GeroFam Kavramı: Önümüzdeki Demografik Değişime Yönelik Bir Çözüm Önerisi

Transkript

1 GeroFam Kavramı: Önümüzdeki Demografik Değişime Yönelik Bir Çözüm Önerisi Prof. Dr. Hakan YAMANa, Yrd. Doç. Dr. Melahat AKDENİZa, Prof. Dr. Jürgen HOWEb Özet Dünya Sağlık Örgütü nün (DSÖ) verilerine göre tüm dünyada 60 yaş üzerinde 600 milyon kişi yaşamakta ve bu sayının 2025 yılında ikiye katlanması ve 2050 yılında 2 milyara ulaşması beklenmektedir. Tüm ülkelerde ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde nüfus içindeki oranları giderek artan bu yaşlı kişilerin sağlıklı, aktif, üretken ve bağımsız kalabilmelerine yardım etmek için birçok disiplin ve kurum işbirliği yapmalı önlemler almalı, politikalar geliştirilmeli ve sağlık sistemleri yaşlı kişilerin gereksinimlerine göre yeniden planlanmalıdır. Yaşlı bilimi anlamına gelen Gerontoloji, yaşlanma olaylarının biyolojik, sosyolojik, ekonomik ve çevresel bütün yönlerini bilimsel yöntemlerle inceleyen bir bilimdir. Geriyatri, sosyal gerontoloji, geropsikiyatri, biyogerontoloji, gerofarmakoloji, finansal gerontoloji, gerontolojik bakım, gerontolojik rehabilitasyon bakımı gibi pek çok pek alt alanı içerir. Aile hekimliği kendine özgü bir sağlık bakım felsefesi olan bir tıp disiplinidir. Aile Hekimleri yaş, cinsiyet ve rahatsızlık ayrımı yapmaksızın tıbbi bakım arayan her bireye kendi aile, toplum ve kültürleri bağlamında kapsamlı ve sürekli bakım sağlamadan sorumlu kişisel doktorlardır. Bu bağlamda yaşlı kişiler aile hekimlerinin sağlık bakımı verdiği önemli bir gruptur. Aile hekimleri yaşlı kişilerin sağlıklarını geliştirmeyi ve toplum içinde bağımsız ve onurlu bir yaşam sürmelerini sağlamayı görev kabul ederler. Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü yaşlı nüfusun giderek arttığına dikkat çekerek yaşlı kişilerin yaşam kalitelerini artırmak için gerekli önlemlerin kişiler yaşlanmadan önce başlatılması Yazinin geliş tarihi: Yazinin kabul tarihi: a b Akdeniz Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği AD, Antalya Carola Wilhelmina Teknik Universitesi, Psikoloji Enstitüsü, Geropsikoloji Bölümü, Braunschweig Almanya Sorumlu Yazarın Adresi: Prof. Dr. Hakan YAMAN Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD Antalya-TÜRKİYE Tel: Faks: hakanyaman@akdeniz.edu.tr GeroFam GeroFam2010; (Ocak1(1): ) s

2 2 Hakan Yaman, Melahat Akdeniz, Jürgen Howe için gerekli önlemlerin alınması çağrısında bulunmuştur. Aile Hekimliği ve Gerontoloji bilim dalları iş birliği yaparak Birleşmiş Milletler ve DSÖ nün çağrısına yanıt verebilir. Yapılan araştırmalar, yaşlanan toplumlarda bakıma muhtaç yaşlıların da çoğaldığını göstermektedir. Ülkemizde bu kişilerin bakımı genellikle aile üyelerince yapılmaktadır. Yaşlı kişilere bakım veren aile üyelerinin sağlığı da bakım yükünün ağırlığı nedeni ile ciddi risk altına girmektedir. Yaşlı kişilerin ve bu kişilere bakım veren aile üyelerinin bakımının en etkin şekilde yapılabilmesi sosyal ve aile yönelimli çok yönlü planlamalar gerektirmektedir. Yaşlı bakımı bir ekip yaklaşımı içinde sunulduğunda hem yaşlılar hem de aileler ve bakım verenler için çok daha kaliteli hizmet sunulması mümkündür. Aile hekimliği bu alanda çalışan tüm disiplinlerle ve özellikle gerontoloji ile işbirliği içinde olmalıdır. Her iki disiplin de toplumun sağlık ve refah düzeyini olumsuz etkileyen etmenlerin giderilmesi için çaba harcadıkça yolları her zaman kesişecektir. Aile hekimliğinin biyopsikososyal yaklaşımı ilke edinen bir disiplin oluşu, birincil bakım hizmetleri sunması, ilk temas noktası olması, ev ziyaretleri yapması gibi temel bazı özellikler kendisini toplum içerisinde yaşlı sağlığı bakımını vermede önemli bir aday haline sokmaktadır. GeroFam kavramı bu bağlamda demografi k değişime ilişkin engellerin ve sorunların aşılmasında önemli bir öngörünün ürünüdür. Anahtar Sözcükler: Aile Hekimliği, Gerontoloji, İnterdisipliner hasta bakımı, Bakım veren kişi, Yaşlı, Yaşlılık Giriş Sanayi devrimi sonrası hızla gelişen bilim ve teknoloji insanların yaşamını kolaylaştırmıştır. Tıp bilimi de bu gelişmeye paralel olarak ve bu gelişmenin ürünlerinden yararlanarak hastalıklarla savaşımda büyük başarılar kazanmıştır. Bu gelişmelerin sonucu olarak doğumdan beklenen yaşam süresi giderek artmıştır. Aynı zamanda kentleşmenin artışı da toplumun eğitim düzeyini hızla yükseltmiş ve sağlık hizmetlerine talebi artırmıştır. Alma-Ata konferansından sonra tüm dünyada birincil bakımın geliştirilmesi kişilerin sağlık hizmetlerine erişimini kolaylaştırmıştır. Sağlık alanındaki gelişmeler ölüm oranlarını azaltırken teknolojideki gelişmeler insan gücüne gereksinimi azaltmıştır. Aşırı çoğalmanın toplumların gelişmesini yavaşlatması, çoğalma ile paralel olarak artış göstermeyen kaynakların sınırlılığı nüfus artış hızının dengelenmesi gereğini ortaya çıkarmış ve doğum kontrol yöntemlerinin devreye girmesine neden olmuştur. Genç ölümlerin ve doğurganlık oranının azalması toplumların demografi k yapısını değiştirmeye başlamıştır. Artık hepimizin bildiği gibi dünya hızla yaşlanmaktadır. Tüm dünyada 2006 da 60 yaşın üzerindeki kişi sayısı 650 milyon iken, 2025 de bu sayının ikiye katlanarak 1.2 milyar olması beklenmekte; 2050 ye dek tüm dünyada 60 yaş üstü 2 milyar insanın olacağı öngörülmektedir (1). İkibin otuz yılına kadar yaklaşık olarak Kuzey Amerikalıların %20 si, Avrupalıların %24 ü ve Asyalıların %13 ü 65 yaşın üzerinde olacaktır (2). Yaşlanma sadece gelişmiş ülkelerin sorunu değildir. Yaşlı kişilerin %70 i düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır (3). Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler de aynı süreci yaşamaya başlamışlardır. Ülkemizinin OECD ülkeleri içinde en hızlı yaşlanan ülkeler arasında bulunduğu belirtilmektedir. Devlet Plan-

3 GeroFam Kavramı: Önümüzdeki Demografi k Değişime Yönelik Bir Çözüm Önerisi 3 lama Teşkilatı 2005 verilerine göre 65 yaş ve üzerindeki kişiler 6 milyon147 bindir. Bu sayının 2015 de 8 milyon 442 bin 700; 2025 de ise 12 milyon 55 bin 400 olacağı öngörülmektedir (2). Yaşlanma pek çok yönden toplumları ilgilendirmektedir. Yaşlı kişilerin artışı ile çalışan kişi sayısı oransal olarak azalacaktır. Yaşlı kişilerin sosyal ve sağlık bakım talepleri ise artacaktır. Yaşlanma tüm ülkelerin ekonomik gelişmelerini engelleyen bir durumun ortaya çıkmasına ve sağlık bakım hizmetlerinin ve sosyal hizmetlerin karşılanmasının giderek zorlaşmasına neden olacaktır. Eğer yaşlanan bu nüfus olabildiğince sağlıklı tutulabilirse, yaşlı dostu bir çevrede yaşamaları sağlanabilirse, yaşlı dostu sağlık bakım merkezlerinden hizmet almaları sağlanabilirse işlevsellikleri korunabilir ve yaşamlarının son yıllarına kadar toplumlarına katkıda bulunabilirler (3, 4). Bunun örnekleri gelişmiş ülkelerde görülmektedir. Genel nüfus içinde yaşlı kişilerin giderek arttığını fark eden gelişmiş ülkeler artan yaşlı nüfusun sorunlarına eğilmek zorunda kalmışlar ve yaşlanan toplumun yaşlanma ile ortaya çıkan ve artan gereksinimlerini (özellikle sağlık ve bakım gereksinimlerini) karşılayabilmek için çözüm aramaya ve araştırmalar yapmaya başlamışlardır. Bu araştırmaların en yoğun yapıldığı bilim dalları gerontoloji ve tıp bilimleridir. Gerontoloji, yaşlanmanın ve yaşlılığın bilimi anlamına gelmektedir (gero=yaşlı, loji=bilim). Daha geniş tanımı ile gerontoloji yaşlanma olaylarının biyolojik, sosyolojik, ekonomik ve çevresel bütün yönlerini bilimsel yöntemlerle inceleyen bir bilimdir. Yaşlanma multidisipliner bir alandır. Gerontoloji de multidisipliner bir bilim dalıdır. Yaşlanma ve yaşlılık olgusunu farklı alanları ile inceler. Gerontoloji şemsiyesi altında geriatri, sosyal gerontoloji, geropsikiyatri, biyogerontoloji, gerofarmakoloji, fi nansal gerontoloji, gerontolojik bakım, gerontolojik esenlendirme bakımı gibi pek çok pek alt alan yer almaktadır (5). Kuramsal çalışmaların yanı sıra gerontoloji aynı zamanda uygulamalı bir bilim koludur. Öncelikle yaşlı kişilerin yaşam koşullarını iyileştirmeyi hedef alır. Yeni teknolojik ve ekonomik gelişmeler, bu hedefe yaklaşabilmek açısından birçok olanak sunmaktadır (5, 6) Gerontoloji hangi alanlarla uğraşır? Kişilerde yaşlanma ile ortaya çıkan bedensel, ruhsal ve sosyal değişiklikleri araştırır. Yaşlanma sürecinin kendisini araştırır (biyogerontoloji). Normal yaşlanma ve yaşlanmayla ilişkili hastalıkların ara yüzlerini araştırır. Yaşlanan popülasyonun toplum üzerine yükünü, emeklilik, konaklama, yaşam ve sağlık ve bakım sigortalarının maliyetini içeren etkilerini araştırır (7). Aile hekimliği kendine özgü sağlık bakım felsefesi olan bir tıp disiplinidir. Dünya Aile Hekimleri Birliği Avrupa Kolu (WONCA- Europe) 2002 de Aile hekimliğini kendine özgü eğitim içeriği, araştırması, kanıt temeli ve klinik uygulaması olan akademik ve bilimsel bir disiplin ve birinci basamak yönelimli klinik bir uzmanlık olarak tanımlamıştır (8). Aile hekimleri yaş, cinsiyet ve rahatsızlık ayrımı yapmaksızın tıbbi bakım arayan her bireye kendi aile, toplum ve kültürleri bağlamında kapsamlı ve sürekli bakım sağlamadan sorumlu kişisel doktorlardır. Bu bağlamda yaşlı kişiler aile hekimlerinin sağlık bakımı verdiği önemli bir gruptur. Aile hekimleri yaşlı kişilerin sağlıklarını geliştirmeyi ve toplum içinde bağımsız ve onurlu bir yaşam sürmelerini sağlamayı görev kabul ederler. Her zaman hastalarının özerkliğine saygı duyarlar, topluma karşı mesleksel sorumluluk taşırlar. Rahatsızlıklarının yönetimini hastalarıyla görüşürken, yineleyen temaslarla oluşan bilgi birikimini ve güveni kullanarak fi ziksel, ruhsal, toplumsal, kültürel ve varoluşsal et-

4 4 Hakan Yaman, Melahat Akdeniz, Jürgen Howe kenleri birlikte değerlendirirler. Aile hekimleri mesleksel görevlerini, sağlığı geliştirerek, hastalıkları önleyerek, sağaltım, bakım ya da rahatsızlıklarda hafi fl eme sağlayarak yerine getirirler. Bunu, sağlık gereksinimlerine ve hizmet sundukları toplumun var olan kaynaklarına göre ve gerektiğinde bu hizmetlere ulaşmada hastalara yardımcı olarak ya doğrudan kendileri ya da diğer meslek çalışanlarının hizmetleri aracılığıyla gerçekleştirirler (8). Aile hekimliğinin 6 çekirdek yeterlik alanı vardır (8, 9): 1. Birincil bakımın yönetimi 2. Kişi merkezli bakım 3. Özgün sorun çözme becerileri 4. Kapsamlı bakım 5. Toplum yönelimli olma 6. Bütüncül yaklaşım Bu çekirdek yeterlikler aile hekimlerinin yaşlılar dahil sağlık bakımı arayan kişilerin kolayca ulaşabilecekleri ve bakım alabilecekleri en uygun konumda olmalarını sağlar. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve WONCA aile hekimlerinin öncelikli hizmet alanı olan birincil bakımın dört temel özelliğini vurgular: Her yeni gereksinim için ilk erişim noktası olma Uzun süreli kişi odaklı (hastalık değil) bakıma odaklanma Pek çok sağlık gereksinimi için kapsamlı bakım sunma Bakımın koordinasyonunu yapma Bu dört temel özellik dünyada birçok birincil sağlık bakımı kurumlarının yaşlı bakım programlarının da temelini oluşturur (10). Yaşlı kişilerin sağlık bakımı arama davranışları erişim, transport, sağlık merkezinin yaşlı dostu olması, kendisini tanıyan, sağlık sorunlarını bilen ve gereksindiği hizmetleri koordine edecek bir hekiminin olmasından olumlu yönde etkilenmektedir (4). Sorunlar kronikleşmeden yardım arama davranışı artmaktadır. Yaşlı dostu bir sağlık merkezi ve hekim pek çok sağlık sorunu olan yaşlıların tedavilerine uyumlarını da artırmakta ve daha uzun süre etkin kalmalarını sağlamaktadır. Yaşlanma patolojik bir durum değil tüm canlıların yaşamındaki fi zyolojik bir süreçtir. İnsan yaşamının tüm süreçleri gibi bu sürecin de çok iyi bilinmesi ve yönetilmesi, sağlığın korunması ve geliştirilmesi için temeldir. Fizik, ekonomik ve toplumsal çevre, kişilik özellikleri ve davranışlar, sağlık hizmetlerine erişim gibi yaşlanma sürecini etkileyen pek çok etmenin sağlıklı bir yaşam için olumlu yönde değiştirilmesi bireylerin sahip oldukları sağlık birikimlerini olabildiğince korumaya yardımcı olacaktır (4). WONCA, Aile hekimliğinin tanımında yaşam döngüsü yaklaşımına da vurgu yapar. Bakımın sürekliliği kavramı içinde kişisel bakımın döllenme öncesi dönemle başlatılmasını ve ölüm sonrası yas döneminin sonuna kadar sürdürülmesini önerir. Bu öneri demografi k değişim ve gelişmelerin farkında olarak Birleşmiş Milletlerin 2002 yılında Madrid te ilan ettiği Aktif Yaşlanma Çerçeve programı (Active Aging Framework =AAF) ile örtüşmektedir (11). Bu program Aktif Yaşlanma politikasının özünü oluşturmaktadır ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından, yaşlı kişilerin

5 GeroFam Kavramı: Önümüzdeki Demografi k Değişime Yönelik Bir Çözüm Önerisi 5 yaşam kalitelerini artırmak için gerekli önlemlerin kişiler yaşlanmadan önce başlatılması konusundaki çağrısıdır. Bu çağrının karşılığı aile hekimliğinin temel ilkelerinden olan kapsamlı ve sürekli bakımla, doğum öncesi dönemden başlayan ve ömür boyu süren etkin yaşlanma yaklaşımı ile karşılanabilir (11). Aile Hekimliği ve Gerontoloji bilim dalları iş birliği yaparak Birleşmiş Milletler ve DSÖ nün çağrısını en etkin bir biçimde karşılamak için birlikte çalışabilir ve yaşlanan nüfusa daha iyi hizmet sunabilirler. Bu yazımızda Gerofam kavramı altında bu iş birliğinin gerekliliği ve bu işbirliğinden sağlanacak yararlar tartışılacaktır. Türkiye nin Yaşlılık Durumu Türkiye de de pek çok kanıtı bulunan demografi k yaşlanma yeterince tartışılmamaktadır. Oysa yaşlanma endüstri ülkelerinin gelecekle ilgili en büyük kaygılarının başında gelmektedir. Bu yüzden demografi k gelişmeleri uzun süreden beri dikkatle izlemektedirler. Almanya örneğinden hareket ederek dünya çapındaki demografi k değişimlere bakıldığında Türkiye yi bekleyen gelecek kısmen algılanabilir. Almanya nın nüfusu 2050 ye kadar azalacaktır. Azalacak olanlar arasında 0-19 yaş grubu ve yaş grubu bulunmaktadır. Bunun iki anlamı vardır: Doğumların azalmaya devam etmesi ve üretime katılan insanların azalması. Buna karşın yaşı 80 ve üzerindekiler çok büyük bir hızla artacaklardır (11). Türkiye de demografi k yaşlanma hızı çok yüksek ülkeler arasında yer almaktadır. Yaşı 60 ve üzerindekiler 1960 tan bu yana %57, yaşı 80 ve üzerindekiler %266 oranında artmıştır. Türkiye yi, toplumları yaşlı olan ülkelerden ayıran en önemli özellik nüfusunun artmaya devam etmesidir. Bu nedenle yakın gelecekte hem daha fazla insanın yaşadığı, hem de yaşlıların iki misli çoğaldığı bir ülke olacaktır li yıllarda nüfus 100 milyona yaklaşacak ve bunun minimum %15 ni yaşlılar meydana getirecektir (13). Bugün Türkiye de 7 milyon civarında yaşı 60 ve üzerinde insan yaşamaktadır ve bu sayının yıl içinde milyona ulaşması beklenmektedir (13). Bunun toplum sağlığı ve aile hekimliği açısından doğurduğu sonuçların dikkate alınması gerekmektedir. Yaşlıların çoğalmasına yol açan başlıca neden yaşam süresinde meydana gelen uzamadır. Henüz kanıtlanmış olmasa da uzmanlar, insanın yaşam kapasitesinin 120 yıl olduğunu tahmin etmektedirler. Bu yaşam süresinin daha da artacağı anlamına gelmektedir. Artan yaşam süresinden kaynaklanan sosyal, psikolojik ve tıbbi sorunların mutlaka kontrol altına alınması gerekmektedir. Bunun öncellikle Gerontoloji ile olan bağlantılarına dikkat çekilmektedir. Gerontoloji, disiplinler arası özellikleriyle, çağımızın en önemli iki kavramı olarak kabul edilen yaşlanma ve yaşlılığı farklı perspektifl erden ele alarak, sosyal politikalara da yön gösteren bir bilim olarak önemsenmektedir. Şimdiye kadar yapılan araştırmalar, yaşlanan toplumlarda bakıma muhtaç yaşlıların da çoğaldığını göstermektedir (10). Dolayısıyla önümüzdeki dönemlerde, yaşlı hastaların sayısında artış beklenmektedir ve yaşlıların bakımı ve bu bakımı kimin vereceği sorusu önem taşıyacaktır. Günümüzde yaşlıların bakımı açısından pek çok alternatif olmasına rağmen çoğu yaşlı aile üyelerinden bakım almaktadır. Endüstri ülkelerinde daha fazla olanak sunulduğu halde bu ülkelerde bile yaşlıların %90 ı (14), Türkiye de ise neredeyse %100 ü aileleri tarafından bakılmaktadır (13).

6 6 Hakan Yaman, Melahat Akdeniz, Jürgen Howe Yaşlıların evde bakımı genellikle yaşlının kızı, gelini veya eşi olan kadınlar tarafından yapılmaktadır. Bakıcı konumundaki yaşlı kadınların birçoğunun kendi sağlık sorunları da vardır ve yardıma muhtaçtırlar. Ülkemizde yapılan çalışmalarda da yaşlıların çoğuna kızları ve gelinleri bakmaktadır (6) Giderek yaşlanan toplumlarda bu durum belirgin şekilde değişmektedir. Yaşlıların çoğu eşleri tarafından bakılmaktadır. Kızı, gelini ve oğlu ikinci sırada gelirken, üçüncü sırada diğer akrabalar ve komşular gelmektedir. Benzer gelişmelerin ortaya çıkma ihtimali Türkiye de artmaktadır. Bu yüzden ülkemizin sağlığı koruma konusunda uluslar arası modelleri daha fazla dikkate almasında büyük yarar vardır. Eşlerin eşlerinin bakımını yaptığı durumlarda öncelikle ortaya çıkan sorun bakıma muhtaçlık probleminin ortaya çıkmasından önceki yaşam dönemlerinde eşler arasında yaşanan çatışmaların gündeme gelmesidir, Bakımları zorlaştıran, hem bakılan hem de bakıcı açısından sosyal ve psikolojik sorunlar yaratan bu duruma karşı önlem alınmadığı takdirde, bakılan yaşlının sağlık durumu hızla bozulurken, onun bakımını yapan eşin sağlığı da bozulmaktadır (15, 16). Eşlerden birinin bakıma muhtaç hale gelmesiyle birlikte çiftin gelecek planları alt üst olmaktadır. Gelecekten umudun kesilmesi aile yaşamının bozulması ve sağlığın risk altına girmesi gibi çok yönlü sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle yaşlılara sağlık bakımı sunarken onlara bakım veren kişiler, özellikle eşleri, dikkate alınmak zorundadır. Türkiye de yaşı arasındaki bireylerin %27 sinin kronik hasta veya engelli olduğu (17) ve yaş yükseldikçe bu oranın daha da arttığı dikkate alındığında, eşine bakan yaşlılar arasında kendisi hasta olanların sayısının da çok yüksek olduğu varsayılabilir. Yaşlı aile üyelerine bakan bakıcılarla yapılan çalışmalarda bu kişilerin bakıcı olmayan aynı yaştaki kişilerle karşılaştırıldığında hastalık ve ölüm riskinin daha yüksek olduğu görülmüştür (15, 16). Kuşaklararası Bakım Kuşaklararası yardımlaşma ilkesine dayanan kuşaklararası bakımda da sorunlar ortaya çıkmaktadır. Birbirini tanıyan farklı kuşaklar, daha önceki rollerinde değişime uğramaktadırlar. Genç ve orta yaşlı bakıcılar, daha önce yaşlının çocuğu veya gelini iken, bakıma muhtaçlık ortaya çıkınca roller değişmektedir. Küçükken ebeveyni tarafından bakılan çocuktan, ebeveynine bakan bir yetişkin meydana gelmektedir. Rollerin tersyüz olmasından çeşitli çatışmalar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca eş bakımında olduğu gibi ebeveyn çocuk arasında geçmişte yaşanan sorunlar bakımı olumsuz etkilemektedir. Bakım veren çocukları baskı altına alan bu tür çatışmalar, onların da sağlık durumlarının bozulmasına neden olmaktadır (15). Gerontolojik araştırmalar, ailedeki bu rol değişiminin sosyal, psikolojik, ekonomik, tıbbi, psikiyatrik olmak üzere çok boyutlu sorunlar yarattığını göstermiştir (16). Ebeveyn-Çocuk ilişkisi kapsamında yürütülen bakımlarda, eğer sorunlar katlanılamaz hale gelirse, ilişkiler kopmaktadır. Böyle bir durumda genellikle yaşlının bakımı tehlikeye girmekte ve yaşamsal riskler çoğalmaktadır (15, 16). Aile Hekiminin Yaşlı Bakımında Dikkate Alması Gereken Durumlar Demografi k değişim aile hekimlerinin bakım verdiği popülasyonu da etkileyecektir. Kendisine bağlı nüfus içinde yaşlı kişilerin oranı artacaktır. Aile tarafından bakılan yaşlıların çoğalacağı da

7 GeroFam Kavramı: Önümüzdeki Demografi k Değişime Yönelik Bir Çözüm Önerisi 7 dikkate alınınca, aile hekimleri yaşlanma ve yaşlılıkla bağlantılı durumlarla giderek daha fazla karşılaşacaktır. Aile hekimleri için yaşlı bakımında en önemli konular normal yaşlanma ile hastalığa bağlı bulguları ayırt edilmesi ve hastalıkların yönetiminin planlanması ile yaşlıya bakım veren aile üyelerinin sağlığını korumaktır. Yaşlı için yapılan kapsamlı geriyatrik değerlendirme enstrümanları ve bakım verenin değerlendirilmesi enstrümanları yol göstericidir (18). Yaşlı bakımının en önemli konularından bir diğeri yaşlı ve ailesindeki aile içi dinamiklerin değerlendirilmesidir. Aile hekimleri sürekli ve bütüncül yaklaşım ve aile yönelimli bakım sunma bağlamında yaşlı üyeleri olan aileleri değerlendirirler. Yaşlısına bakan bireylerin durumları, bakılan yaşlılar tarafından aile içinde yaratılan baskılar, bakıcı ve bakılan arasındaki ilişkiler, bakımlarda ortaya çıkma olasılığı bulunan şiddet ve kötüye kullanım, bakıcı konumundaki çiftlerin sosyal izolasyona uğrama riskleri dikkatle değerlendirilir. Aile hekimleri yaşam döngüsü yaklaşımı içinde hastanın ve aile üyelerinin sağlık bakımında ve işlevselliklerinin değerlendirilmesinde ve korunmasında etkili bir role sahiptirler. Aileler için destekleyicilik, savunuculuk, danışmanlık yaparlar. Aile yönelimli bakım bağlamında bakıcıların bedensel ve ruhsal sağlığının korunmasının, yaşlıların sağlığını korunması ve geliştirilmesinde etkileri olduğunun bilinciyle kendi hastası olmasa bile aile bakıcılarına da bakım sunarlar. Yaşlı kişilerin bakımında aile hekimlerinin pek çok etkin rolleri vardır: Bakım veren kişiler için önemli bir destekleyici, danışman ve rehberdirler. Yalnız yaşayan yaşlılar için hekim ziyareti sosyal bir ilişki olarak algılanır. Hekim, yaşamak için yaşam çizgisi gibi savunucu ve rehberdir Hekim yaşlı ve geniş ailesi için sağlık hizmeti sağlayan sağlık personelidir. Bakım verenler için bedensel ve ruhsal sağlığın korunması ve geliştirilmesinde kaynaktır. Çizelge 1 Yaşlı hastalar ve ailelerinin bakımında aile hekimlerinin rolleri Hastalara ve ailelerine sağlık sisteminin karmaşıklığı içinde rehberlik yapmak Hastanın bakımını çok disiplinli ekipler, mesleki danışmanlar, toplum temsilcileri, aile ve destek ağlarını kullanarak koordine etmek Hasta ve aile üyeleri için özellikle özerkliği korumada ve tıbbi bakıma ilişkin karar verme sürecinde yardımcı olmak, savunuculuk yapmak Hasta ve aileye tanı testleri ve tedavileri, yaşama döndürme durumları ya da düzenlemelerin değiştirilmesi konularında karar vermede rehberlik yapmak Aile bakıcıları ile iş birliği yaparak yaşlı kişinin bakımını düzenlemek, bakıcıların yetkinliğini artırmak Hasta ve aile bakıcılarını özellikle bakım çok efor gerektirdiği zamanlarda desteklemek Hasta ve bakım verenler için destek kaynaklarını araştırmak ve değerlendirmek Huzurevine yerleşme konusunda yaşlı hasta ve ailesi ile görüşme yapmak ve yerleştirme gereksinimini değerlendirme Kaynak: McDaniel SH, Campbell TL, Hepworth J, Lorenz A: Beklenen kayıp, yaşlı hastanın sağlık bakımı ve bakım veren ailesi. Aile Yönelimli Birincil Bakım. Çeviri Editörü: Yaman H. İstanbul: Yüce Yayınevi s:

8 8 Hakan Yaman, Melahat Akdeniz, Jürgen Howe Çizelge 2 Aile hekimlerinin yaşlılara bakım sunarken dikkate alması gereken konular Bakıcıların bedensel ve ruhsal sağlığı Bakılan kişinin yarattığı baskılar Bakım veren ve bakım alan arasındaki ilişki Şiddet Bakıcı çiftlerin izolasyonu Kaynak: McDaniel SH, Campbell TL, Hepworth J, Lorenz A: Beklenen kayıp, yaşlı hastanın sağlık bakımı ve bakım veren ailesi. Aile Yönelimli Birincil Bakım. Çeviri Editörü: Yaman H. İstanbul: Yüce Yayınevi s: Bu nedenle aile hekimlerinin yaşlanmanın sadece sağlık boyutu ile ilgili değil ailesel ve sosyal tüm boyutları ile ilgili bilgi sahibi olması gerekir. Çizelge 1 Yaşlı hastalar ve ailelerinin bakımında aile hekimlerinin rollerini özetlemektedir (15). Yaşlı bakımı bir ekip yaklaşımı içinde sunulduğunda hem yaşlılar hem de aileler ve bakım verenler için çok daha kaliteli hizmet sunulması mümkündür. Bu amaçla Gerontoloji ve Aile hekimliği disiplinleri arasında iş birliğinin başlatılması önemlidir. Yaşlılıkta Sağlık Sorunları Yaş ilerledikçe pek çok kronik hastalık ortaya çıkmaktadır. Ayni anda birden fazla kronik hastalığı olmak (multimorbidite) yaşlılığın tipik özelliklerinden biridir. 65yaş üstü kişilerin %90 nda genellikle bir; %35 inde iki; %23 ünde üç; %14 ünde dört veya daha fazla kronik hastalık bir arada bulunmaktadır (16). 100 yaşındaki yaşlılarda genellikle minimum 10 veya daha çok kronik hastalığın bulunduğu pek çok araştırma ile saptanmıştır (16). Bu durumun nedeni bireyin yaşından çok önlenebilir risk etmenlerinin (18) yönetiminde yetersizliktir. Örneğin, eşinin bakımını yapan bir yaşlının aşırı bedensel ve psikolojik yorgunluğu önlenebilir risk faktörlerinden sadece biridir. Sağlık açısından risk faktörleri, yaşlılıkta ortaya çıkmamaktadırlar. Aksine yaşam boyunca mevcut olan bu faktörlerin, zamanla sağlığı bozan etkileri çoğalarak, yaşlılıkta sonuçları belirgin hale gelmektedir. Aile hekimleri sağlığı bozan risk etmenlerini göz önüne almalıdır. Periyodik sağlık muayenesi kapsamında yapılacak ayrıntılı geriyatrik değerlendirme ile yaşlı kişinin sağlık riski etmenleri değerlendirilir. Hasta merkezli yaklaşım sunan ve bakımın odağına hastalığı değil hastayı alan aile hekimlerinin bakım sağlamada birincil amaçları sağlığın korunması ve geliştirilmesidir. Kronik hastalıkları erken evrede yakalamak için tarama testleri, infeksiyonlara karşı aşılama, bedensel etkinlik, sağlıklı beslenme ve sigara ve alkol tüketiminin bırakılması gibi sağlıklı yaşam biçimler için danışmanlık ve destek verilmesi yanında yaşlının yaşadığı ortamların değerlendirilerek düşme riskini en aza indirecek güvenli yaşam alanlarının düzenlenmesi ile yaşam süresinin uzamasından dolayı yaşlılıkta ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının etkili ve zamanında girişimlerle önlenmesi ya da çözümlenmesi mümkündür ya da yaşamın

9 GeroFam Kavramı: Önümüzdeki Demografi k Değişime Yönelik Bir Çözüm Önerisi 9 geç dönemlerine kadar ertelenmesi sağlanabilir (18). Aile hekimleri de değerlendirme sonrası uygun girişimlerle yaşlıların yaşamın geç dönemlerine kadar etkin ve bağımsız kalabilmelerini sağlamaya çalışırlar. Bakıma Muhtaçlık Bedensel hastalıklar, örneğin artrozlar, bedensel fonksiyonların kayba uğramasında risk faktörleri arasında yer almaktadır. Bunlar ve diğer sağlık sorunları, yaşlılıkta hareket yeteneği kayıplarına, görme rahatsızlıklarına veya yatalaklığa neden olabilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü engelliliği kendi kendine bakım içi n gerekli olan görev ve roller, ev işleri, kişinin yaşam kalitesi için önemli etkinlikler dahil bağımsız yaşamada gerekli olan etkinlikleri başarmada zorluk ya da bağımlılık olarak tanımlamıştır (19). Engelliliğin ortaya çıkmasına neden olan süreçler, bedensel fonksiyonlarda meydana gelen kayıplardır. Ancak bunlar henüz hastayı, engelli yapmamaktadır. Bu tanıma göre engellilik, fonksiyon kayıplarının yarattığı sosyal dezavantajlar ile başlamaktadır (20). Sosyal dezavantajlar arasında, örneğin, yaşlının gelir durumu, eğitim düzeyi, eş ilişkileri, sosyal ilişki ağı gibi çeşitli faktörler bulunmaktadır. Aile Hekimleri, gelecekte bu tür sosyal dezavantajlara sahip yaşlılarla çok sık karşılaşacaklardır. Yaşlılıkta Bakıma Muhtaçlığın Ortaya Çıkışı Dış faktörler, örn. - Medikasyon - Pozitif intervensiyon - Negatif intervensiyon Morbidite Fonksiyon Kaybı Bakıma Muhtaçlık Kardiyovasküler risk faktörleri, örn. - Sigara -Yüksek tansiyon Biyolojik risk faktörleri, örn. -Yaş -Cinsiyet Bireysel risk faktörleri, örn. -Gelir -Eğitim düzeyi -Eş -Sosyal ilişki ağı Şekil 1. Bakıma muhtaçlığın modeli. Kaynak: Steinhagen E, Borchelt M. Morbidität, Medikation und Funktionalität In: Mayer KU, Baltes PB. eds. Die Berliner Altersstudie. Berlin: Akademie Verlag pp

10 10 Hakan Yaman, Melahat Akdeniz, Jürgen Howe Engelliliğin yaşlı nüfusun sağlık ve engelliliği üzerine etkileri gerontolojik araştırmalarda da önemli bir konudur. Engellilik bedensel, sosyal ve ruhsal sorunlara bağlı olabilir. Nüfus yaşlandıkça engellilik yaşlı nüfusun yaşam kalitesini olumsuz etkileyen, kötü sağlık sonuçlarına yol açan ve sağlık hizmeti kullanımını ve bakımın maliyetini artıran bir sorun olarak ortaya çıkar. İlerleyen yaşla birlikte işlevsel yetkinlik bozulur; günlük temel yaşam etkinliklerini yapabilme yetisinde kısıtlılıklar ortaya çıkmaya başlar. Yetmiş yaş ve üzerindeki nüfusta ha reketlilik, aletli ve temel günlük yaşam etkinliklerinde engellilik oranının %20-30 oranında olduğu bildirilmiştir (19). DSÖ modeline göre işlevsel yetkinlik erken erişkinlikte doruk seviyeye ulaşır ve daha sonra ilerleyen yaşla birlikte azalır. Bazı azalma noktalarında engellilik eşiğine ulaşılır. İşlevsellik yetkinliğindeki azalma oran ve hızı kişiden kişiye içsel etmenlere (yaşlanmaya bağlı fi zyolojik değişiklikler, eş zamanlı hastalıklar ve yetersizlikler) ve çevresel etmenlere (sosyal, davranışsal ve ekonomik etmenler) bağlı olarak değişir. Yaşlılıkta bakıma muhtaçlığın nasıl ortaya çıktığını anlama açısından aşağıdaki modeli incelemek yararlı olabilir (21) (Şekil 1). Bakıma muhtaçlık süreci morbidite ile başlamaktadır. Örneğin kardiyovasküler risk faktörleri, bunun gerekçesi olabilir (sigara, yüksek tansiyon vs.). Bu süreç başladıktan sonra hastalığın türüne ve derecesine göre hemen veya bir süre sonra hastada bedensel işlev kayıpları meydana gelmektedir. Bu bağlamda hastanın yaş ve cinsiyeti önemli etmenler arasında gösterilmektedir. İşlevsel kayıplarının ortaya çıkmasıyla birlikte tıbbi müdahaleler artmaktadır. İlaç kullanımı ve tıbbi girişimler ile hastanın durumu dengede tutulmaya çalışılmaktadır. İşlev kayıpları devam eder ve bakıma muhtaçlık meydana gelirse, engellilik başlamaktadır. Engelliliğin temel sebebi objektif koşullarla bağlantılıdır. Gelir durumu, eğitim düzeyi ve sosyal ilişkileri düşük yaşlıların engellilik riski çok daha fazladır (13). Altmış beş yaş ve üstü kişilerin hemen hemen %75 i en az bir kronik hastalığa; %50 si iki kronik hastalığa sahiptir (13). Kronik durumlar kalça kırığı ve inmeye neden olarak ağır ve acil engelliliğe neden olabilirler. Kronik hastalıklardan engelliliğe geçiş uygun koruma girişimleri ve bakımla önlenebilir ya da ertelenebilir. Türkiye de engellilik yeni çözümler gerektiren majör sosyal sorunlar arasında bulunmaktadır. Engelli kişiler sosyal yaşam ve iş yaşamında birçok sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Tıbbi hizmetlere erişimde eksiklik engelli kişiler için bir başka sorundur. Hareket engelliliği (%38.8), görme engelliliği (%38,6), işitme engelliliği (%43.6), konuşma engelliliği (%63), mental engellilik (%54,1) son yıllara kadar herhangi bir tıbbi bakım almamıştır (22). Bunun nedenleri tıbbi hizmetlere erişimdeki bariyerler ve uygun tıbbi ve esenlendirme amaçlı bakım hizmetlerinin eksikliği olabilir. Aile Hekimleri bir taraftan bakıma muhtaçlığı önleyen girişimleri yaparken diğer taraftan bakıma muhtaç yaşlının yaşam durumunu göz önüne alarak, tıbbi girişimlerini planlamalıdır li yılların ortalarında Lifestyle-Konsepti olarak adlandırılan bir model ortaya çıkmıştır (23). Bu konseptin ardında, infeksiyon hastalıklarının yaşam sürecindeki birincil rolünü kaybetmesi buna karşın kronik hastalıkların ve ruhsal sorunların ön plana çıkması vardır (örn. diyabet, depresyon). Yaşam biçimi konseptinde yeni olan, bireysel ve toplumsal sorumluluğun ön plana çıkarılmasıdır. İnsanlardan ve toplumdan, sağlıklarının sorumluluğunu üstlenmeleri, sağlığın korunmasına aktif olarak katılmaları ve bakıma katkıda bulunmaları beklenmektedir. Toplumsal düzlemde değerlendirilince, sağlığı koruyan ve destekleyen çevreye ihtiyaç vardır. Çevre kavramı, fi ziksel çevre ile sınırlı olmayıp çeşitli boyutları vardır. Yaşam süresinin uzamasından dolayı, çevrenin sunduğu olanaklar önem kazanmaktadır. Bunlar örneğin sağlıklı

11 GeroFam Kavramı: Önümüzdeki Demografi k Değişime Yönelik Bir Çözüm Önerisi 11 beslenme biçimleri, sağlıklı çevre ve hastalıklara karşı önlem (birincil ve ikincil koruma) girişimlerinin ön plana geçmesine neden olmaktadır. Aile hekimleri korumanın tedaviden daha etkili ve maliyet etkin olduğunun bilinci ile bakım sağlarlar. Daha iyi tıbbi olanaklarla yaşlılıkta hastalıkları önlemek, daha gelişmiş, daha iyi tıbbi teknoloji sayesinde yaşlı nüfusta kronik ve ruhsal sorunları azaltmak mümkün değildir. Aksine çoğaldıkları görülmektedir. Bunun ardında bireysel davranışlar (örn. oturgan yaşam), sosyal çevrenin başarısızlığı (örn. yalnızlaşma, izolasyon vs.), ekonomik etmenler (Örn. yoksulluk) ve fi ziksel çevre vardır (24). DSÖ yaşam biçimi değişikliklerinin önemine vurgu yaparken sağlıklı bir yaşam için sadece davranışları değil aynı zamanda varlığın (ya da toplumun) sahip olduğu şansları ve olanakları da dikkate almak gerektiğini belirtmiştir (11). Bunlar bir kültürün toplumsal değerlerinin ve geleneklerinin dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır. Toplumsal değerler içinde yaşlılara saygı gibi çeşitli konseptler yer almaktadır. Aile hekimleri, gerontolojik bakış açısı ile sosyal, kültürel, fi ziksel, ekonomik etmenlerin sağlık ve hastalıkla ilgili bağlantıları hakkında ne kadar kapsamlı bilgilere sahip olurlarsa, yaşlı hastalarına ve onların bakımıyla ilgilenen aile fertlerine o kadar daha iyi yardım edebilirler. Hekim-Hasta İlişkisi Hasta ile kurulan ilişki onun sağlığını korumanın ve geliştirmenin en temel aracıdır. İyi bir hasta hekim ilişkisinin temelinde hasta ile kurulan empati vardır. Aile hekimliğinde hasta-hekim görüşmesinin birincil hedefi güvene dayalı destekleyici bir hasta-hekim ilişkisi kurmaktır. Dürüstlük, saygı, değer verme, ilgi ve anlayış gösterme güvene dayalı bir hasta hekim ilişkisinin diğer bileşenleridir. Aile hekimleri için hasta görüşmesi hekimin hastasını tanıması ve yönetmesi için en önemli enstrümandır (25). Hasta - hekim görüşmesi bir süreçtir ve hekim bu süreç boyunca hastasını tanımaya, geliş nedenlerini anlamaya, hastanın kendi rahatsızlığına bakışını kavramaya ve hastada var olan sağlık sorunlarına tanı koymaya çalışır. Bu amaçla hasta merkezli yaklaşım sergiler. Bu yaklaşımda görüşmenin odağı hastanın yakınması ya da hastalığı değil hastadır. Bu nedenle hastalara düşüncelerini anlatabilmesi için fırsat tanınır. Açık uçlu sorular ve etkin dinleme, sessiz kalma yöntemleri ile iletişim için cesaretlendirilirler. Bu yaşlı kişilerde çok daha önemlidir. Birden fazla kronik hastalığı olan yaşlı kişiler yaşlanmaya bağlı fi zyolojik ve bilişsel yeti kayıpları nedeni ile iletişimde daha özenli davranılmayı hak ederler. Görme ve işitmede azalma iletişimde zorluklara neden olabilir. Aile hekimliğinde hasta ile görüşmede aile ve sosyal çevrenin hastalığa etkisi ve semptomların ortaya çıkışı ile bağlantıları biyopsikososyal bir yaklaşım içinde anlamaya çalışılır. Biyopsikososyal yaklaşım sorunu biyolojik, sosyal ve ruhsal tüm bileşenleri ile değerlendirmeyi gerektirir. Bu yaklaşımda sağlık ve hastalığın biyolojik, psikolojik ve sosyal değişkenlerin karmaşık etkileşimleri ile şekillendiği ve hiçbirinin diğerinden bağımsız değerlendirilemeyeceği kabul edilir. Özellikle yaşlı hastalarda bu tür bir yaklaşım komorbit hastalıkların etkisi altındaki hastayı ve ailesini tanımak ve sağlık bakımına katılmalarını sağlamak için çok önemlidir. İyi bir görüşme hastanın görüşmeden memnun ayrılmasını ve birlikte kararlaştırılan tedaviye uyma olasılığını artıracaktır. Hasta ve hastalığı hakkında bilgilendirilen aile de hastanın bakımına katılacaktır.

12 12 Hakan Yaman, Melahat Akdeniz, Jürgen Howe GERONTOLOJİ ve AİLE HEKİMLİĞİ Gerontoloji pek çok bilim dalı ile ortak alanları paylaşmaktadır. Tıp da gerontoloji ile ortak çalışma alanı olan bir bilim dalıdır. Temel bilim kollarında, örneğin Tıp, Sosyoloji veya Psikolojide bugün, gerontolojik alt kollar ortaya çıkmıştır. Tıpta Geriatri, ülkemizde şimdiye dek en çok tanınan alt kollardan biridir. Bunun yanı sıra Türkiye henüz pek tanınmayan, belki bu yüzden önemi de anlaşılamayan alt kollar arasında Gerontososyoloji, Gerontopsikoloji, Gerontopsikiyatri, Geragogik gibi doğrudan Gerontoloji bağlantıları algılanan bilim kolları vardır (Şekil 2) (26). Bunun yanı sıra Farmakolojide Geriatrika araştırmacılığı adı altında, yaşlılık hastalıkları için özel ilaçların üretimiyle ilgilenen özel bir çalışma alanı vardır. Ulusal ekonomilerde emeklilik politikaları, işletmecilikte yaşlılardan meydana gelen haneler, Demografi de nüfus yapısının yaşa bağlı dinamikleri, ama aynı zamanda Felsefe, Teoloji günümüzde gerontolojik perspektiften kendi alanlarında çok yönlü ve birbiriyle bağlantılı çalışmalar yapmaktadırlar. Gerontoloji, bütün bunların bir araya toparlayan, temel bilim kollarının sadece yaşlanma ve yaşlılıkla ilişkili olan sistematik bilgilerini dikkate alan bir temel bilim koludur. Bu nedenle kişilerin ve toplumun sağlığını korumak ve geliştirmek misyonu olan Aile Hekimliği, demografi k değişimlerden kaynaklanan sağlık problemlerine çözüm olanakları sunarken gerontolojinin yardımları ve verilerinden yararlanacaktır. Her iki disiplin de toplumun sağlık ve refah düzeyini etkileyen etmenlerin giderilmesi için çaba harcadıkça yolları her zaman kesişecektir. Bilgi Notu: GeroFam kavramının gelişiminde önemli katkılarından dolayı Sn. Prof. Dr. İsmail Tufan a teşekkür ediyoruz. PSİKİYATRİ GERONTOPSİKİYATRİ Biyoloji YAŞLANMANIN BİYOLOJİSİ TIP GERİATRİ FARMAKOLOJİ GERİATRİKA Sosyoloji GERONTOSOSYOLOJİ Gerontoloji Psikoloji GERONTOPSİKOLOJİ Pedagoji GERAGOGİK Teoloji Felsefe Demografi NÜFUSUN YAŞA BAĞLI YAPISI İşletmecilik YAŞLILARIN MEYDANA GETİRDİĞİ HANELER Ulusal Ekonomi EMEKLİLİK POLİTİKALARI GERONTOLOJİ UYGULAMA ALANLARINA ÖRNEKLER SAĞLIK HİZMETLERİ SOSYAL HİZMETLER EKONOMİ YAYINCILIK ŞEHİR VE ÇEVRE PLANLAMACILIĞI Şekil 2. Gerontolojinin İlişkili Olduğu Bilim Alanları. Kaynak: Tufan I. Sunum: GeroFam Konsepti. Antalya, 2009.

13 GeroFam Kavramı: Önümüzdeki Demografi k Değişime Yönelik Bir Çözüm Önerisi 13 GeroFam Concept: a Proposal of Solution for the Coming Demographic Change Summary According to World Health Organization (WHO) data, more than 600 million people over 60 are living in the world. This number will double in 2025, and become 2 billion in All countries, particularly developing countries, need to plan in advance for this anticipated demographic change, and develop policies and healthcare systems in order to support their elderly for a healthy, active, productive and independent life. Gerontology, the science of aging, is a scientifi c discipline which investigates the biological, sociological, economical and environmental aspects of aging. It covers fi elds such as geriatrics, social gerontology, geropsychiatry, biogerontology, geropharmacology, fi nancial gerontology, and gerontological rehabilitation. Family medicine is a medical discipline with a unique philosophy of healthcare. Family physicians are personal doctors who provide comprehensive and constant healthcare to every individual regardless of age, gender or illness in the context of their own familial, societal and cultural structure. The family physician is an important healthcare provider for the elderly who serves to promote the health of his patients, and to facilitate an independent, dignifi ed life for them. United Nations and WHO, indicating that the elderly population is increasing, have recommended a pro-active approach for the enhancement of quality of life long before the onset of aging. Gerontology and family medicine can collaborate to create an appropriate solution for this demand. Demographic change is also occurring in Turkey. The over-60 population has increased 57% and the over-80 by 266% since The family is usually the caregiver in Turkey, which places family members as sufferers under the burden of the care giving process. Multi-dimensional policies and family-oriented social planning are needed for effective community care for the elderly. An interdisciplinary team approach that will provide relief for the families of the elderly in need of care is urgently needed to overcome these challenges. A close collaboration between family medicine and gerontology appears to be the answer, combining the medical aspect of gerontological care process with a primary care approach. These two disciplines, both striving to overcome detriments to the health and prosperity of the community, will always cross paths. The biopsychosocial approach of family medicine, its place as the first point of contact in primary healthcare, and its tradition of home visits make family medicine the natural partner of gerontology. The GeroFam concept is thus the product of an insight into the anticipated demographic changes, and a significant new approach to overcoming the obstacles and challenges in community care of the elderly. Key words: family practice, gerontology, patient care team, caregivers, aged, aging

14 14 Hakan Yaman, Melahat Akdeniz, Jürgen Howe KAYNAKLAR 1. Akdeniz M, Yaman H. Care of Elderly-A Family Medicine Perspective. Proceeding of the 1st International Gerontology Symposium in Turkey. Gero Yay: Antalya/ Turkey Kinsella K, Velkoff VA. An Aging World: US Census Bureau, Series P95/01-1. Washington DC: US Government Printing Offi ce Our Ageing World (Erişim tarihi: ). Erişim: 4. Yaman H, Kanevetci Z, Akdeniz M. Ülkemizde Beklenilen Demografi k Değişime Hazırlık: Yaşlı Dostu Birincil Bakım Merkezleri. RNA Aile Hekimliği Dergisi. 2008; 2(2): Tufan I. Is Turkey ready for the aged in the 21st Century, Turkey s Hair is getting Grey? Proceeding of the 1st International Gerontology Symposium in Turkey. Gero-Yay: Antalya/ Turkey Green BS. Gerontology and the construction of old age: a study in discourse analysis. New York: AldineTransaction Akdeniz Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü Web Sitesi. (Erişim tarihi: ). Erişim: 8. The European Defınıtıon of General Practıce / Famıly Medıcıne European Academy of Teachers in General Practice (Network within WONCA Europe) Short Versıon. Euract, (Erişim tarihi: ). Erişim: 9. Carelli F. The spirit of Alma Ata in Europe today. London Journal of Primary Care 2008;1: Frank C, Seguin R. Care of the elderly training, Implications for family medicine. Can Fam Physician 2009;55: Active Ageing-A Policy Framework. Geneva:WHO (Erişim tarihi: ).Erişim: who.int/hq/2002/who_nmh_nph_02.8.pdf 12. Howe J. Prevention of need of care in old age. GeroBilim 2007;1(1): Tufan İ. Birinci Türkiye Yaşlılık Raporu. Antalya: GeroYay Witterstätter K. Soziologie für die Altenarbeit Soziale Gerontologie, 13. Aufl. Lambertus: Freiburg im Breisgau McDaniel SH, Campbell TL, Hepworth J, Lorenz A: Beklenen kayıp, yaşlı hastanın sağlık bakımı ve bakım veren ailesi. Aile Yönelimli Birincil Bakım. Çeviri Editörü: Yaman H. İstanbul: Yüce Yayınevi S: McLeod BW, Caregiving: The spiritual Jurney of love, loss and renewal. New York Willey T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. Türkiye de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Eylem Planı. Yayın No: Ankara: DPT Yaman H, Yazıcı S, Sandholzer H. Geriyatrik değerlendirme: Aile Hekimliğinde yaşlının Kanıta Dayalı Rehberler Işığında Periyodik Muayenesi. Türk Aile Hek Derg 2009;13(1): WHO International Classifi cation of Functioning, Disability and Health 2001 (Erişim tarihi: ).Erişim: cations/icf/. 20. Tufan I, Yaman H, Arun Ö. Disability in Turkey: Suggestions for overcoming. International Social Work 2007; 50(6): Steinhagen E, Borchelt M. Morbidität, Medikation und Funktionalität In: Mayer KU, Baltes PB. eds. Die Berliner Altersstudie. Berlin: Akademie Verlag pp Devlet Istatistik Enstitusu. Türkiye Özürlüler Arastırması. Yayın no: Ankara: DIE World Health Organization Healthy Living: What is a healthy lifestyle? World Health Organization Regional Offi ce for Europe, Copenhagen Nutrition Policy, Infant Feeding and Food Security. (Erişim tarihi: ) Erişim: Cannon G. Comments on the draft WHO/FAO report Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases (Erişim tarihi: ) Erişim: Green LA, Phillips RL, Fryer GE. The nature of primary medical care. In: Jones R et all, eds. Oxford textbook of primary Medical care. New York: Oxford University Press p Tufan I. Sunum: GeroFam Konsepti. Antalya, 2009.