BILDIRI KITABI. 8. ULUSLARARASI SiNAN SEMPOZYUMU. "FARKlN DALlK" AWARENESS NiSAN APRIL 2013

Transkript

1 8. ULUSLARARASI SiNAN SEMPOZYUMU B th INTERNA T/ONAL SYMPOSIUM ON SINAN NiSAN APRIL 2013 "FARKlN DALlK" AWARENESS Ttiıtiye Diyanet Vakfı İslam Araştımıalan Merkezi Kiltüphanesi Deın.No: BILDIRI KITABI Trakya Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Mim a rlık Bölümü EDiRNE 1 TÜRKiYE Trakya University, Faculty of Engineering & Architecture Department of Architecture EDIRNE 1 TURKEY http: /mimar/ik. trakya. edu. tr

2 T.C. TRAKYA ÜNiVERSiTESi MÜHENDiSLiK MiMARLIKFAKÜLTESi MiMARLIK BÖLÜMÜ Bütün hakları saklıdır Trakya Üniversitesi Bu eserin bir kısmı veya tamamı Trakya Üniversitesi Rektörlüğü'nün izni olmadan hiçbir şeki lde çoğaltılamaz, kopya edilemez. "VIII. ULUSLARARASI SiNAN SEMPOZYUMU BiLDiRi KiTABI" Sempozyum Baskanı 1 Chair Prof. Dr. Şaduman SAZAK (Turkey) Editörler 1 Editorial Board Esin BENiAN Semiha KART AL ISBN: 978~975~374~159~0 Trakya Üniversitesi Yayın No: 144 Trakya Üniversitesi Matbaası 200 adet basılmıştır. Kapak Tasarımı 1 Cover Design Esin BENiAN Semiha KART AL Özkan KOZALl Fotoğraf : Temel Tasarım 2 Atölyesi Öğrenci Ça lı şması

3 VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu Nisan 2013-EDİRNE Bth International Symposium on Architect Sinan 20. YÜZYILDA EDiRNE KALEiÇiNDEKi YAHUDi YERLEŞiMi VE DiNi MiMARi TH E JEWISH DISTRICT IN EDIRNE KALElCI IN 20 1 h. AND RELIGIOUS ARCHiTECTURE ÖZET H. Çiğdem ZAGRA\ H. Burcu ÖZGÜVEN 2 cigdemzagra@gmail.com., bozguven@hotmail.com. Trakya Üniversitesi, Müh. Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü 1 2 Bu çalışma ; 20. yüzyı lda Edirne Kaleiçinde bulunan Yahudi yerleşimini, Büyük Sinagogun mimari karakteri hakk ı nda ve Avrupadaki Sinagog örnekleri ile karş ılaşt ı rarak, Edirne'de yapılmış olan Büyük Sinagogun biçimlenişindeki esaslar hakkında genel bilgi vermek amaçlanmaktadır. Şehirsel yapı ve Büyük sinagogu anlatarak, yapısal miras yazıl ı ve görsel dökümanlar ile açıklanacaktır. Roma imparatorluğu zamanındaki Edirne'den yahudi varlığı hakkında çok az iz bulunurken Bizans dönemine ait daha fazla bilgi vardır. Ancak ilk modern Yahudi mahalleleri, Sefarad Yahudilerin (15. yüzyıla kadar ispanya ve portekiz'de yaşayan musevilere verilen ad) Ispanya ve Portekiz'den Osmanlı topraklarına 1492 y ıl ında göçleri ile kurulmuştur. Yaklaş ı k 400 yıl boyunca yahudi halkı bu çokuluslu topraklarda 13 mahallede yaşamıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru, şehirdeki Yahudi nüfusu 'in üzerine ç ı kmış ve Balkan savaşlarından sonra sık sık Balkanlar'dan göçler meydana gelmiştir. Bu göçler ile birlikte Yahudi nüfusu o zamanlar 'in üzerine çıkmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru şahit olanların aktardıklarına göre Yahudi topluluğunun 13 Sinagogu bulunuyordu. Ancak 1903'deki büyük yangından sonra bütün yerleşkeler en baştan tekrar yapıldı. Edirnede'ki neredeyse bütün yerleşkeler bu afetten etkilendi ve Yahudi kesimindeki evler ve anıtlar afetten sonra tekrar inşa edildi. Mevcut Yahudiler'in evleri ve Büyük Sinagog bunların ilk inşa edilenleriydi. 1905teki yangın tarihi şehir yapısın ı baştan şekillendirmişti. Avrupadaki o zamandan bugüne ayakta kalan en Büyük Sinagoglardan birisi olma özelliğini taşımaktadır. Bina klasik ana giriş kapısı ve simetrik yuvarlak kemerler gibi dönemin neo-klasik etkilerini üzerinde barındırmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2011'de Büyük Sinagog'un restorasyonu başlamıştır. Anahtar Sözcükler: Edirne'de Yahudi Tarihi, Edirne Büyük Sinagogu, Avrupa'da 20. y.y'da yap ılmış Sinagoglar ABSTRACT This paper aims to provide general information about the formatian of the Great Synagogue in Edirne, which was a key architectural element of the twentieth century Jewish Edirne community. The discussion is founded on a study of the synagogue's architectural characteristics, its urban form and main buildings as well as a comparison to its European counterparts of a similar era. This architectural heritage will be deseribed with written and visual documents through analyzing the urban texture and the Great Synagogue. While there is little information about the Jewish existence in Roman Edirne, there is relatively more information about this community during the Byzantine Empire. However, early modern Jewish neighborhoods in the city began with the emigration of Sephardic Jews (ie. the Jews that lived in Spain and Portugal until the 15th century) to the Ottoman lands in For nearly four hundred years the Jewish community has lived in thirteen neighborhood areas in this cosmopolitan city. In the Iate Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç., Özgüven, B. 363

4 VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu 8 1 h International Symposium on Architect Sinan Nisan 2013-EDİRNE l nineteenth century the Jewish population within the city exceeded 15,000 and after the Balkan Wars of , an increasingly frequent emigration occurred from the Balkans. At this time the Jewish population in Edirne increased to 28,000. According to testimonies given by eyewitnesses of Iate 19th century, the Jewish community had 13 synagogues. However, after the great fire of 1903 all these sites were rebuilt from ruins. This disaster struck the entire Edirne population, damaging a large number of sites and forcing the Jewish community to rebuild its homes and synagogues from scratch. The homes of current Jews and the Great Synagogues were among the first to be rebuilt. This great fire of 1903 reshaped the histerical face of the city completely. This synagogue is considered among the few large synagogues in Europe that has continued to exist from this time. The building has neo-classical features such as a classical portal and symmetrical round arches. The restoration facility of the building was recently initiated by the Turkish Office of Pious Foundations. Key words: The History of Jewish in Edirne, The Great Synagogue in Edirne, The Synagogues in 20 1 h in Europe 1. GiRiŞ Edirne kentinde, Kaleiçi Şölgesi her dönem önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Bölge içerisinde, günümüze kadar ulaşmış mimarlık tarihi açısından önem taşıyan mimari yapılar yer almaktadır. Bu yapılar arasında Edirne kentinin antik sur kalıntıları ve 20 y.y.'da yapılmış tarihi yapılar bulunmaktadır. Antik döneme ait surların büyük önem taşımasının yanında 20. y.y'da yaşayan azınlıklara ait sivil ve dini mimarlık örnekleri de tarihte önemli olaylara tanıklık etmiş, sosyal ve kültürel yapıyı tanımlayan, literatürde büyük önem taşıyan mimari eserlerdir. Azınlıkların bu bölgede yaşadıkları yerlerin belirlenmesinin, dini ve sivil mimari biçimienişin tespit edilmesinin, mimarlık tarihi ve kent kim l iği konusunda farkındağı arttıracağı düşünülmektedir. Bu çalışma içerisinde; o bölgede yaşayan yahudilere, 20. y. y.'ın başlarında yapılmış olan Büyük Sinagogun mimari karakterine yer verilecektir. Ayrıca Avrupa'da 19. y.y. sonu 20. y.y başında yapılmış Sinagoglarla karşılaştırma yapılacaktır. 2. EDiRNE'DE YAHUDi CEMAATi 2.1. Edirne'deki Yahudi Cemaatleri Osmanlı imparatorluğu Yahudil.eri için Edirne yüzyıllardan beri Tevrat eğitiminin verildiği bir ilim ve bilim merkezi oldu, birçok kuşak boyunca bilgeliğe ve bilgiye haiz Yahudi aydınları barındırdı. Edirne, Yahudi tarihi içinde, Selanik ve istanbul gibi büyük Yahudi yerleşim merkezleriyle aynı derece öneme haiz bir yerleşim merkeziydi. Yahudi nüfusu ile ilgili bazı yıllara ait kayıtlar incelendiğinde : 1519 senesi kişi, 1901 senesi kişi, senesi kişi, 1927 senesinde kişi, 1945 senesinde kişi, 1977 senesinde 72 kişi, 1998 senesinde 3 kişi olarak tespit edilmiştir. Edirne kentindeki yahudi nüfusu günümüz yıllarında neredeyse yok olmuştur. Sosyal ve siyasi nedenlerle yahudi aileler evlerini terk etmiştir. [1] 16.yydan başlayarak Edirne'de bulunan cemaatlerin sayısı 13 e kadar çıkar. Bu cemaatler geldikleri kentin ya da ülkenin adıyla anılırlar ve 20.yyın başındaki(1903) büyük yangına kadar her cemaatin, büyüklükleri ile orantılı sinagogları vardır. Bu cemaatler: 1.Gerona(ispanya) 2.Polya(italya) 3.Sicilya(italya) 4.Katalonya(ispanya) 5.Aragon(ispanya) 6.italya?.istanbul 8.Büyük Portukai(Portekiz) 9.Küçük Portakal( Portekiz) 1 O.Tolya(ispanya) 11.Aiman 12.Budin(Macaristan) 13.Mayorka(ispanya) [2] Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç, Özgiiven, B. 364

5 VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu Bt" International Symposium on Architect Sinan Nisan 2013-EDİRNE 2.2. Yahudilerin Kaleiçi Bölgesindeki Yerleşim Alanı Edirne'de 1903 tarihinde çıkan büyük yangın sonucunda, yahudilerin yaşadığı evler ve eski havralar yok olmuştur. [3] Edirne Valiliği arşivinde bulunan Cesar Raymond imzalı ve 1903 tarihli harita [4] Kaleiçinin yangın öncesi durumunu göstermektedir. Harita'da caddeler, yollar daha organik bir biçimlen i şe sahiptir. Yirminci yüzyılın başlarında Kaleiçinin tamamında ve Tunca kıyısında çarpık bir yapılaşmanın olduğu görülmektedir (Şeki l 1 ). Edirne Belediyesinde çal ı şan Mühendis Nazif Beyin yaptığ ı Kaleiçi imar planında, doğu-batı doğrultusunda uzanan üç ana yol esas alınarak bölge de ızgara planlı üç ana yerleşim oluşturulmuştur. Yangından sonra 1913 yılına ait haritada bu ızgara planlı yerleşim görülmektedir (Şeki l 2).[5] Cumhuriyet caddesinden Tunca nehrine kadar olan bölümün Yahudi nüfusa ayrıldığı, Cumhuriyet caddesi ile Balıkpazarı caddesi aras ı Ermeni nüfusa ve Balıkpazarı caddesi, Ortakapı caddesi ve sur dibi Sokağı olan Mumcular sokağına kadar olan alan da Rum nüfusa ayrılmıştır (Şekil 3).[6]... "... ~... -,.. i tl... ~~..... Qh - 'r Şekil Tarihli Edirne Harita -Gesar Raymond-[5] Şekil 2. Edirne Haritası [6] 3. EDiRNE SiNAGOGU - MUKADES BÜYÜK HAVRA (Kaal Kadoş ha Gadol) 3.1. Edirne Sinagog Kompleksinin Konumu ve Kompleks içerisinde Yer Alan Yapılar Edirne Büyük Merkez Sinagog binası büyük bir komplaks olarak 1907 yılında yapılmıştır. Edirne ili, Kaleiçi semti, Ollaver Bey Mahallesi, 18 ada, 4 parselde bulunan komplekste sinagog b i nası ile birlikte Orhaniye Caddesinde girilen Idari Bina ve müştemilat binası (Midraş b inası) vardır. Yak laşık 1,5 dönümlük arazi içinde yap ılmış olan kompleksin günümüzde restorasyon çalışmaları devam etmektedir. Büyük Sinagog b i nası, giriş yönü Maarif caddesine bakan ve yan bahçe duvarlarından (sağ, sol) ortalama 6 m. çekilerek güneybatı, kuzeydoğu yönüne dik gelecek şek i lde ön cephesi dikdörtgen kısa kenarı Maarif Caddesine paralel gelecek biçimde yerleştirilmiş olup 30m.x18m boyutlarında dikdörtgen formda belli akslarda demir putrellerle destekli karkas ( bazilikal an lay ı şta) bir binad ı r. Sol yanındaki Midraş ise 1 O m.x 1 O m ebatlarında kare Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç., Özgüven, B. 365

6 VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu Nisan 2013-EDİRNE 8 1 h International Symposium on Architect Sinan formda yığma bir binadır. Yapının girişinde 3 m. x 2 m. ebadında bir giriş saçağı mevcuttur. Bu yapının arka ve sağ duvarlarına bahçe duvarı yaslanmıştır. Sinagog ve müştemilat binası giriş saçağı arasında 1 O m. mesafe bulunur. Müştemilat binası önünde kuyu vardır. Sinagog binasının arka tarafında bulunan ve Orhaniye caddesinden girilen idari bina planı diğer yapılara göre hareketlidir. (Şekil 4) Arka cephesi düzdür, sadece giriş aksı doğrultusunda dışarıya doğru bir çıkma yapılmıştır. Yan ve ön cephelerine girinti ve çıkıntı verilerek, cephede hareketlilik sağlanmıştır. Yaklaşık 900 kişiyi ağırlayabilen Sinagogda 300 kişilik yer kadınlara ayrılırken kalan 600 kişilik yer erkeklere ayrılmıştır. France Depre bu Büyük sinagogun mimarıdır. Şekil 4- Sinagog Kompleksi Vaziyet Planı [7) 3.2. Sinagog Binası Mimari Özellikleri Sinagog Plan Özelliği Sinegog Bina'sının Maarif Caddesine bakan cephesi gırış cephesidir (Resim 1 ). Avlu ketundan 9 basamak ile giriş sahanlığ ın a çıkılır. Giriş sahanlığının döşemesi ermeni karosudur. Giriş sahanlığından sinagog içerisine 3 ahşap kapıdan girilir. Genişlik ve yükseklikleri aynıdır. Yapı çelik ve yığma karma bir sistemde yapılmıştır. Bina içerisinde uzun kenarda 5'er adet sütun, kısa kenarda 2 'şe r adet sütun konulmuştur. Sütunlarda 2 '1' profilin yan yana ankraj edilmiştir. Sütun aralarındaki ve sütun ile beden duvarları arasındaki kirişlerde '1' profildir. Sütun sisteminde tuğla sadece kaplama olarak kullanılmışt ır. Asıl taşıyıcı çeliktir. Kirişlerin üzeride ahşap kaplamalar ile kapat ılmış, ahşap kaplama altına da kalem işi tanzimler yapılmıştır (Resim 2). Yapının dış beden duvarları tuğladır. Sütunları beden duvarına bağlayan çelik kirişler duvara oturur. Kirişler üst ketlarında demir lamalarla birbirine bağlan m ı ştır. Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H. Ç, Özgüven, B. 366

7 Vni. Uluslararas ı Sinan Sempozyumu Nisan 2013-EDİRNE Btlı International Symposium on Architect Sinan Zemin kat sağ ve sol bölümlerde sütunlarla bölünen iki yan bölüm, ortada geniş bir mekandan oluşur. 3 nefli bazilikal plan niteliğindedir. Ana giriş kapılarının karşı aksında Musevilerin Kutsal kitabı Tevradın olduğu ve planda dışarıya doğru çıkma yapan kapılı bir niş bölümü vardır. Museviler bu bölümü Ehal Nişi olarak tanımlamaktadır. Kapı üzerinde üçgen alınlık vardır. Alınlığın sağ ve solunda oturtulduğu ikiz sütunlar bulunur. Sütunların üzerine konulduğu kaide bölümü yüksektir. Ehal nişi zemin katundan yüksektedir. Ehal nişinin önünde bir alan bulunmaktadır. Bu bölüme teva denmektedir. Birinci kat bölümü kadınlara ayrılmıştır. Museviler bu bölüme Azara demektedir. Azaraya giriş cephesinde yer alan iki kuleden çıkılmaktadır. Kule kapıları yandadır. Kuleler hemen hemen ayn ı ebattadır. Içten içe ortalama 3.25 m.x3.25m.' dir. Azara katı galeri olarak bırakılmışt ır. Böylelikle kadınlarında dua törenine kat ıl maları sağlanmıştır. Birinci kat döşemesi ahşap rabıtadır. Giriş bölümü üst döşemesi volta döşeme olarak yapılmıştır Sinagog Cephe Özelliği Giriş Cephesi (Güneybatı Cephesi), Maarif Caddesine bakan giriş cephesi sağ ve solda bulunan kuleleriyle etkileyici bir görünüme sahiptir. Kuleler arasında kalan giriş sahanlığının birinci kat döşemesini taşıyan daire planlı iki sütunu vardır. Kule beden duvarlarına dayanan köşe sütunları da bulunur. Sütunlar giriş kapı ara aksiarına getirilerek girişler anıtsal bir mimariye kavuşturulmuştur. Sütunlar taştır. Üst başlıkları karedir ve düzdür. Pabuçları merdiven basamakları üzerine oturmuştur ve profı ll idir. Bahçe katundan 9 basamak çık ı larak giriş sahanlığına u l aşılır. Alt katta ortalama 1.50 m. yüksekliğinde taş kaplama su basman vardır. Bu bölüm ile üzeri sıvalı tuğla duvar arasında taş silme yapılmıştır. Su basman bölümü yukardan aşağıya eğim yaparak iner. Kulelerde merdivene açılan yuvarlak kemerli pencereler vardır. Merdiven çıkış basamak yüksekliğine göre her biri farklı katlarda yer alır. Pencere kenarlarında profilli taş söve dönülmüştür. Yanlardaki söveler pencere formuna göre yukarda yarım daire olarak birleşir. Yanlarda kaidesi ve başlığı olan sütunlar yapılmışt ır. Bunlar üst söve kemer üzengisini taşıyormuş ifadesini verecek şekildedir. Cepheler tuğladır ve su basman kotuna kadar üzeri taş taklidi sıvadır. Kuleler merkez haç tonoz şekli ndedir ve çatı örtüsü arduazdır. Sol ve Sağ Yan Cepheler (Kuzeybatı- Güneydoğu Cepheleri), Sinagogun yan cephelerinde kadınların giriş l eri için aç ıl mış ana girişlerle ayn ı karakterde, fakat küçük kapı l ar yer alır. Her iki yan cephede yedi plasterle altı bölüme ayrılmış olup, her bir bölümde alt katta dikdörtgen kesitli, üst katta yuvarlak kemerli birer pencere vardır. Arka Cephede ( Kuzeydoğu Cephesi), Ehal n i şi öne çıkmakta, cephede hareket kazandırmaktadır (Resim 3). Ehal nişinin planda ve cephede yaptığı çıkma üzerinde yuvarlak bir pencere vardır. Bu pencerede cepheden öne doğru çıkma yapar. Ehal n işinin her iki yanında zemin ve birinci kat kotunda pencereler yer alır. Diğer cephelerde olduğu gibi alt ve üst kot pencereleri aynı hizadadır. Alt kot pencereleri dikdörtgen formda ve düz lentoludur. üst kot pencereleri üst bölümü yuvarlak formludur. Arka cephe beşik çat ı nın giz lendiği üçgen alın ile biter. Cephe subasman katuna kadar kesme taş taklidi sıva, daha üst kotu ise tuğla üzeri s ıv adır. 4. AVRUPA'DA 19. Y.Y. SONLARlNDA Y.Y. BAŞLARlNDA YAPlLMlŞ OLAN SiNAGOGLAR Avrupa'daki Yahudilerin özgürleşm eleriyle birlikte, Yahudiler, daha önce yasaklı oldukları girişim alanlarına girmeye başlamış ve artık sinagog yapmak için özel izinler gerekmediğinden sinagog mimarisi gelişmiştir. Avrupa'da 19. y.y. sonlarında ve 20. y.y. baş l arında önemli yahudi sinagogları yapılm ı ştır. [7] Edirne'de 1907 senesinde yapılmış olan Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H. Ç., Özgüven, B. 367

8 VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu Nisan 2013-EDİRNE Bth International Symposium on Architect Sinan Sinagogun öncesi ve yakın sonrasında Avrupa'da bulunan O yıllarında inşa edilmiş önemli Sinagoglardan, Avrupa'da o dönemki yahudi dini mimarisini irdelemek ve Edirne Sinagogu ile karşılaştırmak için örnekler verilmiştir Berlin Neue Sinagogu'nun, Edirne Sinagog Binasında olduğu gibi merdiven kuleleri bulunmaktadır. Kule üzerinde bulunan v.e çatıyı kesen orta aksta girişe yakın bölümde yer alan kubbelerde Fas mimarisindeki kubbe biçimlenişi görülmektedir. Pencere ve kapı kemerleri rönesans dönemine özgü yarım daire kemer formdadır (Resim 4-5). Edirne Sinagogu gibi bazilikal plan tipindedir, galeri katı bulunmaktadır. Ehal nişi cepheden öne çıkmış, ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir. Kule girişleri ön cephede, Edirne Sinagogunda ise yan cephelerdedir. Edirne Sinagogunda olduğu gibi cepheleri sıvalı değildir. Taş ve tuğla malzeme ile yapılmıştır. Resim 1 [8] Resim 3181 Resim4 [91 Resim 5191 Resim 6 [91 Resim 7 [9] Resim 8191 Resim 9191 Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H. Ç, Özgüven, B. 368

9 Vm. Uluslararas ı Sinan Sempozyumu Nisan EDİRNE!fh International Symposium on Architect Sinan Mullnergasse Sinagogu'nun merdiven kuleleri gotik üslupta ve giriş cephesi portali ana 3 kapıdan oluşmaktadır. iç mekanda bulunan kemerler ve cepheye yansıyan pencere kemerleri gotik üslupta sivri kemerlidir. Edirne Sinagogu'nun ise kule kubbeleri daha yuvarlak hatlı, pencereleri ise yarım daire kemerlidir. Merdiven kulelerine giriş kapıları ön cephede yer almaktadır. Galeri katı mevcuttur. Bazilikal bir plan tipi görülmektedir. Ehal nişi cepheden öne çıkmış, ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir (Resim 6-7). Avusturya, Viyana- Neu Deggergasse- 1903, Yapıda merdiven kuleleri gotik üslupta ve giriş cephesi portali ana 3 kapıdan o l uşmaktadır. Ön cephede bulunan üçgen al ı nlık sivridir. Merdiven kulelerine giriş kap ıl arı ön cephede yer almaktad ı r. Merdivene ç ı kış kap ı ları haricinde ön cephenin sağ ve sol kısmının sonlandığı yerlerde 2 adet daha kapı bulunmaktadır. Galeri katı mevcuttur (Resim 8). Avusturya, Viyana - Pazmaniten Tempel O, Yapıda merdiven kuleleri gotik üslupta ve giriş cephesi portali ana 3 kapıdan oluşmaktadır. Iç mekanda bulunan kemerler ve cepheye yans ıyan pencere kemerleri gotik slupta sivri kemerlidir. Merdiven kulelerine giriş kapı l arı ön cephede yer almaktadır. Galeri katı mevcuttur. Bazilikal bir plan tipi görülmektedir. Ehal nişi cepheden öne çıkmış, ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir (Resim 9). 5. SONUÇ Edirne, Kaleiçinde yaşayan Yahudilerin: 20. y.y.'dan bu güne, hızla azalan nüfuslarına rağmen, yaşadıkları bölgede, miras olarak bıraktıkları yapılarla, kentin mimari kimliğinde önemli bir rol aynadıkları tespit edilmiştir. Yahudi dini mimarlık örneklerinden olan Edirne Sinagog'unun Avrupadaki en iyi örneklerden biri olduğu ve bu yapının, yahudilerin 20. y.y.'da Avrupa'da yapmış oldukları sinagoglarla benzer plan, fonksiyon şeması ve cephe biçimlen i şi sahiptir. Yapılar aras ı nda üslup, malzeme ve konstrüksiyon farklılıkları tespit edilmiştir. Avrupa'da bulunan 20. y.y.'a ait Yahudi Sinagoglarının Edirne Sinagog'u ile bener özellikleri ve farklıkları incelendiğinde : Zemin kat ve kadınlara ayrı la n azara galeri katı olmak üzere 2 kattan oluşmaktadır. Ön cephelerde giriş kapıları vurg u lanmış, Roma Dönemine özgü portal n i teliğinde düzenlenmiştir. Antik dönemde tapınak l arda görülen a l ınl ı klar mevcuttur. Kapı l ar tam merkezde yer almaktadır. Cepheler simartik şekilde düzenlenmiştir. Cephe biçimlenişi benzerlik gösterir. Kadınların giriş kapıları ayrıdır. Bu kapılardan merdiven kulelerine ulaşılır ve galeri katına giriş sağlanır. Bazilikal plan tipindedirler. Edirne Sinagogu Avrupa'daki örneklerine göre daha sade bir biçimlenişe sahiptir. Avrupa Sinagogları daha çok gotik üslupta, Edirne Sinagog'u ise antik Roma ve Yunan izleri taşımaktadır. Avrupa'da bulunan Sinagoglar'da merdiven kulaleri ve alınlık l ar daha sivri ve yüksek, Edirne Sinagog'unda ise daha basıktır. Avrupa'daki öreklerde merdiven kulelerinin kubbeleri gotik üslup taşırken, Edirne Sinagog'nun kubbelerinde fas mimarisi gözlenmektedir. Avrupa'daki örneklerde cephelerde taş ve tuğla malzameli bir biçimieniş söz konusu iken Edirne Sinagog'unun cepheleri sıvalıd ı r. Avrupa'daki örneklerde taş işçilikleri daha ön plandadır. KAYNAKLAR (1] işli E.N., Koz M.S., Edirne : Serhattaki Payitaht, (Bali R.N.), Edirne Yahudileri Yapi Kredi Yayınları, 1998 Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç., Özgüven, B. 369

10 VIII. Ulus lararası S inan Sempozyumu Nisan EDİRNE ath International Symposium on Architect Sinan [2) Badi Efendi, Riyaz-i Belde-i Edirne, cilt 1, (Osmanlıcadan çeviren Kaz:acigil R., Edirne Valiliği Yayınları, 2000 [3] Yrd. Doç. Dr. Ratip Kazanc ı gil, Edirne Mahalleleri Tarihçesi , Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, istanbul1992 [4] Cezar Raymond, Edirne Valiliği, Edirne( Edirne Valiliği yayın organı}, sayı 13, 2013 (5] Rıfat Osman(çeviren Ratip Kazancıgil), Edirne Rehnuması, Türk Kütüphaneciler derneği Edirne şubesi yayını Edirne 1994 [6] Edirne Kaleiçi Koruma Amaç l ı imar Planının , Azınlıkların bölgelerde belirtildiği Harita [7] Herzl T., Siyonizm'in Kurucusu Theodor Herzl- Hatıralar, Boğaziçi Yayınları, 2002 (8] Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi [9) Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç, Özgüven, B. 370