SINIF ÖĞRETMENLERİNİN MESLEĞE ADANMIŞLIK DÜZEYİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER: ELAZIĞ ÖRNEĞİ

Transkript

1 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 11 Sayı: 21 Bahar 2012 / 1 s SINIF ÖĞRETMENLERİNİN MESLEĞE ADANMIŞLIK DÜZEYİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER: ELAZIĞ ÖRNEĞİ Muhammed Turhan 31* Cihad Demirli 32** Gülden Nazik 33*** ÖZET Eğitim kurumunun başarısı, bir işgören olarak öğretmenlerin gösterdiği çabayla büyük oranda ilgilidir. Öğretimsel amaçların gerçekleştirilmesi için çalışma sahasının ön saflarında öğretmenlerden, tanımlanmış görevlerini yerine getirmelerine ek olarak gönüllü olarak örgüte katkı sağlamaları beklenmektedir. Bu nedenle son zamanlarda öğretmenlerin, motivasyon, iş doyumu, örgütsel vatandaşlık ve mesleğe adanmışlık durumlarını inceleyen araştırmalara ihtiyacın arttığı görülmektedir. Türkiye de bu tür çalışmaların odaklanmasına ihtiyaç duyulan grup, eğitim sistemi içerisinde sayısal olarak en büyük orana sahip olan sınıf öğretmenleridir. Bu araştırmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık durumlarına etki eden faktörleri belirlemektir. Araştırmada tarama yöntemi kullanılarak, Elazığ ilindeki ilköğretim okullarında görev yapan toplam 198 sınıf öğretmeni ile anket gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda, öğretmenlerinin mesleki adanmışlık düzeyini etkileyen faktörlerin, mesleği sevme, gayret gösterme, değer verme, toplumsal statü ve meslekte zorlanma olduğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Mesleğe adanmışlık, öğretmen, sınıf öğretmenleri FACTORS IMPACTING CLASS TEACHERS JOB COMMITMENT: THE CASE OF ELAZIG ABSTRACT The success of an educational institution is mostly related to efforts of its educators (namely teachers). In order to achieve educational goals of the institution, teachers are expected to both fulfill their determined tasks and voluntarily contribute their organizations. Considering this critical aspects, it has been lately determined a necessity of scholarly work on scrutinizing teachers motivation, job satisfaction, organizational citizenship, and job commitment. Such studies should target class teachers since they are the biggest portion of educators in Turkish educational system. This study aims to examine factors impacting class teachers job commitment. Using qualitative methodology, a survey conducted with 198 class teachers who had been teaching at elementary schools in Elazig province. The results shows that job enjoyment, job effort, job appreciation, social status, and job strain are the main factors impacting class teachers job commitment. Keywords: Job commitment, teacher, class teachers 31 * Yrd.Doç.Dr., Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Elazığ 32 **Yrd.Doç.Dr., İstanbul Ticaret Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, İstanbul 33 *** Sınıf Öğretmeni, Alacakaya İlköğretim Okulu, Elazığ 179

2 Muhammed Turhan, Cihad Demirli, Gülden Nazik 1. GİRİŞ Bir kurumun başarısı, çalışanların işlerinde gösterdiği çabayla büyük oranda ilgilidir. Nitekim örgütün yapısal özelliklerini yansıtan yönetimsel kademeler, roller ve görevler kadar bu yapının içerisinde yer alanların işgörenlerin çalışması ve çabası önemlidir. Bu bağlamda işgörenlerin örgüte yönelik katkılarının artırılmasına ilişkin çalışmalar yapılmaktadır. Özellikle burada işgörenlerin tanımlanmış görevlerini yerine getirmelerine ek olarak gönüllü olarak örgüte katkılarının nasıl artırılabileceği konusu gündeme gelmektedir. Son zamanlarda araştırmaların motivasyon, iş doyumu, örgüte bağlılık ve örgütsel vatandaşlık gibi konulara yoğunlaştığı görülmektedir. Kurumsal olarak eğitim örgütlerine bakıldığında ise amaçlara ulaşmada bir işgören olarak en önemli rolün öğretmenlerde olduğu söylenebilir. Çünkü bireylerde bir bakıma nitelik artırma amacını taşıyan eğitim kurumlarının çalışma sahasının ön saflarında öğretmenler yer almaktadır. Ek olarak bu kurumların hedef kitlesi olan öğrenciler ile öğretimsel amaçların gerçekleştirilmesi için etkileşim halinde bulunan işgörenler yine öğretmen rolüne sahip olanlardır. Bu bakımdan öğretmenlerin yaptıkları işte gösterdikleri başarı ile eğitim kurumlarının başarısı birbirleri ile doğrudan ilintilidir. Öğretmenlerin çalışma biçimleri birçok unsurdan etkilenebilmektedir. Mesleğe adanmışlık durumları bunlardan biridir. Mesleğe adanmışlık, mesleği icra etmek için gönüllü olarak gayret sarf etme, özveride bulunma, yaptığı işe odaklanma ve kendini verme ile ilgilidir. Bu adanmışlık durumunun bir etkileşim döngüsü içerisinde yer aldığı söylenebilir. Bu etkileşimin beslendiği diğer unsurlar olan, öğretmenlerin, iş, iş takımı, öğrenci, okul ve diğer öğelere yönelik tutumları ve çalışma ortamı algıları da göz ardı edilmemelidir. Bu bağlamda öğretmenlerin mesleklerine adanmışlık düzeyleri, onların öğrencilerinin başarısı ve gelişimi için gösterdikleri çabayı belirleyen unsurlardan biri olarak görülmektedir Mesleğe Adanmışlık Mesleğe adanmışlık, gayret, özveri ve kendini verme kavramlarıyla karakterize edilen, işe ilişkin iyi olmanın motivasyonel ve pozitif bir ifadesidir. Gayret, çalışırken yüksek düzeyde enerji ve zihinsel olarak kendini vermek, iş için çaba sarf etmeye gönüllü olmak ve zorluklar karşısında bile sebat etmek anlamına gelir. Özveri, işle ilgili olarak güçlü olmak ve anlam, coşku, ilham, gurur ve meydan okuma duygusu olarak tanımlanır. Kendini verme ise, tamamen yoğunlaşmış ve mutlu bir şekilde işe odaklanmış olma anlamına gelir. Mesleğe adanmışlık, aynı zamanda tükenmişliğin karşıtı olarak görülebilir (Kanste, 2011: 755; Bakker ve diğerleri, 2008: 187). Mesleğe adanmışlık; işgörenin, mesleğinin gerektirdiği amaç ve değerlerine uygun davranma isteği ve mesleki rollerini etkin olarak yerine getirme beklentisidir (Eroğlu, 2007: 34). Dolayısıyla, işgörenlerin mesleğe adanmışlık düzeyleri onların yaptıkları işte gösterdikleri çaba ve gayret ile yakından ilişkilidir. Mesleğe adanma veya mesleki adanmışlık işgörenlerin ortaya koydukları performansı belirleyen önemli bir faktör olarak görülmektedir. 180

3 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 11 Sayı: 21 Bahar 2012 / 1 s Celep in (2000) Blau dan aktarımına göre; işgörenin, mesleğine ilişkin olarak karşılaştığı sorunlarla başa çıkabilmesi ve örgüte adanma düzeyi, mesleğe adanmayı olumlu yönde etkilemektedir. Ayrıca, mesleki deneyimin yüksek olması, mesleki alanda gelişmeye açık olma ve kendini geliştirme isteği, düşük rol belirsizliği ve yöneticinin liderlik davranışları mesleğe adanmayı artıran etmenler arasında yer almaktadır. Mesleğe adanmışlık ile meslekten ayrılma algısı arasında ters yönlü ilişki bulunmaktadır Mesleğe adanmışlık konusunda yapılan bazı araştırmalar Mesleğe adanmışlık konusunda alan yazında çeşitli araştırmalara ulaşmak mümkündür. Bu başlık altında araştırmalardan bazıları hakkında genel bilgilere verilmiştir. Schaufeli ve arkadaşlarının (2006) yaptıkları araştırmada; mesleğe adanmışlığın, düşük mesleki tükenmişlik ve yüksek adanmışlık olmak üzere iki faktörlü bir yapı gösterdiği ortaya çıkmıştır. Düşük mesleki tükenmişlik, yorgunluk ve güvensizliği içermektedir. Yüksek adanmışlık ise, gayret, özveri, kendini verme ve mesleki etkinlik boyutlarını içermektedir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre mesleki adanmışlığın, mesleki tükenmişliğin karşıtı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çelik (2008) yapmış olduğu araştırmada ilköğretim okullarında görev yapan eğitim yöneticilerinin benimsedikleri yönetim modelleri ile öğretmenlerin mesleki adanmışlıkları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre eğitim yöneticilerinin yönetim modelleri ile öğretmenlerin mesleğe adanmışlıkları arasında ilişki olduğu sonucuna varılmıştır. Eroğlu (2007) toplam kalite yönetimini uygulayan ortaöğretim kurumlarında öğretmenlerin örgütsel adanmışlık ve motivasyon düzeylerini belirlemeyi amaçlayan bir araştırma yapmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre; toplam kalite yönetimi uygulamalarının öğretmenlerin örgütsel adanmışlık ve motivasyon düzeylerini pozitif yönde etkilediği sonucuna varılmıştır. Bu noktadan hareketle yönetim uygulamalarının kalitesi ile öğretmenlerin adanmışlık düzeyleri arasında doğrusal bir ilişki olduğu söylenebilir. Dalay (2007) yapmış olduğu araştırmada örgüte güven, işe cezbolma, örgüte bağlılık ve işe adanmışlık arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre; Örgüte bağlılığın, örgüte güven ve işe cezbolma arasında kısmi ara değişken işlevi gösterdiği görülmüştür. Ayrıca, işe adanmışlığın, örgüte bağlılığın özdeşleşme boyutu ile işe cezbolmanın canlılık boyutu arasında şartlı değişken rolünü üstlendiği belirlenmiştir. Zöğ (2007) ilköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel adanmışlıkları ile iş doyumları arasındaki ilişkiyi konu edinen bir araştırma yapmıştır. Bu araştırmadan elde edilen bulgular, öğretmenlerin örgütsel adanmışlık düzeyleri ile iş doyumları arasında pozitif bir ilişkinin varlığını ortaya koymuştur. Karagöz (2008) tarafından gerçekleştirilen araştırmada, ilk ve ortaöğretim okulu yö- 181

4 Muhammed Turhan, Cihad Demirli, Gülden Nazik neticilerinin öğretmenler tarafından algılanan etik liderlik rolleri ile öğretmenlerin örgütsel adanmışlıkları arasındaki ilişkiyi ortaya konması amaçlanmıştır. Araştırmada, öğretmenlerin örgütsel adanmışlığı ölçeğine ait duygusal adanmışlık, devam adanmışlığı ve normatif adanmışlık boyutlarının her birinin, yöneticilerin etik liderlik rollerine ait tüm faktörlerle (iletişimsel etik, iklimsel etik, karar vermede etik, davranışsal etik) pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunduğu saptanmıştır. Güner (2006) tarafından yapılan Öğretmenlerin Adanmışlık Sorunu başlıklı araştırmada elde edilen bulgulara göre; öğretmenlerin kişilik özellikleri ve öğretmenlik tutumlarının birlikte, öğretmenlerin örgütsel adanmışlıklarını yordayan değişkenler oldukları belirlenmiştir. Öğretmen kişilik özellikleri içinde öğretmenlik mesleğine adanmışlığa etki edenler ise sadece; başarma, sebat, karşı cinsle ilişki, gösteriş ve değişiklik özellikleri olduğu sonucuna varılmıştır Önem ve Amaç Eğitim sistemi içerisinde çeşitli alanlarda yetişmiş öğretmenler görev yapmaktadır. Sınıf öğretmenliği ise sistem içerisinde sayısal bakımdan büyük oranda öğretmenin görevlendirildiği bir alandır. Bu alanda görev yapan öğretmenlerdeki mesleğe adanmışlık konusu diğer alanlara göre dikkatle ele alınmalıdır. Nitekim bu alandaki öğretmenler diğer alandakilere göre daha farklı çaba göstermek durumundadır. Bu bakımdan araştırmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık durumlarına etki eden faktörleri belirlemektir. Bu genel amaca dayalı olarak aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1. Sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeyleri nedir? 2. Sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeyleri arasında cinsiyet değişkenine göre fark var mıdır? 3. Sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeyleri arasında yaş değişkenine göre fark var mıdır? 4. Sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeyleri arasında öğrenim düzeyi değişkenine göre fark var mıdır? 2. YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın; önemi ve amacı, modeli, evren ve örneklemi, verilerin toplanması ve analizi hakkında bilgiler sunulmuştur Araştırma modeli Araştırmada betimsel tarama modeli kullanılmıştır. İnsanların ne düşündükleri ve ne yaptıkları gibi farklı eğitimsel olguların tespitiyle ilgili çalışmalarda bu model tercih edilebilir. Betimsel tarama modeli, araştırmaya konu olan olay ya da durumu kendi koşulları içinde var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. 182

5 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 11 Sayı: 21 Bahar 2012 / 1 s Evren ve örneklem Araştırmanın evrenini, Elazığ ilindeki ilköğretim okullarında görev yapan sınıf öğretmenleri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise, eğitim öğretim yılında Elazığ ilindeki ilköğretim okullarında görev yapan toplam 198 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Örneklem, basit tesadüfî örnekleme yöntemi kullanılarak oluşturulmuştur Verilerin toplanması Araştırmada, literatür taraması sonucu elde edilen bilgiler etrafında 28 maddelik bir soru havuzu oluşturularak anket formuna dönüştürülmüştür. Sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeylerini belirleyen faktörleri tespit etmeye yönelik olarak geliştirilmiş anket formu açımlayıcı faktör analizine tabi tutulmuştur. Faktör analizi sonucunda anketteki 28 maddeden 7 tanesi çıkarılarak anket 21 maddeye indirilmiştir. Tablo 1 de gerçekleştirilen açımlayıcı faktör analizi sonuçları yer almaktadır. Tablo 1. Sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeylerini belirleyen faktörler Faktör Yükleri MADDELER Mesleği Sevme Gayret Gsöterme Değer Verme Toplumsal Statü Zorlanma 21. Yeniden dünyaya gelsem yine de bu kutsal mesleği seçerim., Çocukları sevdiğim için bu mesleği seçtim., Mesleğimi seviyorum., Sınıf öğretmenliği mesleği zevkli bir meslektir., En güzel mesleğin sınıf öğretmenliği olduğunu düşünüyorum., İletişim becerimin daha iyi olduğuna inandığım için bu mesleği seçtim., Sınıf öğretmenliği mesleğini kendim isteyerek seçtim., Zaman geçtikçe mesleğimi daha çok severek yapıyorum., Mesleki alanda tecrübemi artıracak faaliyetlere katılıyorum., Sınıf öğretmenliği ile ilgili gelişmeleri takip ediyorum., Mesleğimi daha iyi yapabilmem için çocukların gelişim süreçlerini takip ediyorum., Sınıf öğretmenliği alanında kendimi yeterli buluyorum., Mesleğimi yaparken okul-aile işbirliğini önemsiyorum.,

6 Muhammed Turhan, Cihad Demirli, Gülden Nazik Faktör Yükleri MADDELER Mesleği Sevme Gayret Gsöterme Değer Verme Toplumsal Statü Zorlanma 20. Bir insana okuma yazmayı öğretmek açısından sınıf öğretmenliği önemli bir meslektir., Çocuklarların iletişim becerilerinin gelişmesinde en önemli faktör öğretmenlerdir., Öğrencilerimin itibarlı yerlere geldiğini gördüğümde mesleğime daha da bağlanıyorum., Sınıf öğretmenliği mesleğinin toplumdaki statüsü yüksektir., Çocuğumun sınıf öğretmeni olmasını istiyorum., Sınıf öğretmenliği mesleği yorucu bir meslektir., Öğretmenlik mesleği yıpratıcı bir meslektir., Öğretmenlik mesleğini para için yürütüyorum.,449 Tablo 1 de yer alan açımlayıcı faktör analizi sonuçları incelendiğinde; sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeylerinin 5 faktörlü bir yapı gösterdiği görülmektedir. Bu faktörlerin içerdiği maddeler incelenerek mesleğe adanmışlık boyutları; mesleği sevme, gayret gösterme, değer verme, toplumsal statü ve zorlanma olarak isimlendirilmiştir. Anketin son şeklini oluşturmaya yönelik olarak güvenirlik ve geçerlik analizleri yapılmıştır. Bu analizler sonucunda güvenirlik katsayısı olarak Cronbach Alpha değeri.791 ve geçerlik katsayısı olarak da KMO değeri.795 olarak hesaplanmıştır. Örnekleme alınan sınıf öğretmenlerine toplam 250 anket formu gönderilmiştir. Dönen anketlerden 198 tanesinin veri analizine uygun olduğu tespit edilmiş ve bunlardan elde edilen veriler analize tabi tutulmuştur Verilerin analizi Veri toplama aracından elde edilen veriler anket formatına uygun bir numaralandırma sistemi kullanılarak bir bilgisayar destekli nicel veri analizi yazılımına aktarılmıştır. Bu program aracılığı ile veriler üzerinden istatistiksel işlemler gerçekleştirilmiştir. Veriler, yüzde, frekans, aritmetik ortalama, t-testi ve varyans analizleri kullanılarak bulgulara dönüştürülmüştür. 3. BULGULAR ve YORUMLAR Bu bölümde verileri analizinden elde edilen bulgular ve yorumlar, katılımcıların de- 184

7 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 11 Sayı: 21 Bahar 2012 / 1 s mografik durumunu, mesleğe adanmışlık düzeylerini ve mesleğe adanmışlık durumlarını demografik durumlarına göre karşılaştırılmasını içeren başlıklar altında sunulmuştur Katılımcıların demografik durumlarına ilişkin bulgular ve yorumlar Katılımcıların demografik durumları üç ana öğe üzerinden incelenmiştir. Bulgular ve yorumlar aşağıda alt başlıklar halinde sunulmuştur. Cinsiyet dağılımı Araştırmaya katılanların cinsiyetlerine göre dağılımları Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2. Cinsiyet dağılımı Cinsiyet Frekans Yüzde Erkek ,5 Kadın 94 47,5 Toplam Yukarıdaki tablo incelendiğinde araştırmaya katılanların yüzde 52,5 nin erkek, yüzde 47,5 nin de kadın olduğu görülmektedir. Oransal olarak birbirine yakın olan bu dağılım, cinsiyete bağlı değerlendirmelerin yapılmasını kolaylaştırmıştır. Yaş dağılımı Araştırmaya katılanların yaşlarına göre dağılımları aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo 3. Yaş dağılımı Yaş aralığı Frekans Yüzde , , ,3 51 ve üzeri 15 7,6 Toplam Tablo 3 incelendiğinde katılımcıların; yüzde 33,8 inin yaş, yüzde 31,3 nün yaş, yüzde 27,3 nün yaş ve yüzde 7,6 sının da 51 ve üzeri yaş aralığına sahip olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılanların çoğunluğunun genç ve orta yaş olarak değerlendirilebilecek bir yaş aralığına sahip olduğu söylenebilir. 185

8 Muhammed Turhan, Cihad Demirli, Gülden Nazik Öğrenim düzeyi dağılımı Tablo 4 te araştırmaya katılanların öğrenim düzeylerine göre dağılımı sunulmuştur. Tablo 4. Öğrenim düzeyi dağılımı Yaş Frekans Yüzde Önlisans 22 11,1 Lisans ,3 Lisansüstü 21 10,6 Toplam Tablo 4 e göre araştırmaya katılanların yüzde 11,1 nin önlisans, yüzde 78,3 nün lisans ve yüzde 10,6 sının lisansüstü düzeyinde öğrenim gördükleri tespit edilmiştir Katılımcıların mesleğe adanmışlık durumlarına ilişkin bulgular ve yorumlar Bu bölümde sınıf öğretmenlerinin mesleklerine adanmışlık boyutları içerisinde yer alan maddelere verdikleri cevaplardan elde edilen bulgular ve yorumları sunulmuştur. Yapılan analizler sonrası mesleğe adanmışlık durumlarına ilişkin ortaya sonuçlar Tablo 5 te sunulmuştur. Tablo 5. Öğretmenlerin mesleğe adanmışlık düzeyleri Mesleğe adanmışlık boyutu N x SS Mesleği sevme 198 3,64,721 Gayret gösterme 198 3,92,633 Değer verme 198 3,88,501 Toplumsal statü 198 2,75,998 Zorlanma 198 3,54,716 Tablo 5 incelendiğinde; sınıf öğretmenlerinin mesleği sevme ( x =3,64), gayret gösterme ( x =3,92), değer verme ( x =3,88) ve zorlanma ( x =3,54) boyutlarına ilişkin maddelere Katılıyorum düzeyinde görüş belirttikleri görülmektedir. Ancak, öğretmenler toplumsa algı boyutuna ilişkin maddelere Kısmen Katılıyorum ( x =2,75) düzeyinde görüş bildirmişlerdir. Bu bulgulara göre, sınıf öğretmenlerinin mesleklerini sevdikleri, mesleklerinde başarılı olmak için gayret gösterdikleri ve mesleklerine değer verdikleri söylenebilir. Diğer yandan sınıf öğretmenlerinin mesleklerini icra ederken zorlandıkları ve mesleklerinin toplumsal statüsünü tam olarak yeterli bulmadıkları yönünde bir değerlendirme yapmak mümkündür. 186

9 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 11 Sayı: 21 Bahar 2012 / 1 s Katılımcıların mesleğe adanmışlık durumlarının demografik durumlarına göre karşılaştırılmasına ilişkin bulgular ve yorumlar Katılımcıların mesleğe adanmışlık durumlarının demografik durumlarına göre karşılaştırılması aşağıda alt başlıklar halinde sunulmuştur. Mesleğe adanmışlık durumunun cinsiyet değişkenine göre karşılaştırılması Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık durumlarının cinsiyet değişkenine göre karşılaştırılması için bağımsız gruplar t testi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 6 da yer almaktadır. Tablo 6. Mesleğe adanmışlık durumunun cinsiyet değişkenine göre karşılaştırılması Mesleğe adanmışlık boyutu Levene s Testi Erkek Kadın F P x SS x SS t p Mesleği sevme,37,54 3,64,70 3,65,74 -,07,94 Gayret gösterme,29,58 3,86,65 3,98,60-1,30,19 Değer verme,50,47 3,87,48 3,89,52 -,26,79 Toplumsal statü,49,48 2,76,96 2,74 1,03,17,86 Zorlanma,003,95 3,53,70 3,54,734 -,10,91 Tablo 6 incelendiğinde mesleğe adanmışlık düzeylerine ilişkin bütün boyutların normal dağılım gösterdiği ve tablodaki t ve p değerlerine göre cinsiyet değişkeni açısından hiçbir boyutta anlamlı fark olmadığı görülmektedir. Buna göre; mesleğe adanmışlık düzeyleri açısından erkek ve kadın öğretmenler arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark yoktur. Mesleğe adanmışlık durumunun yaş değişkenine göre karşılaştırılması Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeylerinin yaş değişkenine göre karşılaştırılması kapsamında tek yönlü varyans analizi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 7 de sunulmuştur. 187

10 Muhammed Turhan, Cihad Demirli, Gülden Nazik Tablo 7. Mesleğe adanmışlık durumunun yaş değişkenine göre karşılaştırılması *p<.05 Tablo 7 incelendiğinde; yaş değişkeni açısından bütün boyutların normal dağılım gösterdiği görülmektedir. Yaş değişkenine göre; mesleki adanmışlık boyutlarından mesleği sevme, gayret gösterme ve toplumsal statü boyutlarında gruplar arasında anlamlı fark bulunmaktadır. Scheffe testi sonuçlarına göre; mesleği sevme boyutunda 51 ve üzeri yaşlardaki sınıf öğretmenleri ile diğer yaş gruplarındaki sınıf öğretmenlerinin (20-30, ve 41-50) görüşleri arasında, 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenler lehine anlamlı farklılık bulunmaktadır. Mesleği sevme boyutundaki maddelere 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenler daha yüksek bir ortalama ile katılmışlardır. Bu bulguya göre; 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenlerin sınıf öğretmenliği mesleğini daha fazla sevdikleri söylenebilir. İleri yaşlardaki öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyinin yüksek olması ve bunun mesleği sevme düzeyine negatif etki etmesi beklenirken tersi bir durumun söz konusu olması ilginç bir bulgudur. Bu durum, ileri yaşlardaki öğretmenlerin mesleği daha fazla benimsemeleri ve meslek kültürünü daha fazla içselleştirmeleri ile açıklanabilir. Araştırma kapsamında elde edilen bir diğer ilginç bulgu gayret gösterme boyutunda 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenler lehine anlamlı bir faklılığın olmasıdır. Gayret gösterme boyutundaki maddelerin ortalamalarına bakıldığında 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenlerin tamamen katılıyorum, diğer yaş gruplarındaki öğretmenlerin ise katılıyorum düzeyinde görüş bildirdikleri görülmektedir. Bu bulguya göre; ileri yaşlardaki öğretmenlerin mesleklerini icra etmede ve kendilerini geliştirmede daha fazla gayret gösterdikleri söylenebilir. Scheffe sonuçlarına göre; toplumsal statü boyutunda ve yaş aralığında bulunan öğretmenler arasında yaş aralığında bulunan öğretmenler lehine anlamlı farklılık bulunmaktadır. Ayrıca, 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenler ile diğer yaş gruplarındaki öğretmenler arasında 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenler lehine anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu bulgulara göre; ileri yaşlardaki sınıf öğretmenlerinin, sınıf öğretmenliği mesleğinin toplumsal statüsünü daha yüksek buldukları söylenebilir. Bu durum, ileri yaşlardaki sınıf öğretmenleri çevre tarafından daha fazla tanındığı 188

11 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 11 Sayı: 21 Bahar 2012 / 1 s için toplumsal statülerini daha yüksek algıladıkları şeklinde yorumlanabilir. Mesleğe adanmışlık durumunun öğrenim düzeyi değişkenine göre karşılaştırılması Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeylerinin öğrenim düzeyi değişkenine göre karşılaştırılması kapsamında tek yönlü varyans analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları Tablo 8 de sunulmuştur. Tablo 8. Mesleğe adanmışlık durumunun öğrenim düzeyi değişkenine göre karşılaştırılması *p<.05 Tablo 8 incelendiğinde, öğrenim düzeyi değişkenine göre yalnızca Zorlanma boyutunda anlamlı farklılığın olduğu görülmektedir. Yapılan Scheffe testinde bu farklılığın, lisans mezunları ile önlisans ve lisansüstü mezunları arasında olduğu bulunmuştur. Ortalama değerleri dikkate alındığında, sınıf öğretmenliği mesleğini icra ederken, lisans mezunlarının, önlisans ve lisansüstü mezunlarına göre daha az zorlandıkları söylenebilir. Önlisans mezunlarının sınıf öğretmenliği mesleğinde lisans mezunlarına göre daha fazla zorlanmaları aldıkları eğitimin gerek nitelik ve gerekse nicelik olarak daha düşük düzeyde olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak, lisansüstü mezunlarının lisans mezunlarına göre daha fazla zorlanmaları ilginç bir bulgudur. Lisansüstü eğitim görmüş öğretmenlerin meslekleri ile ilgili daha fazla kuramsal bilgiye sahip olmaları beklenir. Bu kuramsal bilgileri uygulama isteği lisansüstü eğitim görmüş öğretmenlerin daha fazla zorluk yaşamalarına neden olabilir. 189

12 Muhammed Turhan, Cihad Demirli, Gülden Nazik SONUÇ VE TARTIŞMA Araştırmadan elde edilen bulgulara göre; sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık düzeylerinin 5 faktörlü bir yapı gösterdiği görülmektedir. Bu faktörlerin içerdiği maddeler; mesleği sevme, gayret gösterme, değer verme, toplumsal statü ve zorlanma olarak isimlendirilmiştir. Mesleği sevme, gayret gösterme, değer verme, toplumsal statü ve zorlanma boyutlarının aritmetik ortalamaları incelenmiş ve sınıf öğretmenlerinin mesleklerini sevdikleri, mesleklerinde başarılı olmak için gayret gösterdikleri ve mesleklerine değer verdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Diğer yandan sınıf öğretmenlerinin mesleklerini icra ederken zorlandıkları ve mesleklerinin toplumsal statüsünü tam olarak yeterli bulmadıkları değerlendirilmektedir. Bu toplamda sınıf öğretmenlerinin mesleki adanmışlık düzeylerinin yüksek olduğu söylenebilir. Bu sonuç, Zöğ (2007) tarafından yapılan araştırmanın sonuçlarıyla paralellik göstermektedir. Anılan araştırmada öğretmenlerin okula ve öğretmenlik mesleğine adanmışlık düzeylerinin yüksek olduğu bulunmuştur. Cinsiyet değişkeni açısından yapılan analizlerde sınıf öğretmenlerinin mesleğe adanmışlık durumunda cinsiyet değişkeni açısından fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu, Karagöz (2008) ve Apak (2009) tarafından yapılan araştırmaların sonuçları ile tutarlı değildir. Bu araştırmalarda adanmışlığın bütün boyutlarında cinsiyet değişkenine göre kadın öğretmenler lehine anlamlı fark bulunmuştur. Yaş değişkeni açısında yapılan karşılaştırmalarda; mesleği sevme, gayret gösterme ve toplumsal statü boyutlarında 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenler ve diğer yaş gruplarındaki öğretmenler arasında, 51 ve üzeri yaşlardaki öğretmenler lehine anlamlı fark bulunmuştur. Buna göre; 51 ve üzeri yaşlardaki sınıf öğretmenlerinin mesleklerini daha fazla sevdikleri ve daha fazla gayret gösterdikleri sonucuna varılmıştır. Karagöz (2008) tarafından yapılan araştırmada da 51 yaş ve üzerindeki öğretmenlerin normatif ve duygusal adanmışlıkları diğer yaş gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur. Ayrıca, Zöğ (2007) ve Apak (2009) tarafından yapılan araştırmalarda öğretmenlerin yaşı arttıkça adanmışlık düzeylerinin de arttığı saptanmıştır. Söz konusu tespitler bu araştırmanın bulgularıyla paralellik göstermektedir. Öğretmenlerin öğrenim düzeylerine ilişkin yapılan analizlerde ise yalnızca zorlanma boyutunda anlamlı fark bulunmuştur. Sınıf öğretmenliği mesleğini icra ederken, lisans mezunlarının, önlisans ve lisansüstü mezunlarına göre daha az zorlandıkları sonucuna varılmıştır. Bu durumun, önlisans mezunlarının aldıkları eğitimin nitelik ve nicelik olarak lisans mezunlarından daha düşük düzeyde olmasından kaynaklandığı söylenebilir. Lisansüstü eğitim görmüş öğretmenlerin ise meslekleri ile ilgili daha fazla kuramsal bilgiye sahip olmaları ve bu bilgileri uygulama istekleri daha fazla zorluk hissetmelerine neden olabilir. Apak (2009) tarafından yapılan araştırmada önlisans mezunlarının daha fazla mesleki adanmışlığa sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgu, araştırmamızın bulgularıyla örtüşmemektedir. 190

13 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 11 Sayı: 21 Bahar 2012 / 1 s ÖNERİLER Araştırmadan elde edilen sonuçlara dayanarak uygulayıcılara yönelik aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir: Öğretmenlerin mesleki adanmışlık düzeyini etkileyen faktörler, mesleği sevme, gayret gösterme, değer verme, toplumsal statü ve zorlanmadır. Dolayısıyla, öğretmenlerin mesleki adanmışlıklarını artırmak için bu faktörler dikkate alınmalıdır. Öğretmenlerin mesleki adanmışlık düzeyi yüksektir. Ancak, öğretmenler mesleklerini icra ederken zorlanmaktadır. Bu zorlanma mesleki adanmışlık üzerinde negatif etki oluşturabilir. Öğretmenlerin zorlandıkları konuların tespit edilmesi ve bu konularda öğretmenlere destek olunması gerekir. Öğretmenler, mesleklerinin toplumsal statüsünü düşük bulmaktadır. Bu durum, mesleki adanmışlık düzeylerini negatif etkileyebilir. Dolayısıyla öğretmenlik mesleğinin toplum nezdinde hak ettiği itibarı kazanması için çalışılmalıdır. Öğretmenlik mesleğinin saygınlığı ve normatif özellikleri sürekli vurgulanmalı, öğretmenlerin maddi unsurlardan çok mesleklerinin önemi ile motive olmaları sağlanmalıdır. İleri yaşlardaki sınıf öğretmenlerinin mesleki adanmışlık düzeyleri daha yüksektir. Bu öğretmenlerin genç öğretmenleri pozitif etkilemeleri ve mesleki adanmışlıklarını artırmaları için mentorluk vb. çalışmalar yapılabilir. Önlisans ve lisansüstü mezunları, sınıf öğretmenliği mesleğini icra ederken daha fazla zorlanmaktadır. Önlisans mezunlarına, zorlukların üstesinden gelebilmeleri için okul yöneticileri, müfettişler ve meslektaşlarının desteği sağlanmalıdır. Lisansüstü mezunlarına ise öğrendikleri kuramsal bilgileri uygulama fırsatı verilmelidir. 191

14 Muhammed Turhan, Cihad Demirli, Gülden Nazik KAYNAKÇA Apak, E.G.A. (2009). Yıldırma Eylemleri ve Örgütsel Adanmışlık İlişkisi: İlköğretim Okulu Öğretmenleri Üzerinde Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Bakker, A.B. ve diğerleri. (2008). Work engagement: an emerging concept in occupational health psychology. Work Stress, 22, pp Celep, C. (2000) Eğitimde Örgütsel Adanma ve Öğretmenler. Ankara: Anı Yayıncılık. Çelik, S. (2008). İlköğretim Okullarındaki Eğitim Yöneticilerinin Yönetim Modelleri İle Öğretmenlerin Mesleki Adanmışlığının İlişkisi. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Dalay, G. (2007). The Relationship Between The Variables of Organizational Trust, Job Engagement, Organizational Commitment and Job Involvement Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Eroğlu, S. (2007). Toplam Kalite Yönetimi Uygulanan Ortaöğretim Kurumlarında Öğretmenlerin Örgütsel Adanmışlık ve Motivasyon Düzeyleri. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Güner, H. (2006). Öğretmenlerin Adanmışlık Sorunu: İstanbul İli Örneğinde Bir Çalışma. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Kanste, O. (2011). Work engagement, work commitment and their association with well-being in health care. Scandinavian Journal of Caring Sciences. 25, Karagöz, A. (2008). İlk ve ortaöğretim okulu yöneticilerinin öğretmenler tarafından algılanan etik liderlik rolleri ile öğretmenlerin örgütsel adanmışlıkları arasındaki ilişki. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Schaufeli, W.B., Bakker, A.B. and Salanova M. (2006). The Measurement of Work Engagement With a Short Questionnaire: A Cross-National Study. Educational and Psychological Measurement, 66(4), pp Zöğ, H. (2007). İstanbul İli Kağıthane İlçesinde Görev Yapan İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Örgütsel Adanmışlıkları İle İşdoyumları Arasındaki İlişki. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. 192