I I ürk Nefıoloji Diyaliz ve Iraıısplaıılasyoıı Dergisi / Official Journal of the Turkish NepluiAog: Assosiation 1W4:.i:V7-M)fi

Transkript

1 I I ürk Nefıoloji Diyaliz ve Iraıısplaıılasyoıı Dergisi / Official Journal of the Turkish NepluiAog: Assosiation W:.i:VM)fi KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞİ OLAN HASTALAR İLE BU HASTALARIN AKRABA OLAN VE OLMAYAN SAĞLIKLI DONÖRLERİNDE DOKU GRUBU ANTİJENLERİNİN HLA HAPLOTİPLERİNİN VE DENGESİZ BAĞLANTI SIKLIKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI HLA HAPLOTYPE AND TISSUE TYPE IN LIVE RELATED AND UNRELATED DONORS AND RENAL TRANSPLANT PATIENTS Dr. Ünal YASAVUL*, Dr. Yunus ERDEM*, Dr. Oktay OYMAK**, Dr. Murat HAYRAN*, Dr. Çetin TURGAN*, Dr. Şali ÇAĞLAR* Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi *İç Hastalıkları/Nefroloji Ünitesi, **Enfeksiyon Hastalıkları Ünitesi**, ANKARA ÖZET Kronik böbrek yetmezliği olan hasta ile, bu hastalara böbrek vermek isteyen akraba donör ve akraba olmayan donörde HLA değerlendirildi. Her üç grupta da sırasıyla: A, A, A B, BS, B DR, DR, DR DQ, DQ, DQ en sık rastlanan doku antijenleri idi. HLA sıklığı yönünden gruplar arasında herhangi bir ayrıcalık saptanamadı. AB her üç grupta da en sık rastlanan haplotip idi. BDR hasta ve akraba donörlerde en sık rastlanan haplotip iken, akraba olmayan donörlerde BDR en sık olarak rastlandı. Herüçgrupta da B, A antijenleri arasındapodtif dengesiz bağlantı saptandı. Bu veriler, daha önce toplumumuzda elde edilen sonuçlar ile dengesiz bağlan I haricinde benzerlik göstermektedir. Ayrıca, HLA ile dönem böbrek yetmezliği arasında herhangi bir ilin ~.nin olmadığı izlenimini vermektedir. Anahtar Kelimeler: HLA, Kronik böbrek yetmezliği, donör SUMMARY (ESRD)patients were their healthy relatives and non relative donors were typed for HLAA, B, DR and DQ antigens. Antigen, gene, haplotype and linkage disequilibrium frequencies were evaluated in all three groups. A, A, A B, B, B DR, DR, DR DQ, DQ, DQ antigens and the haplotype AB were the most frequently found in all groups. The haplotype BDR was the most frequently seen in ESRD patients and their relative donors. BDR was the most frequently observed in nonrelative donors. A strong positive linkage disequilibrium was found between B anda antigens in all groups. These data resemble previous data observed in our population and suggest that there is no association between HLA and ESRD. Keywords: HLA, End stage renal disease (ESRD), donor GİRİŞ Doku grubu antijenleri ya da insan lenfosit antijenle ". HLA) olarak isimlendirilen, özellikle lenfositler üzeriade yoğun olarak bulunan antijenik yapılar, immüno "ik peptidler için bir algaç (reseptör) oluştururlar,»indisinden olmayanı tanıma"algılama" organizmadaki bağışıklık yanıtının oluşabilmesi için ilk aşamadır ki, _ aşama yukarda sözünü ettiğimiz algaçlar ile başlatı _ Bu algaçlar, yaygın kullanılan ifade ile HLA, gene :_ kontrol altındadır. Bu nedenle de homojen olan et HJ gruplara, özgün dağılım gösterebilmektedir. Bu annenlerin belirlenmesi, bazı hastalıkların tanısı için yarz^ıcı olabilmektedir (). Bundan da öte, HLA belirlenr ;si organ nakillerinde özellikle böbrek naklinde başa " : elde etmenin anahtarıdır (). Türkiye'de HLA dağı Tmı beürleyençok sayıda çalışma mevcuttur (). ToplumdaHLAyapılarının değerlendirilmesi genetik yapıları hakkında bilgi verilmesinin yanında, transplant adayına, uygun verici bulma olasılığının saptanması ve organ bankalarının kurulmasında yönlendiricidir. Biz bu çalışmamızda renal transplantasyon (Tx) yapılacak kronik böbrek yetmezliğindeki (KB Y) hastalarımız ile akraba ve akraba olmayan donörlerinde HLA verilerimizi sunacağız. GEREÇ VE YÖNTEM Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Nefroloji Ünitesine renal Tx için başvuran KYB hasta ile, bu hastaların akraba, akraba olmayan (hasta ile kan bağı bulunmayan) sağlıklı donörde HLA A, B, DR ve DQ antijenleri belirlendi. Hasta ve

2 donörler ülkemizin çeşitli yörelerinden geliyorlardı, herhangi bir yöre fazlalık oluşturmuyordu. KlasI antijenlerinin belirlenmesinde lenfosit separasyonu ficollhypaque yöntemi ile gerçekleştirildi (). KlasII HLA saptanması için, B lenfosit ayırımı immünomagnetik bead kullanıldı (). Bu amaçla, Dynabead M HLA Class II, Dynal, Norvay kullanıldı. KlasI ve II antijenleri OneLamda, Ins. USA plakları kullanılarak, standart mikrositotoksisite yöntemi () ile belirlendi. Değerlendirme, dünya sağlık örgütünün XI. Workshop HLAnomenklatürüne göre yapıldı. Her üç grupta antijen sıklığı, antijen gen sıklığı, haplotip sıklığı ve dengesiz bağlantı değerlendirildi. Antijen sıklığı, direkt sayım ile elde edildi. Gen sıklığı, kare kök formülüne göre (GS = (las)l/), İki lokus için haplotip sıklığı, Mattiuz formülüne göre, (), Dengesiz bağlantı; Bulunan sıklık Beklenen sıklık formülüne göre, Beklenen sıklık da, her iki antijenin ayrı ayrı sıklıklarının çarpımı ile elde edildi. SONUÇLAR KBY'ğindeki hastalar ile akraba ve akraba olmayan donörlerin HLAA, B, DR, DQ antigen ve gen sıklıkları Tablo I'de görüleceği üzere, KBY ve akraba olmayan donörlerde A lokus antijenleri sırasıyla AAA, akraba donörlerinde ise AAA ilk üç sırayı oluşturdu. B lokus antijenleri ise her üç grupta da sırasıyla, BBB en yüksek antijen ve gen sıklığı gösteren antijenler idi. Her üç grupta da DRDRDR ve DQ DQ ve DQ antijenleri DR ve DQ sonuçlarında ilk üç antijen ve gen sıklığını oluşturdu. Tablo I: HLA A,B, DR, DQ Antigen ve gen sıklıkları A A i A A A A A A A A A A A A A A GRUP GRUP II GRUP /// Tablo I' in devamı GRUPI B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B DR DR DR DR DR DR DR DR DR DR DR DR DRl DR DQ DQ DQ DQ DQ DQ DQ GRUP II GRUP III Grup LKronik böbrek yetmezliği hastalan, Grup II: Akraba donörler, Grup IILAkraba olmayan donörler, AS:Antigen sıklığı, GS.Gen sıklığı

3 Tablo Il'de KBY'ndeki hastaların, Tablo IH'te akraba donörlerin, TabloIVte de akraba olmayan donörlerin AB ve BDR lokus haplotip sıklığı sunulmuştur. Tablo H'de görüldüğü gibi, AB lokusunda ABABAB, BDR lokusunda BDR BDRBDR ilk üç sırayı oluşturmaktadır. Tablo IH'te izleneceği üzere, akraba donörlerde AB lokusunda ABABAB, BDR lokusunda ise BDRBDRBDR en sık rastlanan haplotiplerdir. Tablo IVteki veriler akraba olmayan donörlerde AB lokusunda ABAB AB, BDR lokusunda ise BDRBDR BDR haplotiplerinin en sık karşılaşılan haplotip sıklığı olduklarını göstermektedir. Tablo Vte KBY, Tablo VI' da akraba donör, Tablo VlI'de de akraba olmayan donörlere ait AB ve BDR lokus antijenleri arasındaki dengesiz bağlantı sıklığı verileri sunulmuştur. AB lokusunda her üç grupta da en yüksek pozitif dengesiz bağlantı A ile B antijenleri arasında saptanmıştır. Bu nedenle verilerimizi toplumumuzun bir kesiti şeklinde yorumlayıp, diğer toplum verileri ile de kıyaslayacağız. TARTIŞMA A, B ve DR lokus antijenler her üç gruptada benzer sıklıkta bulundu. Bu sonuç daha önceki çalışmalarda kronik böbrek yetmezliği ile kontrol grubunda herhangi bir ilinti bulunmaması ile uyumluluk göstermektedir (,). A ve B lokus antijenlerinin Türk toplumunda görülme sıklığı yönünden verilerimizi irdelediğimizde;a, A, A sıralaması, A lokus antijenleri için daha önce toplumumuzla ilgili çalışmaların verileri ile uyumluluk içindedir (). A antijenlerinin en sık oluşu, Amerika, Batı Afrika ve Avrupa toplumlarına benzerlik göstermeine karşın, bu toplumlarda A, A, A ve A daha azalarak diğer antijenleri oluşturmaktadır (). Bizim verilerimizdeki A'den sonraki A, A şeklindeki sıralama ile Çin ve Japon toplum.iliklerine uymaktadır (). B lokus antijenlerinin görülme sıklığı daha önce toplumumuzda yapılan çalışmalarla uyumluluk göstermektedir (). International Histocompatibility Workshop (IHW) verileri BBB,. IHW verileri de BB B şeklinie sunulmuştur. Bizim elde ettiğimiz sonuçlar ile uyumıluk göstermemektedir (,). Kuzey Amerika'da yarılan bir çalışmada BBB şeklinde sonuçlar elde rdilmiştir ki (), bu da bizim toplumumuzda elde ettiğimiz veriler ile uyumlu değildir. DR ve DQ antijen sıkhğı verilerimizi daha önce top rnumuzda yapılan çalışmalar ile kıyasladığımızda, DRDR sıkhğı yönünden benzerlik göstermektedir. Ancak, üçüncü sırada DR mevcut olması ve KBY : ian hastalarda DR fazlalığı şeklindeki verilerle uyum. değildir ().. IHW verileri ile kıyasladığımızda DRll'in en sık rastlanan antijen oluşu ile benzerlik göstermekle birlikte diğer antijen sıklıkları yönünden benzerlik göstermemektedir (). DQ antijenlerinin toplumumuzdaki sıklığı konusunda, daha önce yapılan bir çalışmaya rastlamadık.. IHW verileri, DQ antijenlerinin tüm splintlerini içermemektedir. Bu verilerde, DQDQDQ şeklinde bir sıralama elde edilmiştir (). Bu sıralama içinde sadece üçüncü sıradaki DQ sıralaması uyumluluk göstermektedir. Kuzey Amerika'da siyah ve beyazlarda yapılan çalışmalarda elde edilen DQDQDQ şeklindeki sıralama () ile de bizim verilerimizin benzerliği yoktur. Her üç grupta da en sık rastlanan A ve B lokus antijen haplotipi AB'dir. İkinci sıklıkta, KBY olan hastalarda AB, akraba donörlerde AB, akraba olmayan donörlerde AB saptanmıştır. Üçüncü sıklıkta ise, KBY'inde AB, akraba donörlerde AB, akraba olmayan donörlerde ise AB bulunmuştur. Bu veriler içinde en sık rastlanan B lokus antijeni olan B'in daha az sıklıkta saptanan i ile oluşturduğu haplotipin, akraba olmayan donörlerde sık olarak bulunması dikkati çekmektedir. Öte yandan B ve DR lokus haplotip verilerinde, KBY ve akraba donörlerde BDR en sık olarak saptanmasına karşın, akraba olmayan donörlerde BDR haplotipi en sık olarak bulunmuştur. Ancak, KBY olan hastalarda bu haplotipin ikinci sırada bulunması, herhangi bir özgünlüğü olmadığı izlenimini oluşturmuştur. Akraba olmayan donörlerde BDR ve BDR haplotiplerinin KBY olan hastalar ve bu hastaların akrabalarında daha az sıklıkta rastlanması anlamlı olarak yorumlanabilir. Her üç grupta da en yüksek oranda pozitif dengesiz bağlantı AB ile BDR antijenleri arasındadır. Daha önce yurdumuzda yapılan çalışmalarda KBY hastalarında ve kontrol grubunda AB, KBY olan hastalarda da BDR, kontrol grubunda da BDR antijenleri arasında yüksek oranda pozitif dengesiz bağlantı bulundu () ki, bizim verilerimiz ile uyumluluk göstermemektedir. Bu uyumsuzluğun, belirli yöre insanlarının nisbi yoğunluğundan kaynaklanmış olabileceği düşünülebilir. Öte yandan Kuzey Amerika toplumunda yapılan bir çalışmada en yüksek dengesiz bağlantı AB arasında saptanmıştır (,) ki, bu sonuç da bizim bulgularımızdan farklıdır. Tüm bu veriler, gerek HLA görülme sıklığı, gerekse dengesiz bağlantı yönünden; KBY, akraba donörler ve akraba olmayan donörler arasında bir ayrıcalık olmadığı izlenimini vermektedir. BDR, BDR haplotipinin KBY olan hastalarda daha sıklıkla bulunur şekilde elde ettiğimiz verilerimizin ise daha çok sayıda bireyleri içeren çalışmalar ile desteklenmeye gereksinimi olduğu kanısındayız. Sonuç olarak kronik böbrek hastalığı ile HLA arasında herhangi bir ilintinin olmadığını yineleyebiliriz.

4 B BR B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B DR DR DR DR Û DR DR / DR DR DR o DR DR DR *) DR «DR B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B TABLO n. KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞÎNDEKİ HASTALARIN HAPLOTİP SIKLIKLARI A A i A A A )"> A A A A A A ' A A A A

5 B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B A A S l A A A A A ü A A A A A A o A ü A TABLO m. AKRABA DONÛRLERİN HAPLOTtP SKLIKLIKLARI B B B B B B B. B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B DR: DR DR DR DR DR i DR İSİ DR /O DR DR DR DR DR DR

6 TABLO İV. AKRABA OLMAYAN DONÖRLERİN HAPLOTİP SIKLIKLARI B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B A DR A DR oi i DR o A DR A DR A û DR \ A K DR A A DR DR o A DR A DR A DR A DR A DR A

7 TABLO V. KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞÎNDEKİ HASTALARIN DENGESİZ BAĞLANTI SIKLIKLARI A A l A A A IM A A A A A A A B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B. Î! A A B B B B BIS B B B B B B B B B B B B B B B B B: B B B B B B DR DR DR DR DR DR DR DR. DR DR DR DR DR DR

8 DR DR DR DR DR DRİO DR DR DR DR DR DR DR DR B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B BÛ B B B _. j.,vs. B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B TABLO VI A. AKRABA DONÖRLERİN DENGESİZ BAĞLANTİ SIKLIKLARI A i A A A A A _ A A A A. A A. A A

9 TABLO VII B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B. AKRABA OLMAYAN DONÖRLERİN DENGESİZ BAĞLANTI SIKLIKLAR] A Ü A! i A A M <ı A _?, A A A t A A A A A A A ü b" B B B B B B B B B B B B B B B BC) B B B DR Î DR DR DR DR L DR! _ DR " DR DR S DR DR DR DR DR _

10 KAYNAKLAR Hars J, Gony J. HLA and disease. Advances in Nephrology. :,. Opelz G, for the Collaborative Transplant Study. Importance of HLA antigen splits for kidney transplant matching Lancet :,. Yeğin O. Kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda ve kontrollarda HLA antijenleri. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fak. Dergisi :,. Ersoy Ş. Türk popülasyonunda doku grupları (HLA). Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi. :,. bert ED, Scholz S, Rosenthal L, Baltın H et al. Study of the HLA system in Turkish and German populations. Histocompatibility Testing Copenhagen, Munksgaard,,. Svejgaard A, Staub N, Jersil C, Jacobson B et al. HLA and other polymorphisms in Turkish. Histocompatibility testing Copenhagen, Munksgaard,,. Dorak MT, Yeğin D. İnsan doku antijenleri (HLA). Doğa Tr. J. of Medical Sciences. :,. Terasaki PI, Bernoco D, Park MS, Öztürk G, Iwaki Y. Microdroplet testing for HLAA,B,C and D antigens. Am J Clin Pathol. :,. Vartdal F, Gaudernack G, Funderud S, Bratlie A, Lea T, Ugelstad J, Thorsby E.HLA Class I and II typing using cells positively selected from blood by immunomagnetic isolation, I fast and reliable technique.tissue Antigens.,,. Mattiuz PL, Ihde D, Piazza A et al.new approaches to thi population genetic and segregation analysis of the HL/ system.in: Terasaki PL, ed. Histocompatibility Testing Copenhagen: Nunksgaard,,. Dusset J, Svejgard A (Editors): HLA and Disease Munkgaard, Copenhagen,. Lee TD, Lee A, Shi WX. HLAA,B,C,DR,DQ antigens in black North Americans. Tissue Antigens. :,. Baur MP, Danilovs JA. Reference tables of two and three locus haplotype frequencies for HLAA,B,C,DR BF and GLO. In: Terasaki PI, ed. Histocompatibility Testingn. Los Angeles: UCLA Tissue Typing Laboratory,,. Baur MP, Neugebauer M, bert ED. Reference tables of two locus haplotype frequencies for all MCH marker loci.in: bert ED, Baur MP, mayer WR eds. Histocompatibility Testing, Berlin: SpringerVerlag,,..ScottEmuakpor AB, Ball RW, HAckel E, Lademan S. Human lymphocyte antigens (HLA)in West African Blacks.East African Medical J.:,. The Central Data Analysis Comittee. lele Frequencies, Section. Splits Combined. (Five Loci). In: The Data Book of the th International Histocompatatability Workshop, :,.