istanbul'da "ENFORMEL" YERLESiM BOLGELERiNE BiR ORNEK: BAYRAMTEPE

Transkript

1 istanbul'da "ENFORMEL" YERLESiM BOLGELERiNE BiR ORNEK: BAYRAMTEPE Ay~en ~ATIROGLU' Hayati TUFEKc;:iOGLU" 1. GiRiS Ttirkiye'de 1980 miidahalesinden sonra uygulanan siyasi kararlara bagh olarak onemli toplumsal farkhla~malar ortaya r;lktl. Bu donemden sonra siyasetr;i tipi degi~tigi gibi siyasi oncelikler de degi~ti. Bir yanda farkh ya~am tarzlan dogarken ote yandan toplum bir ryok yeni ile kar~1 kar~lya kaldt. Ya~anan son yirmi Yll artlk geri doniilmez bir bir;imde etkin olan izler blraktt. Ttiketim artlk farkmda olmadan yaptlan bir ah~kanhk halini aldt. Kentlerin, ozelikle de istanbul' un, merkezi ve ryevresi buyuk ah~veri ve i merkezleri ile doldu. <;::ok farkh i alanlan, i giicii tiirieri, iicret ve gelir tabakalarl ortaya pktt. Biitlin bunlar olup biterken istanbul'da hayat r;ok canh ve renkli bir biryim aldt. Bu siirecin ula~lm ar;lsmdan tamamlaylclsl ise, II. Bogaz KoprUsU ve onun baglantlsl olan oto yollarmm yaptlmasl ile saglandt. SaYlslz r;e itlilikte otomobiller bu otoyollar aractilglyla pek r;ok r;evre semti ehir merkezine yakmla llrdt. Seksenli Ylllardan sonra ba layan toplumsal farkhl3 malar istanbul ba ta olmak Uzere kentlerde gozlenmektedir. Artlk istanbul bir yirmi YII oncesiyle klyaslanamayacak kadar heterojen bir ehir. Ozellikle de konut standardl ve yerie~im yerieri ar;lsmdan." Bu heterojenlik daha r;ok kent merkezine uzak bolgelerde "bir ya am tarzl"na sahip giivenlik r;emberieri ir;indeki konut alan Ian ile bu alanlarm hemen Yard. Dot;. Dr., to. E. F. Sosyoloji BoIUmO. D09. Dr. Bu konuda pek yok ayrmtl iyin bkz.: Rlfat Bali, Tarz-l Hayattan Life Style 'a, i1eti~im Yaymlan, istanbul, F.2

2 10 yam ba mda, onlardan once kent dl ml ke fetmi tamamlanmayan apartmanlardan olu an di.i iik standarth mahallelerin yeli kisinde rahatya gozlenmektedir. Seksenli YlllarJa ba layan donem istanbul'da bu iki Uy noktayi olabildigince geli tirdi. Gecekonduve Varos istanbul' un 1950'1i Yillardan itibaren biiyiik g69 dalgalanyla kar lla t1g1 bilinmektedir. Bu goy dalgalanm hem klrsal yapmm degi mesi, hem de kentlerin "daha iyi bir hayat" sunma imkanlannm olmasma baglamak gerekmektedir. Kente gelen niifusun yansltligl ilk goriintii barmma sorunu olmu tur. Dolay\S1yla goy edenlerin buldugu bir yoziim olan ve hazine arazilerine bir gecede izinsiz olarak yapllan bannaklar "gecekondu"larl ortaya Ylkardl. 1 Aslmda istanbul'un geymi ine bakildlgl zaman II. Diinya Sava 1 oncesinde de "barakalar" diye smlflandmlan teneke evler yard!. Fakat bunlann saylsl slmrhydl. Kitlesel olarak geli mesi ve "gecekondu" adml almasl sava sonrasmda oldu. Bu geli me siireciyle birlikte gecekondunun iki niteligi ortaya Ylktl. Birinci nitelik, gecekondu alanlannm olu umu sanayiinin yer seyimi ile yakmdan i1i kisidir. Bu alanlar, bolgedeki sanayie i giicii saghyordu. ikinci nitelik ise, gecekondu toplulugunun iy dayam masl olan bir mahalle yaplsl kazanmaya ba lamasl ve kentte varhgml bu dayam mayla siirdiinneye yall masldlr. Giderek arasmda gecekondular istanbul'un yevresinde bir ku ak olu tunnaya ba larken 1970'li Yillarda da yok kath apartmanla ml gecekondular ortaya ylkmaya ba laml t1r. Yine 1970'1i Yillarm ikinci yansmda kente goy edenler uzun siireler kiraci olduktan sonra gecekondu sahibi olabilmeye ba laddar,z 1983 Ylhnda ylkanlan yasa ile de Bogaziyi 'ndekiler de dahil gecekondular affedildikten sonra, 1984'de gecekondu sahip\erine kendi parselleri iizerinde dort kata kadar bina yapma olanagl saglandl. 3 Boylece, kente ge\en goy men niifus iyin sadece bannma ihtiyacma cevap venne niteligi ta lyan gecekondular ve gecekondu bolgelerinde ortaya ylkan degi imler yasal olarak Mustafa Sen (raporu hazlflayan), Tiirkiye'de Gecekondunun 50. YItz: Barmma ihtiyacmdan Kentset Rant Payla lmma D6nii en Sir Siirecin Ekonomik, Sosyal ve PaUlik Boyutlan, Friedrich Ebert Vakfl. istanbul, 1996, s:3. Uhan Tekeli, "Gecekondu",lstanbul Ansik[opedisi. c. 3, s:381. Mustafa Sen, adl geyen capoc, 5:9

3 da desteklenmeye ba~landl. degi~meye ba~ladl. 11 Boylece "geeekondu kavraml"nm tamml da Uzun yillar boyunea geeekondu bolgeleri olarak adlandmlan kentlerin dii~iik standartll ve me~ru olmayan yerle~im bolgeleri bugiin daha yok varo~lar olarak tammlanmaktadlr. Siirece tekrar baktlglmlzda omegin 1960'lann ilk yansmda istanbul'un niifusunun %45'i gecekondularda ya~arken, 1980'lerde oran %70'lere Ylkml~tIr. Yani geeekondulu niifusun kent niifusu iyindeki arti~l yok hlzhdlr. Bu siireyte kimi zaman meveut gecekondulann Ylkllmasl yaresiz insanlara kar~l bir zuliim olarak goriiliiyordu. Basm da, yiirek burkan sefalet goriintiilerinin de yardlmlyla konuyu bu biyimde ele ahyordu: Aneak, hlzh niifus birikimi buna bagh olarak kent hukuku dl~mdaki yerle~im alanlannm da hlzla artmasml sonueunu doguraeakti. Boyleee yogun bir ~ekilde kentler ve yevresindeki hazine arazileri, i~ga\ciler ve dar gelir gruplannm artan konut taleplerini somiiren kiiyiik giri~imeiler tarafmdan "yitlenen" ortak miilk muamelesi gordii. istanbul' da geeekondularm %75.84'iiniin yitlenmi~ hazine arazileri iizerine yapildlgl hesaplanml~tir. Kent arazisi i1e giderek kentle biitiinle~mekte olan yevresindeki tanm arazisi arasmdaki smmn belirsiz olmasl nedeniyle, bu araziler kentlerin etrafmdaki koylerin yetki alanmda kaldl. Sonuyta bu k,rsal araziler parsellendi. Uzerinde in~aat yapmak iyin yasal hak iyenneyen, fakat yetkililerin kolayea goz ardl edemeyeeekieri hak iddialanna temel te~kil eden hisseli tapulann konusu haline ge1di. 5 Bu siireyte geeekondululara yonelik "yaresiz insanlar" dii~iincesi de degi~meye ba~ladl. <;:iinkii, "geeekondu niifusun marjinal kesimlerinin giivensizlik iyinde ya~adlklan bir yer olmaktan ylkml~ ve kent arazi piyasasmm, ekonomik giri~im aylsmdan siimiiriilebileeek onemli tieari potansiyele sahip bir veyhesi haline gelmi~ti. Omegin, fiilen geeekondu sahibi olanlarm yogunun araziyi bizzat kendilerinin yitlemeyip, ya buraya ilk el koymu~ birinden (istanbul'da %56,22 oranmda) ya da siizde veya geryek emlakyldan (istanbul'da %19,20 oranmda) satm alml~ olmalan bu tiearile~meyi aylkya gostermektedir.,,6 Aylk bir biyimde tiearile~en geeekondular ve kent hukuku dl~mda geli~en AY$e Bugra, "TOrkiye'nin Ahlakslz Konut Ekonomisi", Devlet Piyasa Kar~ltlzgmm Otesinde, istanbul, 2000,,,107. AYle Bugra,. g.m., " Ane Bugra, a.g.m., s: 114.

4 12 yerle~im alanlarmm kontrol edilemez boyutlara ula~masl kar~lsmda artlk, pek de sempati ile kabul gormeyen varo~lar ve varo~lular dii~iincesi geli~meye ba~ladi. Varo~lar rant, arsa ve konut ticaretine dayah bir ekonomik sistemi, kente dahil olmayan go~men niifusu, enformel ekonomik faaliyetleri, hatta cemaat ili~kilerine bagh olarak ortaya ylkan ekonomik istismar anlamlanm iyermeye ba~ladi. Boylece artlk basmda da "yaresiz insanlar" yansltmalarmm yer almadlgl gozlenmeye ba~landl. Varo~lar kent merkezlerinden uzakta, kentle irtibatslz hatta kent slmrlan iyinde olmasma ragmen kent almayan dii~iik standarth konut ve yerle~im alanlan olarak ifade edilebilir. Ancak aym zamanda dl~ardan pek de goriinmeyen ye~itli toplumsal ili~kilerin ya~andlgl alanlardlr. Konuya bu ayldan yakla~an bazl yah~malar, bu bolgelerde geyerli kurallar ve ili~ki biyimlerini aydmlatmaktadlr. Son donemde yapllanlardan ilk akla gelenleri Sema Erder'in Umraniye ve Pendik'te yaptigl ara~tirmalar ile Oguz I~lk ve Melih PmarclOglu'nun Sultanbeyli'de' yaptiklan yah~malardlr. Bunlar da gostermektedir!d, soz konusu bolgeler enformel ekonomik ve toplurnsal ili~kilerin hakimiyet alanlarldlr. Ba~ka bir ifade ile buralar kendilerine ozgti kurallan olan bolgelerdir. Kentin slmrlarma yapi~arak btiytiyen ve bir anlamda konut sahibi olma imkanlan olmayan yeni goymenleri istanbul'da mtilk sahibi y.apan bu tip yerle~im b51gelerinde geyerli ya~am tam "dayan/lima ve giit;,,7 ili~kileridir. Ancak geymi~in gecekondu bolgelerini tammlayandan farkhla~ml~ bir dayanl~ma ve kentten faydalanma anlammda guy ili~kileridir bunlar. istanbul'da Pendik, Umraniye, Sultanbeyli gibi dl~ardan gorundiigunden daha karma~lk stireylerin ya~andlgl biryok alan mevcuttur. Bunlardan biri de Bayramtepe'dir. Bayramtepe'de yaptlglmlz yah~ma da, hakh olarak kendini hiy de istanbul'da ya~lyormu~ gibi hissetmeyen Bayramtepe'lilerin, "hayat tarzlarml" yocuklann aktanmlanyla ortaya ylkarabilmeyi amaylamaktadlr. Elimizde karma~lk bir tablo durmaktadlr. <;Unkii kar~lmlzdaki insanlar, hem ait olduklan koyleri ve koyun ya~am biyimini terk etmi~lerdir, hem de kenti Serna Erder, istanbul'a Bir Kent Kondu Umraniye, Ueti~im Yaymlan, istanbul, Serna Erder, Kentsel Gerilim, U~ur Mumeu Vakfl Yaymlan, Ankara, Oguz I~lk, Melih PmarclOglu, Nijbetle~e Yoksulluk Sultanbeyli, i1eti~im Yaymlan, istanbul, Oguz I$lk-M. Melih PmarclOglu, NiJbetle~e Yoksulluk-Sultanbeyli Ornegi, i1eti$irn Yaymlan, istanbul, s. 79.

5 tammlayan hayat tarzl ile uzaktan yakmdan ilgileri yoktur. Ortaya ylkan bu tabloyu gormemize Bayramtepe'li yocuklar yardlm etmi~tir KUC;UKC;EKMECE-BA YRAMTEPE Doksanh Yillardan itibaren istanbul' un niifus artl~ kompozisyonu ilyeden ilyeye farkh bir karakter kazanmaya ba~ladl. Omegin doneminde ba~ta ~i~li olmak iizere, Beyoglu, Be~ikta~, Eminonii ve Fatih ilyelerinde niifus azahrken, Kaglthane, Umraniye, Kartal, Pendik, Baklrkoy, Kiiyiikyekmece ve Biiyiikyekmece ilyelerinin niifusu yok hlzh artml~tlr. Kiiyiikyekmece ilyesinde bu donemde niifus artl~ hlzi %70'lere ula~ml~tlr.8 Bayramtepe' nin de iyinde yeraldlgl Kiiyiikyekmece niifusunun 100 bine ula~masl sonucunda 1986 ytlmda ilye olmu~tur verilerine gore ilyede yakla~lk 479 bin ki~i ya~amaktadlr Ylhnda Avctlar Kiiyiikyekmece'den aynlarak ilye yaplltr.9 Buna ragmen bugiin Kiiyiikyekmece ilyesinin niifusu yakla~lk 460 bindir. Kiiyiikyekmece yakm geymi~te istanbul'un bir sayfiye semti iken yapllan otoyol baglanttlan sayesinde merkeze epeyce yakla~ml~tlr. Bu geli~me sayesinde omegin "Bahye~ehir" gibi yok biiyiik bir yerle~im alam in~aa edilebilmi tir. Vine son Yillarda yaptlan Olimpiyat Stadyumu da bu b6lgede yer almaktadlr. Aynca ye itli sanayi sitelerinin de bulundugu bolgede istanbul Belediyesi de Ba ak ehir adlt bir uydu kent in a etmi~tir. Bayramtepe' nin kurulmasmda da bu unsur etken olmu~tur. Kiiyiikyekmece ilyesinin kuzeyindeki, adl geyen yerlerin yakmmda fakat kent hukukunun tamamen dl mda geli mi tir "Bayramtepe". Resmi adl donemin siyasi iktidarma dayanarak "Giivercintepe" olarak degi tirilmesine ragmen eski isim kullamlmaya devam edilmektedir. Bu mevkide en eski yerle im yeri "Kayaba~l Koyii"diir. Kay, 1928'de niifus miibadelesi nedeniyle gelen g09menleri iskan etmek amaclyla kurulmu~tur. Kayaba~l koyii sakinlerinin verdigi bilgiye gore, Bayramtepe kaye ait mera alanlanmn i~gal edilmesiyle ortaya 9Ikml tlr. Ancak bu yerle~im bolgesi oylesine hlzh biiyiimii~ ki, kay Bayramtepe kar~lsmda azmhk durumuna dii~tiigii gibi muhtarltgl da Bayramtepelilere vermek zorunda kalml~lardlr. 8 Ferhunde Ozbay, "istanbul'a GOy ve il it:;i Nufus Hareketleri ( )", 75 Yllda Koylerden $ehirlere, Tarih Vakfi Yaymlarl, istanbul, 1999,5: Atilla Aksel, "Ktlyiik~ekmece", btanbul Ansiklopedisi, c: 5, s:

6 14 Bayramtepe mahallesinin muhtan Sadlk Bayar kayltlar 90k yetersiz tutuldugu i9in mahallenin niifusu hakkmda kesin bir bilgi verernernektedir. Yakla~lk seksen bin ki~inin ya~adlglm tahrnin etmektedir. G09iin yogun olarak geldigi illerin ba~mda Tokat ve Adlyarnan oldugunu ifade eden muhtar bu illerin hern~ehrilik derneklerinin de bulundugunu soylemektedir. Bayrarntepe bir 90k evde elektrik aboneliginin olmadlgl, su baglant!sl i9in 9ah~malann siirdiigii, telefon hatt! bulunmadlgl i9in mobil telefon kullamlan, saghk hizmetierindeki bo~lugun ozel sekror giri~imleri ile dolduruldugu, hi9bir giivenlik biriminin olmadlgl, bolgeye gidildiginde ilk dikkatieri gekenin kapl, gergeve gibi in~aatiar i9in gereken malzemeleri satan hurdacilann oldugu, dii~iik standartll, planslz, renksiz, derme 9atma apartmanlan ile kendi kendine ya~ayan, niifus a91s1ndan kimi illerden biiyiik bir mahal/edir. Ara~t!rmada, Bayramtepe'deki ilkogretim okuluna devam ogrencilere anket uygulayarak, istanbul'u tamma diizeylerini ve kentle olan baglant!lanm ogrenmek istedik. Ancak 9ah~mada farkh bir uygulamaya da yer verdik ve gorii~tiigiimiiz ogrencilerden ya~adlklan bolge ile ilgili bir rnetin yazmalanm da rica ettik. Boylece Bayrarntepe'yi nasll tamdlklanm gormii~ olacaktik. <;:ok 9arpiCI rnetinler ortaya 9lktI. Gii9 bir se9irnle elerne yaptik. Bu rnetinler 9ah~tIglrnlz ogrencileri yansltmasl a91smdan 90k daha derinlernesine bilgiler vennektedir.' Burada ogrencilerin ifadelerine sadlk kalarak, onlann agzmdan Bayrarntepe'nin nasll bir yer oldugu anlatilacaktir. Dikkat edilrnesi gereken konu, b51ge ile ilgili sorunlann 90cuklann goziinden nasll anlat!ldlgl ve onlan dogrudan etkileyen, hayatianna yanslyan hususlarm yine 90cuklar tarafmdan nasil one 9lkanldlgldlr. Bir sekizinci slmf ogrencisi yazlsma "Varo~lann Hayklfl~I" ba~hglm koyrnu~: "Burasl istanbul 'un kenar semtlerinden biri olan Altm ehir Bayramtepe. Burasl Kii,iilu;ekmeye baglz varo lar semti bayramtepe. Buranm sorunlarz,ok ve insanlarz dogu ve giineydogudan go,etmi$ insanlardlr...,ogu egitimsiz ve insanlar burada,ile i,inde dogmu$ ve,ile i,in biiyiimektedir", diye anlatiyor. "Varo$lar Aglzyor" diyen bir ba kasl ise, "Bu,evrede ya ayan insanlarm,ogu buraya Anadoludan go, etmi. Her biri biiyiik hayallerle, binbir umutla gelmi ler buraya kimi,ocugunu okutmak kimi de gecim kaynaglnl saglamak i,in ama umduklarlnl bulamaml lar burada belkide bircogunun i,inden keske, keske gelmeseydik ciimlesi geciyor. Hayallerini oldiirmii bu semt Makalenin ekinde bu metinlerden iki ~mek yer almaktadlr.

7 hergiin bir ijnceki giinden daha,ok pi manlar. Onlan pi man eden bellkide kendi tarzlarmda kendi stilleriyle ya ayamaml olmalan insanlar burada egitimden uzale, ijr! ve adetlerini unutmu bir ekilde rezilce ya lyorlar... belkide buramn derdini encok ceken kadmlar. Bayramtepe de ya ayan bircogu okuyup yazmayl da bilmiyor." Yine bir sekizinci slmf ogrencisi, "Burasl kii,iik,ekmeceye baglz suyu, elektrigi olmayan bir il,e. Bu,evrenin insam zorluklar i,inde sijzde istanbulda ya amaya,alz lyorlar. "diye anlatlyor. Sekizinci slmfta okuyan bir ogrenci, "Biz ii, Ylldlr burda oturuyoruz. Onceden Bagcziarda oturuyorduk... Biz buraya temel attlglmlzda etrafta hi, ev yoktu, vardl ama,ok nadirdi." diyor. Bir be inci slmf ogrencinin ifadesi ile Bayrarntepe oyle tamrnlamyor: "Her tara! gecekondu dolu, herkes kar;ak ceyran k.ullamyor... her tara! tereriistlerle dolu, herkesin evinde silah var her gece silah patlatlyorlar. her tara! pis derelerle dolu. bu kadar r;ileyi hir; bir yerde,ekmemi imdir. " Metinlere de yanslyan rnahallenin ternel sorunlarmdan biri su tesisatmm olmamasldlr. "... su alzrken kavgalar yapllzyor 0 zamansa tankercide bidaha geliniyor mahallemize,iinkii ne zaman tanker gelirse aglz kavgasl hi, bitmiyor her zaman ir;in su gerekiyor" <;ok saylda ogrencinin yazdlgl metinde tankerden su alma mlicadelesi aynntlsl ile anlatllrnaktadlr: "Hir; kimse onlarda insan oda alsm demiyor yamna gireni dijviiyor sa,larml,ekiyor.""tankerden gelen suya herkez kapl lyor. insanlar birbirini eziyor. insanlar olmadlk,ile,ekiyorlar." Bir yok metinde geyen ekliyle vidonlar hayatm aynlmaz bir paryasl: "... baktzglmlz zaman kapllarm ijniinde su vidonlarz var. Bazl insanlar tavanlarzna depo ile evlerine su tesisatl dij iiyor." Bu bidonlarla su ta lmak ye itli sorunlara da yol aymakta, bolgede ya ayan kadmlar bliylik bidonlarla su ta lrnaktan dolayi ye itli fiziki rahatslzhklarla kar lla maktadlr: "Anneler su vidonlarzm zorlukla,ek"mektedir. Muhtar da bu bolgede YR ayan kadmlarda kliylimsenmeyecek oranda su ta lrnaktan ortaya ylkan bel fltjgi sorununun gorlildliglinli ifade etrnektedir. Sekizinci slmfta okuyan bir ogrenci, "Ben 10 senden beri Bayramtepe'de oturuyorum. Ben buraya geldigimde,ok az saylda ev vardl... Suyu kayaba mdan dereden alzyorduk. 0 zamanlar tanker bile yoktu. $imdi ise su evlere teker teker geliyor" diye yazlyor. Nitekim mahalleye 2003 Ylhnda su baglandlgml biliyoruz. En az su kadar onemli bir br ka sorun elektrik kesintileridir. Bolgede "her zaman elektrik kesil"mektedir, "r;iinkii her evin kar;ak pirizi var"dlr ve "Herkes bu ka,ak piriz i ine devam etmekte"dir. Hatta "bazllarz ev elektrigiyle 15

8 16 i yeri,ah tlr"maktadlr. Yaygm kayak elektrik tiiketimi bir yok metinde aylkya anlatilmaktadlr: "Herkes kl m elektrikli soba yaklyor, 0 zaman her ak am trajo patlzyor. Kl m yarzsmdan Jazlasl elektriksiz ge,iyor. Herkes ba ka ba ka direklerden ka,ak elektrik,ekiyor." "... Nerdeyse herkesin elektrigi ka,ak belediyelerden istedigim ka,ak kablolan tesbit edip teker teker toplamalan.. " Elektrik konusu yocuklann ya~amml dogrudan etkileyen temel bir sorundur ve metinlere yansldlgl kadanyla sitemden ote klrgmhk, klzgmhk, kuskunliik hatta ofke yaratmaktadlr. "elektrikler zirt pm gelip gittigi i,in bazi elektrikli aletler bozuluyorlar 0 yiizden tekrar tekrar bozuluyor bizde yenisini almak zorunda kalzyoruz ", turu ~ikayetlerin otesinde yok daha yarplci ve sarnirni tepkiler de ifade edilrnektedir: "Elektriklerimizi yapsalar hit; gitmese,ok iyi olur. jstanbul'un i,inde cegran kesildiginde insanlar korkarak dl anya firliyorlar. <;:iinkii istanbul'un i,inde hi, cegran gitmiyor.neden bunlar boyle. " <;ocuklann bir ba~ka ~ikayet ettigi konu aityapi ile ilgilidir. Bolgede kanalizasyon da bulunmamaktadlr. "herkesin kuyusu var kuyusu dolunca parayla,ektiriyor. Baziian evin aillna toprakta,ukur a,lyor ordan toprak emiyor 0 evler pis kokuyor", aynca "Lagamlarm yollara akltllmasl" sozkonusu olrnakta, "Kimiside lagamlan sokaklara blrak"rnakta, "0 sokaklardan insanlar bile gef"memektedir. Bazllan da "Kanalizasyon yerine pozektij rukuru a91yorlar. Ondan her taraj kirli oluyor" Neticede Bayrarntepe'de "tuvalet kuyularz ta "makta "Eger,ekilmezse heryer pislik i,inde kal "makta ve bir ogrencinin ifadesi ile utamlacak bir durum ortaya ylkrnaktadlr: "(:evremize bakmaya utamyorum. " Benzer bir sorun "yop" konusunda ortaya Ylkrnaktadlr. "Her tara!,op ama bunu goren umursayan yok"tur. "<;:op arabasl bizim oraya hi, gelme"rnektedir. Halbuki terniz bir ",evre,ok eyi mir eydir". <;:evreyi kirletenler onemli oranda hurdacllardlr: "Hurda Ilarm baziian hurdalan yakarak hava kirliligine yol.apyorlar. Ben bunlarm ba ka yerlere,opliik alanlara gidip yakmalanm istiyorum. " Buna kar~lhk "Belediye ba kammlz,op arabasml bazl giinlerde gonderme "rnekte, "Mahallemiz rop kok"rnakta ve "Ondan sonra bide kii,iik,ocuklar roplerle pis sularla oynayarak hasta ol"maktadlr. Neticede onlar "bir,ocuk olarak giizel bir,evrede ya amak istiyorum. Biz,ocuklar temiz yerlerde ya amak istiyoruz. Gazel bir yerde ya amak istiyorum." demektedir.

9 <;ocuklan dogrudan etkileyen bir ba ka temel sorun diger altyapi yetersizliklerine bagh ortaya ylkan durumdur. <;amur yocuklann en onemli problemlerinden biridir: "yol/arzmlzm t;amur olmamasl it;in t;aktl doktiirmeliyiz bunun h;in muhtarla goriioiip karayol/arz genel miidiirliigiinden yol/arzmlzm yaptlmasml istemeliyiz ", "Yolarzmlz t;ok t;anurlu yolartmlz hit; alfat olmuyor. Kat; kioi muhtar olduysa buralan diizeltemedi.", "Yol/ar asfat olsa t;oeuklarm okula gitmeleri zorlaomaz. " Bazl ogrenciler yevre sorunlannm dl mda toplumsal ili kileri de anlatiyorlar. Cehennem Tepe (Bayram Tepe) diye yazlslna ba layan bir sekizinci slmf ogrencisi "Get;mi te insanlar birer kardeo gibi idiler ama artlk birbirlerine dii man gibiler. Her giin birileri OIiiyor... Yani klsaea buramn bir eehennemden bir farkl yok" diyor. Karakol olmamasl ve ortaya ylkan giivenlik problemleri kagltlarda slkhkla dile getirilen meselelerden biri. Metinler okundugunda bu durumun ogrencilerin ya amlyla olan dogrudan ili kisi goriiliiyor: "Anneler babalar t;oeuklarma terbiye ogretmediginden bazl t;oeuklara blt;ak vb gibi eyler t;ekerek t;oeuklarz korkutmaya t;alz lyorlar", "ellerinde sopa/ar ta larla birbirine giriyorlar" diyorlar. Bu olaylardan somut ckilde etkilenen ornekler de bulunmaktadlr: "Ben Buraya Geldigimde su sorunu vardl su sorunu derken bu seferde serseriler t;ogallli okuldaki t;oeuklan doviiyorlardl. Onada katlandlk bu seferde serseriler Abimi blt;akladtlar bu seferde biirsiirii sorunlar t;lkfl." "Serseriler" ozellikle okul ~evresinde rahatslzhk yaratmaktadlr: "Okul t;evresinde hergiin kavga oluyor. Ve bundan biz yara alzyoruz. Bunlara t;oziim bulunmasml istiyoruz ", "t;evremizde serserilerin olmasl bizi t;ok rahatslz ediyor Okui't;evresinde hep serseriler var bu bizi t;ok korkutuyor... Bu sorunun nasll t;oziileeegini bende bilmiyorum ama yinede bir giivenlik onlemi almmalz.", " okul t;evresindeki serseriler.. bize yani ogreneilere k6tii ornek oluyorlar okulda bir giivenligin olmasml istiyoru;n veya okula yakm bir yerde karakol yapllmaslm istiyorum.", "... kavgadan kiit;iikler t;ok etkileniyorlar ve biiyiiyiinee onlarmda serseri olmasma sebep olabilir. ", "Buraya yani Bayramtepeye bir tana KaraKol yaptlmasl ve gelmesi gerekir.", "Okul eivarmda polis bulunmalzdlr.", "... Mesela polis fazla yoktur. Ba ka yerde olsa t;ok olur.en kiit;iik bir olayda polis hemen oradadlr. Ama burada oyle degil. Okuldan t;lktlglmlzda bir siirii serseri duruyor. Okul dl mda bir siirii kavga, ama orda hit;bir ey yok. " Bu konuda bir ba ka ogrenci oyle yazmaktadlr: "Get;en donem okula yazllaeaglln giin oturan t;oeuklar konu urken kulak misajiri oldum. (t;oeuklar daha 5.6. yaolarmda) Biri digerine_sen biiyiinee ne olaeaksm? Diye" sorar (Digeri) 17

10 18 Ben biiyiiyilnce serseri olacaglm. Sigara iryecegim. Silah atacaglm, blryak tutacaglm. Deyince ryocuklan kendi karde im gibi gordilm. Bu ryocugun gelecegi ne olur acaba. " Son bir Bayramtepe analiziyle konuyu bitirebiliriz: (burada) "jnsanlar birbirleriyle tam bir ili kl kuramlyorlar. Kimsenin kimseye yardlm etmedigi kapall bir yerdir. Genryler sorumluluklarml bilmeden kendi ba larma hareket ediyorlar. Buradaki hayat koyden jarkslz. $ehirdeki ya amdan bamba ka bir hayat var. Arkada lar arkada llglnl, dostlar dostlugunu bilmiyor. Hayat burada ryok zor, hlrstzllk, dolandlrlclilk hilelik. Hepsi burda. "dlr, "".Burada guvenlik ve kural hirybir ey yok. Ne bir karakol, ne bir trafik polisi ve trafik levhalan ne de cihazlart. Hirybir ey yok"tur YA~ GRUBU OGRENCiLERiN istanbul'u TANIMA VE KENTSEL MEKANLARI ALGILAMA Bi<;iMLERi Bayramtepe' deki ara~tjrmamlzlll on 9ah~masl 2000 yill bahar aylannda yapddt 2001 Ylhnda ise burada sonu91anm degerlendirecegimiz ara~tjrma tamamlandl. DolaYlslyla ara~tjrmanm tamamianmasilldan sonra neredeyse li9 yll ge9ti. Y a~adlglmlz toplum 90k hlzh degi~iyor ve don~liyor. Bu slire boyunca list liste ya~anan ekonomik kriz ve 90klintli nedeni ile toplumun tlim kesimleri etkilenmi~ken Bayramtepe gibi karma~lk bir toplumsal kesitin etkilenmemesi dli~linlilemez. Ancak burada gecikmi~ de olsa lizerinde 90zlimlemeler yapacaglmlz verilerin yine de anlamh oldugu kamsllldaylz. <;:iinkli her ~eyden once istanbul kenti hudutlan i9inde bulunan fakat pek de farkmda olunmayan semtlerden birini glindeme getirmi~ olacaglz. Orneklem Ara~tJrmamlz, boigede bulunan li9 okuldan biri olan Mahmut :;;evket Zlrh ilkogretim Okulunda gergekle~tirildi." Okul, Bayramtepe'deki 90k az sayldaki Konu He ilgili On ar~t1tma sonuylan Hayati TUfekyiog:1u-AY.$en ~atlroglu, "Bayramtepe On Ar~tmnasma Gtlre, lo-14-y~ Grubu O~encilerin istanbul'u TamYI.$ ve Kentsel Mekfullan AIgJiaYI$ Biyimleri", 21. Yiizytl Kar~lSmda Kent ve jnsan, 8agJam Yaytnlan, tstanbul, 2001' de degertendirilmi$tir. ~tmnayi yntutmemizde bize yardtffici olan Mahmut ~evket Ztrh ilkogretim Okulunun b~ta muduru Mehmet GOven Avel olmak Ozere tom yonetici ve ogretmenlerine t~ekknr ediyoruz.

11 resmi kurumdan biri olmasl nedeniyle onem ta~lmaktadlr. Anket ilkogretim okuluna devam eden y~ grubu ogrencilerin tiimii olan 512 ogrenci iizerinde uygulandl. Anket 28 sorudan olu~mu~tur. Ogrencilere, ailelerin sosyoekonomik yaplslm ve goy profilini, istanbul'la olan baglantilanm, kenti gezme ve tamma imkanlanm anlamamlza yardlm edecek sorular sorulmu~tur. Anla~Ilacagl gibi, yocuklardan yola ylkarak bolgedeki sosyo-ekonomik hayab gorebilmek hedeflenmi~tir. Ancak ara~tirmanm esas ekseni ya~ grubu yocuklann zihinlerindeki istanbul'u ortaya Ylkartmaktl. <;::iinkii, bize gore kar~lmlzdaki bolgedeki yeti~kinler gibi yocuklar da her ne kadar istanbul kenti slmrlan iyinde otursalar da bu ~ehirde ya~adlklarmdan habersizdiler. BuraSl kendine gore bir hayat tarzl olan "Bayramtepe" admda bir yerdi. Anket sonuylannm degerlendirilmesi bize hem ogrenci hem de Bayramtepe profilini verecektir. 19 Ogrencilerin Ya~ ve Cinsiyet Daftlllmlan Dordiincii slmftan sekizinci slmfa kadar gorii~tiigiimiiz ilkogretim okulunun tiim ogrencilerin % 60'1 ilkokul, % 40'1 ise ortaokul ogrencisidir. Yani, ortaokul seviyesinde ogrenci oranlannda ciddi bir dii~ii~ olmaktadlr. DolaYlslyla ya~lan biiyiiyen yocuklann okuldan ahmp yah~tinlmasl gibi bir egilim oldugu anla~llmaktadlr. Anne babalarm yogunlugunun yocuklarmm yah~masml beklediklerini, bunun ya biraz biiyiidiikleri zaman ya da i~ olan donemlerde diizensiz okula gonderilerek yapildlgml okul yoneticileri ve ogretmenleri de aktarmaktadlr. Okul miidiirii ve miidiir yardlmclsl kanuni de olmayan bu durumu engellemeyi ba~aramadlklanm ifade etmektedirler. Benzer bir egilim ogrencilerin cinsiyet daglhmmda da ortaya ylkmaktadlr: % 38 klz, %62 erkek. Bu saydar da klz yocuklarm evde oturtulduklan ya da bir ~ekilde yah~tinldlklanm gostennektedir. Bu iki veri bile bize hemen Bayramtepe'nin kent merkezindeki herhangi bir bolgeden ne kadar farkh oldugunu gostermektedir. Bayramtepe 'ye Gelen Go, Bayramtepe belirtildigi gibi yakm Yillarda aldlgl goylerle ortaya 9lkml~ ve giderek biiyiimii~ bir bolge. Bununla beraber ara~tinnaya katilan ogrencilerin onemli bir klsmmm istanbul dogumlu oldugu goriilmektedir. Bu oran % 45'tir.

12 20 istanbul' dan sonra dogum yerleri a9lsmdan bak!ldlgmda % 12 ile Tokat, % 8 ile AdlYaman ve % 5 ile Ardahan gelmektedir. Dogum yerlerine bakarak ogrencilerin yakla lk yansmm ailesinin on Yll ve daha fazla siire once istanbul' a go\, ettiklerini soylemek miimkiindiir. Ogrencilerin yakla lk yaml istanbul dogumlu olmakla birlikte onlara yonelttigimiz "nerelisiniz?" sorusuna verdikleri cevaplara dayanarak Bayramtepe'ye go\, veren bolgelerin haritasma baktlglmlz zaman kar lmlza u goriintii 9lkmaktadlr: Ailelerin % 18'i Tokat, % 14'ii Adlyaman, % 10'u Ardahan, % Tsi Malatya, % 4'U Bitlis ve yine % 4'ii Kastamonuludur. Yani nufusun % 35'i iy, dogu ve giineydogu Anadolu illerinden goy etmi tir. Ama Bayramtepe TUrkiye'nin her bolgesinden, her kentin neredeyse goy alml~ gibi goriinmektedir. Amasya'dan Erzurum'dan, Giresun'dan, Konya'dan, Adana'dan, Afyon' dan gejip burada tutunmaya yah an aileler mevcuttur. Hane Halkl Biiyiikliigii Tiirkiye'nin neredeyse her bolgesinden go\, alan Bayramtepe'nin aile profiji de bizim aylmlzdan onemli gostergeler ta lyor. <;iinku hem yocuk saylsl hem de hane halkl biiyiiklugii aylsmdan veriler incelendiginde kar lmlza son derece yogun niifuslar YlklYor. Bu bolgede ya ayan ailelerin % 30'unun iiy, % 20'sinin ise dort yocugu var. DolaYlslyla Tablo I 'de de goriildugii gibi, ailelerin % 84'iinUn ii\, ve daha fazla saylda; % 50'sinin ise dort ve daha fazla saylda yocuk sahibi oldugu anla lhyor. Bu say!lar kent merkezlerinde giderek daha da azalan yocuk sahibi olma oranma kar lhk, bolgenin yok yocuklu, belki de klrsal denebilecek yaplsml vurgulamaktadlr. Hane halkl buyukliigii de yukandaki yaplyl destekler bilgiler iyermektedir. Hanelerin % 2Tsi be ki iden olu uyor. Ara tlrmaya kat!lan tum ogrencilerin % 84'Uniin hane buyukliigu ise be ve daha fazla ki iden olu uyor. (Tablo 2) Kent merkezlerinde slkhkla rastlanan dort ki ilik haneler ise Bayramtepe'de niifusun sadece % l3'unii olu turuyor.

13 21 TABLO 1: <;:OCUKSAYISI Ailenin <;:ocuk SaYlsl Nedir? SaYI Yiizde (%) Tek <;ocuk 7 1,4 2 <;ocuk 73 14,3 3 <;ocuk ,3 4 <;ocuk ,9 5 <;ocuk 73 14,3 6 ve Daha Fazla ,9 Toplam TABLO 2: HANE HALKI BUYUKLUGU Hane Halkl BiiyiikliigirNedir? SaYI Yiizde (%) 3 Ki~i II 2,1 4 Ki~i 66 12,9 5 Ki~i ,0 6Ki~i 88 17,2 7 Ki~i 80 15,6 8 ve Daha Fazla ,2 Toplam Aileler Ger;imlerini Nas,l Saghyor? Ara~tInnada ogrencilerin ve de dolaylslyla bolgenin sosyo-ekonomik yaplsml anlayabilmek iyin sorudugumuz bir dizi sorunun ilki ugra~llan i~ler oldu. Bu amayla ogrencilerin babalannm hangi i~leri yaptigma baklldlgmda, %!3'nUn babasmm i~siz oldugunu goruyoruz. %42'si ise babasmm i~yi oldugunu ifade etmi~tir. Ancak bu rakam Uzerinde tekrar du~unmek gerekmektedir. <;unku ailelerin sadece % 26'sl SSK'hdlr. 0 Imide i~yi oldugu ifade edilen % 16'hk bolumun sosyal guvencesi olmayan i~lerde yani enformel sektorde yah~maktadlr. Ogrencilerin % 12'sinin babasl kabaca marjinal i~ler olarak tammlayabilecegimiz i~leri yapmaktadlr. Bunlar arasmda, seyyar satlclhk

14 22 yapaniar, in aatiarda ve konfeksiyon atiiiyeierinde geyici i lerde yah aniar, pazarcliar, simityiler, temiziikyiier, hurdaci ve hamallar Vardlr. Ogrencilerin %25'i babaianmn esnaf oidugunu s6yiemi tir. Bununia beraber ailelerin % lo'unun Bag-kur'a bagh oidugu g6riilmektedir. Bu grup iyinde de aiieierin % 15'inin yine sosyal guvence dl mda oidugunu aniamak mumkundur. Ogrencilerin kalan %8'lik oranmm iyine ise babasl memur, emekli olaniar ve vefat edenler girmektedir. DolaYlslyla Tablo 3'den de ania lldlgt gibi bu b6ige ya ayan aiieierin yok 6nemii bir b6lumunun sosyal guvence dl mda oidugunu g6rebiliyoruz. TABLO 3 : SOSYAL GUVENCE Aile Hangi Sosyal GUvenlik Kurumuna Dye? SaYI YUzde (%) SSK ,8 Bag-Kur 53 10,4 Emekli Sandlgl 26 5,1 Sosyal GUvence Yok ,6 Bilmiyor 41 8,0 Ozel Sigorta 1,2 Toplam ,0 iik6gretim okulunda g6ru tugumuz 6grencilere annelerinin ne i yapttkianm sordugumuzda % 94'U annesinin ev hammt oidugu ifade etti. Gelir getirici bir faaliyeti olan annelerin bir ktsmtmn temizlikyiiik, konfeksiyon i yiligi yaptlgtm bir ktsmmm ise evde ufak birtaktm i ler yaparak para kazandikiart g6riilmektedir. Bunlar iyinde elektrik kablolarmm plastik klstmiannm soyulmast gibi i ler de vardlr. Aynca bazt geyici i lerde yah aniar ya da pazarctltk yapaniar da bulunmaktadtr. Ancak yah an anneler azmhkta kaidtgt iyin aiieierin % 52'sinde bir ki inin yah ttgt g6rulmektedir.(tablo 4) % 45'inde ise birden fazia yah an ki i vardtr. Bunlarm arasmda okutulmayan yocuklar oidugu gibi kalabahk bazl hanelerde kimi akrabalar da buiunabilmektedir.

15 23 TABLO 4: AiLEDE C;ALISANLAR Evinizde Ka9 Ki~i <;ah~,yor? Say' Yilzde (%) Ailede <;ah~an Yok 13 2,5 1 Ki~i ,3 2Ki~i ,2 3 Ki~i 55 10,7 4Ki~i 23 4,5 5 ve Daha Fazla 19 3,7 Toplam ,0 Konut Sahibi Olma istanbul' un civannda olu~an Bayramtepe ve benzeri yerler en "ok konutlarm edinilme ye mulkiyet bi"imleri a"lsmdan kent merkezinden farkhhk gostennektedir. Nitekim, ara~tlnnamlza katllan ogrencilerin % 78'i kendilerine ait bir eyleri oldugunu ifade etmi~tir. Geryekten de Bayramtepe nufusunun yok buyuk bir klsmlm konut sahibi yapml~tlr demek mumkundur. Ara~tlnnamlza katllan ogrencilerin sadece % 20'si kiracl olduklanm, ey sahibi olanlarm ise % Tsi ise konutlanm satm aldlklanm ifade etmi~lerdir. DolaYlslyla burada % 7l.l gibi bir oranda oncu goymenin kar~lmlza ylktlgml du~unebiliriz. TABLO 5: EV MULKiYETi Ailenin Oturdugu Ev Kime Ait? Say' Yilzde Kir 98 19,1 Aileye' ,1 Akrabalar 14 2,7 Topla 5]? 100.0

16 24 TABLO 6. KONUTA SAHip OLMA BiC;:iMi Aile Oturdugu Eve Nastl Sahip Oldu? SaYI Yilzde (%) Ge~erli YOzde (%) Soru J((in Geyerli Satm Aldtlar ,0 YamtiBilgi Kendileri Yapular ,1 91,0 Eve Sahip Olanlar T oplam ,1 100,0 Soru iyin Ek YamtIBilgi Eve Sahip Olmayanlar TopJam ,9 Gcnel Toolam o halde yaptiglmlz bu 9ah~mada Bayramtepe'nin kurulu~ a~amasmdaki profilini anlamaya yardlm ettigini dil~ilnmek milmkilndilr. Belli bir silre9 ge9tikten sonra burada da profit ku~kusuz farkhla~acaktir. Bu profit ashnda I~lk ve PmarclOglu tarafmdan Nobetle e Yoksulluk olarak tammlanan siire9le ilgili de bilgi vermektedir. Bayramtepe ve gevresinde niifusun arti~l benzer ba~ka yerlerde oldugu gibi neredeyse gozle goriiliir bir bi9imde olmaktadlr. DolaYlslyla buraya ilk yerle~enler daha sonra gelenlere gore avantajh bir konumda bulunmaktadlrlar. SaYllarla bunu gormeye 9ah~tIglmlzda da, evini kiraya veren %9'luk kesim ile ev satan %7'lik kesimlerin digerlerinden daha avantajh oldugu dii~iiniilebilir. TABLO 7 : ikinci EV MULKiYETi Ailenin Ba~ka Bir Evi Var SaYI Ytizde Haytr ,5 Evet (Kent) 48 9,4 Evet 11 2,1. Toplam ,0 Dayamkh Tuketim Mallarma Sahiplik Bolgenin ekonomik goriiniimiinii yansltmak amaclyla ba~vurdugumuz gostergelerden biri de otomatik 9ama~lr makinesi, bula~lk makinesi, TV, miizik seti, buzdolabl, fmn ve bilgisayar gibi dayamkh tiiketim mallanna sahip olma durumu ile ilgili oldu. Burada ailelerin yakla~lk % 20'sinin yukanda saydlglmlz dayamkh tilketim mallanndan bir, iki ya da ii9 tanesine sahip oldugunu gordiik.

17 Ylgllma dort ya da be~ e~yaya sahiplik dlizeyinde oldu: % 70. E~yalann tiimline sahip olanlar bolge niifusunun sadece % 1.8'ini olu~turuyor. 25 TABLO 8 : DA V ANIKLI TUKETiM DUZEViMALLARI SAHiPLiK Aile; <;ama~lr Mk, Bula~lk Mk, TV, MUzik Seti, Buzdolabl, Bilgisayar ve Fmn Gibi Beyaz E~yalardan Ne Kadanna Sahip? Say! Ev E~yalarmm Hepsi Var 9 Toplam 512 YUzde 2,0 4,1 14,6 38,9 30,7 8,0 1,8 100,0 Ozellikle "bula~lk makinesi"ne sahip olmanm diger e~yalardan epeyce az olmasl (% 12) hem su sorunu ile aylklanabilirken hem de lliks tiiketim olarak algllanmaslyla ilgili oldugu dil~linlilmektedir. Vine bu bolgede bilgisayar giren hanelerin oranmm da % 2.7 oldugu gorillmektedir. YaptIglmlz yah~mada dikkati yeken bir konu, Bayramtepe'de neredeyse %70'lere varan cep telefonuna sahip olma durumudur. Ancak, bunun bir sosyoekonomik gosterge olmaktan 90k henliz sabit telefon baglantismm olmamaslyla ilgili oldugu dli~ilnmek dogru olacaktir. Bu nedenle de, ileride yer verecegimiz gibi, Bayramtepe'deki ailelerin tabakala~masml olu~turmaya yah~irken cep telefonuna sahip olmak puan verilen bir unsur olarak degerjendirilmedi. Bununla beraber ta~lt sahibi ailelerin yilksek bir oranda olmasml da (% 42) aylklamak gerekmektedir. i~ iyin ta~lmaclhkta kullamlan araylann, servis ta~ltlan ile aile ve akrabalardan herhangi birine ait olan araylarm da "evet"i olu~turan yilzde iyinde yer aldlgl gozlendi. DolaYlslyla bu oram sadece otomobil olarak gormemek gerekrnektedir. F.3

18 26 T ABLO 9 : CEP TELEFONU SAHiPLiK DUZEyi Ailenin Cep Telefonu Var ml? SaYl Yuzde (%) HaYlr ,5 Evet ,5 Toplam TABLO 10 : TA~IT SAHiPLiK nuzeyi Ailenin Hergangi Bir T~ltt Var ml? SaYl Ytizde Haytf ,8 Evet ,2 Toplam ,0 Bayramtepe )Ie Got;i1n Niteligi Bayramtepe'de oturan aileler buraya yerle~meden once istanbul'da ml oturtuyorlardl yoksa g09 ettikten sonra ilk geldikleri semt burasl ml? Bu sorunun istanbul bazmda genel bir cevabl olsa gerek. Genellikle yerle~ime a9tlmasl 90k da eski olmayan herhangi bir bolge, yogunlukla istanbul'a gelmi~ ve belli bir siire ya~aml~ fakat heniiz konut edinme imkam bulamaml~ oncii giri~imciler tarafmdan ke~fediliyor. Daha sonra niifus gekmeye ba~hyor. Bayramtepe de bu nitelige sahip. Uzun bir ge9mi~i olmadlglm biliyoruz. Buna gore niifusun yakla~lk % 70'inin istanbul'da ya~ama tecriibesine sahip olduktan sonra Bayramtepe'yi se9tiklerini gormek ~a~lrtlcl degil. TABLO 11 : BiR ONCEKi ikamet VERi Ailenin Bir Onceki ikamet Veri Neresidir? SaYl YUzde (%) Istanbul iyi ,3 istanbul Dl~l ,7 Toplam

19 27 TABLO 12: BAYRAMTEPE'DE GOC:;:UN NiTELiGi Ailenin Oturdugu Mahallede Akrabalan Var rnl? SaYI Yiizde (%) HaYlr ,5 Evet ,5 Toplarn DolaYlslyla Bayramtepe'nin incelenmesi gereken bir ba ka boyutu ise goyiin niteligidir. C:;:ah~maya katllan ogrencilerin yakla~lk % 73'ii semtte akrabalan oldugunu ifade etml~tir. Buradan da anla~llmaktadlr ki Bayramtepe'de de zincirleme goy belli bir etkinlige sahip olmu~tur. Bayramtepe'liler rastlantlsal olarak bu b61gede ya~amamaktadlrlar. Kendilerini bu bolgeye ta~lyan akrabahk/hem~ehrilik zincirine eklenmi~lerdir. DolaYlslyla, Bayramtepe de istanbul' un benzeri b61gelerindeki egilimi yansltmaya devam etmektedir. Ogrencilerin r:;:ah tmlmasl Ara~tIrmanm sonuylanmn ba~mda ogrencilerin smlflara gore daglhmml inceledigimizde, orta ogretime devam edenlerin saylsmda belli bir azalma oldugunu gormii~tiik. Bu durumun yocuklarm yah~tlfllmaslyla ili~kilendirilebilecegini ifade etmi~tik. Bu noktada yocuklann okul dl~mda herhangi bir i~te yah~tinhp yah~tlfllmadlgma baktiglmlzda aldlglmlz sonuy bir baklma yocuklar aylsmdan sevindirici gibidir. C:;:iinkii % 78'e ula~an bir yogunluk yah~madlgml ifade etmektedir. Ancak ate yandan, rakamlarm ifade etmedigi bir durumun oldugu aylktir. Ogrenci olmalanna izin verilen yocuklarm pek fazla yah~malannm beklenmedigi, ancak SlraSl geldiginde okuldan tamamen ahnarak yah~malanmn istendigini dii~iinmek yanh~ olmayacaktlr. Vine ogrencilere gelecek beklentilerini anlamak aylsmdan, hangi meslegi seymek istediklerini sordugumuzda toplumda kabul gormii~ ogretmenlik, doktorluk, miihendislik gibi mesleklerin aglrhkh olarak tercih edildigini gordiik. Bayramtepe'nin Sosyo-Kiiltilrel Nitelikleri Bolgenin sosyo-kiiltiirel nitelikleri anlayabilmek ve de goy ve dayam~ma ili~kilerini aylklayabilmek aylsmdan ogrencilere yaz tatillerini nasil geyirdikleri

20 28 soruldu. Bu soruya verilen cevaplara gore, ogrencilerin % 4.7'si yazlan tatil yorelerine gitmektedir. Memleketine gidenler ise % 46.7' dir. Yani Bayramtepe'lilerin yakla~lk yansl yazlan koylerine gitmektedirler. Bu "memleket"le baglantmm heniiz devam ettigini gostermektedir. Oysa istanbul'un merkezindeki kent yoksulluguna ornek olu~turan bazl b6lgelerde bu baglantmm neredeyse tamamen kesildigini biliyoruz. 1O Bayramtepe'de ya~ayan ogrencilerin % 31.6'sl Bayramtepe dl~ma hi9 yikmamaktadlr. Hatta bir grup ogrenci yaz tatillerinde istanbul iyindeki akrabalanm ziyarete gittiklerini beiirtmi~tir. Bu durumda iigrencilerin bir klsml iyin tatiller koylerinin ziyareti anlamma geiirken, yogunluk iyin herhangi bir gezi anlamml ta~lmamaktadlr. Hayatlarmm dar slmrlar iyinde geytiginin bir ba~ka gostergesi ise Bayramtepe'Ii yocuklann onemli bir klsmmm hayatmda denize hiy girmemi~ hatta denizi gormemi~ olmalan. Bu konu aym zamanda Bayramtepe'deki niifusun kentle ili~kisini giistermesi aylsmdan da yok dikkat yekicidir. Kiiyiikyekmece ilyesine bagh Bayramtepe'de ya~ayan yocuklann % 35.2'sin heniiz deniz kenarma gitmedigini ve dolaylslyla denizi giirmedigini soylemi~tir. Bu arada, deniz olarak koylerindeki goletleri hatjrlayanlar oldugu gibi denizi sadece televizyonda giirdiigiinii soyleyen ogrencilerin de oldugunu eklemek gerekmektedir. Denize girenlerin oramna baktjglmlzda durum daha kotiile~mektedir. Ogrencilerin % 43.9'u denize girmedigini ifade etmi~tir. TABLO 13 : DENiz KENARINA GiTME DUZEyi Ogrenci Hiy Deniz Kenanna Gitti Say! Ytizde Hay" ,2 Evet ,8 Toplam ,0 10 Ay~en $atlroglu, "Kent Merkezinde YoksulJ~an Sir 86Jge Tomtom Mahallesi", Sosyoloji Dergisi, 3.Dizi-7. SaYI, Istanbul, 2003.

21 29 TABLO 14 : DENizE GiRME DUZEyi Ogrenci HiI' Denize Girdi mi? SaYI Yiizde (%) HaYlr ,9 Eve! ,1 Top1am Ogrencilerin Kentle jli kileri At;lszndan Ula lm Arat;larznl Kullanmalarz Elde ettigimiz veriler 6zellikle Bayramtepe'li yocuklann kentten uzak ve hatta kentin dl~mdaki ya~amlanm gittikye daha fazla ortaya 9lkartmaktadlr. B6Igenin kentle baglantlsml 619mek a9lsmdan omegin, vapura, metroya, tramvaya, trene binip binmediklerini, Bogaz KopriisUnden ge9ip geymediklerini ogrenmek istedik. Bu dogrultuda ogrencilerin % 58.2'sinin vapura, % 64.6'smm metroya, % 56.8'inin tramvaya, % 38.5'inin ise trene binmedigini ogrendik. Ogrencileriri % 29.7'si Bogaz KoprUsUnden hiy geymedigini s6ylerken, sadece % 18.4'U yok kez ge9tigini ifade etti. Bu konuda kar~lmlza ylkan hususlardan birinin de bilgi yetersizligi oldugunu du~unuyoruz. istanbul'u tamyamayan 90cuk belki de koylerine giderken ge9tigi Bogaz KoprUsUnden de habersizdir. T ABLO 15 : V APURA BiNME DUZEyi Ogrenci HiI' Vapura Bindi mi? SaYI YUzde(%) HaYIT ,2 Eve! ,8 Toplam TABLO 16: BOGAZ KOPRUSU'NDEN GE<;ME DUZEyi Ogrenci Hi~ Bogaz KoprilsU'nden Ge~ti mi? Sayl YUzde(%) HaYlr ,7 Birkal' Kez ,0 <;ok Kez 94 18,4 Toplam ,0

22 30 Ogrencilerin htanbul'u Tammalan Kent iyi toplu ta~tma araylanm yogunlugun henuz kullamlmadtgmda da yine anla~tlmaktadtr ki Bayramtepe'de oturan aileler ve dolaytstyla yocuklar semt dt~ma pek fazla ytkmamakta ve dolaytstyla ya~adtklan istanbul'u talllmamaktadtrlar. Ogrencilerin aileleriyle daha yok akraba ve kom~u ziyaretine gittiklerini (% 75.2) gormekteyiz. Zaten akrabalanllln yogunlugunun Bayramtepe'de oturdugunu du~unursek, akraba ziyaretleri de onlan pek uzaklara goturememektedir. <;;e~it!i vesilelerle ~ehri gezme imkalll bu[an[ann % 24.8'lik bir oranda kaldtgmt anhyoruz. Bunlarm arasmda yok kuyuk bir ktsmt (% 2.5) tarihi ve turistik yerlere gorme imkalll bulmu~tur. Bu ko~u!lara bagh o[arak ogrencilerin onemli bir bolumunun istanbul'un tarihi yerlerini ve merkezi semtlerini talllmadtkiarmt ifade etmek yanh~ o[mayacakttr. TABLO 17: AiLELERiN GEZME YERLERi VE DUZEYi Ogrenci Ailesiyle En C;:ok Nerelere Gider? Nereleri Gezer? Sayl YUzde (%) Akraba ve/veya Konu-Kom~ular ,2 Tarihi - Turistik Yerler 13 2,5 Egienme - Dinlenme Yerleri 49 9,6 Ah~veri~ Yerleri 25 4,9 Diger Yerler 15 2,9 En Az iki Farkh Yer 25 4,9 Toplam ,0

23 31 TABLO 18 : OGRENCiNiN TARiHi YER VE ESERLERi TANIMA DUZEYi Ogrenci Tarihi Yerlerden veya Tarihi Eserlerden Hangilerini GordU? SaYI YUzde(%) Topkapi SaraYI 21 4,1 Dolmabahge SaraYI 12 2,3 Sultanahmet Camii 21 4,1 Kapah <;:ar~1 19 3,7 GUlhane Parkl 44 8,6 EyUp Sultan 21 4,1 Anadolu Hisan 2,4 SUleymaniye Carnii 6 1,2 Hi9 Bir Yer Gezmedi ,7 Birden <;:ok Tarihi Eser Gezdi ,8 Toplarn ,0 Tablo 18'de de anla~llacagl ilzere, istanbul'un simgesel eselerinden hiy birini gormeyenlerin oram % 21 'lere ula~maktadlr. Vine Tablo 19'da da gorillecegi gibi, sordugumuz merkezi semtlerin yogunu' tamyan ogrenciler sadece % 4.3'dilr. % 37.7'si ise ya hiybirini gormemi~tir ya da sadece bir tanesini gordilgilnu ifade etmi~tir. TABLO 19: OGRENCiNiN istanbul'un MERKEzi SEMTLERiNi TANIMA DUZEyi (KA TEGORi) Ogrencinin Gezdigi Semtler itibariyle istanbul'u TaOlma DUzeyi SaYI YUzde (%) Istanbul'u Hi9 Tanmlyor (0-1 semt) ,7 istanbul'u <;:ok Az Tamyor (2-3 semt) ,2 istanbul'u Biraz Tamyor (4-5 semt) 86 16,8 istanbul'u iyi Tamyor (6 ve daha fazla semt) 22 4,3 Toplarn ,0

24 32 Kliltlirel Etkinliklere Katzlma Ogrencilerin kiiltiirel etkinlikleri tamma derecelerini anlayabilmek i~in bir de tiyatro ve sinemaya gidip gitmediklerini iigrenmek istedik. ~ogunlugun her iki etkinlikle de tam~amadlgini giirdiik. Tiyatroya giden iigrenciler % 27.7'lik bir orana sahipken, sinemaya gidenler %1O.9'da kaldl. Tiyatroya giden iigrencilerin daha yiiksek bir oranda olmasmm nedeni okuldaki iigretmen ve yiineticilerin gayretleriyle miimkiin olmu~tur. TABLO 20: TiYATROYA GiTME DUZEYi Ogrenci Hi9 Tiyatroya Gitti mi? Say' ytizde (%) HaYlf ,3 Evet ,7 Toplam ,0 TABLO 21: SiNEMAYA GiTME DUZEyi Ogrenci Hi9 Sinemaya Gitti mi? Say' ytizde (%) HaYIf ,1 Eve! 56 10,9 Toplam ,0 Nerede Ya amak istemektedirler? istanbul'u tamyamayan iigrenciler peki ya~adlklafl yerden memnun mudurlar? Bu konuda verdikleri cevaplara baktlglmlzda Bayramtepe'de ya~amaktansa kiiylerine diinmeyi isteyenlerin daha fazla oldugunu (% 56.8) giiriiyoruz.

25 33 TABLO 22: OGRENCiNiN MEMLEKET OZLEMi Ogrenci Koyilnil Ozlilyor ve Geri Donmeyi istiyor mu? SaYI YUzde(%) HaYlr ,2 Eve! ,8 Toplam ,0 Ogrenciler koylerine donmeyi istemektedirler yiinkii bildikleri istanbul'u tercih etmelerine imkan yoktur: Nereleri Gormek jstiyorlar? Nerede Ya$amak htiyorlar? Ogrenciler istanbul'u tammadlklanna gore en yok gonneyi istedikleri yerler nelerdir? ilk slrada Tatilya yar (% 19.3). Ardmdan Topkapl Sarayl (% 13.2) ye Dolmabahye SaraYl (% 12.5) geliyor. istanbul'un hangi semtinde ya~amak istersiniz diye sordugumuzda birbirlerinin seyenegi olarak memleket (% 32.2) ye Bayramtepe (% 22.3) ceyaplanm aldlk. $ehri tamma imkanlan olmadlklan iyin merkezi semtlerden herhangi birini ifade etme imkanlan yok smlrhydl. Aym zamanda istanbul 0 kadar dl~anda ye uzaktaydl ki, ornegin ikitelli, Esenler ceyaplanyla birlikte Ankara, izmir, Almanya ya da Amerika ceyaplanm da aldlk. Geymi~ donemlerde yapllan kimi kent yah~malannda da kenti tamma boyutunun ele ahndlgl bilinmektedir. Ornegin, Tansl $enyaplh, Giiltepe'de yaptlgl yah~mada niifusun kentle biitiinle~mesini ele alml~tir. Bu yah~mada da Giiltepe'de oturanlann ne derece istanbul'un diger semtlerine dahil olabildigi incelenmi~tir. Sonuyta kimi e~ik niteligi ta~lyan semtler olsa da bazl merkezi semtlerle baglantilannm oldugu giiriilmektedir. Zaten nufus da buyiik olyude yakmdaki sanayi kurulu~lannda yani fonnel sektiirde istihdam edilmektedir. Oysa Bayramtepe ye benzeri bolgeler bu boyutuyla geymi~in gecekondu mahallelerinden aynlmaktadlr. Artlk hem ekonomik faaliyet hem de toplumsal Bu konuyu bit be*inci slnlf ogrencisinin yazdlgl metinle aylklamak yok kolay olacaktlf:"omegin isbul'u Ornek alallm agael yok, suyu bol degil, pislik dolu, sorunu ~ok goroien buyok bir yer. BOyle bir ycvrede insan nastl iyi bir *ekilde Ya$aYlp gcyine bilir. Birde kendi koylerimizi du*unelim koyumozon ta~l topragl temiz, havas! iyi Ifevre temizligi gozel bir yer siz hangisini seycrsiniz temiz havayl, yoksa pis havayjml ben temiz havayi seyerim yonkti y~amlml gelecegimi dti$ontiyorum."

26 34 ili~kiler anlammda geymi~teki ile kar~lla~tmlamayacak iilyude istanbul' dan kopuk bir hayat ya~anmaktadlr: Bayramtepe'nin Sosyo-Ekonomik Yaplsl Bayramtepe, istanbul' un yevresinde geli~en diger biilgeler gibi kent merkezinden ye~it1i ayllardan farkhhklara sahip. Ornegin konut sahibi olma oram yiiksek oranlara ula~maktadlr. Fakat iinemli bir yoksullugun oldugunu da ifade etmek gerekmektedir. Bununla birlikte ekonomik anlamda kesinlikle homojen bir nufusun var oldugunu da du~iinmemek gerekmektedir. Sosyoekonomik yaplyl aylklamak iyin ilgili sorulara alman cevaplardan yola ylkarak bir yiizumleme yaptjdl. Baba meslegi, sosyal guvence, ev miilkiyeti, beyaz e~ya sahibi olma diizeyi, yaz tatiline ylkma gibi ye~itli klstaslara gore veriler puanlandl. Buna gore toplam puan 15 olarak belir1enmi~tir. BOlge bu klstasa gore tabakalandmldlgmda, puan alan Ust ekonomik grubun hdlgenin % 6.4'iinii olu~turdugunu giiruyoruz. Orta ekonomik grup epeyce geni~, % 61.1'i olu~turuyor. Alt ekonomik grup ise % 32.4 'luk bir orana sahip. Tablo 23'de goriildiigii gibi Bayramtepe gibi istanbul' a sonradan eklenen ve kent merkezinden pek yok ayldan farkhhklara sahip olan bir bolgede de ekonomik bir tiirde~lik soz konusu degildir. Burada da yogunluga gore daha avantajhlar oldugu gibi daha zor durumda bulunan da ya~amaktadlr. i~te bir yok konu ba~hgl altmda detayh olarak incelemeye yah~ttglmlz gibi ekonomik olarak daha avantajh durumda bulunmanm istanbul' a biraz daha aytlmayl sagladlgml da gormek miimkiindur. Ara~tmnada inceledigimiz degi~kenleri yapraz tablolar yardlmlyla tekrar ele aldlglmlzda, ekonomik UstiinlUge sahip olmamn Bayramtepe ko~ullannda istanbul'u tammaya yardlm ettigini gorecegiz. Tansl ~enyaplh, Biitiinle$memi$ Kentli Niifus Sortlnu, ODTO, Ankara

27 35 TABLO 23: BELiRLi KISTASLARA GORE AiLELERiN EKONOMiK DilZEYLERi Ekonomik Puanlara Ga,l\l:~ Ekonomik Dazey SaYI Yilzde Gruplanml~ SaYI Gruplanml~ YUwe QPuan 3 Ki~i %0,6 1 Puan 7Ki~i %1,4 2Puan 18 Kh;i %3,5 3 Puan 35Ki~i 0/06,8 4Puan 44Kj~i %8,6 Alt Ekonomik GruQ 5 Puan 59 Kisi % Kisi 6 Puan 82Ki~i %16,0 7Puan 68Ki~i %13,3 SPuan 93 Ki~i %18,2 9Puan 49Ki~i %9,6 Orta Ekonomik GruQ 10 Puan 21 Kisi ~ 313 Kisi 11 Puan 16Ki~i %3,1 12 Puan 11 Ki~i %2,1 13 Puan 3Ki~i %0,6 14 Puan 2Ki~j %0,4 Ost Ekonomik Grup 15 Puan 1 Kisi % Kisi %324 %611 %64 Toplam 512Ki~i %100,0 512Ki~i %100,0 il... Ek()pomik Di:izeyleri Belirlemek Ul-ere Ailelerin SQsvo-ekonornik Puanlan Su 10 Klstastan Elde Edilmistir' b. [1] BABA MESLEK: Belirgin bit i~te Itah~nlru 2 puan I G~id-maIjinal i~lerde (j:ah~lar I puan, I~sizler 0 puan; {2] SOSYAL GOVENCE: Var I puan!yok 0 puan; [3] ANNE MESLEK: Herhangi bir i~te 9lIh$anlar I puan I Ev hanlmlarl 0 puan; [4] EV MOLKiYETI; Var I puan/yoko puan; [S] tkinci EV MOLKjYETi: istanbul'da var 2 pllan! Memlekette var 1 puan I Yok 0 puan; [6] BEYAZ E$YA DOZEYi: Tam veya~k 2 pllan/normal1 puanl Azveyayok 0 puan; [7] BULA$IK MAKlNES1: Var 1 puan/yok 0 puan; (S] BiLGiSAYAR: Var 1 puan I Yok 0 puan; [9) TA$IT: Var 1 puan /Yok Opuan; [10) Y AZ TATlLi: Talil yorelerine gitme 3 puan / Memlekete veya Istanbul dl~l akrabalara gitme 2 puan! Istanbul i,,:i akrabalara giune 1 puan! Hi,,:bir yere gitmeme 0 puan. c. Yukarlda Slralanan \0 klstastan elde edilebilecek en yilksek puan 16'dlf. Ara lrma i,,:in; 0-5 atasl puan alanlar Alt Ekonomik Grup; 6-10 atasl puan alanlar Orta Ekonomik Grup; ve arasl puan alanlar da Ost Ekonomik Grup olarak kabul edilmi~tir. Ornegin, 6grencilerin ya~l ile denize girme, vapura, trene binme, k6pruden geyme, tarihi mekanlan gezme gibi davrant~lar arasmda anlamh bir baglantl olmadlgml, buna kar~lhk eglence ve ah~veri~ yerlerini gezme, istanbul'u tamma, sinemaya gitme davram~lan aylsmdan baglantl oldugunu

28 36 dii~iinmek miimkiin. <;iinkii ornegin, ya~ grubundaki ogrencilerin % 82' si eglence ve ah~veri~ yerlerinden hi9 birini gormemi~ken bu oran, ya~ grubunda % 63'e dii~iiyor. Benzer bir ~ekilde ya~mdakilerin % 6'Sl sinemaya gitmi~ken, ya~mdaki ogrencilerin % 17.9'unun sinemaya gittigini goriiyoruz. Hi9 tatile 91kamayanlarm oram her iki ya~ grubunda aym kahrken ya~mdakilerin % 66'Sl, ya~mdakilerin ise % 43.9'u koyiine geri donmek istiyor. Cinsiyet baglmslz degi~kenine gore ele aldlgmuz degi~kenleri (Tatile 91kma, deniz ken anna gitme, denize girme, vapura- metroya- tramvaya-trene binme, kopriiden ge9me, tarihi mekanlan gezme, eglence ve ah~veri~ yerleri gonne, semt gezme, istanbul'u tamma, tiyatroya- sinemaya gitme, kaye geri donme istegi) inceledigimizde kimlerinde bir ili~kilendirmenin yapllabilecegini, kimilerinde ise yapllamayacagml goriiyoruz. Bu durumda ya~ degi~keni ile birlikte degerlendirdigimizde, ya~l biiyiiyen 90cuklar ailelerinden baglmslz gezebilirler ve dolaylslyla kenti daha fazla tamyabilirler gibi bir degerlendirme yapmak tamamen dogru olmayacaktlr. Ama, ya~l biiyiik 90cuklann daha eski g09mii~ dolaylslyla gorece varhkh ailelerin 90cuklan olma ihtimalini dii~iinmek daha dogru gibi goriinmektedir. Ancak dogum yeri degi~keni de bu a91dan yeterli ili~ki kurulmasma hnkan vennemektedir. Bununla beraber hane halkl degi~keni a91smdan konuya bak!lglmlzda epeyce a91klay1cl nedenselliklerin kurulabildigini goriiyoruz. 4 ki~i ve daha az biiyiikluge sahip hanelerde hi9 tatile 91kmayanlar % 18.22'lik bir oran olu~tururken, 8 ki~i ve daha fazla buyiikliige sahip hanelerde bu oran % 48.8'e ula~lyor. Daha az niifusa sahip haneler memleketlerine daha yiiksek bir oranda gitme imkam bulurken, i9lerinden bir boliimu tatil yorelerine de gidebiliyor. Aym zamanda ailesi 90k kalabahk olmayan ogrenciler arasmda denize girenlerin yiiksek oldugunu, ge~itli ula~lm ara91anm daha 90k kullandlklanm ve Bogaz KoprUsiinden ge9tiklerini giiriiyoruz. Kalabahk olmayan hane halkmm ya~adlgl bir evde biiyiiyen iigrenciler arasmda hi9bir tarihi mekam veya eglence ah~veri~ yerlerini bilmedigini soyleyenlerin de daha az saylda kaldlklarml goruyoruz. 4 veya daha az ki~inin ya~adlgl hanelerde buyiiyen ogrencilerin % 27.3'Uniin istanbul'u hi9 tammadlglm, 8 ki~i ve daha fazla nufusun banndlgl hanelerde ya~ayanlarm ise % 48.8'inin kenti hi9 tammadlgml giirebiliyoruz. Bekledigimiz nedenselligi sinemaya gitme davram~mda da buluyoruz.

29 Baba meslegi aylsmdan degi~kenlere baktiglmlz zaman da, ailesinin herhangi bir duzenli i~i (esnaf, memur, i~yi) olan S'ocuklannm digerlerine giire (i~siz veya vefat edenlerle geyici marjinal i~lerde ya"~anlar ya da emekliler) daha aval1tajh durumda olduklanm giiruyoruz. DolaYlslyla inceledigimiz Wm kriterler enformel bir alan olan Bayramtepe'de kenti tamma aylsmdan sosyo-ekonomik faktiirlerin ne kadar iinemli oldugunu giisteriyor. Bu amayla biilgedeki uytu sosyo-ekonomik duzey ile ele aldlglmlz degi~kenleri kar~lla~tirdlglmlzda tiimu arasmda nedensellik oldugunu giizlemliyoruz. Buna giire iirnegin, Ust sosyo-ekonomik duzeydeki ailelerin S'ocuklan arasmda tatile ylkamadlgml siiyleyen olmaml~tir. Alt ekonomik duzeydeki yocuklann ise % 63.3 'ii yaz tatiline ylkamadlklanm ifade etmi~tir. Ust ekonomik duzeyde deniz kenanna gitmeyen iigrenci oram % 6.1, denize giren ogrenci oram % 78.8 iken alt ekonomik grupta deniz kenanna gitmeyen iigrenci oram % 49.4, denize giren iigrenci oram % 41' dir. Benzer olarak Ust ekonomik gruptaki iigrencilerin kentte gezme ve kenti tamma oranlan da yuksektir. Ust ekonomik grupta "istanbul'u hiy tammayan" iigrenciye rastlanmazken, % 21.2'sinin "iyi tamdlglm" siiyleyebiliriz. Oysa alt ekonomik grupta "kenti his' tammayanlar" % 26.5'i olu~tururken "iyi tamyanlar" sadece % 1.2'dir. Ust ekonomik gruptaki iigrencilerin % 45Sinin tiyatroya, % 36.4'UnUn ise sinemaya gittigini giiruyoruz. Alt ekonomik grupta bu oranlar ise slrayla, % 14.5 ile % 3.6'dlr. Alt ekonomik gruptaki ogrencilerin % 62.7'si kiiyiine diinmeyi isterken, iist ekonomik grupta koyune diinmek isteyenler % 42.4'dUr. Ara~tlfma yaptiglmlz iigrencilerin % 15'inin ailesinin 4 ve daha az saylda ki~iden olu~tugunu buna kar~lhk % 59.S'inin ailesinin 5-7 ki~iden olu~tugunu Sosyo-ekonomik diizeyler aylsmdan baktiglmlzda, sosyo-ekonomik duzey dii~tiiks'e hane halkl biiyiikliigiinun arttlglm giirebiliyoruz. Ornegin, alt ekonomik grupta 4 ki~i ve daha az niifusa sahip haneler % 11.4'U olu~tururken, iist ekonomik grupta % 27.3 oranma Ylklyor. Buna kar~lhk en kalabahk haneler % 33.1 alt gelir grubunda bulunuyor. Son olarak ailelerin istanbul'da ka"~ sureleri ile sosyo-ekonomik duzeylerini kar~lla~tirdlglmlzda, istanbul'da kah~ suresinin refahl arttlrdlgml siiyleyebiliriz. Alt ekonomik gruba ait olan iigrencilerin % 40.7'si "ba~ka bir kentte dogmu~" iken % 22.4 'iinun istanbul'da dogdugunu; buna kar~lhk, aileleri Ust ekonomik gruba giren iigrencilerin % 3.9'unun "ba~ka bir kentte", % 9.5'inin ise "istanbul'da" dogdugunu anhyoruz. 37

30 38 4. SONU<; Bayramtepe ara~tirmasmm sonuylanm detayh olarak ele aldlgllntzda da gordiik ki, istanbul gibi yok biiyiik bir kent sadece me~ru/hukuki alanlarla degil, hukukun gormedigi ancak reel olarak varolan; ve kente ait olmayan fakat kendine has kurallan ve ya~am tarzma sahip ye~itli semtlerde olu~uyor. Bu semtler ozellikle yeni "gecekondu bolgeleri"nin tammmi yapmamlzl saghyor. Bayramtepe yah~masmda ozellikle ilgilendigimiz alan yocuklarm profili ve Bayramtepe'yi yansltma biyimleri oldu. Bu yah~ma onlarm kent merkezinde ya~ayan akranlanndan ne kadar farkh bir hayat siirmek zorunda olduklanm gostermektedir. Kent dl~mda olu~an bu tip yerle~im alanlannm, bu bolgeleri in~a edenlere onemli rantlar sundugu bir geryektir. Ancak, devle~en istanbul' un ozellikle Bogaz Kopriileri, baglantl yollan ve otoyollar sayesinde iirettigi bu gibi alanlann da devle~tigini unutmamak gerekmektedir. ~imdiden formel i~ alanlannm enformel alanlar kar~lsmda gittikye zayifladlgl ekonomik ko~ullan dii~iiniildiigiinde, gelecekte istanbul ekonomisinin bu geny niifusu formel alana aktanp aktaramayacagl en onemli tartl~mayi olu~turmaktadlr. Bu baglamda Bayramtepe yah~masmdan sonra kar~lmlza ylkacak onemli bir soru ~u olacaktlr: Kent hukukundaki bo~luklardan yararlanarak olabildigince geni~leyen bu tip yerle~im alanlarmda ya~ayanlan nasll bir gelecek beklemektedir? Toplumun piyasa ko~ullan tarafmdan idare edildigi ve piyasa ko~ullarmm her geyen giin daha da aglrla~tlgl, klrsal iiretimin hlzla azaldlgl, dolaylslyla koyliiniin kentteki akrabalanm beslemekte zorlandlgl ve hatta koylerdeki baglmh niifusun (ozellikle ya~hlann) "kent"te ya~ayanlardan kaynak aktanmml bekledigi de dii~iiniiliirse, kent daha ne kadar gorece de olsa zenginliklerin iiretilmesi imkan verecektir? Kentler "fazla niifus" sorunu ile yiiz yiize geldiklerinde bu nasll a~ilacaktir? Son yillarda ya~anan krizlerin toplumun tum kesimlerinde yarattlgl yogun i~siz sayilan gelecege pek fazla umutla bakmamlza izin vennemektediristanbul geymi donemlerinde biryok "gecekondu" bolgesini biinyesinde dahil etmeyi ba ardl. Bugiin bizim iyin sorun, "Bayramtepe" ve benzeri yerleri ornegin bir "Mecidiyekoy" yapabilme imkam kalml~ olup olmamasldlr. Seksenli Yillarla beraber ya~adlglmlz toplumda pek yok ~eyin hlzla degi~tirildigini ifade ederken belirtmeye yah~llglmlz gibi, "hayat tarzi" baklmmda uylarm arasmm hlzla al'lldlgl bugiinkii toplumsal ko~ullarda, egitim yoluyla yiikselmenin de artlk pek miimkiin olamadlglm goriiyoruz. <;:ok saylda genl' niifusa sahip olan

31 39 Bayramtepe'nin gerc;ek anlamda istanbul'a katlhp katllamayacagl en onemli konuyu olu~turmaktadlr. Yoksulluk tartl~malan son Yillarda gittikc;e hlz kazamrken, istanbul' un sahip oldugu olanaklann, uygulanan siyasetje birlikte, bu gene; niifusu "fazla niifus" olmaktan kurtarabilecek midir? KAYNAK<;:A Aksel, Atilla. "KU~Uk~ekmece", istanbul Ansiklopedisi, e: 5. Ayata, Seneer, "Varo~lar, <;:atl~ma ve $iddet", G6rU~, TUSiAD, istanbul, Haziran Bali, Rlfat, Tarz-t Hayattan Life Style 'a-yeni Se~kinler, Yeni Mekanlar, reni Ya~amlar, ileti~im Yaymlarl, istanbul, Bugra, Ay~e, "TOrkiye'nin AhlakSIZ Konut Ekonomisi", Devlet Piyasa Kar llbgmm Otesinde. ileti~im Yaymlarl, istanbul, Erder, Serna, istanbul'a Sir Kent Kondu Umraniye, iieti~im Yaymlafl, istanbul, Erder, Serna, Kentsel GeriUm, Ugur Mumeu Vakfl Yaymlan, Ankara, I~lk,Oguz-PmareIOglu.Melih, N6betle~e Yoksulluk Sultanbeyli, ileti~im Yaymlarl, istanbul, Ozbay, Ferhunde, "istanbul'a Go, ve ii il'i NUfus Hareketleri ( )", 75 Yllda Koylerden $ehirlere, Tarih VakfI Yaymlarl, istanbul, $atltoglu, Ay!en, "Kent Merkezinde Yoksull~an Dergisi, 3.Dizi-7. Sayl, istanbul, Bir BOlge Tomtom Mahallesi". Sosyoloji ~en, Mustafa (raporu hazlrlayan), Turkiye'de Gecekondunun 50. Ylil: Barmma ihtiyacmdan Kentset Rant Payla lmma Donu en Eir Siirecin Ekonomik, Sosyal ve PaUlik Boyutlart, Friedrich Ebert Vakfl, istanbul, $enyapiii, Tansl, Butiinle~memi~ Kentli Nufus Sorunu, ODm, Ankara Tekeli, ilhan, "Gecekondu", istanbul Ansi/dopedisi, c. 3. Tiifekc;ioglu,Hayati, "htanbul'da Sokaklar ve Sokak isimieri Ozerine Bir Alan Ara tlrmasl" (Cihangir. Fmdlkzade. Pendik Ornegi). Yaymlanmaml~ Do~entlik Tezi, istanbul, 1997.

32 40 ABSTRACT An Example of Informal Settlement Regions in Istanbul: Bayramtepe Istanbul has been receiving large numbers of immigrants since 1950s. These immigrants have been solving their housing needs with gecekondu that they built illegally on state owned land. However these areas of gecekondu have expanded very rapidly. It is known that in the 80s, about 70% of the population of jstanbul lived in gecekondu. Nowadays we see that the concept of varolj is used more often than gecekondu. The concept varolj signifies informal relations, economic activities based on land and housing trades and immigrant population excluded from the city. In this study, Bayramtepe which is one of such regions is examined. A survey is done among the 10-/4 years old students of Bayramtepe Mahmut $evket Zlrh primary school. According to the results of this survey, a large majority of the students do not know Istanbul and lack any real relation with it. This brings out an important problem. What kind of future will these children face? Will these regions be able to unite with Istanbul?

33 41 EKLER Ek-l: Ogrenci Metinleri F.4

34 42