RAPOR FORMATI Bilgisayarda 12 punto büyüklüğünde karakterler ile, tercihan "Times New Roman" stili kullanılarak yazılacak ve aşağıdaki kesimlerden (al

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU Çeşitli Baharat Tohumu (Rezene, Çemenotu) Yağlarının Sterol ve Yağ Asidi Bileşimi Prof.Dr. Ali BAYRAK Proje Numarası: HPD Başlama Tarihi: 01/05/2005 Bitiş Tarihi: 01/05/2006 Rapor Tarihi: 02/10/2006 Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara - " 2006 "

2 RAPOR FORMATI Bilgisayarda 12 punto büyüklüğünde karakterler ile, tercihan "Times New Roman" stili kullanılarak yazılacak ve aşağıdaki kesimlerden (alt kesimler de dahildir) oluşacaktır. I. Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri II. Amaç ve Kapsam III. Materyal ve Yöntem IV. Analiz ve Bulgular V. Sonuç ve Öneriler VI. Kaynaklar VII. Ekler a) Mali Bilanço ve Açıklamaları b) Makine ve Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar (BAP Demirbaş numaraları dahil ) c) Teknik ve Bilimsel Ayrıntılar (varsa Kesim III'de yer almayan analiz ayrıntıları) d) Sunumlar (bildiriler ve teknik raporlar) e) Yayınlar (hakemli bilimsel dergiler) ve tezler NOT :Verilen kesin rapor 2 nüsha olarak ciltsiz şekilde verilecek, kesin rapor Komisyon onayından sonra ciltlenerek bir kopyasının yer aldığı CD veya disket ile verilecektir.

3 ÇEŞİTLİ BAHARAT TOHUMU (Rezene, Çemenotu) YAĞLARININ STEROL VE YAĞ ASİDİ BİLEŞİMİ Özet: Rezene ve çemenotu gerek ülkemizde gerekse diğer birçok ülkede baharat olarak kullanılmaktadır. Gelişen teknoloji ile baharatlardan yeni ve ekonomik değeri yüksek ürünler elde edilebilmektedir. Bu çalışmada, rezene ve çemenotu yağları bir organik çözücü (hekzan) ile ekstrakte edilmiş ve bunların sterol ve yağ asiti bileşimleri ve oranları GK (Gaz kromatografi) ile belirlenmiştir. Rezene yağında petroselinik asit (% ), çemenotu yağında linoleik asit (% ) en çok bulunan yağ asitleridir. Rezene yağında başlıca sterol bileşenleri sırası ile β-sitosterol (% ) ve stigmasterol (% ) olup, çemenotu yağında ise β-sitosterol % olarak tespit edilmiştir. THE STEROL AND FATTY ACID COMPOSITION OF VARIOUS SPICES (Fennel, Fenugreek) SEEDS OILS Abstract: Fennel and fenugreek was used both Turkey and lots of countries in World as a spice. After developing technology, new and value products obtain from spices. In this respect, fennel and fenugreek seed oils are extracted with organic solvent (hexane) and then sterol and fatty acid composition and amount of them were determined with GC (Gas chromatography). The main fatty acid is petroselinic acid ( %) in fennel oils however linoleic acid ( %) is main fatty acid in fenugreek oils. The amount of major sterol compounds, β-sitosterol and stigmasterol were found % and % in fennel oils, respectively. The amount of β-sitosterol was determined % in fenugreek oils. 2. AMAÇ VE KAPSAM Gerek ülkemizde ve gerekse diğer birçok ülkede baharatlardan çeşitli yağlar elde edilmekte ve bu yağların özellikleri tam olarak bilinmemektedir. Bu çalışma ile, rezene ve çemenotu baharat tohumlarından elde edilen yağlarda bulunan sterol ve yağ asitleri ve bunların oranları belirlenmiş ve ayrıca saflıkları irdelenmiştir. 1

4 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Araştırmada kullanılan rezene ve çemenotu tohumları Ankara, Aydın, Bursa, Balıkesir ve Mersin illerindeki aktarlardan temin edilmiş ve analiz edilinceye kadar karanlık bir ortamda oda sıcaklığında muhafaza edilmiştir Yöntem Sabit yağ miktarı Porselen havanda ezilen ve 10 ± 0.5 g duyarlıkla tartılan tohumlar, selulozik kartuşlara yerleştirilmiş, üzeri pamukla kapatılarak Soxhlet aparatının ekstraktörüne yerleştirilmiştir. Önceden darası alınmış ağzı traşlı 250 ml lik balonlar ekstraktörle birleştirilmiştir. Ekstraktöre çözücü olarak, 1.5 sifon yapacak şekilde hekzan ilave edilmiş ve soğutucu kısmına bağlanmıştır. Balonda bulunan bir kısım çözücü kaynar kaynamaz ekstraktördeki çözücü sifon yapmaya başlanmış ve 4 saat süreyle ekstraksiyona bu şekilde devam edilmiştir. Soğutma işleminden sonra balondaki çözücü döner buharlaştırıcıda geri alınmış, etüvde kurutulmuş ve sabit kütleye gelinceye kadar desikatörde soğutulup tartıldıktan sonra yağ oranı kuru madde üzerinden % olarak hesaplanmıştır Yağ asitleri bileşimi analizi Tohum yağlarının yağ asitleri analizinde Anonymous (1990) da belirlenen yöntem kullanılmıştır. Bunun için örnekler esterleştirildikten sonra aşağıda çalışma koşullarında gaz kromatografisi cihazına enjekte edilmiş ve sonuçlar % metil esterleri olarak elde edilmiştir. Gaz kromatografisi : Thermo Quest Trace 2000 Detektör : FID (Flame Ionization Detector) Kolon : DB-23, (60 m, 0.25 mm iç çap, 0.25 µm film kalınlığı) Taşıyıcı gaz : He (1 ml/dakika) Split oranı : 1:80 Sıcaklıklar Enjeksiyon bloğu : 250 C Kolon : 185 C Detektör : 250 C Enjeksiyon miktarı : 0.8 µl 2

5 Sterol analizi Tohum yağlarının sterol analizinde Anonymous (2001) da açıklanan yöntem kullanılmıştır. Trimetilsilil çözeltisiyle türevleri hazırlanan örnekler, aşağıda çalışma koşulları verilen gaz kromatografisi cihazına enjekte edilmiş ve sonuçlar hem %, hem de kütle cinsinden, mg/100 kg yağ düzeyinde verilmiştir. Analizde internal standart olarak 5-kolesten-3β-ol kullanılmıştır. Aynı analizle eritrotiol ve uvaolunun toplam steroller içindeki oranı da belirlenmiş ve sonuçlar % olarak verilmiştir. Gaz kromatografisi : Thermo Quest Trace 2000 Detektör : FID (Flame Ionization Detector) Kolon : Fused Silica Kapillar kolon, HP-5, 30m x 0.32 mm ve 0.25 µm film kalınlığı Taşıyıcı gaz : He (1,5 ml/dk) Split oranı : 1:10 Sıcaklıklar Enjeksiyon bloğu : 280 C Kolon : 260 C Detektör : 290 C Enjeksiyon miktarı : 1µL 4. ANALİZ VE BULGULAR Piyasadan temin edilen rezene ve çemenotu tohumlarından yağ, çözgen olarak hekzan kullanılarak Soxhlet aparatı ile yapılmıştır. Bu aparatta yağ elde etmenin yanı sıra yağ verimi de % olarak hesaplanmıştır. Yağ verimleri 3 tekerrürlü olarak yapılmış ve sonuçlar bunların ortalaması olarak Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Rezene ve çemenotu tohumlarının yağ verimleri,(%) Materyal ismi Örnek alınan iller Yağ verimi Çemenotu Balıkesir 8.27 Aydın 7.01 Mersin 8.82 Bursa 7.58 Ankara

6 Çizelge 1 in devamı Materyal ismi Örnek alınan iller Yağ verimi Rezene Balıkesir Aydın Mersin Bursa Ankara Elde edilen yağlardan Anonymous 1990 da belirtildiği şekilde metil esterler hazırlanmış ve GK ya enjekte edilmiştir. Yağ asitleri, saf haldeki yağ asitleri standartları ile karşılaştırılmak suretiyle tanımlanmış ve sonuçlar 2 paralelin ortalaması ve % olarak Çizelge 2 de sunulmuştur. Çizelge 2. Çemenotu ve rezene tohum yağlarının yağ asiti bileşimleri, (%) * Çemenotu Karb. sayıları Balıkesir Aydın Mersin Bursa Ankara C12: C16: C18: C18: C18: C18: C20: C20:

7 Çizelge 2 nin devamı Rezene Karb. sayıları Balıkesir Aydın Mersin Bursa Ankara C11: C12: C14: C16: C18: C18:1 (n-9) C18:1 (n-12) C18: * Sonuçlar 2 paralelin ortalaması olup, hata payı % 10 nun altındadır. Tohum yağları, Anonymous (2001) de belirtilen yöntemdeki gibi trimetilsilil türevi hazırlanarak analiz yapılmış ve sonuçlar 2 paralelin ortalaması olarak hem % de hem de mg/100 kg yağ olarak Çizelge 3, 4, 6, 7 ve 8 de verilmiştir. Bunun yanında eritrodiol ve uvaol ün toplam steroller içindeki oranı % olarak Çizelge 5 ve 8 de verilmiştir. 5

8 Çizelge 3. Çemenotu örneklerinin sterol bileşimi, (%) Steroller Balıkesir Aydın Bursa Mersin Ankara Brassikasterol metilen kolesterol tanımsız Kampesterol Stigmasterol kampesterol β-sitosterol stigmastadienol stigmastenol Çizelge 4. Çemenotu örneklerinin sterol miktarı, (mg/100 g) Steroller Balıkesir Aydın Bursa Mersin Ankara Brassikasterol metilen kolesterol tanımsız Kampesterol Stigmasterol kampesterol β-sitosterol stigmastadienol stigmastenol TOPLAM

9 Çizelge 5. Çemenotu örneklerinin eritrodiol ve uvaol miktarı, (%) Balıkesir Aydın Bursa Mersin Ankara eritrodiol uvaol Eritrodiol+uvaol Çizelge 6. Rezene örneklerinin sterol bileşimi, (%) Steroller Balıkesir Aydın Bursa Mersin Ankara 24-metilen kolesterol tanımsız Kampesterol Stigmasterol kampesterol klerosterol β-sitosterol stigmastadienol stigmastenol Çizelge 7. Rezene örneklerinin sterol miktarı, (mg/100g) Steroller Balıkesir Aydın Bursa Mersin Ankara 24-metilen kolesterol tanımsız Kampesterol Stigmasterol kampesterol klerosterol β-sitosterol stigmastadienol stigmastenol TOPLAM

10 Çizelge 8.Rezene örneklerinin eritrodiol ve uvaol miktarı, (%) Balıkesir Aydın Bursa Mersin Ankara eritrodiol uvaol Eritrodiol+uvaol SONUÇ VE ÖNERİLER Sıvı ve katı yağların tamamına yakın bir kısmını, değişik zincir uzunluk ve yapısındaki yağ asitleri ile üç değerlikli bir alkol olan gliserin oluşturur ve bu yapıya trigliserit esterleri denir. Yağların karakterini büyük ölçüde yağ asitleri belirlemektedir (Kayahan 2003). Yağ asitleri bileşiminin bilinmesi, yağların tanımlanmasında ve tağşişinde kullanılan parametrelerden biridir. Steroller genelllikle ısıya dayanıklı, kokusuz ve tatsızdır. Bu sebeple yağ kalitesine çok etkili değildirler (Swern 1964). Fakat sterol bileşimi bitkisel yağların karakteristik özelliklerini ortaya koymaktadır. Bu nedenle yağlara diğer bitkisel yağların karıştırılıp karıştırılmadığında önemli ip uçları vermektedir. Umbelliferae familyasından Akdeniz orijinli olan rezenenin (Foeniculum vulgare Mill.) değişik alt tür ve varyeteleri sebze olarak kullanıldığı gibi, baharat ve tıbbi amaçlarla da kullanılmakta ve ülkemizde raziyane, rezane, meyana, Çumra anasonu gibi isimlerle tanınmaktadır (Akgül 1985). Rezene tohum yağının aromatizan ve antibakteriyel etkisi nedeniyle diş macunu, gargara, pastil, sabun, aerosol, cilt kremi gibi farmöstatik ve kozmetik ürünlerde kullanıldığı bildirilmektedir (Robbins ve Greenhalgh 1979). Rezene tohumu % arasında sabit yağ içerir (Akgül 1993). Salzer (1975) orijinleri farklı rezenelerde yağ asitlerinin ortalama olarak, % 4 palmitik asit, % 60 petroselinik asit, % 22 oleik asit, % 14 linoleik asit olduğunu belirtmiştir. Nasirullah ve ark. (1984) Hindistan da yetişen rezene tohumu yağının yağ asitlerini ortalama olarak, % 4.5 palmitik asit, % 1 stearik asit, % 78.9 petroselinik asit, % 2.8 oleik asit, %10.9 linoleik ve % 0.2 linolenik asit olarak tespit etmişlerdir. Bayrak ve Korkut (1995) tarafından yapılan başka bir çalışmada ise; rezene tohumu yağlarında Burdur, Gaziantep, Denizli örneklerinde sırasıyla palmitik asit % 3.19, 4.30, 2.90, petroselinik asit % 63.55, 79.6, 83.5, oleik asit % 18.75, 13.16, 13.35, linoleik asit % 12.9, 1.15, 0.26, linolenik asit % 2.41, 0.81, 0.25 olarak belirlenmiştir. Reiter ve ark. (1998a), rezene tohumunda verimi % arasında belirlemişlerdir. Yağ asiti bileşimi ise; ağırlıklı olarak petroselinik asitten (% % ) oluştuğu, bunu sırası ile 8

11 linoleik asit (% ), oleik asit (% ), palmitik asit (% ) ve eser miktarda cis-vaksenik asitin (% ) izlediği belirtilmektedir. Reiter ve ark. (1998b), rezene tohum yağında bulunan petroselinik asiti izole etmeye çalışmışlardır. Bu çalışmaya göre, petroselinik asit % 73.7, oleik asit % 4.8 ve eser miktarda cis- vaksenik asit (% 0.3) belirlenmişlerdir. Bu çalışmada rezene tohum yağında bulunan verim; % arasında olup, Akgül (1993) ve Reiter (1998a) in belirttiği değerler arasındadır bir değer bulunduğu anlaşılmaktadır. Rezene yağında en fazla petroselinik asit (% ), laurik asit (% ) yer alırken bunu sırası ile linoleik asit (% ), palmitik asit (% ), oleik asit (% ) ve diğer eser miktardaki bileşenler takip etmektedir. Petroselinik asit miktarı, Salzer (1975), Nasirullah ve ark. (1984), Bayrak ve Korkut (1995) ve Reiter ve ark. (1998a, b) belirttiği değerlerin oldukça altında bulunmuştur. Linoleik asit miktarı, Salzer (1975), Nasirullah ve ark. (1984), Bayrak ve Korkut (1995) ve Reiter ve ark. (1998a) nın belirttiği değerlerin altındadır. Palmitik asit, Salzer (1975), Nasirullah ve ark. (1984), Reiter ve ark. (1998a) ının bulgularının altında, Bayrak ve Korkut (1995) un belirttiği değerler arasında bulunmuştur. Oleik asit miktarı ise; Salzer (1975), Bayrak ve Korkut (1995) ve Reiter ve ark. (1998a, b) ının değerlerinin altında olup Nasirullah ve ark. (1984) ının belirttiği değer arasındadır. Leguminosae familyasından olan çemenotu (Trigonella foenum-graecum L.), çok çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Gıda sanayinde baharat, fırın ve et ürünleri, alkolsüz içecekler, şekerlemeler, çeşni ürünleri, dondurma, şurup, etler ve şekerli soslarda; bundan elde edilen ürünleri (ekstrakt, oleorezin) ise alkollü içecekler, şekerli kremalar ve turşularda kullanılır. Ekstraktlar ayrıca akçaağaç pekmezi, vanilya, meyankökü, rom, karamela ve peynir aromalarının bileşimine girer (Akgül 1993). Çemenotu, %7 10 arasında sabit yağ içerir. Bu sabit yağ bileşiminin %52 lik kısmı oleik asit, %40 lık kısmı linoleik asittir. Bunun yanı sıra %27 protein, azotlu bileşiklerden trigonellin (alkoloit, %0.36) ve kolin, fitin, müsilaj maddesi(%40-45), nikotinamit, sterol, flavonoit, lesitin, foenugrasin de içerir (Akgül 1993). Yapılan çalışmada çemenotu yağında verim % olarak belirlenmiştir. Ankara örneğinde % olarak belirlenen değer oldukça yüksektir. Yağ verimi sonuçları, Ankara örneği dışında Akgül (1993) ün yaptığı çalışma sonuçlarıyla uyuşmaktadır. 9

12 Yağ asitleri bileşimi açısından ele alındığında, çemenotu tohum yağında en fazla linoleik asit (% ), oleik asit (% ) ve linolenik asit (% ) belirlenmiştir. Oleik asit ve linoleik asit miktarı, Akgül (1993) ün belirttiği değerin oldukça altındadır. Bitki sterolleri veya fitosteroller, desmetilsteroller steroit alkoller grubuna girmekte ve bakteriler dışında tüm canlı organizmalarda bulunmaktadır (Casas ve ark. 2004). Bitki steroleri, yapısal olarak kolestrole benzeyen bileşikler grubudur (Wester 2000). Bu sterollerin en yaygın olanları sitosterol, stigmasterol ve kampestrol (4-desmetil steroller)dür. 4-metil steroller ve 4,4-dimetil steroller, birçok bitkisel kaynakta genellikle minör bileşenler olarak yer almaktadır. Sitosterol, bitkisel materyallerde başlıca bulunan sterol olmasına karşın bunun 22-dehidro analoğu olan stigmasterol, kampesterol, brassica- ve ler bazı bitki materyallerinde meydana gelmektedir (Piironen ve ark. 2000). Başlıca bitki sterolleri olan sitosterol ve kampestrol, kolestrole benzemekle beraber kolestrolden 24. C atomundaki yan zincirde sırası ile etil ve metil gruplarının yer alması ile ayrılmaktadır (Wester 2000). Bitkisel yağlar kendine özgü sterol bileşimine sahiptir. Kanola yağı, mg/kg düzeyinde Brassicasterol, zeytin yağı, mg/kg düzeyinde β-sitosterol ve mg/kg -5-, aspir ve ayçiçek yağları ise sırasıyla mg/kg, mg/kg düzeylerinde stigmastenol içermektedir (Aparicio ve Aparicio-Ruiz 2000). Bu çalışmada rezene yağlarında β-sitosterol ve stigmasterol başlıca sterol bileşenleri olup miktarları sırası ile % ve % arasında değişmektedir. Çemenotu yağlarında ise β-sitosterol % olarak tespit edilmiştir. Rezene ve çemenotu yağının sterol bileşimi üzerine karşılaştırılabilecek her hangi bir kaynağa ulaşılamamıştır. Petroselinik asitin özellikleri nedeniyle çeşitli alanlarda kullanılmak üzere 125 adet sentetik türevi üretilmiştir. Ancak petroselinik asitin sentetik olarak üretilmesinin oldukça pahalıya mal olması nedeniyle tohum baharatlarının sabit yağlarına ilgi artmıştır. Çünkü petroselinik asit yalnızca Umbelliferae familyasına ait tohum yağlarında ve bir de insanın saç kılında bulunmaktadır. Çalışmamız sonucunda rezene yağının petroselinik asitçe zengin olduğu belirlenmiştir. Bu veriler dikkate alınarak çeşitli sanayi kollarında rezene yağı petroselinik asit kaynağı olarak kullanılabilecektir. Çemenotunda ise en çok linoleik asit bulunmuştur. Linoleik asit omega olarak adlandırılan elzem yağ asitlerinden biridir yani vücut tarafından sentezlenmeyip dışarıdan alınması zorunludur. Bu nedenden dolayı çemenotu etlere aroma 10

13 verme yanın muhtemelen ortamdaki yağ asitleri bileşiminde doymuşluk oranını düşürüp doymamışlığı artırmakta ve et yağını zenginleştirdiği sanılmaktadır. Steroller açısından ele alındığında her iki tohum yağı da oldukça zengindir. Son yıllarda yapılan çalışmalar sterollerin sağlık üzerine birçok olumlu özellik gösterdiğini ispatlamaktadır. Hatta en önemli özelliklerinden biri olan kolestrolü düşürme etkisinden faydalanılarak çeşitli gıda ürünleri geliştirilmiştir. Sonuç olarak bu çalışmada yağlardaki etken yağ asitlerinin ve sterollerin izole edilebilmesi halinde sanayi için kaynak materyal oluşturabileceği gibi saflıklarıyla ilgili bilgiler de elde edilmiş olacaktır. 6. KAYNAKLAR Aparico, R. and Aparico-Ruiz, R Authentication of vegetable oils by chromatographic techniques. J. Chromatogr. A. 881: Akgül, A Rezene Uçucu Yağı Üzerinde Araştırmalar. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ürünleri Tek. Böl. Doktora Tezi, Erzurum (Yayınlanmamış). Akgül, A Baharat Bilimi ve Teknolojisi. Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları No: 15, Ankara. 451 s Anonymous, Official methods of analysis of the association of analytical chemists. Eleventh Ed., Wisconcin. 1015p. Anonymous Fatty acids in oil and fats. In: AOAC Official Methods of Analysis, 15th Edn, Vol.2, Helrich, K. Ed. Pp , Virginia. Anonymous Determination of the composition and content of sterols by capillary coloumn gas chromatography, international olive oil council, COI/T.20/DOC.no.10. Bayrak, A., Korkut, M. H Bazı Tohum Baharatların (Umbelliferae) Yağ Asidi Kompozisyonu ve Özellikle Petroselinik Asit Miktarları Üzerinde Araştırma-I. Standard. 398: Casas, J. S., Bueno, E. O., Garcia, A. M. M., Cano, M. M Sterol and erythrodiol+uvaol content of virgin olive oils from cultivars of Extremadura (Spain). Food Chemistry. 87: Kayahan, M Yağ Kimyası. ODTÜ Geliştirme Vakfı, Yayıncılık ve İletişim A.Ş. yayınları, 220 s. Nasirullah, A., Werner, G., Seher, A Fatty acid composition of lipids from edible parts and seeds of vegetables. Fette Seifen Anstrichmittel 86 (7):

14 Piironen, V., Lindsay, D. G., Miettinen, T. A., Toivo, J., Lampi, A-M Plant sterols: biosynthesis, biological function and their importance to human nutrition. J Sci Food Agric 80: Reiter B, Lechner M, Lorbeer E. 1998a. The fatty acid profiles including petroselinic and cis-vaccenic acid of different Umbelliferae seed oils. Fett/Lipid 100: Reiter B, Lechner M, Lorbeer E. 1998b. Determination of Petroselinic Acid in Umbelliferae Seed Oils by Automated Gas Chromatography. J. High Resol. Chromatogr. 21: Robbins, S. and Greenhalgh, P The Markets for Selected Umbelliferous Essential Oils. Tropical Products Institute, London. Salzer, J Uber Die Fetteseaurezusammensetzung Der Lipoide Einiger Gewürze. Fette- Seifen Anstrichmittel. 77: Swern, D Bailey s Industrial oil and fat products. 3rd Edn; 33-35, Interscience Publishers, New York Wester, I Cholestrol-lowering effect of plant sterols. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 102: EKLER 7.1. Mali Bilanço ve Açıklamaları: Proje için toplam bütçe 4.947,00 YTL olarak tahsis edilmiştir. Bunun Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları kısmına 3.766,00 YTL, Menkul Mal,Gayri maddi Hak Alımları,Bakım ve Onarım Giderleri kısmına ise 1.181,00 YTL ödenek konulmuştur. Toplam bütçeden sadece 2.414,28 YTL harcanmış olup geri kalan kısım kullanılamamıştır. Harcanan kısımdan 1, YTL Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları için, YTL ise Menkul Mal,Gayri maddi Hak Alımları,Bakım ve Onarım Giderleri için kullanılmıştır Makine ve Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar: Projeden satın alınan tekli balon ısıtıcı, Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi ayniyatına kaydedilmiş olup, bölümümüzde bilimsel çalışmalarda kullanılacaktır. 12