Kahramanmaraş İli Türkoğlu İlçesinde Çiftçilerin Zirai İlaç Kullanımı, Mevcut Sorunlar ve Çözüm Önerileri. E. Alben 1, İ. Boz

Transkript

1 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri Kahramanmaraş İli Türkoğlu İlçesinde Çiftçilerin Zirai İlaç Kullanımı, Mevcut Sorunlar ve Çözüm Önerileri E. Alben 1, İ. Boz 1 Ziraat Yüksek Mühendisi, Türkoğlu Ziraat Odası Kahramanmaraş E-posta: eminealben@hotmail.com ÖZET Bu çalışmada, Kahramanmaraş İlinin Türkoğlu İlçesinde çiftçilerin zirai ilaçları kullanma durumları incelenmiştir. Araştırmanın amaçları; çiftçilerin sosyoekonomik özelliklerini belirlemek, tarımsal ilaç kullanımıyla ilgili uygulamaları ve bu konudaki tutum ve davranışları belirlemek, haberleşme davranışları ve yakın-uzak çevre ile olan ilişkileri belirlemek ve bu ilişkilerden tarımsal ilaç kullanımı konusunda bilgi edinme düzeylerini ortaya çıkarmaktır. Çalışmada kullanılan veriler, yörede yaşayan çiftçilerden arazi büyüklüğüne göre tabakalı örnekleme yöntemi ile seçilen 10 çiftçi ile yüz yüze anket yapılarak elde edilmiştir. Ayrıca Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İlçe Müdürlüğünden elde edilen veriler de çalışmada kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre yörede bulunan çiftçilerin büyük çoğunluğu zirai ilaç kullanımının çevreye zarar verdiğini bildiğini ancak birey olarak üstlerine düşen görevleri gerektiği gibi yerine getirmediğini belirtmiştir. Çiftçilerin danışmanlık hizmet i alma oranı %75,5 iken danışmalarıyla genel olarak 15 günde bir görüştükleri belirlenmiştir. Çiftçilerin danışmanın tavsiyesine göre ilaç kullanması %40 oranında kalmıştır. Buna karşılık kendi deneyimlerine göre ilaç kullanan çiftçiler %33,3 olarak belirlenmiştir. Araştırmada bilinçli ilaç kullanımının sağlanabilmesi için devlet organlarına ve danışmanlara önemli görevler düştüğü belirtilmiştir. Araştırma bulgularının zirai ilaçlar konusunda yapılacak eğitim, program ve projelerin hazırlanmasında katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Tarımsal mücadele, zirai ilaçlar, tarımsal yayım, Türkoğlu Farmers Use of Pesticides, Problems Associated with Pesticides Use and Recommendations for Their Solutions in Türkoğlu District of Kahramanmaraş Province ABS TRACT In this study pesticides use of farmers operating in Türkoğlu District of Kahramanmaraş Province was investigated. The objectives of t he study were: to determine socioeconomic characteristics of farmers, to determine p ractices related to pesticides and farmers attitudes and behavior on this matter, to determine farmers communication behavior and their relationships with close and far environment, as well as level of information about pesticides provided by this communication and relationships. Data obtained by administering a questionnaire to a stratified sample of 10 farmers operating in the region. The sampling procedure was based on farm size. In addition to questionnaires, information provided by the directorate of the Ministry of Food Agriculture and Livestock was also utilized. Results of the study showed that the majority of farmers were aware of that their pesticides use was quite harmful for the environment; however, they accept that they cannot accomplish their duties and responsibilities to overcome this issue. 75,5% of the farmers had farm advisors and they met with their advisors fortnight. Approximately 40% of the farmers used pesticides considering their advisors suggestions while 33.3% use them with their own experiences. The research concluded that in order to provide conscious pesticides use in the region, governmental authorities and advisors must complete a set of duties and responsibilities. Results of the study are expected to provide useful information for education and training programs and projects designed for proper pesticides use in the region. Keywords: Pesticides, plant protection, agricultural extension, Türkoğlu 1.GİRİŞ Tarım, tüm dünyada insanların hayatta kalabilmeleri için beslenmeden giyime hemen her alanda olmazs a olmaz bir faaliyetler bütünüdür. Dünya ve Türkiye nüfusunda meydana gelen hızlı artış tarımın önemini artırmaktadır. Gelişen ve değişen dünyada var olan ve günden güne bilinçsiz kullanım sebebiyle azalan tarım arazilerini büyütmenin imkânsız olduğu ve bu sebeple birim alandan alınması gereken verimin arttırılmas ı gerekliliği doğmuştur. Birim alandan daha fazla verim alabilmek için de üretimde kullanılan girdi miktarı değişmektedir. Daha kaliteli ve yüksek verim alabilmek için bir takım önlemler almak gerekir. Tarım arazilerinin yerleşim ve sanayi alanlarına dönüşmesi gibi sebeplerden ötürü hızla artan dünya nüfusunun besin ihtiyacını karşılayabilmek ve birim alandan elde edilecek verimi artırabilmek için alınan kültürel önlemlerden birisi de zirai ilaç kullanımıdır (Alben ve Boz, 013). Zirai ilaç; tarımsal faaliyet sırasında yetiştirilen tarım ürünlerine zarar veren ve ürün kaybına neden olan hastalık, zararlı ve yabancı otları yok etmeye yönelik kullanılan kimyasallara denir (Anonim, 007a). İnsanlar ektiklerini değil, hastalık, zararlı ve yabancı otlardan kurtarabildiklerini hasat ederler cümlesi bitki korumanın önemini açıkça vurgulamaktadır (Döken ve ark., 011). Tarımsal üretimde kimyasal mücadele, gelişen teknoloji beraberinde uygulama kolaylığı ve sonucunun hemen alınabilmesi gibi çeşitli avantajlarından dolayı üreticiler tarafından en çok tercih edilen mücadele yöntemidir. Ancak bilinçsiz ve teknik dışı uygulamalar nihayetinde; ürünlerde ilaç kalıntıları söz konusu olmakta, toprak ve yeraltı suları ile çevre ve yaban hayatı olumsuz etkilenmektedir. Bunun dışında hedef zararlılarda direnç oluşmakta, önemli olmayan bazı türler ana zararlı durumuna geçmekte kısacası çevre, insan ve hayvan sağlığı 1614

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun tehdit altında kalmakla birlikte, yararlıların öldürülmesiyle doğal denge bozulmaktadır (Uygun ve Şekeroğlu, 1993). Bu çalışmanın amacı Kahramanmaraş İli Türkoğlu İlçesi nde çiftçilerin tarımsal ilaç kullanım durumlarını incelemektir. Araştırmada çiftçilerin tarımsal ilaçları bilinçli kullanıp kullanmadıkları, ilaç kullanırken yerine getirdikleri çeşitli uygulamalar ve bu konulardaki tutum ve davranışları belirlenmiştir. Daha özel olarak araştırmanın amaçları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: 1. Çiftçilerin sosyoekonomik özelliklerini belirlemek,. Çiftçilerin tarımsal ilaç kullanımıyla ilgili uygulamalarını ve bu konudaki tutum ve davranışlarını belirlemek, 3. Çiftçilerin haberleşme davranışları ve yakın-uzak çevre ile olan ilişkilerini belirlemek ve bu ilişkilerden tarımsal ilaç kullanımı konusunda bilgi edinme düzeylerini ortaya çıkarmaktır. Araştırmadan elde edilen bulgular ve çıkarılan sonuçlar, zirai ilaçların bilinçli ve çevre-insan sağlığına verilebilecek zararı minimum seviyede tutarak kullanımı konusunda yerine getirilmesi gereken işlemler ve alınacak önlemler konusunda uygulanacak politikalara yararlı materyal oluşturacaktır. Bununla birlikte konu ile ilgili program, eğitim ve projelerin hazırlanması ve uygulanmasında araştırma sonuçlarının yararlı ve yardımcı olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca elde edilen bulguların, konu ile ilgili yapılacak daha geniş kapsamlı çalışmalara rehber olarak kullanılabileceği söylenebilir. Bunun dışında araştırma sonuçları, yöneticiler, bilim adamları, tarım danışmanları, Gıda Tarım ve Hayvancılık il ve ilçe müdürlükleri ve politikacılar için yararlı bilgiler içerecektir.. MATERYAL ve METOT Bu çalışmanın ana materyalini, tarımın yoğun olarak yapıldığı Kahramanmaraş İli Türkoğlu İlçesine bağlı 4 köy ve kasabada tabakalı örnekleme yöntemiyle seçilen çiftçilerle yüz yüze yapılan anketlerden elde edilen bilgiler oluşturmuştur. Ayrıca Türkoğlu Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ve Türkoğlu Ziraat Odasından elde edilen bilgilerde kullanılmıştır. Örneğe giren köy ve kasabaların seçiminde gayeli örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu amaçla Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü nden ve Ziraat Odası kayıtlarından elde edilen bilgiler yardımıyla, Türkoğlu İlçesinde tarımın en yoğun yapıldığı ve dolayısıyla zirai ilaç kullanımının fazla olduğu kasaba, 1 köy ve ilçe merkezi ile çalışma yapılabileceği belirlenmiştir. Araştırma bölgesi seçiminde ilçeyi sosyoekonomik açıdan temsil edebilme, ilçe merkezine olan yakınlık ve uzaklık, tarımsal potansiyel ve tarım arazi değerlendirmeleri, nüfus durumu gibi ölçütler de göz önünde bulundurulmuştur. Bu ölçütler göz önünde bulundurularak Türkoğlu Merkez İlçe, Beyoğlu Kasabası, Şekeroba Kasabası ve Kadıoğluçiftliği Köyü çalışma alanı olarak seçilmiştir. Bu dört alanda faaliyet gösteren bütün çiftçiler 576 kişi olup ana kitleyi oluşturmuştur. Belirlenen ana kitledeki çiftçilerin tamamının isim listesi ve arazi büyüklükleri listesi Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) icmalinden tedarik edilmiştir. İncelenen işletmeler arazi büyüklüğüne göre; 1-50 da, da, da ve 151 da ve üzeri olmak üzere dört tabakaya ayrılmıştır. Araştırmada örneğe giren çiftçi sayısı tabakalı tesadüfî örnekleme metoduna göre aşağıdaki formül yardımıyla bulunmuştur (Yamane, 001): n N N D N hsh N S n = Örneğe girecek denek sayısı, N = Ana kitlede bulunan çiftçi sayısı, Nh = Her bir tabakadaki çiftçi sayısı, Sh = Her bir tabakadaki standart sapma, D = Arzu edilen varyans e = Ana kitle ortalamasından izin verilen hata miktarı, t = İzin verilen güvenlik sınırının t dağılım çizelgesundaki değeri. Bu formülün kullanımıyla elde edilen örnek büyüklüğü 10 olarak belirlenmiştir. Bu sayı oransal olarak tabakalara dağıtılarak her bir tabakadan anket yapılan çiftçiler tesadüfî olarak belirlenmiştir. Buna göre; arazi büyüklüğü 1-50 da arası olan tabakadan 3, da. arası olan tabakadan 59, da arası arazi varlığı olan tabakadan 7, 151 da ve daha fazla olan tabakadan 11 çiftçi ile anket yapılmıştır. Anket sayısının köylere dağılımı ise; Türkoğlu merkezde 35, Beyoğlu Kasabasında 40, Şekeroba Kasabasında 5 ve Kadıoğluçiftliği Köyünde 0 adet şeklinde olmuştur. Araştırmada veri toplamak amacıyla kullanılan anket formunda yer alan sorular alt gruplara ayrılmıştır. Buna göre; birinci bölümde demografik özellikler, ikinci bölümde çiftçilerin tarımsal ilaç kullanımı, üçüncü bölümde çiftçilerin kullandıkları ilaçlar, dördüncü bölümde çiftçilerin ilaç temini ve depolama, beşinci bölümde ilaç kullanımının insan sağlığına zararı ve altıncı bölümde haberleşme davranışları ve yakın-uzak çevre ile olan ilişkiler h h, D e t 1615

3 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri ele alınmıştır. Bu bölümler sırasıyla; 1, 1, 6, 5, 5 ve18 sorudan oluşturulmuştur. Anketin tamamı ise 76 sorudan oluşmaktadır. Araştırmada kullanılan anket formu, konuyla ilgili önceden yapılmış çalışmaların yanı sıra araştırma bölgesinin tarımsal özellikleri göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Sorular teknik olarak Likert ölçekli, çoktan seçmeli ve açık uçlu olarak düzenlenmiştir. Toplanan veriler için kod planı hazırlanarak, veriler bu kod planı doğrultusunda SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) istatistik paket programı yardımıyla analiz ediliştir. Veri değerlendirmede kullanılan istatistiksel yöntemler araştırmanın amaçları doğrultusunda seçilmiştir. Bu bağlamda araştırmanın amaçlarını gerçekleştirmek için frekans, yüzde ve standart sapmadan oluşan tanıtıcı istatistikler kullanılarak gerekli çizelgelar oluşturulmuştur. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1. Sosyo-Ekonomik Özellikler Araştırmanın bu bölümünde tarımsal mücadele ilacı kullanımı ile ilgili sosyoekonomik özellikler incelenmiştir. Ele alınan ilk değişken, deneklerin cinsiyeti olup anket yapılan toplam 10 çiftçinin 118 i (%98,3) erkek, si (%1,7) kadındır. Bu durum, araştırma bölgesinde kadınlardan çok, erkeklerin tarımla ilgilendiğini ortaya koymaktadır. İkinci olarak, çiftçilerin yaş gruplarına göre dağılımı incelenmiş ve %56,7 oranla büyük çoğunluğun (50 yaş ve üzeri) yaşlı kişiler olduğu, bunu da %35,0 lik bir oranla orta yaşlı (35-50 yaş arası) ve % 8,3 ile genç (35 yaşından küçük) çiftçilerin oluşturduğu görülmüştür. Çiftçilerin eğitim durumlarına göre dağılımlarına bakıldığında, ilkokul ve lise eğitim seviyesine sahip olanlar % 5,8 ile eşit oranda oldukları görülmektedir. Ortaokul mezunu olanlar ise %30,8 ile karşımıza çıkmaktadır. Sadece okur-yazar oranı %14,, ortaokul mezunu %30,8 ve üniversite mezunu %1,6 olarak belirlenmiştir. En çok üretim yapılan ürün grubu dağılımında ilk sırayı %95 oranıyla tahıllar almaktadır. Bunu %,5 oranıyla meyve üretimi, %1.7 oranıyla yem bitkileri ve %0,8 oranıyla sebze üretimi izlemiştir. Aslında çiftçilerin birçoğu birden fazla ürün grubunda üretim yapmaktadır ancak en çok tahıl grubu ürünler yetiştirdiklerini belirtmişlerdir. Örneğin tahıl üreten bir çiftçi aynı zamanda meyvecilik, sebzecilik gibi tarımsal faaliyetleri de yapabilmektedir. Çiftçilerin sahip oldukları kuru ve sulu arazi varlıklarına göre dağılımları incelendiğinde, %30 u 1-30 da arasında sulu araziye sahipken %9, si da arasında sulu araziye sahiptir. Sulu arazisi da arasında olanların oranı ise %6,7 olarak belirlenmiştir. Çiftçilerin %75,5 inde kuru arazi bulunmamaktadır. Diğer kuru arazilerde ise genellikle meyvecilik yapıldığı, bu arazinin diğer üretimler için müsait olmadığı belirlenmiştir. Kuru arazi varlığı en çok 1-5 da arasında %10,8 oranında bulunmaktadır. Münavebe tarımsal faaliyet yapılan araziler için vazgeçilmez bir işlemdir. Münavebe yapılan arazilerde verim ve kalite yüksekliği birçok çalışmayla ve deneyle ispatlanmıştır. Toprak münavebe işlemiyle hem halk dilinde gençleşme diye de tabir edilen iz elementler ve organik maddelerce zenginleşerek verimi arttırmakta hem de hastalık ve zararlıların aynı bitki üzerinde bağışıklık kazanıp yer etmes ine engel olarak zirai ilaç kullanımını azaltıp çevreye ve ekonomiye zarar vermemiş olacaktır (Alben ve Boz, 013). Çiftçilere yöneltilen münavebe uyguluyor musunuz sorusuna % 87,5 i evet cevabı verirken % 1,5 i hayır cevabını vermiştir. Çiftçilere yakın geçmişte tarımsal alanda (traktör, arazi işleme aletleri, hasat makine ya da aletleri, vb) herhangi bir tarımsal yatırımda bulunup bulunmadıkları ve gerekli kurum ve kuruluşlardan ya da özel hizmet veren yetkililerden tarımsal yayım ve danışmanlık hizmeti alıp almadıkları soruları yöneltilmiştir. Çiftçilerden 3 kişi (%6,7) yakın geçmişte tarımsal yatırım yaptığını, 88 kişi (%73,8) ise böyle bir yatırımda bulunmadığını belirtmiştir. Çiftçilerin %75,5 i tarımsal yayım ve danışmanlık hizmeti aldığını belirtirken %,5 i bu hizmeti almadıkların ı belirtmişlerdir. Tarımsal yayım ve danışmanlık hizmeti bakımından araştırma bölgesi hızla gelişmektedir. Bölgede 6 sı Ziraat Odası, si serbest olmak üzere toplam 8 tarım danışmanı hizmet vermektedir. Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğüne bağlı yayımcılar da bölgede faaliyet göstermektedir. Çiftçilerin danışmanlarla ve zirai ilaç bayileriyle ne sıklıkta görüştükleri sosyoekonomik durumlarını etkileyen bir gösterge olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda çiftçilerin 64 kişiyle %53,3 ünün danışmanlarıyla 15 günde bir görüşme yaptığı görülmektedir. Bunun başlıca sebebi danışmanların görevleri gereği, danışmanlık hizmeti verdikleri çiftçileri 15 günde bir ziyaret etme zorunluluğunun olmasıdır. Bir çiftçi danışmanı ile ne kadar sık görüşüyorsa o kadar çok bilgi sahibi oluyor demektir. Görüşmelerde tarımsal yayım ve danışmanlığın esasları, devletin çiftçilere sağladığı imkanlar, zirai ilaçların doğru ve sağlıklı kullanımı ve alet -ekipman alım satımı gibi konularda bilgi değişimi sağlanmaktadır. Çiftçilerin %57,5 i zirai ilaç bayileriyle gerektiğinde görüşüyorum cevabını vermiştir. Bunu sırasıyla %8,3 ve %11,7 ile ayda bir görüşüyorum ile on beş günde bir görüşüyorum cevapları izlemiştir (Çizelge 3.1.) Çiftçilerin tarımsal faaliyette kullandıkları yıllık ortalama ilaç masrafları hem üretim miktarını ve kalitesin i hem de çiftçilerin gelirlerini etkilemektedir. Gereğinden fazla kullanılan ilaç, çiftçinin masrafını artırdığı gibi ürünün verim ve kalitesini de etkilemektedir. Gereğinden az kullanılan ilaç ise verimi olumsuz yönde etkileyerek çiftçinin yeterli gelir elde etmesini engelleyebilmektedir. Araştırmada yıllık ortalama ilaç masraflarını belirlemey e 1616

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun yönelik soruya alınan cevaplara göre çiftçilerin %35,8 oranında TL, %8,3 oranında TL ve %18,3 oranında 4500 TL den çok ilaç masrafı yaptıkları belirlenmiştir. İlaç masrafını TL olarak belirten çiftçiler daha çok arazisi az ve gelir düzeyi düşük çiftçilerden oluşmuştur (Çizelge 3..). Çizelge 3.1. Çiftçilerin danışmanlarla ve zirai ilaç bayileriyle görüşme sıklığına göre dağılımı Görüşme Aralığı Danışmanlarla görüşme sıklığı Zirai ilaç bayileri ile görüşme sıklığı Sayı Yüzde (%) Sayı Yüzde (%) Haftada bir 18 15,0 1 0,8 15 günde bir 64 53, ,7 Ayda bir 5 4, 34 8,3-3 ayda bir 1 0,8 3,5 Yılda bir Gerektiğinde 3 6, ,7 Toplam Çizelge 3.. Çiftçilerin ortalama ilaç masraflarına göre dağılımı İlaç Masrafları Sayı Yüzde (%) , , , ,3 Toplam Zirai Mücadele İlaçlarının Kullanımı Çiftçilerin tarım ilaçlarını satın alırken kimlerin önerilerine uyduklarına yönelik sorudan alınan cevaplara göre; %40,0 oranıyla danışmanların, %33,3 oranıyla kendi deneyimlerinin, %5,0 oranıyla ilaç bayilerinin ve %1,7 oranıyla kooperatiflerin etkili olduğu görülmüştür. Araştırmanın bu bulgusu bölgede tarım danışmanlarının ilaç kullanımında çiftçileri etkileme eğiliminde olduğunu göstermektedir. Tarımda hastalık ve zararlılarla mücadelede kullanılan kimyasal yöntemler de ilaç tercihi kadar, uygulamada ilacın önerilen dozda kullanılması da çevre duyarlılığı ve insan sağlığı açısından oldukça önemlidir. Bu konuda çiftçilerden %67,5 i ilacı temin ettikleri yerin tavsiyesine uyduklarını, %0,0 si ambalaj üzerinde yazılan miktara uyduklarını, %9, si kendi deneyimlerine göre belirlediklerin i, % 3,3 i de komşu ve akrabalarının önerilerin e uyduklarını söylemiştir. Tarımsal faaliyette kullanılan girdi miktarının önemli bir kısmını zirai ilaç masrafları oluşturmaktadır. İlaç fiyatlarının yüksek olması da bu masrafları doğrudan etkilemektedir. Ayrıca etkin olmayan bir ilacın fazla kullanımı da masrafları artırmaktadır. İlaç fiyatları konusunda çiftçilerin %57,5 i fiyatların yüksek olduğunu,%40,8 i normal olduğunu, %1,7 si ise düşük olduğunu belirtmişlerdir. Diğer taraftan çiftçilerin %67,5 i ilaç etkinliğinin zayıf olduğunu belirtmiştir (Çizelge 3.3.). Ayrıca anket uygulamaları sırasında çiftçilerin büyük çoğunluğu eski ilaçların bugünkü ilaçlara göre daha etkili olduğunu belirtmiştir. Çizelge 3.3.Çiftçilerin ilaç fiyatları ve etkinliği hakkındaki görüşlerine göre dağılımı Cevaplar Fiyatları hakkındaki görüşler İlaç Etkinliği hakkında görüşler Sayı Yüzde (%) Sayı Yüzde (%) Yüksek 69 57,5 1,7 Normal 49 40, ,8 Düşük 1, ,5 Toplam Aşırı zirai ilaç kullanımının insan sağlığından çevre duyarlılığına, hayvan sağlığından ürün kalitesine, çiftçi ekonomisinden ülke ekonomisine kadar geniş çaplı zararları olabilmektedir. Bu yüzden ilaç kullanımında dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan biri önerilen doza uyumdur. Çiftçilerin zirai ilaç kullanımında önerilen doza uyma durumlarına bakıldığında %89, si önerilen doza uyduğunu söylerken,%9, si önerilen dozun üstünde ilaç kullandığını, %1,7 si ise dozu dikkate almadığını kendi tecrübelerine göre kullandığını söylemiştir. Üreticilerin ilaç kullanımında karşılaştıkları sorunların bilinmesi bu sorunların çözümü için alınması gereken önlemlerin belirlenmesi açısından son derece önemlidir. Çizelge 3.4. de çiftçilerin ilaçlamada karşılaş tıkları en önemli sorunlar; hastalık ve zararlı hakkında bilgi yetersizliği (%45), ilaçlama esnasında karşılaştıkları sorunlar 1617

5 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri (%30.8), ilaçlamanın zamanında yapılamaması (%15), ilaçlama maliyetlerinin yüksek oluşu (%7,5) ve alet ekipman eksikliği (%1,7) dir. Çizelge 3.4. Çiftçilerin ilaçlamada karşılaştıkları sorunlara göre dağılımı İlaçlama Esnasında Karşılaştıkları Sorunlar Sayı Yüzde (%) İlaçlar Konusunda Bilgi Yetersizliği 37 30,8 Hastalık Ve Zararlı Hakkında Bilgi Yetersizliği 54 45,0 İlaçlamanın Zamanında Yapılamaması 18 15,0 Alet Ekipman Eksikliği 1,7 İlaçlama Maliyetinin Yüksekliği 9 7,5 Toplam Zirai mücadeleye başlama zamanı zararlıların kontrolü açısından önemlidir. Bu konuya yönelik sorudan çiftçilerin %43,3 ü hastalık ve zararlıyı fiilen gördüğü anda mücadeleye başladığını, %31,7 si ise uzman kişilerin kararına göre mücadeleye başladığı anlaşılmıştır. Kendi deneyimlerine göre mücadeleye başlayanların oranı ise %,5 olarak belirlenmiştir. Yine çiftçilerin %100 ü zirai ilaç kullanımında iklim koşullarına dikkat ettiğini söylemiştir. Bu verilere dayanarak bölgede bilinç düzeyinin yüksek olduğu söylenebilir. Bazı çiftçiler, özellikle geçmişte ilaçlama zamanına dikkat etmediği için komşu araziye zarar veren ya da komşu araziden zarar gören çiftçiler olduğunu belirtmiştir. Bu zararlar çiftçileri bu konuda daha dikkatli olmaya sevk etmektedir. Çiftçilerin tarımsal mücadele ilaçlarını seçerken dikkate aldıkları ölçütlerden en önemlisi %95,8 oranıyla hastalık ve zararlılara etki derecesi olmuştur. Bunu %3,3 ile fiyatın ucuzluğu, %0,8 ile reklam takip etmiştir. Ayrıca tarımsal faaliyette kullanılan zirai ilaçların ambalajlarını değerlendirme durumları da araştırılmış ve çiftçilerin %66,7 sinin bu ambalajları çöpe attıkları, %6,7 sinin yaktıkları ve %5 inin toprağa gömdükleri anlaşılmıştır. Çiftçilerin arazilerinde en çok kullandığı ilaç grubu Çizelge 3.5 te verilmiştir. Çizelgeye göre deneklerin %97.5 i arazilerinde en çok kullandığı ilaç grubunun insektisitler olduğunu belirtmişken, %1.7 si en çok kullandığı ilaç grubunun herbisitler ve %0.8 i de fungusitler olduğunun belirtmiştir. Çizelge 3.5.Deneklerin arazilerinde en çok kullandıkları ilaç gurubuna göre dağılımı İlaç Grubu Sayı Yüzde (%) İnsektisitler (Böcek İlaçları) ,5 Herbisitler (Yabancı Ot İlaçları) 1,7 Fungusitler (Mantar İlaçlar) 1 0,8 Toplam Çiftçilerin kullandıkları ilaçların temini ve depolanması ile ilgili sorulardan elde edilen bulgular şunlardır: Öncelikle tarımsal üretimde kullanılan zirai ilaçların temin edildiği yerler sorulmuş ve çiftçilerin %81,7 sin in ilaçları zirai ilaç bayilerinden, 16,7 sinin hem ilaç bayileri hem de kooperatiflerden ve %1.7 sinin sadece kooperatiflerden temin ettikleri belirlenmiştir. İlaç temin ederken ilacın son kullanma tarihinin dikkate alınıp alınmadığına yönelik soruya %9,5 evet, %7,5 hayır cevabı vermiştir. Çiftçilerin zirai ilaç kullanımında insan sağlığı konusunda yaşamış oldukları deneyimler ve bu konudaki tutum ve davranışlarına yönelik sorulan sorulara verdikleri cevaplar aşağıdaki gibi analiz edilmiştir: Öncelikle tarımsal ilaç kullanırken ya da kullanım sonrası herhangi bir zehirlenme yaşayıp yaşamama durumu sorulduğunda %0 si zehirlenme yaşadıklarını belirtmiştir. Bu tür sağlık sorunlarına ilaç kullanımı ile ilgili birçok uygulama neden olabilmektedir. Bunlar arasında ilacın muhafaza edildiği yerler ve ilaç kullanırken koruyucu giysi kullanılıp kullanılmadığı gibi faktörler ön sıralarda yer almaktadır. Kullanılan zirai ilaçların arta kalanlarının muhafaza edildiği yerler sorulduğunda çiftçilerin %57,5 i ilaç artıklarını evin herhangi bir yerinde, %7,5 i ilaç deposunda ve %15 i ise serin depoda muhafaza ettiğini belirtmiştir. Zirai ilaçlar, kimyasal içerikli olduğundan evin herhangi bir yerinde değil ilaç deposunda saklanmalıdır. Bu durum hem insan sağlığı açısından hem de ilaçların tekrar kullanılabilirliğ i açısından önemlidir. Çocukların erişemeyeceği, insan ve hayvan gıdalarından uzak, diğer eşyalarla temastan kaçınılarak belirli sıcaklık ve muhafaza şartlarında tutulmalıdır. Maalesef çiftçilerin büyük çoğunluğunun tercih ettiği muhafaza yöntemi insan ve hayvan sağlığını tehdit etmektedir. Yanlış depolanan zirai ilaçların herhangi bir gıda maddesiyle teması halinde, gıda maddesinin tüketiminde zehirlenme olasılığı yüksektir. Zirai ilaç kullanımında en önemli sorunlardan birisi de ilaç kullanırken gerekli koruyucu önlemlerin alınmamasıdır. Bazı ilaçlar kısa süreli ya da kalıcı etkiler bırakabilecek kadar zehirlilik düzeyine sahiptir. Kısa süreli zehirlenme ve deri tahribatına neden olduğu gibi dikkatli olunmazsa hayati tehlike oluşturacak boyutlara da ulaşabilmektedir. Çiftçilerin %54, si koruyucu giysi kullandığını, % 95,0 i zehirlenmeye karşı kendince 1618

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun önlem aldığını, %9,5 i ilaçlamadan sonra önlem aldığını belirtmiştir (Çizelge 3.6.). İlaçlama yapan kişinin ilaçlama esnasında zehirlenmelere ve alerjik reaksiyonlara karşı korunmak amacıyla koruyucu giysiler giy mesi hayati önem taşımaktadır. Zirai ilaçlar insan vücuduyla temas ettiğinde cildi tahriş ederek alerjik reaksiyonlara ve ve zehirlenmelere sebep olabilir. Ancak çiftçilerin aldıkları önlemler gerekli ölçütlere göre değil kendi imkânlarıyla sınırlı kalmakta, bu durum da zehirlenme vakalarında artışa neden olmaktadır. Çizelge 3.6. Çiftçilerin ilaçlama esnasında zehirlenmeye karşı önlem alma durum dağılımı İlaçlama Esnasında İlaçlama Esnasında Koruyucu Giysi Kullanma Zehirlenmeye Karşı Önlem Durumu Alma Durumu İlaçlamadan Sonra Zehirlenmeye Karşı Önlem Alma Durumu Sayı Yüzde (%) Sayı Yüzde (%) Sayı Yüzde (%) Evet 55 45, , ,5 Hayır 65 54, 6 5,0 9 7,5 Toplam Haberleşme Davranışları ve Yakın-Uzak Çevre İle Olan İlişkiler Bu bölümde deneklerin birbirleriyle ve medya aracılığıyla tarımsal faaliyetler hakkındaki yenilikleri takip etme durumları analiz edilmiştir. Gerek tecrübelerine dayalı bilgi alışverişi gerekse gündemde yer edinmiş teknolojideki yenilikler konusunda medya aracılığıyla ve çiftçiler arasındaki iletişimle bilginin dağılımı ve haberleşme şekilleri incelenmiştir. RTÜK (Radyo ve Televizyon Üst Kurulu) 01 yılında yaptığı araştırmada Türkiye genelinde çiftçilerin hafta içi günlük ortalama 3, saat TV islediğini belirlemiştir (RTÜKa). 009 yılında yapılan aynı araştırmada çiftçilerin hafta içi günlük ortalama 4,6 saat TV izlediklerini belirlemiştir. TV izleme oranının düştüğünü bu araştırmadan elde edilen veriler karşılaştırıldığında anlamak mümkündür (RTÜKb). Araştırmada çiftçilerin televizyon izleme ve televizyondan zirai ilaç kullanımı ile ilgili program izleme sıklığ ı ile ilgili bilgiler Çizelge 3.7 de verilmiştir. Çizelgeden çiftçilerin tamamının belirli aralıklarla televizyon izlediğ i tespit edilmiştir. En çok dikkat çeken sonucun %87,5 ile her gün televizyon izlerim cevabı olduğu anlaşılmaktadır. Çizelgeye göre çiftçilerin %5,5 i ayda birkaç kez zirai ilaç kullanımı hakkında bilgi veren pro gramları izlediğin i belirtmiştir. Televizyonda sadece tarımsal faaliyetlerle ilgili yayın yapan birçok kanalın bulunması, deneklere zirai ilaçlama hakkında bilgi edinebileceği programları izleme konusunda kolaylık sağlamaktadır. Çizelge 3.7. Çiftçilerin televizyon izleme ve televizyondan zirai ilaçlarla ilgili program izleme sıklığı Televizyon İzleme Sıklığı Televizyondan Zirai İlaçlarla İlgili Program İzleme Sıklığı Sayı Yüzde (%) Sayı Yüzde (%) Her Gün ,5 1,7 Haftada Birkaç Kez 3,5 7 5,8 Ayda Birkaç Kez 1 10,0 63 5,5 Yılda Birkaç Kez ,3 Neredeyse Hiç ,7 Toplam İnternet son yıllarda çiftçiler tarafından da kullanılan ve birçok tarımsal konuda bilgi kaynağı olarak yararlanılan bir iletişim metodudur. Bu bağlamda çiftçilerin internetten zirai ilaç kullanımı ile ilgili bilgi alma sıklıkları da araştırılmış ve %65,8 inin internetten neredeyse hiç bilgi almadıkları tespit edilmiştir. Bu bulgu araştırma bölgesinde internetin zirai ilaçlar konusunda pek yararlanılan bir bilgi kaynağı olmadığını göstermektedir. Diğer çiftçilerle görüşme ve fikir alışverişinde bulunma çiftçilerin sıkça kullandıkları bilgi kaynaklarından biridir. Araştırmanın bu konuya yönelik sorusundan alınan cevaplara göre çiftçilerin %54, oranında ayda birkaç kez ve %,5 oranında haftada birkaç kez zirai ilaçlar hakkında diğer çiftçilerden bilgi alış verişi yaptıkları anlaşılmıştır. Her ne kadar diğer çiftçileri bilgi kaynağı olarak kullanmak geleneksel bir yöntem olarak kabul edilse de, bu yöntemin birçok yeniliğin yayılmasına önemli katkılar sağladığı söylenebilir. Çiftçilerin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl/İlçe Müdürlüğünde görev yapan Ziraat Mühendisi, Veteriner Hekim, Teknisyen vb elemanlardan ve ziraat fakültesi elemanlarından zirai ilaç kullanımı hakkında bilgi alma durumları ilaçlama ile ilgili karar ve uygulamalarındaki bilinç düzeyine bir gösterge olarak kabul edilebilir. Çiftçilerin bu elemanlardan bilgi alması bilinçli tarım ve bilinçli ilaç kullanımı açısından önemlidir. Çizelge 3.8 deki verilerden çiftçilerin %54, sinin yılda birkaç kez tarım teşkilatındaki teknik elemanları zirai ilaç konu nda bilgi almak üzere 1619

7 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri ziyaret ettikleri görülmektedir. Diğer taraftan çiftçilerin %50,8 i ziraat fakültesi öğretim elemanlarıyla zirai ilaçlar konusunda yılda birkaç kez görüştüklerini, %45 inin ise neredeyse hiç görüşmediklerini belirtmiştir. Çiftçilerin herhangi bir tarımsal konuda konferans, toplantı, tarla gününe katılma sıklıklarına göre dağılımları incelenmiş ve%75 i yılda birkaç kez herhangi bir tarımsal konuda konferans, toplantı, tarla günü faaliyetlerine katıldığını belirtmiştir. %3 ü ise neredeyse hiç katılmadığını belirtmektedir. Genel olarak bakıldığında deneklerin çoğunluğu bu faaliyetlere katılmıştır. Bunun çiftçileri bilinçlendirmek için olumlu bir gelişme olduğu söylenebilir. Çünkü çiftçiler böyle faaliyetlerde gerek teorik gerekse uygulamaya dair görsel bilgilerle donatılmaktadır. Herhangi bir tarımsal faaliyetin nasıl daha bilinçli yapılacağını verimin ve kalitenin yükseleceğini çevreye duyarlılığın artacağını bu faaliyetlerde öğrenebilmektedir. Çizelge 3.8. Çiftçilerin Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri ve Ziraat Fakültesinden bilgi alma sıklığı İl/İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Ziraat Fakültesi Öğretim Elemanları Müdürlüğü Sayı Yüzde (%) Sayı Yüzde (%) Haftada Birkaç Kez 1 0,8 0 0 Ayda Birkaç Kez 16 13,3 5 4, Yılda Birkaç Kez 65 54, 18,3 Neredeyse Hiç 38 31, ,5 Toplam SONUÇ ve ÖNERİLER Araştırma bulgularına göre yörede bulunan çiftçilerin büyük çoğunluğu zirai ilaç kullanımının çevreye zarar verdiğini bilmektedir. Ancak çiftçiler birey olarak üzerlerine düşen görevleri gerektiği gibi yerine getirmediklerini belirtmiştir. Yörede yaşayan çiftçilerin danışmanlık hizmeti alıyor olması bilinçli üretim yapabilmesi için oldukça önemlidir. Çiftçilerin yaklaşık dörtte üçlük bölümü yakın geçmişte herhangi bir tarımsal yatırımda bulunmadığı belirlenmiştir. Tarımsal girdilerin gelire göre yüksek fiyatta olması çiftçilerin tarımsal faaliyetler için yatırım yapma olanağını kısıtlamaktadır. Yatırım yapamayan çiftçi yenilikleri uygulamalı olarak takip edemeyecek ve gelişmiş ülkelerdeki çiftçilerin elde ettiği verimlerden daha az verim elde edecektir. Çiftçiler genel olarak zirai ilaçların zehirli olduğunu ve çevreye zarar verdiğini bildiklerini ancak buna rağmen zirai ilaç kullanımında gerekli önlemleri alma konusunda pasif davrandıklarını belirtmiştir. Gerek ilaçlama esnasında gerekse ilaçlamadan sonra almaları gereken tedbirleri almayarak insan ve çevre sağlığına zarar veren çiftçiler, kullandıkları ilaç ambalajlarını ve ilaçlamadan sonra atık su ve ilaç kalıntılarını bilinçsizce doğaya attıklarını belirtmişlerdir. Maalesef çiftçilerin zirai ilaç kullanımını bilinçsiz gerçekleştirmesi sonucu ekolojik denge bozulmakta, insanlar ve diğer canlılar doğrudan ya da dolaylı olarak zarar görmektedir. Bu zararın önlenmesi için yöre çiftçisinin danışmanlığını yapan kişi ve kurumlara ayrı devlete ayrı görevler düşmektedir. Devlete düşen bazı görevleri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz: Çevreye zarar eşiği yüksek ilaçların kullanımı resmi kurumlar tarafından sıkı şekilde kontrol edilmeli asla taviz verilmemelidir. Tarımsal faaliyetlerinde zirai ilaç kullanan her çiftçiye danışmanlık edebilecek ziraat mühendisi ile çalışması için gerekli alt yapının oluşturulması sağlanmalıdır. Zirai ilaç kullanımının gerçekleştiği ülkemizde kamu spotları yapılmalı, uyarıcı afişler, bilinçlendirici broşürler dağıtılmalıdır. Yörede kimyasal mücadelenin yapılma nedenlerinden biri de çiftçilerin diğer mücadele yöntemleri hakkında yeterli bilgiye sahip olmamasıdır. Çiftçilerin tarımsal üretimde diğer mücadele yöntemlerine de yer vermeleri için demonstrasyon gibi görsel uygulamaların daha çok yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte çiftçi toplantıları ve örnek çiftçi seçimi daha sık yapılmalı, gerekirse çiftçileri eğitime ve yeniliklere özendirmek amacıyla ödüllü yarışmalara yer verilmeli ve çiftçilerin bu şekilde teşviki sağlanmalıdır. Dünya çapında kullanılan alternatif zirai mücadele yöntemlerinin (sürdürülebilir tarım, iyi tarım uygulamaları, dayanıklı çeşit, organik tarım vb.) ülkemizde gelişmesi için gerekli çalışmalar yapılmalı ve çiftçiler, bunları kullanmaya teşvik edilmelidir. Araştırma sonuçlarına göre çiftçilerin %38,3 ü 1-3 parçadan oluşan arazilerde üretim yaparken diğerleri daha fazla parçadan oluşan arazilerde üretim yapmaktadır. Parçalı arazide üretim ve ilaçlama yapmak daha zor ve masraflıdır. Bu nedenle yörede arazisi toplulaştırma çalışmalarının bir an önce gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Reçetesiz tarım ilacı satışı engellenmeli ve kullanılan ilaçların kayıt altına alınması konusu üzerinde durulmalıdır. 160

8 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun Çiftçilerin zirai ilaçların kullanımından sonra ilaç ambalajlarını çevreye bilinçsizce attıkları belirlenmiştir. Bu durum insan ve çevre sağlığını tehlikeye atmaktadır. Dolayısıyla bu atık ambalajların çiftçilerden geri toplanarak, özel yerlerde değerlendirilmesi ve bu konuda belediyenin gerekli çalışmaları yapması gerekmektedir. Yörede alet ekipman varlığının yeterli olmadığı belirlenmiştir. Çiftçilerin üretim, hasat ve ilaçlama için yeterli alet ekipmanının olmayışı toprak işleme, hasat ve ilaçlamanın zamanında yapılamamasına neden olmaktadır. Bu ekipmanların temini için ilgili kuruluşların (ziraat odası, kooperatifler, üretici birlikleri vb.) yardımcı olmaları gerekmektedir. Başka bir alternatif ise çiftçilerin kendi aralarında örgütlenip, birlik kurmaları sağlanmalıdır. Yörede görev yapan danışmana düşen görevler ise şöyle sıralanabilir: Danışmanlığını yaptığı çiftçilere gelişen teknoloji hakkında bilgiler vererek daha iyi tarım yapılabileceğini anlatması gereklidir. Çiftçilerine zirai ilaç kullanımı hakkında her türlü bilgilendirmeyi gerekli eğitim seminerleri düzenleyerek yapmalıdır. Çiftçilere, bilinçli zirai ilaç kullanımı ve uygulama koşulları hakkında bilgilendirme amaçlı broşür, liflet gibi materyallerin hazırlanıp dağıtımı yapılmalıdır. Çiftçilerle görüşme sıklığını gerekirse arttırıp çiftçinin kendi deneyimlerine göre yanlış uygulamalarda bulunmasına engel olunmalıdır. Tarım ilacı kullanan çiftçilerine son ilaçlama ile hasat arasındaki sürenin önemini vurgulamalı, hasada yaklaşmış ürünlerde tavsiye edeceği ilaçların hasat aralığı olmasına dikkat etmeli ve bu ilaçların sistemik olmamasına özen göstermelidir. Günümüz dünyasının ve ülkemizin hızla artan nüfusunun gıda ihtiyacının da paralel olarak artması sebebiyle bu ihtiyacın karşılanabilmesi için tarımın gelişmesi kaçınılmazdır. Zirai ilaç kullanımı gelişen tarımda da devam edecektir. Eğer kurallara uygun yapılırsa ilaçlama ile daha kaliteli ve fazla ürün elde edileceğinden zirai ilaçlar tarımın vazgeçilmezi olmaya devam edecektir. Fakat bilinçsiz kullanılan tarım ilacının faydadan çok zarara neden olacağının da altının çizilmesi gerekir. 6.KAYNAKLAR Alben, E., Boz, İ., Kahramanmaraş İli Türkoğlu İlçesi nde Çiftçilerin Zirai İlaçları Bilinçli Bir Şekild e Kullanmalarına Etki Eden Faktörler KSÜ Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Yüksek Lisans Tezi 013. Anonim,007a. ( SAGLIGINA_ETKILERI_0070.html ) [Ulaşım: 1 Temmuz 013]. Döken, M.T., Demirci, E. ve Zengin, H Fitopatoloji, Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 79, Ziraat Fakültesi Yayınları, Ders Kitapları Serisi, 58 s., Erzurum. RTÜKa. 01. (RTÜK Televizyon izleme eğilimleri araştırması 01). RTÜKb.01 (Televizyon izleme eğilimleri araştırması ). Tiryaki, O., Canhilal R., Horuz S Tarım ilaçları kullanımı ve riskleri, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimler i Enstitüsü Dergisi, 6 s. Uygun, N., Şekeroğlu, E Göksu Deltasında tarımsal gelişim ve doğa koruma. Uluslararası Göksu Deltası Çevresel Kalkınma Semineri Bildiri Metinleri. Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul. Yamane, T Temel örnekleme yöntemleri. İstanbul: Esen Gürbüzsel Literatür Yayıncılık. 161