Anadolu Selçuklu Devletinin enkaz üzerinde ve onun bir devam olarak teokratik

Transkript

1 TAPU VE KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜÚÜ NÜN KURULUÞU VE GEL Þ M Dr. Erdal KÖKTÜRK Anadolu Selçuklu Devletinin enkaz üzerinde ve onun bir devam olarak teokratik monarßi biçiminde belirmiß ve koßulsuz boyun e ilen padißah n mutlak otoritesine dayanarak gelißmiß bulunan Osmanl mparatorlu u nda toprak mülkiyeti, kendine özgü farkl l klar olmakla beraber, daha çok Selçuklu Devletinde biçimlenen mülkiyetle, slam toprak hukukunun etkisinde kalm ß; arazi hukuku, Kuran Kerim, iradeler ve bunlara dayanan fetvalarla düzenlenmißtir. Temelini miri topraklar üzerinde timar rejimi nin olußturdu u Osmanl devlet yönetimi, Cumhuriyetin kurulußuna kadar (1923), baßl ca üretim arac olan topra n merkezden denetimine dayanarak varl n sürdürmüßtür. Osmanl mparatorlu u nda benimsenen mülkiyet anlay ß ve izlenen toprak politikas n n bir sonucu olarak, Tanzimat n ilan na kadar (1839), taß nmazlar n sicilleri devlet taraf ndan tutulmam ß ve günümüzdeki içeri iyle bir tapu sistemi ve bundan sorumlu bir kuruluß olußmam ßt r. Bu dönemin özellikleri, taß nmazlar n türlerine göre edinilmesi, yaln zca yararlanma hakk n n bulunmas, haklar n sözleßmelerle devri ve miras yoluyla bir di erine geçmesi ßeklinde aç klanmaktad r. Bununla birlikte, Osmanl dönemi arazi yaz mlar ndan Cumhuriyet dönemi kadastro sistemine kadar olan süreç, üç döneme ayr larak incelenmektedir (Anayasa Mahkemesi Karar, , E.1972/52, K.1973/5); 1. Dönem: 1534 (950) den önceki y llar, 2. Dönem: y llar aras, 3. Dönem: 1847 (1263) den sonraki y llar. Üçüncü dönem ile birlikte, 21 May s 1847 (05 Cemaziyelevvel 1263) tarihinde yay nlanan, Tapu Hakk nda cra Olunacak Nizamat ile, miri araziye ilißkin tasarruf ißlemlerinde verilecek senetlerin kay tlar n n, Defterhane-i 70

2 Hakani Eminli i nde olußturulan Defterhane-i Amire Kalemi nde tutulmas ve tapu senetlerinin Defterhaneden verilmesi, kabul edilmiß ve bu ißlemler, 1858 say l Arazi Kanunu na kadar mültezim ve muhass llar taraf ndan yürütülmüßtür (ÖZEN 1971, OZANALP 1976, ERKAN 1979, BAR- KAN 1980, YERAS MOS 1980, ESMER 1983, ERDOST 1989, ÖZMEN ve ÇORBALI 1995, KÖKTÜRK 2003). Miri araziye ilißkin ißlemlerin kaydedildi i, korundu u ve tu ral senetlerin verildi i Defterhane-i Amire Kalemi nin kuruldu u 21 May s 1847 tarihi, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nün kuruluß tarihi olarak kabul edilmektedir (TKGM 1983, SIZAN 1998) tarihli Arazi Kanunu nun kabul etti i mülk, miri, vak f, metruk ve mevat olmak üzere beß tür araziye Defterhaneden tapu verilmesini düzenleyen 1874 tarihli yönergeyle, yürütülen ayr ayr defter tutma yöntemi 1884 y l nda terk edilerek, tüm taß nmazlara ait ißlemlerin Daimi Defter denilen tek bir deftere kaydedilmesi kabul edilmißtir y l ndan baßlayarak, daimi defter, yerini hem tescil ve hem de akit tablolar n kapsayan Zab t Defterlerine b rakm ßt r. Taß nmazlar n tapu defterlerine (Defterhane-i Amire Kalemi) kayd ve maliklerine tapu senedi verilmesi 1847 tarihli tüzük ile öngörülmesine karß n, topra kullananlar n il ve ilçe merkezlerine gelerek ißledikleri arazileri bildirmeleri ve tapu belgelerini almalar sa lanamam ßt r. Bunun üzerine çeßitli tarih kesitlerinde (1872 den 1909 y l na kadar) arazi yaz mlar yap lm ßt r. Bu yaz mlar da içinde olmak üzere, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü arßivinde, 2322 cilt Tahrir Defteri yan s ra, 15. yüzy l ile 19. yüzy l aras ndaki döneme ilißkin; Mülkiyet hakk n n tan narak kay t alt na al nmaya baßland 1847 tarihinden 1933 tarihine kadar ulusal s n rlar içindeki yerlere ait cilt zab t-kay t defteri, 1847 tarihinden 1914 tarihine kadar ulusal s n rlar d ß ndaki yerlere ait 8277 cilt zab t-kay t defteri, 1933 y l ndan günümüze kadar cilt ikinci kopya tapu senedi, ipotek belgesi, ipotek terkin cetveli, y llar aras ndaki döneme ait köy s n r kay tlar ve mera tahsis kararlar saklanmaktad r (DPT 2001: 74-75). 71

3 1847 y l nda (1263), Defter Eminli i olarak adland r lan Tapu Teßkilat, 12 Temmuz 1861 tarihinde (1277) Defter-i Hakani Nezareti ad n alm ßt r y l na kadar (1329) bakanl k konumunda olan bu daire, sözü edilen tarihte Defter-i Hakani Emaneti olarak Maliye Nezaretine ba lanm ßt r. Ard ndan, 28 Kas m 1338 (1922) tarihinde Umuru Tasarrufiye Müdüriyet-i Umumiyesi ad n alm ß ve bu kuruma, 22 Nisan 1342 (1925) tarihli ve 658 say l yasa ile Kadastro birimi eklenmißtir y l nda Muvazene-i Umumiye Kanununda ise, Tapu ve Kadastro Müdüriyeti Umumiyesi Bütçesi ad alt nda Genel Müdürlük, bugünkü unvan n alm ßt r Tanzimat Ferman yla baßlayan yenileßme sürecinde, toprak mülkiyeti konusunda peßi s ra ve pek çok düzenlemeler yap lm ßt r. 23 may s 1874 tarihinde tüm taß nmazlar n tek deftere kayd n öngören Tapu Nizamnamesi, tapu dairelerinin kuruluß tarihine baßlang ç olarak gösterilmektedir (ESMER 1983: 10). Kadastro çal ßmalar n n tarihi ise daha yenidir. Osmanl döneminde, bütün taß nmazlar n s n rland r lmas n ve yaz m n amaçlayan çal ßmalar, Defterihakani Naz r Mahmut Esat Efendi zaman nda ç kar lan tarihli Emvali Gayrimenkulenin Tahdit ve Tahriri Hakk ndaki Kanunu Muvakkat ile baßlam ß olmakla beraber, sonras nda meydana gelen savaßlar nedeniyle bu yasa tam anlam yla uygulama olana bulamam ßt r. Buna karß n, Türkiye de kadastro çal ßmalar n ilk kez Defterihakani Naz r Mahmut Esat Efendinin baßlatt kabul edilmektedir (TKGM 1983, ESMER 1983) tarihli ve 743 say l Türk Medeni Kanunu, tapu dairelerinin kuruluß ve görevleri ile ilgili düzenlemeleri özel yasalara b rakm ßt r (Madde 916). Bunun bir sonucu olarak, tarih ve 2015 say l Tapu Sicil Müdürlü ü ve Tapu Sicil Muhaf zl Teßkilat na Dair Kanun ve bunun birçok maddesini yürürlükten kald ran, tarih ve 2997 say l Tapu ve Kadastro Umum Müdürlü ü Teßkilat ve Vazifeleri Hakk nda Kanun ç kar lm ßt r. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nün, bugünkü kurulußu, görev ve yetkileri tarihli ve 2997 say l yasaya dayanmaktad r. Bu yasa uyar nca, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü, Maliye Bakanl na ba l ba ms z bütçeli bir Genel Müdürlük olarak kurulmußtur. TKGM, tarihli ve 3707 say l yasa ile Adalet Bakanl na ba lanm ßt r. Bu ba lant n n gerekçesi, temeli, taß nmaz mülkiyetinin saptan- 72

4 mas ve tescili gibi hukuksal bir kapsama sahip tapu sicili hakk nda, Türk Medeni Kanunu taraf ndan yeni hükümler konuldu undan, tapu ißlerinin yeni kurallarla uyumlu bir ßekilde ve hukuksal denetim alt nda yönetilmesi gere i, Türk Medeni Kanunu nun yay n ndan sonra kendini daha çok hissettirmiß oldu u, ßeklinde aç klanm ßt r (ESMER 1983). Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü, tarihli ve 5840 say l yasa ile, bu kez, Adalet Bakanl ndan al narak ba ms z bütçeli bir kurum olarak, Baßbakanl a ba lanm ßt r. Bu ba lant, sosyal ve ekonomik amaçl bir görevin, bakanl klarla di er kurum ve kurulußlarla olan ilgisine ve bunun gere i olan ba ms zl a daha uygun bir hükümet anlay ß olmußtur, ßeklinde de erlendirilmißtir. Kadastro çal ßmalar n n bir an önce bitmesi için, gerek yersel ve gerekse fotogrametrik tüm arazi ölçme yöntemleri devreye konulmußtur. Bunun bir sonucu olarak, tarihli ve 6587 say l yasa ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nde (TKGM), Arazi Kadastrosu ve Fotogrametri Dairesi kurulmußtur (Resmi Gazete: ). Böylece üretilecek kadastro haritalar n n fotogrametri yöntemi ile yap lmas n n temelleri at lm ßt r tarihinde, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nün, mar ve skan Bakanl na ba lanmas na ilißkin bir yasa önerisi, TBMM ve Cumhuriyet Senatosu Genel Kurullar nca geri çevrilmißtir. Bu karar n al nmas nda etkili olan TBMM Komisyonu nun gerekçesinde,...ülkemizdeki kadastro etkinliklerinin, Türk Medeni Kanunu nun arad nitelikte tapu kütüklerini kurmaktan baßka temel bir amac olamaz... Kald ki, ülkemizin taß nmaz hukuku bak m ndan geçirdi i çeßitli aßamalar n do urdu u çok kar ß k konular n ortaya ç kard sorunlar, dünyan n hiçbir ülkesi ile karß laßt rmaya olanak vermeyecek özellikler taß maktad r... Bundan dolay harita al m ißini, tapu kütüklerinin kurulmas amac yla yap lan kadastronun kendisi ve harita ile ilgili birçok kurumun hizmetlerini de kadastro olarak kabul etmeye olanak yoktur... Kadastro haritalar ndan mar ve skan Bakanl - n n da yararlanmas olanakl d r... Di er yandan, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nün en baßta gelen hizmetlerinden biri olan tapulama konusunda, mar ve skan Bakanl ile aralar ndaki aç k ve önemli hukuksal anlay ß fark, bu iki yönetimin birleßmesindeki olanaks zl aç klayan nedenlerdir... denilmektedir. 73

5 Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü, 58. Hükümet döneminde, tarihinde Bay nd rl k ve skan Bakanl na ba lanm ßt r ve bu durum sürmektedir tarihli ve 2613 say l Kadastro ve Tapu Tahriri Kanunu ile 1966 tarihli ve 766 say l Tapulama Kanunu, 1987 tarihli ve 3402 say l Kadastro Kanunu ile yürürlükten kald r lm ßt r. Yeni kadastro yasas n n içeri ini daha çok Tapulama Kanunu olußturmußtur. Bunun nedeni, kadastro görmeyen kentsel alanlar n sorun olußturmayacak büyüklükte olmas d r. Ayr ca, zilyetlikle taß nmaz edinmede, 2613 say l yasaya göre, 766 say l yasan n vatandaß lehine olan kurallar n n çoklu u ve bunlar n yeni düzenlemede korunmas tercihidir tarihli ve 3402 say l Kadastro Yasas ile belirtilen faaliyetler, 2015 ve 2997 say l yasalar yürürlükten kald ran, tarihli ve 3045 say l Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü Kurulußu ve Görevleri Hakk nda K.H.K. ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nce yürütülmesi öngörülmüßtür. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nün, ilk kez 3402 say l yasa ile harita özel sektörüne do rudan iß yapt rmas kabul edilmißtir (Madde 39) y llar aras nda, yaln zca 8 ilçede bu uygulamaya gidilmiß, kaynak yetersizli i yüzünden harita özel sektörünün olanaklar devreye sokulamam ßt r say l Kuruluß Yasas ile, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nün merkez ve taßra teßkilat ndan olußmas (madde: 3); merkez teßkilat n n, 1) ana hizmet birimleri, 2) dan ßma ve denetim birimleri, 3) yard mc birimlerden olußmas (madde: 4) öngörülmüß; taßra teßkilat konusunda ise, Genel Müdürlük, genel hükümlere göre taßra teßkilat n kurmaya yetkilidir denilmekle yetinilmißtir. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü merkez teßkilat nda bulunan birimler ßunlard r; 1. Genel Müdür 2. Genel Müdür Yard mc lar (3 adet) 3. Ana Hizmet Birimleri Tasarruf ßlemleri Daire Baßkanl Fen Dairesi Baßkanl 74

6 Tapu Dairesi Baßkanl Kadastro Dairesi Baßkanl Foto rametri ve Geodezi Dairesi Baßkanl Tapu Arßiv Dairesi baßkanl Yabanc ßler Dairesi Baßkanl 4. Dan ßma ve Denetim Birimleri Teftiß Kurulu Baßkanl Hukuk Müßavirli i Araßt rma, Planlama ve Koordinasyon Dairesi Baßkanl 5. Yard mc Birimle Personel Dairesi Baßkanl E itim Dairesi baßkanl dari ve Mali ßler Dairesi Baßkanl Savunma Uzmanl Her ilin merkez ilçesi ile di er ilçelerin idari s n rlar içinde kalan yerler kadastro bölgelerini olußturmaktad r. Bu bölgeler içindeki köyler ve mahalleler çal ßma alanlar n olußtururlar. Tapu ve kadastro hizmetlerinin, belirtilen çal ßma bölgelerinde veya alanlar ndaki iß ve ißlem yo unlu u, kurumun örgütlenmesini de etkilemektedir. Çal ßma bölgeleri ve alanlar ndaki faaliyetlerin yo unlu una göre Genel Müdürlü ün yetkisi ve takdiri sonucunda kurulan taßra örgütünde, bölge müdürlükleri yan s ra, il ve ilçelerde kadastro ve tapu sicil müdürlüklerinin de kurulabilece i belirtilmekle beraber (3046 Say l Yasa, Madde 17) bölge müdürlü ü, il ve ilçelerde kadastro ve tapu sicil müdürlükleri veya ßefliklerinin kurulmas konusundaki standartlar da henüz olußturulamam ßt r. Dolay s yla, Baßbakanl a ba l genel bütçe içinde ayr bütçeli bir kuruluß olan Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü, 1847 y l ndan baßlayarak 1.5 yüzy l aßan bir geçmiße sahiptir ve bünyesinde 22 bölge müdürlü ü, 1003 tapu sicil müdürlü ü, 325 kadastro müdürlü ü ile merkez ve taßra teßkilatlar nda görevli 13 bini aßk n personeliyle ülke genelinde yay lm ß ulusal bir kurulußtur. 75

7 Tapu ve kadastro hizmetleri de içinde olmak üzere, Türkiye de Harita, Tapu ve Kadastro Sektöründe yeniden yap lanma konusunda pek çok çal ßma yap lm ß olmakla birlikte, hiçbiri yaßama geçmemißtir. Türkiye de, Harita Tapu ve Kadastro Sektörü kapsam na giren faaliyetleri ve bunlar sürdüren kurumlar da içine alan, yeniden düzenleme öngörüleri ilk kez MEHTAP projesinde ve ard ndan 1. BYKP 1963 Y l cra Program nda yer alm ßt r; Taß nmazlar n mülkiyet durumlar n n saptanamam ß olmas, baz Devlet gelirlerinin kontrol olana n ortadan kald rmakta, bu yüzden hazine büyük kay plara u ramaktad r. Ayr ca, vatandaßlar n taß nmaz mülkiyeti aç s ndan çözülmesi oldukça güç ve uzun süren sorunlar ortaya ç karmaktad r. Bu sak ncalar n giderilmesi için, Tapu-Kadastro sektörünün ekonomik ve yönetsel aç dan yeniden düzenlenmesi gerekmektedir y l bütçesiyle sa lanacak olanaklarla, teknik aç dan yap lan yeniden düzenlemenin yan s ra, Tapu-Kadastro ve Harita sektörünün yönetsel ve tüzel aç dan da yeniden düzenlenmesi gerçekleßtirilecektir. Bu hedef, 1962 y l nda baßlayan, Beß Y ll k Kalk nma Plan y ll k icra programlar n n pek ço unda da yer alm ßt r. Ancak, dile getirilen yeniden düzenlemenin kapsam n n ne oldu u ya da olmas gerekti i ve sistemin hangi amaç ve hedefler öngörülerek düzenlenece i belirtilmemißtir. Ülkemizde, çeßitli Beß Y ll k Kalk nma Planlar dönemlerinde Harita Tapu ve Kadastro Sektörünün yeniden düzenlenmesine ilißkin çal ßmalar yap lm ßt r. Bunlar; Türkiye Kadastrosu Hakk nda Rapor (Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas 1962), tarih ve 6/209 say l Bakanlar Kurulu karar yla baßlat lan, Merkezi Hükümet Teßkilat Araßt rma Projesi (MEHTAP), Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ünün Yeniden Düzenlenmesi Raporu (Nisan 1970, DPT Yay n No: 878, 224s), tarih ve 7/2527 say l Bakanlar Kurulu karar yla baßlat lan, darenin Yeniden Düzenlenmesi lkeleri ve Öneriler (TODA E, 1972, Yay n No: 123), Türkiye de Harita ve Kadastro Sektörünün Ça daß Bir Örgütsel Yap ya Kavußturulmas Hakk nda Rapor (Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas 1986: 5-15), 76

8 Bilgisayar Destekli Kadastro ve Harita Üretimine Geçiß çin Rapor (Akda -Ak n-aksoy v.d. 1986: 16-25), Devlet Bakan n n (M. T naz T T Z) direktifi ve Türkiye Bilimsel ve Teknik Araßt rma Kurumu (TÜB TAK) ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü aras nda tarihinde düzenlenen protokole göre gerçekleßtirilen Harita-Kadastro Reform (HAKAR) Projesi (TÜB TAK 1986), olarak say labilir. KAYNAKÇA BARKAN, Ö. L., 1980, Türkiye de Toprak Meselesi, Toplu Eserler 1, Gözlem Yay nlar, stanbul, 965 s. DPT., 2001, 8. Beß Y ll k Kalk nma Plan Harita, Tapu Kadastro Co rafi Bilgi ve Uzaktan Alg lama Sistemleri Özel htisas Komisyonu Raporu, Yay n No: DPT: 2554-Ö K: 570, Ankara, 212 s. ERDOST, M.., 1989, Osmanl mparatorlu unda Mülkiyet lißkileri (Asya Biçimi ve Feodalizm), Orun Bas mevi, Ankara, 225 s. ERKAN, H., 1979, Türkiye Kadastrosu, Kuruluß-Gelißme-Sorunlar, Doçentlik Tezi, KDMMA Harita ve Kadastro Bölümü, Konya, 173 s. ESMER, G., 1983, Mevzuat m zda Gayrimenkul Hükümleri ve Tapu Sicili, Olgaç Matbaas, Ankara, XXXII+1182 s. OZANALP, A. N., 1976, Tapulama Kanunu Þerhi, stanbul, 1072 s. ÖZEN, H., 1971, Kadastro Bilgisi, KTÜ Yer Bilimleri Fakültesi, Trabzon, 134 s. ÖZMEN,., ÇORBALI, H., 1995, 3402 Say l Kadastro Kanunu Þerhi, Seçkin Yay nevi, Ankara, 1336s. SIZAN, Nihat, 1998, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü nün K sa Tarihi, Tapu ve Kadastro Dergisi, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü Yay n, Y l: 10, Say : 23, Ankara, s: TKGM, 1983, Cumhuriyetin 60 nc Y ldönümü Dolay s yla, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü Dergisi, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü (TKGM) Yay n, Say : Özel, Ankara, 186s. YERAS MOS, S., 1980, Azgelißmißlik Sürecinde Türkiye, Gözlem Yay nlar, stanbul, 982 s. 77

9 BOÞ SAYFA 78

10 GENEL MÜDÜRLER 79

11 BOÞ SAYFA 80