847 yılında yayınladığı kita bında, Tıp bilimi aslında sosyal bir bilimdir şeklinde bir ifade kullanarak hekimliğin sosyal yönünü ilk kez açıklamıştır.daha sonra bir çok hekim tarafından 19.yy da, Avrupa da sosyal hijyen, sosyal patoloji, kamu hijyeni ( hygiene publique ),yasal hekimlik,sağlık polisi hizmetleri sistemi ve sosyal hekimlik terimleri eş anlamda kullanılmıştır.đlk kez Fransız ortopedi uzmanı olan Jules René G.Guerin ( ) sosyal hekimlik ( médicine sociale ) terimini 1848 yılında kullanır.yine ayni yıl Alman patolog Prof.Dr.Rudolf.Virchow ( ),hekimlikte Reform ( Die Medizinische Reform ) adın daki haftalık politik tıp dergisinde,sosyal hekimlik ( soziale medizine ) terimini kullanır.halk sağlığına yönelik bu şekilde önemli gelişmeler yaşanırken insanlarda görülen bazı önemli bulaşıcı hastalıkların kaynağının hayvanlar olduğunu tespit eden ünlü tıp bilim adamı Prof. Dr.Rudolf Virchow,ilk defa zoo noz terimini kullanır,veterinerlik mesleğiyle yakından ilgilenir ve 1858 yılında karşılaştırmalı tıbbın babası sayılan Rudolf Wirchow Đnsan ve hayvan tıbbı arasında ayrı bir çizgi yoktur,olmamalıda za ten demiştir.yine o tarihlerde Almanya da Berlin de bulunduğu sırada,veteriner okulunda veteriner öğ rencilerine patoloji dersi verir.daha sonra Prof. Dr.Rudolf V.Virchow un öğrencisi olan,modern tıbbın temellerini atan Kanada kökenli insan hekimi Sir William Osler,daha 1800 lü yıllarda veteriner tıbbı ile insan tıbbı bir birini tamamlamaktadır ve bu konsept tek tıp konsepti olarak algılanmalıdır şeklin de yazdığı tüm yazılarında sürekli gündeme getirmiştir.bu iki ünlü ve önemli tıp bilim insanının veteri nerlikle ilgili ortaya koydukları tavır ve çarpıcı açıklamalar insan ve hayvan hekimliklerinin müşterek, iç içe tıbbın ayrılmaz parçaları olduğunu,insanlık için birlikte çalışma gerekliliğini ortaya koyarak ayni zamanda veteriner tıbbının halk sağlığının korunmasındaki önemine ilişkin rolünü de ortaya koymuşlar dı.tüm bu gelişmelere paralel olarak 1884 Yılında New York ta D.Appleton and Company tara fın dan yayınlanan,veteriner Hekim Frank S.Billings in, D.V.S Hayvan Hastalıklarının Halk Sağlığıyla Đlişkisi ve Halk Sağlığının Korunması (The Relation of Animal Diseases to The Public Health and Their Prevention) adlı kitabının açılış cümlesindeki ifade de doğruluk payı vardı (3,4,5,6,7,8,9).Yıllar önce Amerikalı Veteriner Hekim Frank S.Billings in kitabında anlattıklarını,günümüzde OIE nin Genel Müdür Yardımcısı Sayın Gideon Brücner ve OIE Güneydoğu Asya Bölge sorumlusu Sayın Dr.Ronella Abila katıldıkları toplantılarda şekil-1 de görüldüğü gibi çok basit ve güzel bir şekilde şematize ederek gayet güzel anlatmaktadırlar

3 Zoonoz Hayvan Hastalıkları Veteriner Bilimi + Đyi Veteriner Yönetimi Hayvan Sağlığı Đnsan Sağlığı Gıda Güvenliği nin Sağlanması Ticari Đhtiyaç Şekil - 1: Veteriner biliminin,zoonoz hastalıklar karşısında başlıca tampon ve karantina mekanizmaları (10,11) Avrupa da halk sağlığına yönelik sosyal hekimlik şeklinde önemli gelişmeler yaşanırken,ingiliz ve Amerikalılar ise,sosyal tıp terimini hiç ağızlarına almamışlar,sosyal hijyen terimini de cinsel hastalık lardan korunmaya yönelik önlemleri belirten bir bilim dalı olarak benimserler.avrupalılar sosyal hij yen ya da sosyal hekimlik olarak adlandırdıkları bilime Halk Sağlığı [public health (PH )] adını verirler.birinci dünya savaşından sonra çok hızlı bir değişime uğrayan Avrupa da,sosyal hekimlik teri minin daha sık kullanıldığı;tıp fakültelerinde hijyen derslerine ek olarak sosyal hekimlik dersleri de o kutulur.bu konuda ilk adımı Hollanda atar ve onu Fransa izler.benzer konular Almanya,Đtalya ve Đsviç re de sosyal hijyen ;Đngiltere ve A.B.D de Halk Sağlığı adıyla tıp fakültelerinin eğitim programları na alınmış olur.hs alanında yaşanan tüm bu önemli gelişmelerin sonucunda,amerika lı hekim C.E.A. Winslow,1923 yılında HS nı; organize edilmiş toplumsal çabalarla çevrenin sağlık koşullarını düzel terek;bireylere sağlığı koruma bilgisi vererek;bulaşıcı hastalıkları önleyerek;hastalıkların erken tanı ve koruyucu tedavisini sağlayacak hekimlik ve hemşirelik örgütleri kurarak ve her bireyin sağlıklı bir yaşam sürdürmesini mümkün kılacak sosyal bir ortam geliştirerek hastalıkları önleyen,yaşam süresini uzatan,beden ve ruh sağlığı içinde çalışabilme gücünü arttıran,böylece her vatandaşın sağlıklı ve uzun bir yaşam sürme hakkını gerçekleştirmeye uğraşan bir bilim ve sanattır şeklinde tanımlar ki bu tanım ile ayni zamanda HS nın sosyal hekimlikle eş anlamlı olduğunu ortaya koyar(3). HS,kavramının bu şekilde ortaya çıkması,bilimsel alt yapısının yavaş yavaş şekillendiği o tarih lerde henüz daha WHO [DSÖ(Dünya Sağlık Örgütü)] kurulmamıştır.veteriner hekimlik mesleği açısın dan bu dönemlere baktığımızda,veteriner hekimlerin halk sağlığının korunmasına yönelik bariz katkıla rı olmasına rağmen veterinerlik faaliyetlerinin ağırlıklı olarak hayvan hastalıkları odaklı ve genel de bir çok ülkede Tarım Bakanlıkları bünyesinde örgütlenmiş olması,halk sağlığına katkılarının olmadığı izle nimini bırakmıştır.fakat bunun yanı sıra o yıllarda hayvanlarda hüküm süren çok yaygın bulaşıcı salgın hayvan hastalıklarıyla kıyasıya mücadele edilmekte,bu mücadeleler sırasında halkın sağlığının da ko runduğu çarpıcı bir şekilde ortaya çıkmağa başlar ki veterinerlik hizmetlerinin HS na olan katkısı bu nun üzerine kabul görür.özellikle VHS kavramının dünyada ilk ortaya çıktığı,hs kavramı içinde branş olarak şekillendiği ülke A.B.D dir.bu konuda A.B.D leri kongresinde yapılan tartışmalar çok önemli ve dikkat çekicidir.vhs konusunda daha geniş bilgi sahibi olmak isteyen meslektaşlarımız,insan hekim lerimiz ve okuyucularım,đzmir Veteriner Hekimler Odasının web sayfasında açılan veteriner halk sağlı ğı bölümünde,đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu üyesi Sayın Vete riner Hekim Arzu Temizyürek in kırkbeş sayfalık tercümesi olan Veteriner Halk Sağlığı Kitaplığı adlı Amerikalı Veteriner Hekim James Harlan Steele in makalesini okuyabilirler.1945 Yılında A.B.D lerin de eyalet ilişkileri üst yetkilisi cerrah Joseph Mountin ve asistanı Joseph Dean II.dünya savaşı sonrası veteriner hekimlerin rolünün ne olacağı sorusuna cevap ararken,amerikan Silahlı Kuvvetlerinde ve HS alanında görevlendirilen veteriner hekimlerin savaş döneminde çok başarılı çalışmaları ve zamanın tıp mensuplarınca takdirle karşılanması dikkatini çeker.bu olay veteriner hekimlerin savaş sonrası sağlık - 3 -

4 programlarında neler yapabileceği konusunda bir açıklama yapma isteğini ortaya koymuştur.bu istek VHS programının HS servisinin içerisinde yer alma gereğini ortaya çıkarır ve 1945 Yılında, VHS bran şı, HS-servisi nin eyalet ilişkileri bölümü bünyesinde kurulur.1947 de veteriner programı,hastalık kontrol merkezi bünyesinde VHS olarak kurulur ve veteriner hekimler grubu HS içinde yetkilendiri lir. II.Dünya Savaşı ve onu takip eden kritik zaman zarfında veterinerlik ile diğer HS kuruluşları arasın da müşterek bir çalışma ortamının yaratılmasının önemi anlaşılması üzerine ismi; Amerikan Halk Sağlı ğı Hizmetleri Đletişilebilir Hastalık Merkezi olan kuruluşun ismi, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi [Center For Disease Control and Prevention (CDC)] olarak değiştirilir,virolog Veteriner Hekim Martin.M. Kaplan tarafından A.B.D de ilk veteriner halk sağlığı VPH (Veterinary Public Health Veteriner Halk SağlığıVHS) ünitesi kurulur (5,12,13).Tüm bu gelişmeler 19.yy ın sonlarına ve 20.yy ın başlarına doğru tıp otoritelerinin,tıbbın farklı bir disiplini olan profesyonel veteriner tıbbına bakış açısı nın değişme sine bağlı olarak geleneksel veteriner hekimlerin sayısı gittikçe azalması,yerine pratik HS uygulamaları ve tarımsal,hayvansal gıdalar gibi konularda düzenleyici rolü üstlenen,sahiplenen HS so rumluluğu ve bilincine sahip veteriner hekimlerin sayılarının gittikçe artarak,görev almaları sonucunda veteriner hekimlerin,hs ında ki rollerinin ve öneminin anlaşılmasını sağlamıştır.bunun sonucunda VHS kavramı oluşmuş,gelişmiş ve HS içinde bir branş olarak yerini almıştır(5,14).böylece II.dünya sa vaşı sonrası veteriner hekimlerin HS alanındaki önemi anlaşılır.ii.dünya savaşı sonrası DSÖ kurulur, 1948 yılında DSÖ tarafından modern çağdaş halk sağlığının alt yapısını kurmak üzere Amerikalı Viro log Veteriner Hekim Martin M. Kaplan görevlendirilir.dsö de çalışmalarını yürütür,vhs departmanı nı ve alt yapısını oluşturur.bu sırada Veterinerlik ve HS arasındaki sıkı çalışma ortamının yaratılmasına olan ihtiyaç sektörel ilişkiler çerçevesinde ; a- DSÖ nde yer alan uzman gruplar ve ulusal gıda kontrol standartları, b- Beslenme ve salgın hastalıklar, c- Kuduz hastalığının kontrolu, d- Kırsal alanda yapılan halk sağlığı çalışmaları, Laboratuvar hizmetleri ve insan hastalıklarına yönelik araştırmalar ın tüm özel kuruluşlarca de falarca gündeme getirilmesi sonucunda kabul görmesi sonucunda 1948 yılında DSÖ nün bünyesinde kurduğu HS departmanı içinde HS nın bir branşı olarak VHS nı kurar.1950 Yılında FAO/WHO zoonoz uzmanlar grubu toplantısında zoonoz un tarifinin yanı sıra VHS nın da tarifi yapılır.bu tarif: VHS; hastalıkların önlenmesi,yaşamın korunması ve insanlığın verimliliği ile refahı adına veteriner tıp biliminden etkilenen ve onu etkileyen tüm toplumsal olayları kapsamaktadır. şeklinde olur.bu tanım ayni zamanda o tarihlerde organize olan Amerikan VHS tarafından da ilk defa kullanılmıştır.1999 yılın da Đtalya nın Teramo kentinde düzenlenen VHS nın gelecekteki Trendleri konulu çalışma gru bu toplantısında ve ayrıca WHO de düzenlenen toplantılarda VHS nın tarifi; Veterinerlik biliminin insanın mantık sal, fiziksel ve sosyal yapısına olan katkılarının tümü şeklinde tanımlanır.geleneksel HS aktiviteleri içinde veteriner hekimlerin VHS açısından görev ve sorumlulukları;gıda,su ve çevre nin korunması,biyomedikal araştırmalar,sağlık eğitimi,afetler ve ilk yardım ihtiyaçların karşılanması,labora tuvar hayvanları hekimliği,tıbbi teknolojinin ve biyolojik ürünlerin geliştirilmesi ve hayvan toplulukları nın yönetimi şeklinde olmuştur.ii.dünya Savaşı sonrasında,who [Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ)] tü ku rulur ve 1948 yılında kendi anayasasında sağlığı; Sağlık,yalnız hastalık ve sakatlığın olmaması değil bedence, ruhça ve toplumsal yönden tam bir iyilik durumudur şeklinde tarif ederek işe başlar.bunun sonucun da,hs yönetimi konusunda D.S.Ö uzman komitesinin 1952 yılında yaptığı HS tarifinin Winslow un tanımından pek farkı olmadığı rahatlıkla görülmektedir.1858 yılında karşılaştırmalı tıbbın babası sayı lan Prof. Dr.Rudolf Virchow un << Đnsan ve hayvan tıbbı arasında ayrı bir çizgi yok tur,olmamalıda zaten>> şeklinde söylemesi,yine modern tıbbın temellerini atan ve Prof. Dr.Rudolf Virchow un öğrencisi olan Kanada kökenli insan hekimi Sir William Osler ın,1800 lü yıllarda yazdığı tüm yazılarında sü rekli gündeme getirdiği veteriner tıbbı ile insan tıbbı bir birini tamamlamaktadır ve bu konsept tek tıp konsepti olarak algılanmalıdır şeklindeki kavramı,20.yy da VHS nın en önemli temsilcilerinden biri olan ve 1960 da epidemiyolojinin kurucusu olarak da bilinen Prof. Dr.Vet.Hekim Calvin W.Schwa be,2006 yılında vefatından önce Rudolf Virchow ve Sir William Osler dan uzun yıllar - 4 -

5 sonra tekrar Tek Tıp Tek Sağlık ifadesini kullanmıştır.bugün bu konsept karşılaştırmalı ve disiplinler arası araştır malar insan sağlığına yeni bir bakış açısı getirmekle kalmayıp bilimsel gelişmelerin bir alandan diğer bir alana ya da bir türden diğer bir türe aktarılması bakımından büyük önem arz etmekte dir (3,4,5,9,13, 14,15,16,17,18,19,20,21). Gerek HS nın,gerek ise VHS nın ilgi alanları ve bu ilgi alanlarının önceliği ülkeden ülkeye,hat ta ayni ülke içinde bölgeden bölgeye değişebilmektedir.bu önceliklerin belirlenmesinde istatistik bili minden ve epidemiyolojik çalışmalardan faydalanılır.profesyonel veteriner tıbbı,gerek kırsal,gerek kent sel alan odaklı olarak hayvan sağlığına yönelik olarak geçtiğimiz 19.yy dan bu yana yürütmüş olduğu veteriner klinik hizmetleri HS nın korunmasına yönelik çok önemli VHS faaliyetleri olmasına rağmen HS da ki rolü ve VHS hizmetlerinin öneminin anlaşılması kolay olmamıştır.bugün VHS nın geldiği en uç kavram, Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti (One Medicine One Health Concept) olmuştur.çünkü VHS faaliyetleri,doğrudan bireye yönelik hizmet götüren diğer halk sağlığı faaliyetleriyle birlikte çalışmak zorundadır.vph nin faaliyet alanı oldukça bilimsel olup sadece veterinerleri kapsamaz,aynı zamanda doktorlar,hemşireler,mikrobiyologlar gibi hayvan kaynaklı hastalıkların tedavi ve korunmasına katkıda bulunan herkesi içine aldığı için bugün geldiği en son nokta, Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti olmuştur. Bugün kentlerimizdeki KHVH faaliyetleri doğrudan VHS hizmetlerini içermekte olup temelinde top lum sağlığının korunması felsefesinin yer alması,bu faaliyetlerin pet-hayvan,aile,sosyal ve çevresel di namikleri içermesi nedeniyle de ayni zamanda Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti nin önemli bir parçası dır.çünkü şekil -2 de görüldüğü üzere Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti ni oluşturan faaliyet alanları, in san ve hayvan sağlığına yönelik faaliyet alanlarıdır.sağlıklı bir çevre olmadan insan ve hayvan sağlı ğından bahsedilemez, üçü birbirini tamamlayan yaşam halkalarıdır (7,14,21,24,25,26,27). TEK SAĞLIK KONSEPTĐNĐN SAĞLANMASI Çevre Sağlığı Đnsan Sağlığı TEK SAĞLIK Hayvan Sağlığı Daha iyi koruma,korunma ve yanıt Şekil -2:Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti (24,26,27) Bu çerçeve de günümüz kalkınmış dünya ülkelerine baktığımızda,gelişen yaşam standartlarına ve sağlık alanında meydana gelen teknolojik ilerlemeye rağmen ortaya çıkan insanlarda görülen HS so - 5 -

6 runlarının,bütüncül sağlık anlayışıyla donanmış,multidisipliner bilim insanlarıyla etkileşim içinde olan ve etkinlik sürdüren TEK SAĞLIK yaklaşımı olarak ele alındığını görüyoruz (22,23).Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti (One Medicine One Health Concept ) insan ve veteriner HS disiplinlerinin birlikte oluşturduğu global sağlık anlayışının tek bir konsept altında toplanmasını ifade eden Tek Sağlık < One Health> kavramıdır.diğer bir deyiş ile Tek Sağlık modaya uygun şekliyle insan ve veteriner HS disiplinlerinin oluşturduğu yeni global sağlık politikalarının yeni adıdır. Temelinde VHS ve Đnsan HS nın birlikte oluşturduğu global sağlık politikaları vardır.çünkü; HS demek ayni zamanda global halk sağlığı demektir.global sağlık politikasının özünde dünya sağlığı güvenliği yer alır.dünya sağlığı gü venliği;ülkeler arasında bir sorumluluk paylaşımı olup insan ve hayvan salgın hastalıklarının zama nında açıkça haber veren ve uyaran, tehlikelerin doğru zamanda farkında olunmasını ve hızlı yanıt bu lunmasını gerektiren ve ülke kapasitesini,olayları önceden tespit etme ve devam e den hastalıklara karşı koruma ve kontrol programı ile etkili bir yanıt oluşturma konusunda geliştirilen bir düzendir.đdeal bir HS güvenliğine ulaşmak, insan ve hayvan arasındaki ilişki üzerine güçlü bir bağlantı kurmayı gerekti rir.bunun için hayvan sağlığı araştırmalarında iyi düzeyde teşhis koyabilecek özellikte laboratuvarlar, hastalıktan koruma ve kontrol programları, çevrede kontaminasyonu engelleyen uygulamalı araştırma programlarını gerektirir. Amerikan Veteriner Hekimler Birliği (AVMA), 2006 yılı içerisinde HS nın iyi leştirilmesi adına,insan ve veteriner tıbbının birleştirilmesi konusunda çalışmalara başlayarak nisan ayında veteriner hekimlerin, insan tıbbı ile ilgilenen diğer meslektaşlarıyla ortaklaşa çalışma yolları ko nusun da öneride bulunmak için on iki kişiden oluşan bir çalışma grubu oluşturarak çalışmalarına baş lamıştır. Ayni şekilde Amerikan Tabipler Birliği (AMA), AVMA ile diyaloğun geliştirilmesi, tıp okulla rı ile veteriner biliminin arasındaki bağın güçlendirilmesi,gözlemleme sürecinde birlikteliğin desteklen mesi ve tür bariyerleri arasında teşhis,ilaç ve aşı gelişiminin desteklenmesi adına düzenlenen Tek Sağ lık Girişimi < One Health Initiative> şeklinde bir önerge ile veteriner birliğinin hazırladığı proje ko nusunda kendilerini destekleyeceklerini bildirirler. Önerge, Haziran 2007 de AVMA nin Washington DC deki toplantısında kabul edilerek Tek Sağlık Konsepti nin onaylanmasına;amerikan Tropikal Tıp ve Hijyen Birliği [ American Society of Tropical Medical and Hygiene (ASMTH)], AVMA,AMA ve 300 den fazla ünlü bilim adamı,insan hekimleri,veteriner hekimler,nobel ödülüne sahip kişiler, hükü met liderleri ve ulusal bilim akademisi üyeleri katılmış ve start verilmiştir (28). Bugün tüm dünyadaki insan hekimleri ve veteriner hekimlerle, bu meslek mensuplarının meslek örgütleriyle iletişim halinde global anlamda HS na yönelik Tek Sağlık uygulamaları konusunda mey dana gelen gelişmeler hakkında sürekli bilgilendirmelerde bulunan Tek Sağlık Girişimi < One Health Initiative> merkezi bulunmaktadır.türkiye de ayni benzer oluşum Đzmir Veteriner Hekimler Odası bünyesinde insan ve veteriner tıbbından hekim ve hekim akademisyenlerden oluşan Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu insan ve veteriner tıbbından hekimlerin üye olabileceği One Health Ini tiative TURKEY (Tek Sağlık Girişim Grubu TÜRKĐYE) google internet grubu oluşturulmuş bulun maktadır.moderatörlüğü ayni zamanda Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu üyesi olan ve Đzmir, D.E. Ü.Tıp Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalında görevli bir akademis yen tarafından yürütülmektedir (28).Đnsan sağlığı ve refahı alanında ki gelişmelere rağmen ortaya çı kan,insan ve veteriner hekimliklerinin birlikte çözmesi gereken sağlık sorunlarının neler olduğuna baktı ğımızda: Yeni ortaya çıkan hastalıklar, Çevre Sağlığı, Antibiyotik direnci, Gıda koruma,beslenme,gıda kaynaklı hastalıklar, Bio Agro terörizm, Acil durumlarda kısa zamanda yanıt ve yardım, Biyomedikal araştırmalar, Sakat ve özürlülerle ilgili sorunlar, Ruh sağlığı ilgili sorunlar, Obezity ile ilgili sorunlar, - 6 -

7 Halka yönelik sağlık eğitimi, Hayvanlardan kaynaklanan veya kaynaklanabilecek kazalar ve yaralanmalar, Hayvanlara bağlı ortaya çıkan mesleki iş sağlığı (22,23) şeklinde sıralamamız mümkün. Kent,Kentsel Ekosistem,Kent Sağlığı ve Veteriner Hekimlik arasındaki ilişki: Kent,şehir kavramı,tarih boyunca farklı şekillerde yorumlanmış olmasına rağmen;genel olarak kentsel yerleşim alanlarının genel adı olarak karşımıza çıkmaktadır.sanayi devriminden sonra kent kav ramının tanımında hızla gelişen kentlerin yapılarına bağlı değişime rastlamaktayız.kenti;kendi sınırları içinde yaşayan nüfusun geçim kaynaklarını tarım ve hayvancılık dışı uğraşıların oluşturduğu,yönetim yapısı,toplumsal ilişkiler,kültürel alanlar,nüfus yoğunluğu gibi birçok yönden kırsal alanlardan farklı o lan yerler şeklinde tanımlamak mümkündür.bununla birlikte,bu alanda tek bir kent kavramına rastla mak mümkün değildir.değişik bakış açılarına bağlı olarak farklı kent tanımları vardır.önceki dönemle re bakılacak olursa,"cité","polis","medine" ve "kent" kelimelerinin birbirine yakın anlamlarda kullanıl dığı söylenebilir.kent kelimesi sürekli olarak medeniyet ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır.bu anlamda medeniyetin kentleşmeyle geldiği ve kent ile birlikte var olduğunu söylemek,genel bir kanaat olarak karşımıza çıkmaktadır.latin kökenli dillerde medeniyet anlamına gelen civilization kent anlamına ge len civitas sözcüğünden türemiştir.bu özellik sadece batı kültürlerinde değil aynı zamanda Arap kültü ründe de medeniyet uygarlık anlamına gelmektedir.kentler;birlikte yaşayan insanların,ortak yaşam larından doğan ve yaşam biçimleri ile şekillenen mekânlardır.kentler sadece bir mekân olmalarının ötesinde,tarihi,sosyal,kültürel,siyasi,ekonomik vb. özellikleri de bünyesinde barındıran yerleşim yerleri dirler.kentleşme dar anlamda,kent sayısının ve kentlerde yaşayan nüfusun artması demektir.kentsel nü fus köyden kente göçlerle artar.gelişmekte olan ülkelerde kentleşme bu şekilde nüfus akınları halinde gerçekleşir.kentleşmeyle,bir toplumun ekonomik ve toplumsal yapısı arasında büyük bir bağlantı var dır.bu nedenle kentleşmeyi tanımlarken o nüfus hareketini yaratan toplumsal ve ekonomik değişmele re de yer vermek gerekir.bu şekilde düşünürsek kentleşme,sanayileşmeye ve ekonomik gelişmeye ko şut olarak kent sayısının artması bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu doğuran, toplum yapısında ar tan oranda örgütleşme,işbölümü ve uzmanlaşma yaratan, insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol açan bir nüfus birikim süreci olarak tanımlanabilir.kentleşme ve sanayileşme arasın da doğrudan bir ilişki vardır(26,29).günümüzde dünya nüfusunun yaklaşık yarısı şehirlerde yerleşmek te ve şehirlerde yaşayan dünya nüfusunun oranı artmaya devam etmektedir.aslında,içinde yaşadığımız kentler;yaşayan,nefes alan,büyüyen, sürekli değişen bir iç dinamiğe sahip,sağlığımızı yakından etkile yen ve geliştiren birer karmaşık canlı organizmadır.bu organizmayı kent ekosistemi olarak değerlendir memiz mümkündür.1989 Yılında Çiçero kentsel çevreye yönelik yaptığı ekolojik çalışmada dört farklı tip tespit etmiştir.bu çalışmada kentin doğa ile olan ilişkisini ele almış,kentin içinde yaşayan insanın kentin çevresinde,kent sınırları içinde yer alan doğa ile olan karşılıklı ilişkisini incelemiş ve ekolojik yönden değerlendirmiştir.đçinde yaşadığımız kentler,sağlığımızı etkileyen ve geliştiren birer canlı orga nizmadır.đnsanın yer aldığı kentsel ekosistem içinde beraberinde (evinde,işinde,sokakta,v.s) hayvan ve ya hayvanlarla birlikte yaşadığı için hayvan ekolojisiyle de doğrudan ilişki halindedir.bu ekosistem içinde ister hayvan,ister insan ve hatta ister bitki olsun her canlı belli bir ortam içinde hayatını sürdür mek zorundadır.bu ise canlının bulunduğu ortamı ve çevresi ile temel ilişkilerinin prensiplerini ve şart larını oluşturur.her canlı ortam ve çevresi ile uyum sağlayabildiği,ahenk kurabildiği oranda,o ortamda canlılığını ve hayatını sürdürebilir.bir şehir veya kent merkezinde çizelge-2 de görüldüğü üzere çevre, insan ve hayvanın yaşam alanlarının birbiriyle kesiştiği,ilişki halin de olduğu,hatta yerel yaban hayat e kosistemden başlayarak çizelge-3 de görüldüğü üzere,kademeli olarak global yaban hayat ekosistemiy le de ilişkisi olan,kent ekosisteminin ayrılmaz birer parçalarıdır.daima bu üçlü arasında psikolojik,fizi ki ve duygusal bir ilişki vardır.bu üçlü arasındaki iç içe geçmiş olan ilişki kent sağlığını yakından ilgi lendirir.kent sağlığı;kentte yaşayanların sosyo-ekonomik seviyesin den,huzur ve dinlencesinden,sağlık lı bir çevrede yaşamalarından,siyasal katılımına kadar birçok unsurla ilgilidir.veteriner hekimlerin böy le bir ilişkideki rolü;bu üçlü arasındaki ilişkinin en iyi ve en üst seviyede bir ahenk ve uyum içinde,ayni zamanda her hangi bir sağlık sorunu çıkmadan sağlanabilmesi için gerekli hizmeti vermektir.sağlık so - 7 -

8 runu çıkacak diye bu üçlü arasından bazılarının birbirleriyle olan ilişkilerinin hiçbir zaman ortadan kal dırılamaz ve yok sayılamaz.đnsan ve hayvan;çevreyi,kent i,besin i ve su yu ortak bir şekilde paylaşarak kullanmaktadır.bu paylaşım sırasında çıkabilecek istenmeyen insan ve çevrenin korunması dahil çev resel toksikasyon a veya çevresel biyolojik bulaşlara bağlı ekosistem sağlığının bozulmasına sonucun da oluşabilecek HS problemlerinin çözümünde,khvh lerimiz aldıkları veterinerlik eğitimi doğrultu sunda veterinerlik biliminin kendisine sağladığı ve tanıdığı uluslararası evrensel kurallar gereği doğru dan etkili,yetkili ve görevlidir(12,24,30).đşte bu nedenledir ki bu üçlünün arasında sürdürülebilir bir iliş kinin sağlanmasında KHVH lerimiz hiçbir şekilde küçümsenmeyecek kadar önemli role sahip olup halkın sağlığının korunmasında önemli rol oynamaktadırlar. Dünyada sanayileşmeye bağlı olarak tarımsal gelire karşılık daha avantajlı gelir kaynakların or taya çıkması sonucunda ister istemez kırsaldan kente göç olmuştur.bu göç ülkemizde dünyada ki kent leşmeden farklı olarak,cumhuriyetin ilk yıllarından başlayarak uzun yıllardır tarımda ki katma değerle rin sanayileşme uğruna sanayi kesimine sermaye birikimi sağlanması uğruna aktarılması sonucunda kır sal alanla kentler arasındaki sosyal dengenin giderek bozulmasına bağlı olarak ucuz emek ve iş gücü nün hep sermayenin ihtiyaçları doğrultusunda teşvik edilmesi nedeniyle kırsal alandan kentlerimize cid di boyutlarda göçler olmuş ve olmağa da devam etmektedir.yine doğu ve güneydoğu bölgelerimiz de u zun yıllardır süren terör olgusu nedeniyle kentlerde yığılmalar artmıştır.bunun dışında doğru dürüst en vanteri bile tutulamamış çarpık bir sanayileşmenin de ilave edilmesi sonucunda kent ile sanayileşmenin uyumsuzlaşması,ilave olarak nüfus artışı ve bunun sonucunda ortaya çıkan çevre sorunları kentlerde ya şayan insanlarımızın sağlığını tehdit etmektedir(31,32,33).yapılan araştırmalar sonucunda bugün dün yada ve Türkiye de,kent ve çevre sorunlarının kökeni,hızlı ve çarpık sanayileşme,sürekli kâr olgusuna, teknolojinin insan ve doğa yararına kullanılmama sına dayanmaktadır(6,31,32).bunun sonucunda sürek li insan müdahalesi sonucunda,geriye kolay kolay dönüşümü olmayan antropojenik bir kent ekosistemi ortaya çıkmaktadır.9 Eylül 2009 Tarihinde Đstanbul Đkitellide ve diğer illerimizde yaşanan sel felaketle ri bunun en çarpıcı bir örnekleridir.ülkemizde VHS kavramı ve öneminin,gerek Sağlık,gerek Tarım ve Köyişleri Bakanlıkları ve gerekse Veteriner Fakültelerince yeterince bilinmeyip,tarım ve Köyişleri Bakanlığı,meslek örgütlerimiz,veteriner Hekim gıdacı meslek mensuplarınca ve Veteriner Fakülteleri mizce sadece besin güvenliği açısından ele alınarak değerlendirilmesi hatta VHS gibi oldukça interdisip liner ve karmaşık bir hizmetin Veteriner Fakültelerimizde Besin Hijyeni ve Teknolojisi Ana Bilim Dal ları tarafından besin hijyeni ve teknolojisi bakış açısı ile önemsenmeden bütünsel HS kavramından tamamen uzak bir şekilde,halk sağlığı bilimi konusunda akademik eğitim almamış hocalarımız tarafın dan verilmeğe çalışılması ayrı bir sorun ve talihsizliktir.oysa bugün A.B.D.de Veteriner;okul,kolej ve fakültelerin bünyesinde Halk Sağlığı veya Çevre ve Halk Sağlığı Ana Bilim Dalları kurulmuş,in san tıbbından okul,kolej ve fakültelerle interdisipliner ortak çalışılmakta,ortak eğitim verilmektedir. Đnsan ve veteriner tıbbından hekim adayı öğrenciler hekimlik eğitimleri sırasında ayrıca HS eğitimini, MPH (Master Public of Health) olarak yapmakta,fakültedeki hekimlik eğitimleri sırasında ilk dört yılın da ortak HS eğitimi verilmekte,şayet insan tıbbından hekim adayı öğrencilerden mezuniyetlerine müte akip veterinerlik alanında veteriner hekimlerle ortak çalışmayı planlayanların olması durumunda ayrıca veterinerlikle ilgili özel ortak eğitim verilmekte,tıbbın farklı alanında ki her iki meslek mensuplarına mezun oldukları zaman hekimlik diplomalarının yanında ayrıca MPH belgesi verilmektedir.đnsan ve veteriner tıbbı arasında ki işbirliği daha okul sıralarında iken başlamaktadır(34). Dünyada bu gelişmeler yaşanırken fakültelerimizin bu düşünceden uzak sembolik bir ders saati ile VHS eğitimi vermeleri,çok dar bakış açısı hakim olunca doğal olarak Đstanbul da yaşanan sel felaketinde de,diğer doğal afetlerde olduğu gibi Afet VHS Hizmetleri açısından büyük bir hizmet boşluğu yaşanmıştır.örneğin;en basit o larak sele maruz kalan hayvanlar selde kurtarılıp sağlık açısından bakım ve kontrolleri yapılması ge rekirken yapılmamış,hayvan refahı ile ilgili sorumluluklar yerine getirilmemiş,hayvanların sel suları içinde yuvarlanıp boğulmalarını tüm Türkiye ve dünya TV kanallarında ibretle seyretmiştir.unfpa nin Dünya Nüfusunun Durumu 2004 raporuna göre;kırsal alandan şehirlere doğru gerçekleşen göç sa yesinde gelecek 30 yılda şehirde yaşayan nüfusun,dünya nüfusunun yaklaşık üçte ikisine ulaşacaktır (30).Bunun sonucunda kentlerde görev yapan KHVH lerimize bugünkünden daha çok büyük görevler - 8 -

9 ve sorumluluklar düşecek,pratisyen KHVH hizmetlerinin önemi giderek daha da artacaktır.henüz ülke mizde yeni yeni yapılanma ve gelişim içinde olan KHVH hizmetleri üzerinde ciddiyetle durulmalı ileri ye yönelik olarak ciddi bir şekilde alt yapısı hazırlanması gerekmektedir.çünkü kentlerde halkın sağlığı nın korunmasına yönelik verilen HS hizmetlerinde kilit bir role sahiptirler. Tıbbi araştırmacılar kent içinde yaşayan insanların kent in bunaltıcı ve yorucu yaşam şartları içinde fiziki ve mental açıdan sağlıklı ve duygusal açıdan sosyal yönden entegre olabilmeleri için insan ve hayvan ilişkilerine çok büyük önem vermekteler ve tavsiye etmektedirler (14).Bu nedenle içinde ya şadığımız şehirler bir çok unsuru birlikte barındıran,sağlığımızı etkileyen ve geliştiren adeta birer canlı organizmadır.đşte bu nedenle şehirlerin,yaşamını sürdürebilesi için bir takım ihtiyaçları vardır.sağlıklı olmak bunlardan birisidir.şehrin canlılığını ve gelişimini sürdürebilmesi için,ihtiyaçlarını belirlemek, bunları giderecek kaynaklar sağlamak,planlar yapmak biz şehir sakinlerinin başlıca görevidir.dsö nün tanımına göre sağlıklı şehir:"đnsanları için,en iyi imkanları sağlayan, yaşamlarını kolaylaştıran ve ge liştiren bir ortamı sağlamak amacıyla çevresini geliştirebilen ve kaynaklarını genişletebilen bir şe hir"dir. DSÖ'nce "Sağlıklı Şehir Kriterleri" şöyle belirtilmektedir; 1. Temiz,güvenli,yüksek kalitede fiziksel çevre, 2. Dengeli ve sürdürülebilir bir ekosistem, 3. Güçlü dayanışma içinde başarılı bir toplum, 4. Kendi hayatı,sağlığı ve refahını etkileyen kararlara katılımı ve bu kararlar üzerinde etkisi, 5. Şehirde yaşayanların hepsinin temel ihtiyaçlarının karşılanması ( gıda,su barınma,gelir, güvenlik,iş v.b) 6. Çeşitli iletişim,etkileşim ve bağlantıları kullanarak var olan tüm deneyim ve kaynaklara ulaşma, 7. Farklı yaşam için gerekli olan ve yenilikçi şehir ekonomisi, 8. Kültürel,tarih ve biyolojik geçmişine ve mirasına sahip çıkan vatandaşlar, 9. Önceden sahip olduğu özellikleri ile uyumlu ve onları geliştirme kapasitesine sahip bir yapı, 10. Herkes tarafından ulaşılabilen ve yeterli düzeyde halk sağlığı ve bakım hizmeti, 11. Yüksek sağlık düzeyi ( 30 ) şeklinde olmak üzere on bir maddeyi içerir. Sağlıklı Şehir Kriterleri olarak belirlenen bu on bir madde doğrudan VHS ve Tek Sağlık Kon septinin alanına giren kriterlerdir.modern HS,sağlıktaki eşitsizliklere,şehir yoksulluğuna,özel ihtiyaç ları olan gruplara,hastalığa yol açan sosyal,ekonomik ve çevresel temel nedenlere odaklı;sağlığın mer kezde olduğu ekonomik kalkınma ve yeniden canlanmaların yaşandığı bir şehir gelişimini sağlayacak kapsamlı ve sistematik çabalar için çağrıda bulunmaktadır(30).vhs,modern halk sağlığının bir parçası ve branşıdır ve doğrudan içinde yer aldığı için DSÖ nün belirtmiş olduğu Sağlıklı Şehirler Kriterle ri nin aşağı yukarı tamamı VHS nın faaliyet alanı içinde yer almaktadır.çünkü VHS hizmetleri,hastalı ğa yol açan;ekonomik,sos yal ve çevresel temel nedenlere odaklı bir HS hizmetidir.ayni zamanda kent sınırları içinde sunulan sağlık hizmetini veren ekibin sürekli üyesi ve mensubudur. Bunun bu şekilde ol masını ülkemizin ve dünyanın kentsel sağlık alanında yaşanan sorunlar zorunlu kılmaktadır (35).Çün kü en basit olarak kentlerimizde insanlarla,halkla birlikte yaşayan kedi ve köpeklerin kuduz hastalığına yakalanmamaları için pratisyen KHVH lerimizce yapılan aşılama faaliyetleri başta olmak üzere verilen tüm sağlık hizmeti kent içinde yaşayan halkın ve insanların sağlığının korunması için yapılan çok önem li bir HS faaliyetidir.bu kadar önemli HS hizmeti veren KHVH meslek mensupları olarak daima kent sağlığı için neler yapıyoruz?,ne yaparız?,veya ne yapmaktayız?,veya ileride HS na yönelik kent için deki VHS hizmetleri ne olmalıdır?,şehir yönetiminde HS konseptinin bir branşı, kompanenti olan VHS bakış açımız nasıl olmalıdır?,sorularına iyi yanıt aramalıyız.bulduğumuz doğru yanıtları kent in sağlığı için uygulamalıyız.çünkü KHVH lerimiz,kentlerde görev yaparken klinik faaliyetlerinde hasta tedavisi yaparken tıpkı sigorta eksperleri gibi ayni zamanda çok iyi bir HS eksperi olarak görev yapmak zorun da ve sorumluluklarının olduğunu daima hatırlamalılar ve bilmelidirler.hekimlik;hastayı tedavi etmek kadar böyle bir sorumluluğu da içerir ve zorunlu kılar(14,18)

10 Küçük Hayvan Veteriner Hekimlik Hizmetlerinin VHS da ki yeri ve Küçük Hayvan Veteriner Hekimlerinin Görevleri: Tüm dünyada,1998 verilerine göre global köpek sayısı 235 milyon,kedi sayısı 245 milyon olup 2008 veya 2009 yılı verileri henüz bilinmemektedir.kentlerimizde kedi köpeklerin dışında tropikal böl gelerden legal veya illegal yollardan gelen kaplumbağa,kertenkele,yılan,çeşitli kantlılar v.s insanlar tarafından alınmakta evlerinde veya bahçelerinde beslemekteler ve bakılmaktadırlar.tüm bunları göz ö nünde bulundurduğumuzda hiçbir modern toplumda insan sağlığı hayvan sağlığından izole olarak ele alınamaz.bir insan hekim i aldığı anemnezde bir çok kereler kişinin beraber yaşadığı hayvanın durumu nu nasıl ki göz ardı edemez ise hiçbir KHVH de hasta hayvan hakkında sahibinden anemnez alırken ai le içindeki hayvan sahibinin ailesi içinde yer alan diğer aile bireylerinin sağlık durumlarını hiçbir şekil de göz ardı edemez,daima sağlık durumlarını göz önünde bulundurmak zorundadır.đşte KHVH nin Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti görevi burada başlamaktadır.çünkü sağlıklı bir hayvanın da zoonoz bir hastalığın taşıyıcısı olacağı hiçbir zaman akıldan çıkarılmamalı ve zoonozların izlenmesi de en basit ola rak bu şekilde yapılmaktadır.bugün insan sağlığını tehdit eden,toplam sayıları 2001 yılı itibariyle 1415 adeti bulan patojenlerin % 61 ini oluşturan ve gittikçe küreselleşen 868 adet zoonotik patojenin,165 adeti virüs ve prion, 269 adeti bakteri ve riketsiya,113 adeti mantar,43 adeti protozoa ve 278 adeti hel mint,yine insan sağlığı için patojen yeni ortaya çıkan 175 adet patojenin 132 adeti de zoonotik olup bu zoonozların yarattığı risklerle kent sakinleri daima karşı karşıyadır.çünkü dünyada insanlarda ortaya çı kan zoonotik enfeksiyonların % 80 ni hayvan orijinlidir.hayvansal orijinli bu zoonotik enfeksiyonların dağılımına baktığımızda;% 43 nü karnivorlar,%39 nu evcil çiftlik hayvanları,% 23 ünü rodentler,% 13 ünü diğer primatlar,% 10 nunu kanatlılar,% 5 ini deniz memelileri ve % 2 ni yarasalar oluştur maktadır.köpeklerden 60 ın üzerinde zoonotik hastalık insanlara bulaşarak halk sağlığını tehdit etmek tedir.zoonotik pato jenler,çizelge-3 ve 4 de yer alan detaylı açıklamalarda görüldüğü üzere kent mer kezinde ki hayvanlara ulaşması kademeli olarak yaban hayattaki ekzotik hayvanlarla bağlantılı olmakla birlikte ekzotik (Exotic) hayvanlar her ne kadar zoonotik hastalıklar için risk oluştursalar da daima risk oluşturmazlar.zoonozların genellikle;oral yolla bulaşmalarda fekal veya diğer yolların,hava,temas,vek tör,ısırmak,çizik veya sıyrık ile bulaşma özelliğine sahip olmaları onları her an bulaşabilir hale getir mektedir.örneğin;evcil kediler Bartonella henselae nın esas kaynağıdır.kedi ve Köpekler Toxocara canis ve Toxocara cati yuvarlak barsak paraziti solucanlarının özel konakçılarıdır.köpeklerde Toxoca ra canis dışında şerit solucan olarak bilinen Echinococcus granulosus halk sağlığı açısından çok önem li parazitik zoonotik patojendir.yine Salmonella,Campylobacter ve Escheri chia coli bakterilerinin bazı suşları halk sağlığı açısından potansiyel zoonotik patojen ve tehlikedir.bu etkenler köpek dışkısıyla rahatlıkla kent içinde insanlara bulaşarak yayılabilir ve HS sorunu olarak karşımıza çıkabilir.bugün sa dece Salmonella nın bilinen 2400 ün üzerinde suşu bulunmakta,bunların bir kısmı zoonotiktir.kent için de ki,khvh lik hizmetlerinden faydalanamayan sahipsiz köpekleri,düşündüğümüzde işin vahameti or taya çıkmaktadır.bu suşlardan 500 ü,kaplumbağa,kertenkele ve yılan gibi hayvanların bağırsaklarında bulunmakta,bu hayvanlar dışkılarıyla rahatlıkla dışarıya bırakmaktadırlar.yine yapılan bilimsel araştır malar sonucunda,kaplumbağaların % 85 i,kertenkelelerin % 77 si ve yılanların % 92 si salmonella nın 500 değişik suşunu taşıdığı saptandı.toxcara cati bulaşlarında ergin ve yavru kediler büyük bir rol oy namaktadır. Toxocara canis ve Toxocara cati kent içinde yaşayan çocuklar için büyük risk oluşturmak tadırlar.yine çok sayıda barsak solucanlarıyla enfekte kedi ve köpekler dışkıları vasıtasıyla binlerce yumurtayı etrafa gelişigüzel bırakarak,saçarak ve yayarak biyolojik çevre kirlenmesine ve bulaşlara neden olurlar << bir bağırsak solucanı günde nin üzerinde yumurta üreterek kedi ve köpekle rin dışkısıyla etrafa yayılmasına neden olur>> (25,27,36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47). Yine ülkemizde çok yaygın olan Brusellosis hastalığı pet hayvanlardan köpekler içinde pato jen olup insan ve HS açısından büyük risk oluşturmaktadır. Köpekler için Brucella canis, Brucella abortus, Brucella melitensis, Brucella suis, Brucella ovis ve Brucella neotomae patojen olduğu için en fekte olabilmektedirler. Köpeklerde görülen Brucella canis teşhisinde,viral ( canine herpes ), protozoan (Neospora caninum, Toxoplasma gondii) ve bakteriyel ( Mycoplasma,Ureaplsma,E.coli, Streptomyces, Salmonalla,Campylobacter etkenlerden kaynaklanan hastalıklarla karışabilir.bu nedenle Brucella canis

11 Yerel Yaban ( Doğal ) Hayat Çevre Sağlığığı Yerel Yaban ( Doğal ) Hayat Hayvan Sağlığığı Đnsan Sağlığığı Yerel Yaban ( Doğal ) Hayat Şehir-Kent ( Kentsel Ekosistem ) Yerel Yaban ( Doğal ) Hayat Şekil - 3:Şehir-Kent ( Kentsel Ekosistem ) içinde insan,hayvan ve çevre ilişkisi (6,24,25,26,27) Yerel Yaban ( Doğal ) Hayat Bölgesel Yaban ( Doğal ) Hayat Ulusal Yaban ( Doğal ) Hayat Kıtasal Yaban ( Doğal ) Hayat Tüm Dünya Yaban ( Doğal ) Hayat Şekil - 4:Şehir-Kent ( Kentsel Ekosistem ) Ekosisteminin dünya yaban hayat ekosistemi ile karşılıklı kademeli ilişkisi (6)

12 ten kaynaklanan bulaşıcı infertility de differential diagnoses çok önemlidir.bugüne kadar yapılan testler sonucunda: Golden Retriever, Boston Terrier,Lhasa Apso, Dachshund, Chihuahua, Miniature Pinscer, Yorkshire Terrier, Poodle,Shih-tzu, Australian Shepherd, Pomeranian ve karışık ırklarda Brucella canis (+) pozitif bulunmuştur (48). Tüm bunların ışığında KHVH lerimiz pet-hayvanlara yönelik yürüttükleri hayvan sağlığı klinik hizmetleriyle birlikte ayni zamanda HS görevini de yerine getirmektedirler.daha doğrusu KHVH leri miz,klinisyenliklerinin yanında DSÖ nün sağlıklı şehir kriterlerinin yerine getirilmesinde iyi bir HS çı olmak zorundadırlar.bunun için iyi bir pratik HS epidemiyoloji bilgisine sahip olmaları gerekmektedir. Bir hasta sahibi hayvanını muayeneye getirdiğinde KHVH lerimiz kent içindeki olası zoonozların du rumunu dikkate alarak koruyucu ve korunma bilgilerini muhakkak hasta sahibine anlatmak ve bilgi ver mek zorundadır.bu bilgileri KHVH lerimiz vermeleri halinde ev içinde farkında olmadan hayvandan kaynaklanabilecek besin ve su kontaminasyonlarının da önüne geçmiş olacakları için insanın temel ya şam ihtiyaç maddesi olan su ve besin güvenliği hizmetini de yerine getirmiş olacaklardır.bundan dolayı kent yaşamında ailenin bir parçası haline gelen hayvanların insan ve çevre ile ilişkisinin sağlıklı ola bilmesi için her iki canlı grubunun birbirlerinin yaşamını bir takım risklere sokmadan sürdürmeleri ge rekmektedir.buda ancak sağlıklı hayvan, sağlıklı insan ve sağlıklı çevre olması halinde mümkündür.đş te bu riskleri ortadan kaldırmak KHVH nin görevidir.o nedenle KHVH lerimiz her şeyden önce başta zoonozlar konusunda hayvanların sağlığını korumak kadar hayvan sahibinin de sağlığını korumakla so rumlu ve görevli olup hayvan sahibinin zoonotik hastalıklardan ne şekil de korunacağına dair gerekli bilgilendirmeyi yapması gerekmektedir.sadece Kedi ve Köpeklerde rastlanan viral zoonotik ve para ziter hastalıklara karşı sürdürülen savaşım faaliyetlerini dikkate aldığımızda bile muazzam bir HS faali yeti yürütüldüğü ortaya çıkmaktadır.yürütülen bu faaliyetler sırasında, KHVH lerimiz,devletin kasasın dan en ufak bir harcama olmaksızın, destekleme ve teşvik almadan bu hizmeti verdikleri gibi bu zoo notik hastalıklardan insanlarda kaynaklanabilecek bulaşları da önleyerek, olası sağlık harcamalarının önüne geçerek,devlete ve sosyal güvenlik kuruluşuna (SGK) büyük tasarruf sağlayarak başta SGK ol mak üzere,beraberinde SGK ya sürekli kaynak aktarımında bulunan devletin kasasına,hazinesine de katkıda bulunmaktadırlar.đşte bu nedenledir pratisyen KHVH lerimizin vermiş olduğu profesyonel vete riner tıbbi hizmetler,hs hizmetlerinin özünü oluşturan önemli bir VHS faali yetidir.bu görevleriyle hem toplum sağlığını,hem çevre sağlığını korumaktalar, hem de evde beslenen hayvanlardan kaynakla nabilecek olası besin kontaminasyonlarının önlenmesine yönelik besin güvenliği görevini de yerine ge tirmektedirler.böylece pet hayvanlardan doğrudan veya dolaylı veya vücutlarında dış parazit olarak barınan bit,pire gibi vektörlerin oluşturduğu farklı potansiyel hastalıkların riskini veya ortaya çıkabi lecek zoonotik patojenlerin insanlarımıza bulaşmasını, KHVH lik hizmeti veren Veteriner Hekimleri miz vermiş oldukları hizmetle sağlık bariyeri oluşturarak önlerler,bu hizmetleriyle de HS nın değerinin artmasına katkıda bulunurlar (7,14,35).Bir diğer husus küresel ısınmaya bağlı olarak yaşanan iklim de ğişiklikleri sonucunda < zoonotic emerging ve re-e merging (yeni ve yeniden ortaya çıkan) > pato jenlerin sayısında görülen artışlar (6,7,25,27) yerel, ulusal ve global sağlığı tehdit etmesi nedeniyle kent lerde görev yapan KHVH lerimize bunların takibi ve izlenmesi açısından da büyük görevler düşmek tedir.bunlardan kaynaklanacak veya kaynaklanabilecek bulaşların önlenmesinde KHVH lik hiz meti veren serbest veteriner hekimlerimizin rolü çok büyüktür.bunun dışında doğal afetler sırasında or taya çıkan veya çıkması muhtemel kaotik durum sırasında insan sağlığının korunmasına yönelik olarak önlenemeyen zoonotik bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkmalarının engellenmesindeki ve hayvan refahı nın gereklerinin yerine getirilmesinde ki rolleri hiçbir zaman tartışılamaz. Ayrıca gerek insan odaklı si yasi veya doğal biyoterörizm olaylarına karşı mücadele ve kentin korunmasında ki katkıları hiçbir za man tartışılamaz.bu gibi durumlarda kentlerde oluşturulan afet koordinasyon merkezleriyle meslek oda larımızın temasa geçerek insan tıbbına mensup hekimlerle yapılacak iş birliği ve eş güdüm ile olası salgın hastalıkların önüne geçilmesine yönelik tedbirlerin alınmasında ortak hareket ederek HS na katkı da bulunurlar

13 Sonuç: KHVH lerimizin VHS açısından HS na yönelik Tek Sağlık Konsepti çerçevesinde ki rolleri ve sorumlulukları;zoonozların izlenmesi,yeni ortaya çıkması muhtemel hastalıkların önlenmesine yönelik tedbirler almak,insan kaynaklı ve doğal afetlere yönelik görevler,kent ortamında çevre sağlı ğının korunması, kent ortamında hayvanlardan kaynaklanabilecek sağlık sorunlarının önlenebilme si amacıyla tedavi ve koruyucu tedbirlerin uygulayıcılığı sırasında ve yanında,bire bir hayvan sahibi ile iletişim halinde olması sırasında eğitici olarak halka sağlık eğitimi verilmesi,kent hayatında hay vanlardan kaynaklanan veya kaynaklanabilecek kazalar ve yaralanmaların önlenmesi,obesity nin önlenmesinde hayvan aktivitelerinden faydalanılmasına yönelik görev ve sorumluluklar,sakat ve öz ürlüler ile ruhsal tedavide kullanılan pet hayvanlarda kaynaklanan veya kaynaklanabilecek sorun ların giderilmesi,pet hayvanlara bağlı veya pet hayvanlardan kaynaklana bilecek acil durumlarda yardımcı olmak,insan-hayvan arasındaki ilişkiden kaynaklanan halk sağlığına yönelik görevler, bu hizmetlerin yerine getirilebilmesi için KHVH hizmetlerinin şartlara göre düzenlenmesi olmak üzere on bir önemli görevi yürütmelerinden kaynaklanır.bu nedenle kentlerimizde KHVH lerimiz tarafından verilen pet-hayvan sağlığı hizmetinin, halkın sağlığı nın korunmasına yönelik sağladığı katma değerin ekonomik ve maddi boyutu ölçülemeyecek kadar büyüktür.bugün tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de KHVH lerimiz kentin sağlığının korunmasın da çok büyük öneme sahip,devletten beş kuruş katkı ve yardım almadan halk sağlığına katkıda bulunan isimsiz kahramanlardır. Kaynaklar: 1. AYDIN,S.Sağlıklı Şehirden Sağlıklı Topluma. Popup.aspx?Id= DOĞAN,Ö(2008) Veteriner Hekimliği Tarihinde Hijyen ve Proflaksi Nisan 2008,II.Ulu sal Veteriner Hekim liği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu-KONYA 3. DĐRĐCAN,R ve BĐLGEL,N.(1993) Halk Sağlığı,II.Baskı.U.Ü.Güçlendirme Vakfı Yayın No:70, U.Ü.Đ.Đ.B.F.Đşletme Đktisadi ve Muhasebe Araştırma ve Uygulama Merkezi No:71-BURSA 4. TEMĐZYÜREK,A(2008) Veteriner Hekimler ile Đnsan Hekimleri Tek Sağlık Konseptine Geri Dönüyorlar.ĐZMĐR-Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu.U.S.A, 5. TEMĐZYÜREK,A(2007) Çeviri:Veteriner Halk Sağlığı Kitaplığı(A Bookshelf on Veterinary Public Health) DASZAK,P.et al(2000) Reviewe:Wildlife Ecology; Emerging Infectious Diseases of Wildlife- Threats to Biodiver sity and Human Health.Science Vol.287,21 January PAPPAIOANOU,M.(2004) Veterinary medicine protecting and promoting the public s health and well-being.pre ventive Veterinary Medicine,62 (2004) , prevetmed 8. BROWN,C.(2003) Features:Virchow Revisited:Emerging Zoonoses.ASM News,Volume 69, Number 10,2003-USA 9. SAUNDERS,L.Z.(2000) Commentary:Virchow s Contributions to Veterinary Medicine:Celeb rated Then,Forgot ten Now.Vet.Pathol.37: (2000)-USA 10. BRUCKNER,G.(2008) New challenges for the veterinary profession in global animal disease control and the trade in animals and animal products. 4 September 2008,Universi ty of Pretoria U.S.A 11. ABILO,R. OIE Global programme on Zoonoses ( Contribution to One World One Health ). Đn ter netten indirildiği tarih , Saat 18: TEMĐZYÜREK,A(2006) Çeviri:Veteriner Halk Sağlığı.Encyclopedia of Public Health Informa tion about Veteri nary Public Health.De cember,12, Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlı ğı Çalışma Grubu. U.S.A, TEMĐZYÜREK,A(2007) Zoonozlar ve Halk Sağlığı.ĐZMĐR-Veteriner Hekimler Odası Veteri ner Halk Sağlığı Çalışma Grubu.U.S.A,

14 14. WOHL,J.S(2007) Views:Commentary;Public health roles for small animal practioners.javma, Vol.230,No.4,Febru ary WHO(2002). Future Trends in Veterinary Public Health,Report of a WHO Study Group. WHO Technical Report Series ,WHO Geneva ITALY. 26 Haziran 2005, 03: WHO(2005)What is Veterinary Public Health Haziran 2005,03: AKSAKOĞLU,G(2008) Bulaşıcı Hastalıkla Savaşım.Üçüncü Yazım,D.E.Ü.Tıp Fakültesi Yayını,Yayın No: /BK D.E.Ü.Rektörlük Basımevi - Đnciraltı- ĐZMĐR 18. AYGÜN,S.T( ) Bulaşık ve Salgın Hastalıklar Bilgisi.Sümer Basımevi- ANKARA 19. EYNĐGÖLLÜ,M,E(2006) Halk Sağlığında Kırk Yıllık Đnkârcılık.Bilim ve Gelecek Dergisi, Şu bat Sayısı-ĐSTANBUL 20. HICKS,J,M(2007) The One Medicine Concept:Historical Perspective of Veterinary Medicine and Public Health. Future Directions for Schools of Public Health and Colleges of Veterinary Medicine,The AAVMC/AS PH Joint Symposium,April 22-24,2007,Atlanta,GA.U.S.A 21. SERPEN,A(2005) Veteriner Halk Sağlığının 21.yy daki faaliyet alanları ve gelecekte ilgilendi rebilecek yeni akımlar PAPPAIOANOU,M: Building an Integrated Health Team and Vision Health Care Reform. National Public Health Week University of Tennessee - USA 23. KHAN,R,A,S.(2010) One Health:The Human Public Health Perspective.ASTHO One Health Webinar, April,15, 2010 U.S.A 24. MCGINN,T.Public Health and Animal Health-The One Medicine Perspective from Homeland Security. internetten indirildiği tarih: ,saat.16: BUNTAIN,B.(2008) One Health and Companion animal veterinarians.canadian 26. KING,L.(2007) The Global Animal Health Initiative:The Way Forward Veterinary and Public Health Collaborati on,the World Bank Washington D.C,October 10,2007-USA 27. SERPEN,A. ve TEMĐZYÜREK,A.(2010) Halk Sağlığı Açısından Tek Sağlık Uygulamasının Önemi.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,Tarım Türk Dergisi,Ocak Şubat 2010,Sayı:191 - ANKARA 28. KING,L.J.(2008) Understanding the Factors of Animal Disease Emergence:A World of One Health.Emerging Animal Diseases,October 17,2008,Brussels,BELGIUM 29. BAŞARAN,Đ.Kent,Kentlileşme ve Kentleşme.S.D.Ü.Đ.Đ.B.F-Isparta. Com /v2/index.php?goster=ayrinti&id= EVCĐ.E.D.Şehir Sağlığında Halk Sağlığı Yaklaşımı tentspopup.aspx?id= TUNCAY,S.(2009) Kentleşme süreci sonucu ortaya çıkan sorunlar.ekonomik Vizyon,Ocak 2009,Đzmir Ticaret Odası Dergisi-ĐZMĐR 32. SERPEN,A.(2006) Hayvancılık Sektörümüzün Kırsal Kalkınma ve Sanayileşmedeki Yeri.Süt Dünyası:Süt Ürünleri ve Teknolojileri Dergisi,Eylül/Ekim 2006,Sayı 4 ve Kasım/Aralık 2006, Sayı 5.ĐSTANBUL 33. SERPEN,A.(2007) Terör ve Hayvancılık.Đnfovet,Aylık Hayvan Sağlığı Sektörü Dergisi,Ağus tos 2007,Sayı:44-ĐSTANBUL 34. TEMĐZYÜREK,A(2008) Amerika Birleşik Devletlerinde Veteriner Halk Sağlığı konusunda yaptığı inceleme ve ça lışmalarla ilgili Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubuna verdiği bilgilendirme kon feransı-đzmđr 35. EREN,N.(1981) Halk Sağlığı ve Beslenmede Veteriner Hekimliğin Önemi.Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, Cilt:51,Sayı:3-4,Yıl:1981-ANKARA 36. Nina M.One Medicine,Actuallly.Division of Global Migration and Quarantine,CDC-USA.Đnter netten Đndirildiği Tarih: ,Saat.19: TREVEJO,R.T.(2009) Public Health for the Twenty-First Century:What Role Do Veterinarians in Clinical Practice Play?.Vet.Clin.Small.Anim 39(2009) ,USA

15 38. BOZTEPE,R.(2008)Veteriner Hekimlik Kimliği.18/05/2008,15:50 ogle groups.com, 39. BOZTEPE,R.Yabani Hayvan-Đnsan-Zoonoz Hastalıklar(I), htm,internetten indirildiği tarih: ,saat.15: Biosecurity:Young Dairy Leaders Institute Phase III Conferance,February 7-8,2003,Tapma Col lege off Veterinary Medicine Florida-USA 41. KAHN,L.H.(2007) Managing zoonotic disease risks:need for greater physician and veterinarian collaboration.jour nal of Chinese Clinical Medicine,Volume.2,Number.2,January Pets,Parasites and People(2007).Companion Animal Parasite Council(CAPC). rasites. org 43. HAYWARD,M (2004) Risks of Zoonoses from Dogs On Sporting fields.centre for Companion Animals in the Community.U40,2A Herbert St.St.Leonards NSW 2065-AUSTRALIA 44. FROST,R.E.(2008) The Veterinarian s Role in Animal and Public Health.XXI Pan-American Congress/16 th An nual Meeting of the National Confederation of Animal Health in Mexico, Oc tober 13,2008,Guadalajara, MEXICO. 45. KNIGHT,T.et al.zoonoses:the Role of the Veterinary Professional. 46. ÇAKIR,A.(2009) Salmonellozis riskini göz önünde bulundurun.petinfo,sayı:6,nisan-mayıs 2009 ĐSTANBUL 47. RINALDI,L.et al(2006) Canine faecal contamination and parasitic risk in the city of Naples ( southern Italy).BMC Veterinary Research 48. HOLLETT,R,B.(2006) Canine brucellosis:outbreaks and compliance.theriogenology-66,jour nals Elsevier Periodical. Web Sayfasına Yüklendiği Tarih: