T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ TRAFİK VE PERFORMANS HESAPLARI ANKARA 2008

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...i AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ TRAFİKLE İLGİLİ TABLOLARI YORUMLAMAK VE UYGULAMAK Tür Kodu ve Numaralama Sistemi Trenlerin Sınıflandırılması ve Türleri Trenlerin Numaralandırılması Bölge Kodları Tren Trafiğine Ait Tablolar Net Ağırlıkları Taşıma Belgesinde Olmayan Vagonlarda Ağırlık Tabloları Lokomotiflerin Soğuk Sevkinde Tren Yükü Tablosu En Fazla Dingil Miktarı Tablosu Fren Cetveli...12 UYGULAMA FAALİYETİ...15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...16 UYGULAMALI TEST...17 ÖĞRENME FAALİYETİ TRAFİKLE İLGİLİ EKONOMİK GÖSTERGELER Yolcu ve Yük Vagon Çeşitleri, Özellikleri Yolcu Vagonu Çeşitleri ve Özellikleri Yük Vagonu Çeşitleri Ve Özellikleri Ütilizasyon (Verimlilik) Ütilizasyon Değerlendirme Yolcu Kilometre Rotasyon (Yer Değiştirme) Rotasyon Hesaplama Rotasyon Aşamaları Hamton ve Netton Hamton. Km ve Netton Km, Ton/Km Dingil Km. ve Mevki. Km Taşıma Planları ve Gerçekleşmeleri Karşılaştırma Sistem Güvenilirliği Sistem Elverişliliği...40 UYGULAMA FAALİYETİ...41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...42 MODÜL DEĞERLENDİRME...44 CEVAP ANAHTARLARI...45 KAYNAKÇA...46 i

4 KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR 840UH0019 Raylı Sistemler Teknolojisi Alanı Raylı Sistemler İşletme Trafik ve Performans Hesaplamaları Bu modül trafikle ilgili tabloları incelemek, yorumlamak ve uygulamak konusunda bir öğrenme materyalidir. Trafikle ilgili verileri değerlendirerek hesaplamalar yapmak MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında, işletme yönetmeliklerine uygun olarak ve hazırlanmış tablo verilerinden faydalanarak trafikle ilgili kapasite ve performansı hesaplayabilecek ve yorumlar yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Trafikle ilgili tabloları yorumlayabilecek ve uygulayabileceksiniz. 2. Trafikle ilgili ekonomik göstergeleri hesaplayabilecek ve yorumlayabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Trenlerin hazırlanması ve trafiğine ait yönetmelik tabloları, tarifeler, istatistik yıllığı, kalkınma planları, hesap makinesi Modülün içinde her öğrenme faaliyetinden sonra yer alan ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz Öğretmen, modül sonunda ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirebilecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci; Her ulaşım sisteminde olduğu gibi Demiryolu ulaşım sisteminde de bazı değerlere sık sık ihtiyaç duyulur. Bu değerlerin hesaplanması uzun zamanlar aldığı için bu değerlerin tablo haline dönüştürülmesi ile demiryolundaki çeken araçların kapasite hesaplamalarında kolaylıklar sağlanmıştır. Trenler kullanım amaçlarına göre birçok çeşitlere ayrıldığı gibi vagonlarda kullanım amaçlarına göre birçok çeşitlere ayrılırlar. Taşımanın çeşitliliği günün ihtiyaçlarına göre yeni yük vagonları seferlere konulmaya başlanmış, ülkemiz insanının daha rahat ve güvenli bir yolculuk yaptırılması açısından konfora yönelik yenilikler başlamştır. Demiryollarında sık sık istatistikî bilgilere ihtiyaç vardır. Bu modülle; Tren ve vagon çeşitlerini öğrenebilirsiniz. Trenlerin numaralandırılmasını yapabilirsiniz. Tren trafiğine ait tabloları yorumlayabilirsiniz. Demiryolu hareketine ait istatistikleri hesaplayabilirsiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu öğrenme faaliyeti sonucunda trafikle ilgili tabloları yorumlayabilecek ve uygulayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Trafikte kaç çeşit tablo kullanıldığını araştırınız? TCDD bölge haritalarını inceleyerek klm, sinyal, ve elektrikli olarak işletme sistemlerini araştırınız? 1. TRAFİKLE İLGİLİ TABLOLARI YORUMLAMAK VE UYGULAMAK 1.1. Tür Kodu ve Numaralama Sistemi Trenlerin Sınıflandırılması ve Türleri Trenler, orerler, sefere konma şekilleri ve gördükleri iş bakımından olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Orer bakımından trenler ikiye ayrılır. Orerde gösterilen trenler; düzenli ve isteğe bağlı tarifeli trenler. Orerde gösterilmeyen trenler; özel, tarifeli ve tarifesiz trenler. Sefere konma bakımından trenler ikiye ayrılır. Her gün veya belirli günlerde işleyen, her defasında sefer edeceğinin duyurulmasına gerek olmayan düzenli tarifeli trenler. Sefer edeceği her defasında duyurulması gereken, isteğe bağlı tarifeli trenlerle, özel, tarifeli ve tarifesiz trenler. Gördükleri iş bakımından trenler; yolcu, yük ve hizmet trenleri olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Yolcu trenleri; yolcu taşınması amacıyla işletilen trenlerdir. Hız, konfor ve diğer özellikleri bakımından aşağıda gösterildiği şekilde sınıflandırılır. o Banliyö treni; büyük kentlerde toplu yolcu taşıması yapan trenlerdir. o Süper ekspresler; en hızlı ve konforlu trenler olup, büyük kentler arasında direkt yolcu taşıması yapan ara gar ve istasyonlarda durdurulmayan trenlerdir. 3

8 o Mavi trenler; işledikleri bölgenin önemli merkezleri dışında durmayan hızlı trenlerdir. o Ekspresler; uzun mesafeli hızlı trenler olup, yolcusu yoğun olan merkezlerde duran trenlerdir. o Bölgesel ekspresler; işledikleri bölgenin, yolcusu yoğun olan merkezlerinde duran hızlı trenlerdir. o Ray otobüsü ve mototrenler; kısa mesafeler arasında işleyen hızlı trenlerdir. o Normal yolcu trenleri; kısa ve uzun mesafe trenleri olup, yerleşim merkezleri arasında çalışan ve aradaki bütün istasyonlar ile duraklarda duran trenlerdir. o Karma trenler; dizisinde yük vagonu da bulunan, işledikleri bölgenin istasyon ve durakları arasında yolcu ve yük taşıması yapan trenlerdir. o Özel yolcu trenleri; kişi, kurum ve kuruluşların isteği üzerine tarifeli ve tarifesiz olarak sefere konulan orerde gösterilmeyen yolcu trenleridir. Yük trenleri; yük taşıması amacıyla işletilen trenler olup hız ve gördükleri iş bakımından aşağıdaki gibi sınıflandırılır. o Ekspres yük trenleri; belirli merkezler arasında doğru yük taşıyan, işletme zorunluluğu dışında istasyonlarda durdurulmayan ve manevra yaptırılmayan trenlerdir. o Blok yük trenleri; belirli merkezler arasında demir cevheri, kömür, konteynır ve benzeri programlı yük taşımalarının yapıldığı, işletme zorunluluğu dışında ara gar ve istasyonlarda durdurulmayan ve manevra yaptırılmayan, belli vagon dizileri ile sefer ettirilen trenlerdir. o Bölgesel hızlı yük trenleri; teşkilat merkezleri arasında yük taşıması yapan, işletme zorunluluğu dışında durdurulmayan ve manevra yaptırılmayan hızlı trenlerdir. o Yavaş yük trenleri; işledikleri bölgenin bütün istasyonları arasında vagon ve parça taşıması yapan ve istasyon manevralarını sağlayan trenlerdir. o Özel Yük Trenleri; kişi, kurum ve kuruluşlarının isteği üzerine tarifeli ve tarifesiz olarak sefere konulan orerde gösterilmeyen trenlerdir. Hizmet trenleri; Kuruluşların çeşitli hizmetleri için gerektiğinde tarifeli veya tarifesiz olarak sefere konulup işletilen trenlerdir. o Tek lokomotifler; destek veya herhangi bir amaçla seyir ettirilen, bir veya birkaç lokomotiften veyahut lokomotif, sofaj vagonu, furgon ve en fazla iki vagondan oluşan trenlerdir. o İmdat lokomotifi ve trenleri; herhangi bir kaza veya olay nedeniyle işletilen trenlerdir. 4

9 o İş treni; yol bakım ve onarım makineleri, oto ve motorlu drezin, çekici oto ile kar kürer trenleri gibi demiryolunun yapım, bakım ve onarım ile kontrol hizmetlerinin yapılması amacıyla işletilen trenlerdir Trenlerin Numaralandırılması Trenlerin numaralandırılması aşağıdaki şekilde yapılır. Trenler 5 rakamlı olarak numaralandırılır. Kilometrenin artış yönüne giden trene çift, aksi yöne giden trene tek numara verilir. Ancak, bazı kesimlerde bu kuralın dışına çıkılabilir. Tren numarasının ilk rakamı, trenin bölge (Resim 1.1) kodunu gösterir. Trenlerin bölge kodları Tablo 1.3 de gösterilmiştir. Tren numarasının ikinci rakamı, trenin türünü gösterir. Trenlerin tür kodu ve numaralama sistemi Tablo 1.1 de gösterilmiştir. Tren numaralarının son üç rakamı, trenin sırasını yani, aynı nitelikteki kaçıncı tren olduğunu gösterir. Trenlerin bilgisayarla takibinin sağlanması için tren numaralarının her türlü yazışma ve kayıtlarda tam olarak yazılması zorunludur. Ancak, bazı TSİ (CTC) sisteminde kumanda panolarının tren izleme bölümlerine tren numarasının ilk rakamı yazılmayarak, son dört rakamı yazılabilir. Hat kesimlerine göre trenlerin numaralandırılması kalkış-varış tarifelerinde gösterilmiştir. Tren numarasının ilk rakamı, trenin bölge değiştirdiği son istasyonda yeni bölge kodu verilerek değiştirilir. 5

10 Yolcu Trenleri Türü Bölge kodu Tür kodu Sıra No 1-Banliyö Trenleri Süper Ekspresler Mavi Trenler Ekspres Bölgesel Ekspres Ray Otobüsü, Mototren Normal Yolcu Trenleri Karma Trenler Yük Trenleri 1- Ekspres Yük Trenleri Blok Yük Trenleri Bölgesel Hızlı Yük Trenleri Yavaş Yük Trenleri Özel Trenler 1- Özel Yolcu Trenleri Özel Yük Trenleri Hizmet Trenleri 1- Tek Lokomotifler İmdat Loko. Ve Trenleri İş treni, İş Makineleri Kar kürer Trenleri Oto Drezinler Motorlu Drezinler Tablo 1.1: Tür Kodu Ve Numaralama Sistemi Örnek 1: numaralı Başkent Ekspresi Ankara-Haydarpaşa arasında çalışıyor. Numarasının açılımı: Bölge Kodu: Bu tren 1.bölge nin Treni Tür Kodu: Süper ekspres, Mavi tren, Ekspres veya Bölgesel Ekspres Sıra No: Aynı nitelikleti trenlerin birincisi ve km artış yönünün tersine doğru hareket etmekte. 6

11 Örnek 2: numaralı Pamukkale Ekspresi Denizli-Haydarpaşa arasında çalışıyor. Numarasının açılımı: Bölge Kodu: Bu tren 3.bölge nin Treni Tür Kodu: Süper ekspres, Mavi tren, Ekspres veya Bölgesel Ekspres Sıra No: Aynı nitelikleti trenlerin 321.si ve km artış yönünün tersine doğru hareket etmekte. 1.2.Bölge Kodları Ülkemiz demiryolları coğrafik olarak 7 bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgelerde bulunan istasyonlar Tablo 1,3 de gösterilmiştir. Bu bölgelerin ne kadar elektrikli ve elektriksiz demiryoluna sahip oldukları Tablo 1.2 de gösterilmiştir. Bölgeler ise Resim 1,1 deki harita üzerinde gösterilmiştir. Her bölgenin merkezinde bulunan yolcu ve yük bakımından en büyük ilinde bölge müdürlüğü bulunur. (1. Bölge Haydarpaşa, 2.Bölge Ankara, 3.Bölge Alsancak, 4.Bölge Sivas, 5.Bölge Malatya, 6.Bölge Adana, 7.Bölge Afyon) Bu bölge müdürlükleri yönergelerle belirtilen görevleri yerine getirmekle ve genel müdürlüğe karşı sorumludurlar. Bölgeler Elektriksiz Elektrikli Toplam 1.Bölge Bölge Bölge Bölge Bölge Bölge Bölge T o p l a m Tablo 1.2: Bölgelerim Km Olarak Yol Durumları 7

12 BÖLGELER 1. Bölge HAYDARPAŞA 2. Bölge ANKARA 3. Bölge ALSANCAK 4.Bölge SİVAS 5. Bölge MALATYA 6. Bölge ADANA 7. Bölge AFYON İSTASYONLAR Haydarpaşa-Polatlı, Arifiye-Adapazarı İstanbul-Kapıkule, Pehlivanköy-Uzunköprü, Mandıra-Kırklareli Polatlı-Kayseri, Irmak-Zonguldak, Kayseri-Ulukışla, Karadeniz Ereğli- Armutçuk Basmane-Bandırma, Manisa-Afyon, Alsancak-Denizli ve şube hatları Kayseri-Doğukapı, Sivas-Samsun-Çarşamba, Çetinkaya-Malatya-Kurtalan, Yolçatı-Tatvan, Van-Kapıköy, Malatya- Narlı Konya-Narlı, Yenice-Mersin, Toprakkale-İskenderun, Narlı-Nusaybin, Feyzipaşa-Meydanekbez, Köprüağzı-Kahramanmaraş, Şenyurt-Mardin, Karkamış-Çobanbey Eskişehir-Balıkesir, Alayunt-Denizli, Karakuyu-Isparta-Burdur-Eğirdir, Afyon-Konya Tablo 1.3: Bölge Kodları Resim 1.1: TCDD Bölge Haritası 8

13 1.3. Tren Trafiğine Ait Tablolar Net Ağırlıkları Taşıma Belgesinde Olmayan Vagonlarda Ağırlık Tabloları Vagonun içindeki net yükü taşıma belgesinde yazılıdır, taşıma belgesi olmayan vagonların ağırlıkları Tablo 1.4 de gösterilmiştir. Örneğin; 80 yolcu kapasiteli bir vagona önceden 80 yolcunun bineceği kesin olmadığından yâda daha fazla olacağından tren hazırlanırken söz konusu vagonun net ağırlığı ortalama 5 ton olarak tabloda gösterildiği gibidir. Bir trenin ağırlığı; lokomotifin çekme gücüne, trenin hızına, yolun eğimine ve hava şartlarına göre belirlenir. Trenin ton ile ifade edilen ağırlığı dizisindeki her vagonun üzerinde yazılı darası ile içindeki yükün ağırlığının toplamı olan brüt ağırlıklarının toplanmasıyla bulunur. Sıra Ortalama Yükün ve vagonun türü no ağırlığı 1 I. Sınıf Bojili Yolcu Vagonları 4 ton 2 Furgon bölmeli I. sınıf bojili yolcu vagonları 4 ton 3 1. sınıf bojili kuşetli vagonlar 4 ton 4 Bojili koltuk sayısı 80 den az II. sınıf yolcu vag. 5 ton 5 80 den az koltuklu bojili yolcu vagonları ve kuşetli vagonlar 5 ton 6 Yataklı vagon 2 ton 7 Bojili personel vagonları 5 ton 8 2 dingilli personel vagonları 1 ton 9 2 dingilli yolcu treni personel vagonları 3 ton 10 Tek ve çift katlı oto-kuşet vagonları (taşınan her araç için 1 ton 11 Büyük baş hayvan yüklü 2 dingilli vagonun ağırlığı 4 ton 12 Büyük baş hayvan yüklü 4 dingilli vagonun ağırlığı 8 ton 13 Küçükbaş hayvan yüklü iki katlı veya bojili bir vagonun ağırlığı 5 ton 14 Küçükbaş hayvan yüklü tek katlı veya 2 dingilli bir vagonun ağırlığı 2.5 ton 15 At, katır, öküz, manda, deve (her biri) 0.4 ton 16 Eşek, domuz, dana (her biri) 0.1 ton 17 Koyun ve keçi (her biri) 0.05 ton 18 Cenaze 0.2 ton 19 Binek otomobili, traktör, pikap 1.4 ton 20 İki ve üç dingilli kamyon ve benzeri 2.5 ton 21 Dört ve daha fazla dingilli kamyon ve benzerleri 5 ton 22 Yol silindir, dozer, kepçe ve benzerleri 5 ton 23 Paletli dozer, kepçe ve benzerleri 7.5 ton 24 Yemekli vagonlar 0 ton Tablo 1.4: Net Ağırlıkları Taşıma Belgesinde Olmayan Vagonlarda Ağırlık Tabloları 9

14 Lokomotiflerin Soğuk Sevkinde Tren Yükü Tablosu Lokomotiflerin soğuk ve boş hallerde trenlere verilmesinde 0% vb. gibi rampalarda ağırlıklarının ne oranda olacağının tablosudur (Tablo 1.5). Soğuk lokomotifler genellikle yük trenleriyle sevk edilirler. Herhangi bir nedenden dolayı yolcu trenleri ile sevk edilmeleri gerekirse, bu trenlerin ivmeleri (0,8 m/s 2 ) nin yüksek olması sebebiyle lokomotifin indirgenmiş ağırlığı yüksek değerlere çıkar ki bu durum trende seyir kaybına neden olur Vagon Fren Türü Konum Tablosu Yavaş tesirli ve Seri tesirli vagonlar bir trene karışık olarak verilmiş ise fren ayar kolları yavaş tesirliye çevrilir. TİPİ dan No.su Dizel lokomotifler ya Boş Ağırlık Ton 10 Rampa Değeri Binde 5 e kadar 5 15,0 15,0 dan yukarı MAK MAK DE DH DH DE DE DE Elektrikli lokomotifler Bobo E E Ev Ev Tablo 1.5. Lokomotiflerin Soğuk Sevkinde Tren Yükü Tablosu En Fazla Dingil Miktarı Tablosu Yolcu trenlerinde azami dingil miktarı Tablo 1.7 dikkate alınarak belirlenir. Bu tabloda lokomotiflerin hava üretme güçlerine göre (Kompresör tipine göre) trenlere

15 verilebilecek en çok dingil miktarları gösterilmektedir. Bazı özel durumlarda aşağıdaki kurallar geçerlidir; Hızı 70 Km/s'i geçmeyen ve dizisinde yük vagonu bulunan hava frenli yolcu trenlerine verilecek dingil sayısı aşağıdaki cetvelde belirtilmiştir. Hattın Eğimi Dingil Sayısı Zorunlu olarak frenleri yavaş tesirliye çevrilen yolcu trenlerinin en yüksek hızı 70 Km/s'i geçemez. Bu şekilde bulunan dingil sayısı 100 den fazla olamaz. Yük trenlerinin dingil sayısı 120'yi geçemez. İlgililerden izin alınarak dingil sayısı 150'ye kadar çıkarılabilir. Tamamı en az dört dingilli vagonlardan oluşan yük trenlerinde ise en fazla dingil sayısı 150 dir. Bu trenlerde de ilgililerden alınacak izinle dingil sayısı 200 e kadar çıkarılabilir. Hava Kompresörü Tipleri a) Knorr W 230/180-2 b) Westinghouse c) Vestinghouse 3 CDC Lokomotif Tipleri DE DH 7000 DE DE DE d) Gardner danver VLNA9G DE2150 e) Gardner danver WLNA9AS De f) Knorr W450/150-3 E g) W house 243 VCR-60 E h) Westinghouse 242 VA E 4000 ı) CF75EG/1 E %o,10 kadar olan meyillerde (%10 hariç) Herhangi bir sınırlama yoktur Herhangi bir sınırlama yoktur 11 İzin Verilen Azami Fren Dingil Adedi %10-%20 meyilde (%20 hariç) %20 den yukarı meyiller (%20 dahil) Bu tip Lokomotifler için herhangi bir sınırlama yoktur. Tablo 1.7. En Fazla Dingil Miktarı Tablosu Hızı 70 Km/s'den fazla olan yük trenlerine verilecek vagonların frenleri seri tesirlide çalışan olmalıdır. Bu trenlerin dingil sayısı 70'i geçemez. Ancak ilgili müdürlüğünden izin alınarak 80 dingile çıkabilir. Ancak, zorunlu durumlarda, TSİ ve TMİ sistemlerinde trafik kontrolöründen önceden gerekli önlemleri alarak ve yönetmelikte belirlenen en fazla dingil

16 Fren Cetveli sayısını aşmamak şartıyla istasyon yollarının faydalı yol uzunluğunu dikkate almadan, vereceği emirle trenlerin dingil sayısını artırabilir. I: Seri tesirli frenle çalışan trenler için II: Yavaş tesirli frenle çalışan trenler için SÜR AT (km/s) Meyil 0/00 Fren nevi FREN YÜZDESİ 0 I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II * I II I II I II Tablo Fren Cetveli (700 metre fren mesafesi için) 12

17 Trenler; TSİ ve DRS bölgelerinde 1000 metre, diğer bölgelerde 700 metrelik uzaklıkta emniyetle durabilmelerine yetecek kadar fren ağırlığı bulunacak şekilde hazırlanır. Frenlerin iyi ve muntazam çalışıp çalışmadığı, hava freninde fren denemesi, el freninde ise freni kullanacak görevlinin el frenini sıkıp gevşeterek kontrolü ile olur. Treni çeken veya iten lokomotiflerin fren ağırlığı trenin fren hesabına katılmaz. Hava freni arızalı lokomotiflerin treni temin etmesine veya tek olarak seyrine izin verilmez. Trenlerin fren emsalleri, türlerine ve hattın eğimine göre kalkış-varış tarifelerinde gösterilmiştir. Kalkış-varış tarifelerinde gösterilmeyen veya işletme gereği hızı düşürülen trenlerin fren ihtiyacının hesaplanmasında TSİ ve DRS bölgelerinde tablo 1.12, diğer bölgelerde tablo 1.11 kullanılır ve 1.12 No.lu fren tablolarında ise, trenin seyredeceği bölgedeki yolun en yüksek eğimi ile tren hızının kesiştiği bölümdeki rakamlar fren emsali olarak alınır. 20 Km/s'den aşağı hızlar için 20 Km/s'e gerekli rakamlar alınır. Burada I ile gösterilen fren cinsi seri tesirli, II ile gösterilen fren cinsi yavaş tesirli frenler içindir. Tabloda bulunmayan eğimler için de bir üst sıradaki rakamlar alınır. Fren ağırlığının hesaplanmasında 0,5 den az rakamlar atılıp sıfırlanır. 0,5 ve daha yukarı rakamlar bir üst sayıya tamamlanır. Trene verilecek brüt yük, fren ağırlığı ve fren emsalleri aşağıdaki şekilde hesaplanır. Bir trende bulunması gereken fren ağırlığı, FrenEmsalixTreninBrütAğırlığı GerekliFrenAğırlığı 100 formülü, Trenin brüt ağırlığı ve mevcut fren ağırlığına göre fren emsali, FrenAğırlığıToplamıx100 FrenEmsali% BrütTrenAğırlığı formülü, Fren emsali ve fren ağırlığına göre trenin brüt ağırlığı, FrenAğrenA ğıtoplamıx100 TreneVerilecekBrütAğırlık ( ton) formülü ile bulunur. FrenEmsali 13

18 I: Seri Tesirli frenle çalışan trenler için II. Yavaş tesirli frenle çalışan trenler için SÜR AT (km/s) MeyilFren 0/00 nevi FREN YÜZDESİ 0 I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II Tablo Fren Cetveli (1000 metre fren mesafesi için) 14

19 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Tren trafiğinde kullanılan Tabloların okunmasını aşağıdaki işlem basmaklarına göre yapınız. İşlem Basamakları Vagonların ağırlıklarının tablo yardımıyla belirlenmesi; tablo 1.4 kullanılır. Örnek olarak 80 yolculu bir vagona 80 yolcu binip binmeyeceği belli olamadığı için o vagonun ağırlığı tablo1.4 yardımı ile 5 ton olarak belirlenir. Lokomotiflerin soğuk sevkinde tren yükünün tablo yardımıyla belirlenmesi; bazı durumlarda lokomotifler soğuk olarak trenlere vagon gibi eklenirler. Bu durumlardaki lokomotiflerin ağırlıkları eğime göre tablo 1.5 den bulunarak hesaplanır. Örneğin; 120 ton luk bir lokomotif 0%5 lik bir eğimde 174 ton ağırlık olarak karşımıza çıkar. Öneriler Tablo verilerini okurken satır kaydırmamaya ve rakamları doğru geçirmeye dikkat ediniz. Tablo verileri her tren için farklı olduğu için doğru tren numarasına göre değerleri alınız. Herhangi bir hesap yapılması gerekiyorsa hesabı birkaç defa yapmak doğru sonucu bulmak için faydalı olabilir. Vagonlarda bulunan fren türlerini tablo yardımıyla belirlerken; vagonun doluluk oranına göre ve içindeki yükün yolcu veya yük olduğuna göre kol ayarlanır.(tablo 1.6) En fazla dingil miktarını tablo yardımıyla belirlerken; lokomotiflerin hava üretme güçlerine göre (Kompresör tipine göre) trenlere verilebilecek en çok dingil miktarları tablo 1.7 de gösterilmektedir. 15

20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz. Doğru Yanlış 1- Bir trenin ağırlığı lokomotifin çekme gücüne, trenin hızına, yolun eğimine ve hava şartlarına göre belirlediniz mi? 2- Karışık frenlerden teşkil edilmiş trenin fren ayar kollarını yavaş tesirliye çevirdiniz mi? 3- Trenlerin sınıflarını belirlediniz mi? 4- Soğuk lokomotiflerin fren ağırlıklarını belirlediniz mi? 5- Ülkemiz demiryollarının kaç bölgeye ayrıldığını belirlediniz mi? 6- Vagonun içindeki net yükü taşıma belgesine yazdınız mı? 7- Tren numaralandırılmasındaki bütün rakamları belirlediniz mi? 8- Trenlerin sınıflandırılmasını belirlediniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz 16

21 UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Fren cetvelini kullanırken eğimi dikkate aldınız mı? Net ağırlıkları yazılı olmayan vagonlar için ilgili tabloyu kullandınız mı? Fren ağırlığını hesaplarken fren emsalini tablodan doğru bir şekilde aldınız mı? Lokomotifleri soğuk şekilde sevk ederken tren yüküne lokomotifin ağırlığını eğime göre eklediniz mi? Vagonun durumuna göre fren kolunun ne durumda olacağını tespit ettiniz mi? Yolcu vagonları için gerekli olan gücü ilgili tablodan buldunuz mu? Neden 2 tane fren tablosu olduğunu öğrendiniz mi? Bazı vagonların ağırlıklarının neden yazılmadığını öğrendiniz mi? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 17

22 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Bu öğrenme faaliyeti sonucunda trafikle ilgili ekonomik göstergeleri hesaplayabilecek ve yorumlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Uluslararası ülkelerle Türkiye yi yolcu-km olarak karşılaştırınız. Hafif raylı sistemlerde güvenilirlik kıstaslarını araştırınız. 2.TRAFİKLE İLGİLİ EKONOMİK GÖSTERGELER 2.1.Yolcu ve Yük Vagon Çeşitleri, Özellikleri Yolcu Vagonu Çeşitleri ve Özellikleri Yolcu vagonları koltuk tiplerine ve kullanım alanlarına göre çeşitlere ayrılır. Yolcu vagonlarında kullanılan kısaltmalar Tablo 2.7 de gösterilmiştir. Kompartımanlı vagonlar Bu vagonlar her kompartımanda karşılıklı üçer kişi olmak üzere 6 kişi oturabilecek şekilde inşa edilmişlerdir. TVS 2000 Kompartımanlı vagon; TVS 2000 serisi yolcu vagonlarının bir üyesidir. (Resim 2.1, Resim 2.2) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde elemanlar arasında uyumu esas alan özgün bir anlayışla tasarlanmıştır. Hafif yapıda kaynaklı çelik konstrüksiyon olarak üretilmiştir. Etkin bir korozyon, ısı ve ses izolasyonu yapılmıştır. İç dekorasyonda modüler tasarım anlayışı ile üretilmiş SMC kaplama panelleri kullanılmıştır. Toplam 66 adet yolcu kapasiteli 11 adet kompartıman vardır. Yolculuk sırasında bilgi vermek ve müzik dinletmek amacıyla müzik yayın sistemi mevcuttur. Maksimum yolcu konforunu sağlamak amacıyla, vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıştır. 160 km/h hiza uygun imal edilmiş çift kademeli düşey süspansiyon sistemine sahip Y32 bojileri kullanılmıştır. 18

23 Resim 2.1: Kompartımanlı vagon Kuşetli Yolcu Vagonları Resim 2.2: Kompartımanlı vagon iç görünüşü Bu vagonlar da kompartımanlı vagonlar gibidir. Ancak, oturulan yerlere dizayn değişikliği ile her kompartımanda 4 veya 6 kişinin yatabilmesini mümkün kılan yatak düzeni oluşturulmuştur. TVS 2000 Kuşetli Vagon; TVS 2000 serisi yolcu vagon ailesinin bir üyesidir. (Resim 2.3) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde elemanlar arasında uyumu esas alan özgün bir anlayışla tasarlanmıştır. Vagon 10 yolcu kompartımanı ve 1 personel kompartımanından oluşmaktadır. Her yolcu kompartımanı 4 yolcu kapasitelidir. Ergonomik olarak tasarlanmış yataklar, uzun yolculuklarda rahat bir yolculuk sağlamak amacıyla gece yatak, gündüz koltuk haline gelebilecek özelliktedir. Maksimum yolcu konforunu sağlamak amacıyla, vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıştır. 160 km/h hiza uygun imal edilmiş çift kademeli düşey süspansiyon sistemine sahip Y 32 bojileri kullanılmıştır. 19

24 Yataklı Vagonlar Resim 2.3: Kuşetli yolcu vagonu iç görünüşü Gece boyu yolculuk yapıldığında yolcuların oturarak veya yatarak seyahat etmelerini sağlayacak şekilde kompartımanlı olarak yapılmışlardır. Her kompartıman 2 kişiliktir. TÜVASAŞ tarafından tasarlanan TVS 2000 YATAKLI VAGON; TVS 2000 serisi yolcu vagonlarının bir üyesidir. ( Resim 2.4) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde elemanlar arasında uyumu esas alan özgün bir anlayışla tasarlanmıştır. Hafif yapıda kaynaklı çelik yapı olarak üretilmiştir. Etkin bir korozyon, ısı ve ses yalıtımı yapılmıştır. İç dekorasyonda modüler tasarım anlayışı ile üretilmiş, SMC kaplama panelleri kullanılmıştır. Yataklı vagonlar her kompartımanda 2 adet yolcu olmak üzere 10 yolcu ve 1 personel kompartımanından oluşmuştur. Yataklar uzun yolculuklarda rahat bir yolculuk sağlamak amacıyla gece yatak, gündüz koltuk haline gelebilecek özelliktedir ve maksimum yolcu konforunu sağlamak şekilde ergonomik olarak tasarlanmıştır. 160km/h hıza uygun çift kademeli düşey süspansiyon sistemine sahip Y 32 bojileri kullanılmıştır. Resim 2.4: Yataklı vagonun iç görünüşü 20

25 Pulman Vagonlar Yolcu otobüslerine benzer şekilde koltuk düzenli yapılmışlardır. Ancak, koltuklar daha geniş, aralarındaki mesafe daha fazla ve dinlenmek veya uyumak için sırt bölümü geriye yatabilir, aynı zamanda kendi ekseni etrafında 180 derece dönebilecek şekilde yapılmışlardır. İkişerli iki sıra(2+2) veya iki ve tek sıra(2+1) yan yana olacak şekilde sıralanırlar. TVS 2000 PULMAN VAGON; serisinin ilk örneğidir. ( Resim 2.5) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde estetiğe önem veren özgün bir anlayışın ürünüdür. Hafif yapıda kaynaklı çelik konstrüksiyon olarak üretilmiştir. Etkin bir korozyon, ısı ve ses yalıtımı yapılmıştır. İç dekorasyonda modüler tasarım anlayışı ile üretilmiş SMC kaplama panelleri kullanılmıştır. Koltuklar uzun yolculuklarda yolcu konforunu sağlayacak şekilde ergonomik olarak tasarlanmıştır. Yolculuk sırasında bilgi vermek ve müzik dinletmek amacıyla müzik yayın sistemi mevcuttur. Maksimum yolcu konforunu sağlamak amacıyla, vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıştır. 160 km/h hiza uygun imal edilmiş çift kademeli düşey süspansiyon sistemine sahip Y 32 bojileri kullanılmıştır. M10 PULMAN VAGON; Modernizasyon projesi yenilenme ihtiyacı olan eski vagonlar için bu projenin bir üyesidir. ( Resim 2.7) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç tasarım ve renk seçiminde estetiğe önem veren özgün bir anlayışın ürünüdür. Hafif yapıda çelik yapı olarak üretilmiştir. Etkin bir korozyon, ısı ve ses yalıtımı yapılmıştır. İç dekorasyonda modüler tasarım anlayışı ile üretilmiş SMC kaplama panelleri kullanılmıştır. Vagon yolcu konforunu sağlayacak şekilde ergonomik olarak tasarlanmış 60 adet koltuklarla donatılmıştır. Yolculuk sırasında bilgilendirmek ve müzik dinletmek amacıyla müzik yayın sistemi vardır. Maksimum yolcu konforunu sağlamak amacıyla, vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıştır. 140 km/h hıza uygun imal edilmiş Schlieren bojileri kullanılmıştır. Resim 2.5. Pulman Vagon 21

26 Resim 2.6: Pulman vagon ( 2+ 2 ) Yemekli(Restoran) Vagonlar Resim 2.7: M10 Pulman vagon Bu vagonlar, mutfak bölmeli olup, yolculara yemek ve içecek servisi yapılacak şekilde dizayn edilmişlerdir. TVS 2000 YEMEKLI VAGON; TVS 2000 serisi yolcu vagon ailesinin bir üyesidir. Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde elemanlar arasında uyumun başlangıç noktası kabul edildiği özgün bir anlayışla tasarlanmış ve üretilmiştir. Yolcu bölmesine ergonomik olarak tasarlanmış 14 adet yemek masası ve 55 yolcu kapasitesi vardır. Etkin bir korozyon, ısı ve ses yalıtımı yapılmıştır. Vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıştır. Mutfak bölmesi aspiratörler vasıtası ile etkin bir şekilde havalandırılmaktadır. Mutfak teçhizatının imalatında sağlıklı şartlar sağlamak amacıyla paslanmaz çelik kullanılmıştır. Mutfak bölümündeki ekipmanların rahat kullanımı sağlamak amacıyla ergonomik bir yerleştirme yapılmıştır. 160 km/h hıza uygun imal edilmiş çift kademeli düşey süspansiyon sistemine sahip Y 32 bojileri kullanılmıştır. 22

27 Banliyö Vagonları Resim 2.8: Yemekli Vagon İç Görünümü Kısa mesafeli yolculuklarda kullanılan bu vagonlarda oturma yeri az, ayakta seyahat etme alanı fazladır. Resim 2.9: Banliyö Treni Resim 2.10: Banliyö Vagonu İç Görünümü 23

28 M80 Bedensel Engelliler için Pulman Vagon M80 Modernizasyon Engelli Kullanımına Uygun Personel Bölmeli Vagon, teknik emniyet, yolcu konforu, iç dekorasyon ve estetiğe önem veren özgün bir anlayışın ürünüdür. Yan duvarlarda ve damda kullanılan kaplama panelleri; tamir olayını kolaylaştırıcı şekilde modüler tasarım anlayışı ile SMC malzemeden imal edilmiştir. ( Resim 2.12, Resim 2.13) Uzun yolculuklarda, maksimum yolcu konforunu sağlayacak şekilde ergonomik olarak tasarlanmış koltuklar, lastik titreşim yutucular ile tabana bağlanmıştır. Salon bölümünde, (2+1) oturma düzeninde 39 adet koltuk vardır. Vagonun bir başına temiz şartlarda alaturka tuvalet mevcuttur. Salon bölümünde ayrıca engelli kullanımı için araba ile durabileceği alan mevcuttur. Engelli yolcu kullanımı için ayrılan bölümde 1 adet özel dizayn WC; engelli yolcunun inip binmesi amacıyla 2 adet otomatik kapı ve iniş biniş rampası mevcuttur. Bu bölümde engelli yolcu refakatçilerinin ve personelin kullanımı için 4 katlanır koltuk mevcuttur. Yolcunun vagona inişini sağlayan rampa operatör tarafından kumanda edilebilmekte, otomatik ve manüel olarak çalıştırılabilmektedir. Modern iç tasarımı, ergonomik ve estetik güzellikleri ile renk uyumuna sahip Pulman vagonlarda ısıtma, sıcaklığın her tarafta karalı olmasını kombine bir iklimlendirme sistemine sahiptir. Isıtma, havalandırma ve soğutma işlemleri kombine bir iklimlendirme sistemi ile yüksek bir konfor sağlanmaktadır. Seyahat sırasında yolculara bilgi vermek ve arzu ettikleri müziği dinletebilmek amacıyla, vagonlar anons ve bir kanallı devre müzik yayın sistemi ile tanıtılmıştır. Elektro-Pnömatik giriş kapıları ve alın duvar kapıları kısa ve uzun mesafede tam emniyet sağlamaktadır. Kapı kanatları yüksek mukavemetli alüminyum malzeme ve petek kâğıttan hafif yapıda imal edilmiştir. Vagonlar 5 km/hıza ulaştığında yan giriş kapıları içeriden otomatik olarak kilitlenmektedir. Resim 2.11: Bedensel Engelliler İçin Vagon 24

29 Özel Vagonlar Resim 2.12: Bedensel Engelliler İçin Vagon İç Görünümü Özel amaçlara uygun olacak şekilde dizayn edilmiş vagonlardır. Sinema, sergi, disko vb. tipteki amaçlar için kullanılırlar. ( Resim 2.15, Resim 2.16) Resim 2.13: Konferans Vagonu İç Görünümü Resim 2.14: Konferans Vagonu 25

30 Salon Salon Vagonu WL Yataklı vagon, sunulan hizmet tipine bağlı olarak yanına A,B ve AB seri harfleri bulunur. Özel Kompartımanlı yataklı vagonlar için seri harflerin yanına S harfi ilave edilir. WSP Pulman vagonu WR Restoran vagonu SR,WR,AS Bar, dans vagonu A 1.sınıf kompartımanlı (oturma yerli) vagon B 2.sınıf kompartımanlı vagon AB 1. ve 2. sınıf kompartımanlı vagon D Bagaj furgonu DD Otomobil taşımasına mahsus, 2 katlı açık furgon Post Posta vagonu b,h Özürlü yolcuları taşımak için donatılmış vagon c Kuşetli vagon (Ac, Bc, AcBc) ee,v Merkezi güç kaynaklı vagon f Makinist bölmesi bulunan vagon m Boyu 24.5 m. den uzun p,t Ortadan geçitli kompartımanlı vagon s Bagaj furgonu ve bagaj kompartımanlı vagonlarda yan geçit (Ds) 51 Sabit ekartmanlı klimasız RIC vagonları 52 Ayarlanabilir ekartmanlı( ) klimasız RIC vagonları 61 Sabit ekartmanlı klimalı yolcu vagonları 62 Ayarlanabilen ekartmanlı( mm açıklığa sahip)klimalı yolcu vagon 73 Sabit ekartmanlı klimalı ve basınç sızdırmaz RIC vagonları Tablo 2.1: Yolcu Vagonlarında Kullanılan Kısaltmalar Yük Vagonu Çeşitleri Ve Özellikleri Taşınacak yükün cinsi de düşünülerek, değişik tip ve özelliklerde inşa edilmiş vagonlardır. Yükün emniyetli bir şekilde taşınabilmesi için, dış hava şartlarından zarar görebilecek veya etkilenebilecek yükler için kapalı tip, dış hava şartlarından etkilenmeyecek biçimde taşınacak yükler için ise açık olmak üzere çok değişik tip ve özelliklerde vagon imalatı yapılmıştır. Yükün doldurulup boşaltılması kapasitesi gibi özellikler de düşünülerek iki dingilli, bojili ve çok dingilli olarak imal edilmiş çekilen vasıtalardır. Yük vagonları dış hava şartları da düşünülerek kapalı ve açık olmak üzere 2 tipte yapılmışlardır. Aşağıda TCDD de kullanılan kapalı ve açık tipteki yük vagonlarının tip işaretleri ( Tablo 2.9) ile kullanım amaçları belirtilmiştir. Kapalı Tip Yük Vagonları Dış hava şartlarından zarar görebilecek tipteki eşya, meyve, sebze, canlı hayvan vb. ile sıvı ve gaz nakliyatı için imal edilmiş vagonlardır. 26

31 Yandan Sürme Kapılı Kapalı Vagonlar Bunlar, şase üzerinde iki yan duvar, iki alın duvar ve üstü bir dam ile kapatılmış normal ve özel tip vagonlardır. G, Gb: Normal tip kapalı, 2 dingilli yük vagonu, Buzdolabı, Saman, Şeker, Tuğla, Un, Ot, Manyezit, Çimento, Gübre, Odun vb. taşımalarında kullanılır. Ga: Normal tip kapalı, bojili yük vagonu He: Özel tip kapalı, 2 dingilli, canlı hayvan taşımalarında kullanılır. Ha: Özel tip kapalı 4 dingilli yük vagonu TİP VAGON CİNSİ TAŞIDIĞI MALZEME G,H Habis E K,R S F Ug Z Uaais KAPALI VAGON KAYAR YAN DUVARLI KAPALI VAGON YÜKSEK KENARLI VAGON PLATFORM VAGON PLATFORM VAGON YÜKSEK KENARLI VAGON TAHIL VAGONU SARNIÇLI VAGON AĞIR YÜK VAGONU 27 Kapalı vagonla her türlü ev ve mutfak eşyası, giyecek, yiyecek, içecek, torbalı çimento, gübre, canlı hayvan vb. taşıması yapılır. Paletli eşya vb. taşıma yapılır. Tablo 2.2: Yük Vagonlarının Taşıdığı Malzemeler Normal tip yüksek kenarlı açık vagon ile kömür, her türlü maden cevheri, tuğla, kiremit, demir, boru, kum ve pancar taşıması yapılır. Normal tip platform vagon ile oto, pikap, kamyon, otobüs, iş ve tarım makineleri, beton, demir ve ağaç direkler taşıması yapılır. Özel tip platform vagon ile konteyner, tank, ağır iş makinaları ve tır vb. taşıması yapılır. Özel tip yüksek kenarlı vagon ile kömür ve her türlü maden cevheri taşıması yapılır. Vagon üstten doldurulur, yanda otomatik boşaltma tertibatı vardır. Tahıl vagonu ile dökme halinde tahıl taşınır. Üstten doldurulur ve boşaltması vagonun altından otomatik olarak yapılır. Sıvı taşımaya mahsus sarnıçlı vagon ile her türlü akaryakıt taşıması. 120 ton, 180 ton ve 250 ton taşıma kapasiteleri vardır. Trafo, jeneratör, reaktör gibi ağır ve havaleli yüklerin taşınması gerçekleştirilir.

32 KAPALI YÜK VAGONU (Gbs - w) Resim 2.15: Kapalı Yük Vagonu Resim 2.16: Özel Şahıslara Ait Kapalı Vagon Resim 2.17: Kapalı Yük Vagonu Resim 2.18: Kayan Duvarlı Vagon 28

33 Resim 2.19: Kapalı Yük Vagonuna Yük Yüklenirken Resim 2.20: Hububat Taşıma Vagonu Resim 2.21: Sarnıçlı Vagon Resim 2.22: Lpg Vagonu 29

34 Resim 2.23: Balast Taşıma Vagonu Resim 2.24: Cevher Taşıma Vagonları Resim 2.25: Balast Taşıma Vagonu (Fal - wu) Resim 2.26: Demir Yüklü Vagon 30

35 Resim 2.27: Kömür Yüklü Vagonlar Resim 2.28: Yüksek Kenarlı Yük Vagonu Resim 2.29: Konteynır Yüklü Vagon Resim 2.36: Ağır Makine Yüklü Vagonlar 31

36 Resim 2.37: Konteynır Vagonu Otomobil taşımaya mahsus iki katlı vagonlar Ülkemizde imal edilmeyen bu vagonlar, iki katlı ve iki vagon ortadan mafsallı olacak şekilde birleştirilmiş vagonlardır. Resim 2.38: İki Katlı Taksi Vagonu Resim 2.39: Tır Yüklü Vagonlar 32

37 Resim 2.40: Araba Taşıma Vagonları 2.2.Ütilizasyon (Verimlilik) En genel anlatımıyla, üretim sürecine sokulan çeşitli faktörlerle (girdiler) bu sürecin sonunda elde edilen ürünler (çıktılar) arasındaki ilişkiyi ifade eden verimlilik, savurganlıktan uzak, kaynakları en iyi biçimde değerlendirerek üretmek demektir. Bundan dolayı teknik anlamda verimlilik, "üretilen mal ve hizmet miktarı ile bu mal ve hizmet miktarının üretilmesinde kullanılan girdiler arasındaki oran" olarak tanımlanır ve genellikle bu ölçü, çıktı/girdi olarak formüle edilir. Verimlilik denince artık, elde edilen ürün ve hizmetin kalitesini yükseltme, çevreyi ve doğal yapıyı koruma, çalışanlara en iyi yaşam ve çalışma koşullarını sağlama ve bu arada birim girdi başına üretim miktarını artırma çabaları birlikte düşünülmektedir. Verimlilik anlayışı, günümüzde insanın refah ve mutluluğunu birbirine paralel olarak geliştiren, iş ve teknolojiyi bir amaç değil araç olarak gören mertebeye ulaşmıştır. Toplam verimlilik anlayışı içinde ise verimliliği, çeşitli üretim ve çevre faktörleriyle teknolojik, ekonomik ve örgütsel yeteneklerin bir bileşimi olarak tanımlamak mümkündür Ütilizasyonun hesaplanabilmesi için girdi ve çıktıların bilinmesi gerekir. Bunlar; Emek Girdisi Enerji Girdisi Yük Vagonları ve Yolcu Taşıma Kapasiteleri Çeken Araçlar Gücü 33

38 2.2.1.Ütilizasyon Değerlendirme Yük Vagon Ütilizasyon Hesabı Yük vagon parkında bulunan vagonların taşımalardaki kullanım oranını % olarak verir. Dvt YvÜ = ( Mvt / R ) YvÜ:Yük vagon Ütilizasyon (%) Mvt:Mevcut vagon adedi R:Rotasyon (gün) Dvt:Dolan vagon adedi Örnek:1. Şebekedeki toplam vagon mevcudu adet, günlük ortalama dolan vagon adet, Rotasyon 10 gün ise ütilizasyonu 30 gün için hesaplayınız? R= 10 gün Mvt= *30 = vagon Dvt= 1.300*30 = vagon Dvt YvÜ = = ( Mvt / R ) ( / 10) = = 0.72 Vagon parkında bulunan toplam adet vagonun ancak % 72 si taşımalarda kullanılmıştır. Bu oran ne kadar büyük ise o kadar iyidir. Yük vagon ütilizasyonunun 0,50 YvÜ 1 sınırları arasında çıkması gerekmektedir. Bu oranın üst sınıra yaklaşması vagonların iyi kullanıldığının göstergesidir. Her tip vagon için ayrı ayrı da hesaplanabilir Yük Vagon Ton Ütilizasyon Hesabı Yük vagon parkında bulunan vagon kapasitesinin taşımalarda ki kapasite kullanma oranını % olarak verir. t DTi DTt i=1 YvÜ = yâda YvÜ = ( Vkt / R ) t Dvki i=1 DTt = DTi: İncelenen süredeki dolan ton Vkt = Dvki: İncelenen süredeki vagon kapasitesi 34

39 Örnek:2. Bir işyerinde incelenen süre içinde ton yük taşınmıştır. Ortalama günlük dolan vagon âdeti ise 1200, toplam vagon âdeti ise İşyerindeki vagonların kapasitesi ton ise Yük vagon ton ütilizasyonunu hesaplayınız? Rotasyon 10 gün. R= 10 gün Mvt= *30 = vagon Dvt= 1200*30 = vagon DT= ton Vk= ton DTt=44.000*30 = ton Vkt= *30 = ton YvÜ = = = 0.70 ( / 10 ) Toplam ton kapasitesinin ancak % 70 i kullanılmıştır. Bu oran ne kadar büyük ise o kadar iyidir. Yük vagon ütilizasyonunun 0.50 YvÜ 1 sınırları arasında çıkması gerekmektedir. Bu oranın üst sınıra yaklaşması vagonların iyi kullanıldığının göstergesidir. Her tip vagon için ayrı ayrı da hesaplanabilir Yolcu Vagon Ütilizasyon Hesabı Bir yolcu vagonunun ya da treninin doluluk oranını yüzde olarak verir. TavYo YovÜ = YovK TaTYo ya da YoTÜ = Trys YovÜ: Yolcu vagon ütilizasyonu % TavYo: Bir yolcu vagonunda taşınan yolcu sayısı YovK: Bir yolcu vagonunun kapasitesi YoTÜ: Yolcu tren ütilizasyonu % TaTYo: Bir yolcu treninde taşınan toplam yolcu sayısı Trys: Trendeki toplam yer sayısı Örnek:3. 64 yolcu kapasiteli bir vagonda 48 yolcu taşındığında, vagon ütilizasyonu bulmak için; TavYo 48 YovÜ = = = 0.75 YovK 64 Bu vagon %75 kapasite ile kullanılmıştır. Bu oran ne kadar büyük ise o kadar iyidir. Yolcu vagon ütilizasyonunun değeri 0.50 YovÜ 1 olmalıdır. Yolcu tren ütilizasyonu değeri de aynı yolla hesaplanır. 35

40 2.2.2.Yolcu Kilometre Gönderilen yolcu sayısı ile kat edilen mesafenin çarpılmasıyla elde edilir. n YoTm = Gyoi * li i=1 li YoTm : Kat edilen mesafe : Yolcu taşıma mesafesi Örnek:4. Bir işyerinden 10 yolcu 280 km, 7 yolcu 200 km, 5 yolcu 260 km, 3 yolcu 400 km gitmiştir. Yolcu taşıma mesafesini bulmak için; YoTm = 10 * * * * 400 = = 6700 yolcu-km 2.3.Rotasyon (Yer Değiştirme) Bir vagonun iki dolumu arasında geçen süre (Şekil 2.1) rotasyon olarak tanımlanır. Birimi gündür. 1.Dolum Yeri 2.Dolum Yeri Boşalım Yeri Boş Seyir Dolu Seyir Tgd Tgd Rotasyon Hesaplama 1 R = * [Ds + Bs + Dss + Bss + Tgd ] 24 R Ds Bs Dss Bss Tgd : Rotasyon Süresi (Gün) : Bir vagonun dolum süresi : Bir vagonun boşaltma süresi : Bir vagonun dolu seyir süresi : Bir vagonun boş seyir süresi : Güzergâh üzerindeki teşkilat garlarında, vagonların duruş süreleri 36

41 Örnek:5 Bir vagonun; Demirdağ da dolum süresi 10 saat, Yakacık ta boşaltma süresi 10 saat, Demirdağ- Yakacık dolu seyir süresi 36 saat, Yakacık-Hekimhan boş seyir süresi 30 saat, teşkilat garlarında toplam duruş süresi 60 saattir. Bu vagonun rotasyonunu hesaplayınız? 1 R = * [Ds + Bs + Dss + Bss + Tgd ] 24 1 R = * [ ] 24 1 R = * R = 6,08 gün Dolu olarak hareket Dolu vagonun hareketini bekleme süresi 37 Dolu olarak hareket Dolu vagonun hareketini bekleme süresi Dolum sonu Dolum süresi Boş olarak varış Ara teşkilat garı Ara teşkilat garı Şekil 2.1: Rotasyon Safhaları Dolum için emre verme Dolum süresi Dolum sonu Tekrar dolum için emre verme Boş olarak hareket Boşaltma süresi sonu Tekrar dolum için emre vermeyi bekleme süresi Boşaltma süresi Boş Seyir R3 Dolum için emre vermeyi bekleme süresi BOŞALDIĞI İSTASYONUN DIŞINDA BAŞKA BİR İSTASYONDA DOLAN VAGON VAGONUN AYNI İSTASYONDA TEKRAR DOLMASI R2 Boş vagonun hareketini bekleme süresi Dolu Seyir R1 Boşaltma için emre verme Dolu olarak varış Ara teşkilat garı Ara teşkilat garı Dolu çıkış Boşaltma için emre vermeyi bekleme Rotasyon Aşamaları

42 2.4.Hamton ve Netton HAMTON= Vagonun darası ve net yükün toplamıdır. NETTON= Vagonun dolum kapasitesi Hamton. Km ve Netton Km, Ton/Km HAMTON KM = Sadece dara ya da dara ve net yük toplamından oluşan bir brüt tonun bir km mesafeye taşınması ile elde edilen değerdir. = HAMTON * TAŞIMA MESAFESİ NETTON KM = Bir ton ağırlığındaki net yükün bir km mesafeye taşınması ile elde edilen değerdir. = NETTON * TAŞIMA MESAFESİ TON KM = Yük ve yolcu taşıma miktarlarının toplanması ile bulunur. Tton-km = YüTm + YoTm Tton-km = Yük Netton-km + Yolcu-km Tton-km = Toplam Ton-km ÖRNEK:6 Yolcu taşıma mesafesi yolcu-km, yük taşıma hacmi Nettonkm dir. Ton km yi hesaplayınız? Ton-km = = ton-km Bölgenin yaptığı toplam işi verir. Değer ne kadar büyük ise o kadar iyidir Dingil Km. ve Mevki. Km Dingil Km: Bir dingilin bir kilometre mesafeye taşınmasıyla ifade edilen işletme hizmeti birimidir. Mevki Km: Bir mevkinin bir kilometre mesafeye taşınmasıyla ifade edilen işletme hizmeti birimidir Taşıma Planları ve Gerçekleşmeleri Karşılaştırma VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde TCDD nin çeken-çekilen demiryolu araçları talebi, bu plan dönemi için öngörülen yük ve yolcu taşıma taleplerinden yararlanarak hesaplanır. Taşıma talepleri, önceki yıllara ait kronolojik trafik ile nüfus artış hızı ve GSMH artış oranı gibi sosyo-ekonomik göstergelerin bileşiminden oluşan bir sistemle hesaplanır. 38

43 2.5. Sistem Güvenilirliği Ulaştırma türleri içerisinde en güvenli ve güvenilir olan raylı ulaşım sistemleri, ülkemizde, büyük şehirlerdeki şehir içi ulaşımında son 10 yıldır kullanılmaya başlanmıştır. Gelecekte ülkemizde de şehir içi ve şehirlerarası ulaşımda daha fazla kullanılması öngörülen raylı taşımacılık sistemlerinde yetenek kazanılması büyük önem taşımaktadır. Raylı taşımacılıkta hızın artırılması ile konfor ve güvenlik faktörleri ön plana çıkmakta; bu bağlamda sinyalizasyon sistemleri, bilgi aktarımı ve değerlendirilmesi için yazılım sistemleri, yüksek hıza uygun güvenli vagon teknolojileri öncelikli olmaktadır. Yüksek hız ile seyretmenin beraberinde getirdiği güvenli durmayı sağlayıcı fren sistem ve malzemeleri ve ray ve tekerlek sistemleri için yeni kompozit malzemeler geliştirilmesi de üzerinde çalışılması gereken konular arasındadır. Hafif Raylı Sistem Araçları en yüksek güvenirliliği sağlamak için "Görerek Sürüş" ilkesine göre yapılmıştır. Aracın kontrolü tamamıyla sürücü tarafından sağlanır. Bu sebeple sürücü için mükemmel görüş açısı sağlanmıştır. Sürücü kontrolleri önem derecesine göre birinci, ikinci ve üçüncü derece olarak düzenlenmiştir. Sürücü kabini, kullanıcı hatalarını en aza indirecek şekilde değişik renklerde düzenlenmiştir. Sürücü kabini sabit şasesi ve ön camın altında bulunan masif kiriş pasif güvenliği sağlar ayrıca yanal korumalar için şasi yükseltilmiştir. Tramvayların tipik çarpışma senaryoları incelenerek çarpma bölgeleri uygun şekilde imal edilmiştir. Ayrıca; Bir seyrin planlanan süresi, trenin başlangıç istasyonundan tarifeli olarak seyire başlama süresi ile seyir sonunda varacağı istasyondan tarifeli olarak kalkışına kadar geçen süredir. Bir trenin seyri, planlanan süre içerisindeki zamanda +0 seyir için trenler için planlanan tarifeli kalkış aralığının %20 si kadar sürede tamamlayamaması halinde, seyir olarak kabul edilecektir. Verilen bir hizmet aralığında t hizmet güvenilirliği (SR) oransal olarak aşağıdaki gibi olacaktır. SRt = nt nf Buradaki semboller aşağıdaki gibi tanımlanır. SRt = t süresinde hizmet güvenliği nt = t seyir süresindeki seyir adedidir. nf = t süresinde gerçekleştirilemeyen seyir adedi. Hizmet güvenilirliği aşağıda verilen hizmet aralıklarına göre günlük olarak hesaplanır. Sabah ve akşam doruk saatlerde hizmet verilebilirlik > % 98,5 İki doruk saat arasındaki sürede hizmet verilebilirlik > % 98,0 İşletim planındaki tüm diğer saatler için hizmet verilebilirlik > % 99,0 39