DİYARBAKIR ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ PROJE TANITIM RAPORU

Transkript

1 DİSKİ DİYARBAKIR SU VE KANALİZASYON İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DİYARBAKIR ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ DİYARBAKIR İLİ, MERKEZ İLÇE ESKİ MARDİN YOLU 4. KM ÇARIKLI KÖYÜ ENCON ÇEVRE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ. Ankara, Mayıs 2008

2 Proje Sahibinin Adı DİYARBAKIR SU VE KANALİZASYON İDARESİ (DİSKİ) GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Adresi Telefon ve Faks Numaraları Elazığ Caddesi, Büyükşehir Belediye Sarayı, Yenişehir, DİYARBAKIR 0 (412) (412) Projenin Adı Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi Proje İçin Seçilen Yerin Açık Adresi:(İli, İlçesi, Beldesi, Mevkii) Diyarbakır İli, Merkez İlçe, Eski Mardin Yolu 4. km Çarıklı Köyü Raporu Hazırlayan Kuruluşun/Çalışma Grubunun Adı ENCON Çevre Danışmanlık Ltd. Şti. Adresi Reşit Galip Cad. No: 120, 06700, Gaziosmanpaşa-ANKARA Telefon ve Faks Numaraları e-posta 0 (312) (pbx) 0 (312) encon@encon.com.tr Rapor Sunum Tarihi... /.../ 2008

3

4

5 İÇİNDEKİLER BAŞLIK SAYFASI İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ EKLER LİSTESİ Sayfa I IV V V l. PROJENİN TANIMI VE AMACI l.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği 1 I.2. Projenin Fiziksel Özellikleri, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımı 4 I.3. Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkiler 8 I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi 14 I.4.1. Genel Değerlendirme 14 I.4.2.Alternatiflerin Kıyaslanması 14 II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Proje Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler 16 III. PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ III.1. Nüfus Durumu 20 III.2. Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler 21 III.2.1. Genel Jeoloji 21 III.2.2. İnceleme Alanı Jeolojisi 23 III.2.3. Hidrojeolojik Özellikler 23 III.2.4. Maden ve Mineral Kaynakları 23 III.2.5. Hidrolojik Özellikler 24 III.3. Doğal Afet Durumu ve Depremsellik 26 III.4. Proje Alanının Meteorolojik Özellikleri 27 III.5. Flora ve Fauna 27 i

6 Sayfa III.6. Hava Kalitesi 28 III.7. Termal ve Jeotermal Su Kaynakları 29 III.8. Toprak Özellikleri, Arazi Kullanımı ve Mülkiyet Durumu 29 III.8.1. Toprak Özellikleri 30 III.8.2. Arazi Kullanımı 30 III.8.3. Mülkiyet Durumu 32 III.9. Mimari ve Arkeolojik Miras 32 III.10. Proje Alanının Hassasiyet Derecesi 32 IV. PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER IV.1. Önerilen Projenin Olası Etkilerinin Tanıtımı 34 IV.1.1. Proje İçin Kullanılacak Alan Üzerine Olası Etkiler 34 IV.1.2. Doğal Kaynakların Kullanımı 36 IV.1.3. Kirleticilerin Miktarı, Çevreye Rahatsızlık Verebilecek Olası Sorunların Açıklanması ve Atıkların Minimizasyonu 36 IV.2. Yatırımın Çevreye Olan Etkilerinin Değerlendirilmesinde Kullanılacak Tahmin Yöntemlerinin Genel Tanıtımı 38 IV.2.1. Hava Kalitesine Etkiler 38 IV.2.2. Su Kalitesine Etkiler 38 IV.2.3. Gürültü 39 IV.2.4. Toprak ve Jeolojik Yapı Üzerine Etkiler 39 IV.2.5. Flora ve Fauna Üzerine Etkiler 39 IV.2.6. Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkiler 40 IV.3. Çevreye Olabilecek Olumsuz Etkilerin Azaltılması İçin Alınması Düşünülen Önlemlerin Tanıtımı 40 IV.3.1. Su Kaynaklarının Korunması 40 IV.3.2. Hava Kalitesinin Korunması 40 IV.3.3. Gürültü 41 V. HALKIN KATILIMI V.1. Projeden Etkilenmesi Olası Halkın Belirlenmesi ve Halkın Görüşlerinin ÇED Çalışmasına Yansıtılması için Önerilen Yöntemler 42 V.1.1. Projeden Etkilenmesi Muhtemel Yöre Halkının Tanıtımı 42 V.1.2. Halkın ÇED Sürecine Katılımı için Kullanılan Yöntemler 42 V.2. Görüşlerine Başvurulması Öngörülen Diğer Taraflar 43 V.3. Bu Konuda Verilebilecek Diğer Bilgi ve Belgeler 43 ii

7 Sayfa VI. TEKNİK OLMAYAN ÖZET 44 EKLER 47 KAYNAKLAR 50 RAPORUN HAZIRLANMASINDA GÖREV ALANLAR 52 iii

8 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo I.1. Atıksuların Arıtılması ile İlgili Ülkemizdeki Durum 2 Tablo I.2. Diyarbakır İli Coğrafi Verileri 5 Tablo I.3. (SKKY-Tablo 21.4): Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular (Sınıf 4: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 6000 Kg/Gün den Büyük, Nüfus 9 > 100,000) Tablo I.4. Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri İkincil Arıtmaya İlişkin Deşarj Limitleri 10 Tablo I.5. Kentsel Atıksu Arıtım Tesislerinden İleri Arıtıma İlişkin Deşarj Limitleri 10 Tablo I.6. Toprakta Kullanılabilecek Stabilize Arıtma Çamurunda Müsaade Edilecek Maksimum Ağır Metal Muhtevaları 11 Tablo I.7. AB Direktifi 91/271/EEC Uyarınca Hassas Alanlar İçin Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinden Deşarj Gereklilikleri 12 Tablo I.8. Yönetmeliklerin Öngördüğü Deşarj Kriterleri 13 Tablo III.1. Diyarbakır İli ve İlçelerinin 1990 ve 2000 Yılı Nüfusları ile, Yıllık Nüfus Artış Hızları 20 Tablo III.2. Petrol Üretim Envanteri 24 Tablo III.3. Linyit Madeni Özellikleri 24 Tablo III.4 Bölgenin Depremselliği 26 Tablo III Yılları Arasında Diyarbakır da Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül Madde (PM) Ortalamaları, En Düşük, En Yüksek 28 SO2, PM Değerleri ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı Tablo III.6. Büyük Toprak Gruplarının Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları ve Yüz Ölçümlerine Göre Dağılımı 30 Tablo III.7. Diyarbakır İli Arazi Kullanımı 30 Tablo IV.1. Kapsamlaştırma Matrisi İnşaat Aşaması 35 Tablo IV.2. Kapsamlaştırma Matrisi İşletme Aşaması 36 iv

9 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil I.1. Diyarbakır İli nin ve Şehir Merkezi nin Konumunu Gösterir Harita 5 Şekil I.2. Diyarbakır Atıksu Arıtım Tesisi nin Boşaltım Noktası 6 Şekil I.3. Dicle Nehri Atıksu Deşarj Noktası Şekil II.1. Diyarbakır AAT ye Ait Bir Fotoğraf 16 Şekil II.2. Yer Bulduru Haritası 17 Şekil II.3. Diyarbakır AAT nin Uydu Görüntüsü 18 Şekil II.4. Diyarbakır AAT, Çamur Depolama Tankı 19 Şekil II.5. Diyarbakır AAT den Atıksuyun Deşarjı 19 Şekil III.1. Nüfus Artış Grafiği 21 Şekil III.2. Diyarbakır İli Maden Haritası 24 Şekil III.3. Karakaya Baraj Gölü 26 Şekil III.4. Diyarbakır İli Depremsellik Haritası 27 EKLER LİSTESİ Ek 1 Resmi Kurum Yazışmaları 47 Ek 2 Proje Sahasının 1/ lik Harita Üzerinde Gösterimi 49 v

10 BÖLÜM I PROJENİN TANIMI VE AMACI

11 BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE AMACI I.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği Giriş Hızla artan kent nüfusu ve kent merkezlerinde yoğunlaşan ekonomik aktiviteler, kentleri ve çevresini önlenemez seviyelerde kirletmektedir. Kentlerin sosyal ve ekonomik kalkınmasında belirleyiciliği bulunan kanalizasyon alt yapısı, sürdürülebilir kalkınmanın vazgeçilmez şartı olan çevrenin korunması prensibine doğrudan hizmet etmektedir. Ülkemizde kentleşme ile birlikte başlayan alt yapı yatırımları, mevcut kentleşmenin gerisinde kalmıştır yılı itibariyle kentsel nüfusun %78 ine kanalizasyon şebekesi hizmeti ulaştırılmış, %31 inde ise atık su, arıtma tesislerinde arıtılarak alıcı ortama bırakılmıştır. Dünya genelinde herhangi bir kanalizasyon sisteminden yararlanma oranı 1990 yılında %55 ten (2,9 milyar kişi) 2000 yılında %60 a (3,6 milyar insan) yükselmiştir yılı itibari ile 2,4 milyar insan kanalizasyon hizmetlerinden yararlanamamaktadır. Bu insanların büyük çoğunluğu Asya ve Afrika da yaşamaktadır (Küresel Su Temini ve Kanalizasyon Değerlendirme Raporu). Türkiye deki Genel Durum Kanalizasyon sistemleri ve atıksuların arıtılması ile ilgili ülkemizdeki mevcut durum Tablo I.1 de verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi, 2004 TUIK verilerine göre 3225 belediyenin 2226 sında kanalizasyon şebekesi mevcuttur. Bir başka deyişle, belediyelerimizin %69 u kanalizasyon şebekesine sahiptir belediyenin 322 sinde Atıksu Arıtma Tesisi hizmeti verilmektedir. Ayrıca 35 adet kentsel atıksu arıtma tesisinin inşaatı devam etmekte olup, 7 adet atıksu arıtma tesisi de ihale aşmasındadır. Ülkemizde faal olan toplam 107 adet OSB (Organize Sanayi Bölgesi) bulunmaktadır. Bunlardan 33 ünün Arıtma Tesisi bulunmakta olup, 9 OSB de Atıksu Arıtma Tesisi inşaatı devam etmekte ve 3 OSB de de Atıksu Arıtma Tesisi ihale aşamasındadır. Diğer Organize Sanayi Bölgeleri, Çevre Kanunu kapsamında, Atıksu Arıtma Tesislerini kanunda belirtilen sürelerde işletmeye almak zorundadırlar. Ülkemizde bulunan münferit sanayi tesislerinden 3195 adedinde Atıksu Arıtma Tesisi bulunmaktadır. Bu kapsamda ve ülkemizin Avrupa Birliğine uyum sürecinde çevre alanındaki mevzuat uyumlaştırma ve uygulamaya dönük yükümlülüklerini karşılayabilmesine destek sağlamak amacıyla, Avrupa Birliği tarafından sağlanan mali yardımın 2005 yılı programlaması altında çevre sektörüne yönelik olarak Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) tarafından Türkiye de 15 Belediye için Atıksu Arıtma Tesisi Hazırlanmasına Yönelik Teknik Yardım projesi başlatılmış bulunmaktadır. Avrupa Birliği tarafından finanse edilen, ÇOB un lehtar sıfatı ile yönettiği ve tüm ilgili kurum ve kuruluşların katılımı ile devam etmekte olan proje COWI Atıksu Konsorsiyumu tarafından yürütülmektedir. 1

12 Tablo I.1 Atıksuların Arıtılması ile İlgili Ülkemizdeki Durum (Nüfus ve Belediye Bilgileri, TÜİK, 2004 verilerinden alınmıştır.) Belediye Atıksu Temel Göstergeleri, TUİK Toplam belediye sayısı Anket uygulanan belediye sayısı Anket uygulanan belediye nüfusu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen nüfusun toplam nüfusa oranı (%) Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen nüfusun belediye nüfusuna oranı (%) Deşarj edilen atıksu miktarı (milyon m 3 /yıl) Atıksu arıtma tesisi sayısı Fiziksel Biyolojik Gelişmiş Atıksu arıtma tesisi toplam kapasitesi (milyon m 3 /yıl) Fiziksel Biyolojik Gelişmiş Atıksu arıtma tesislerinde arıtılan atıksu miktarı (milyon m /yıl) Fiziksel Biyolojik Gelişmiş Atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen belediye sayısı Atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen nüfusun toplam nüfusa oranı (%) Kaynak : 2

13 Projenin genel amacı, Türkiye nin ileri düzeyde çevre korumasına ulaşması ve AB müktesebatına uyumun sağlanması ile Türkiye nin katılım sürecini hızlandırmaktır. Bu projenin temel amacı, atıksu sektörü kapsamındaki öncelikli projeler arasından Türk mevzuatı ve AB müktesebatına uygun yatırım projesi paketleri hazırlanmasıdır. Atıksu sektöründe Adıyaman, Akşehir, Aksaray, Bartın, Polatlı, Lüleburgaz, Merzifon, Siverek, Diyarbakır, Soma, Seydişehir, Çarşamba, Erzurum, Ceyhan ve Erdemli Belediyeleri bu projeye dahil olmuşlardır. Proje kapsamında yürütülen çalışmalar ile, Avrupa Birliği standartlarında proje paketlerinin (Master Plan, Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu, Fizibilite Raporu, Fayda-Maliyet Analizi, IPA Başvuru Formu vb. belgeler) hazırlanması ve bir proje havuzu oluşturulup, oluşturulan havuzdan projelerin önceliklendirme sıralarına göre Avrupa Birliği ne sunulması hedeflenmektedir. Önerilen tesisin ÇED gereksinimleri, projenin ÇED durumunu belirlemek amacıyla 85/337/EEC Konsey Direktifinin 97/11/EC ile düzeltilmiş haline göre yeniden değerlendirilmiş ve ÇED Raporu hazırlanmasına karar verilmiştir. ÇED Yönetmeliği, 25 (b) maddesine göre, uluslararası bir kredi söz konusu olması durumunda yatırımcının talebi üzerine söz konusu yatırım Ek I kapsamında değerlendirilebilir ve söz konusu proje ÇED Yönetmeliği Ek I hükümleri kapsamına girmese bile, ÇOB tarafından bu kapsamda bir değerlendirme yapılabilmektedir. Bu bağlamda, konsorsiyum bu proje kapsamındaki tüm atıksu arıtma tesislerinin ÇED Yönetmeliği Ek-I kapsamında değerlendirmesi konusunda ÇOB ye başvuruda bulunulmuş ve bu hususta Bakanlıktan olumlu görüş alınmıştır. Türk ÇED Mevzuatı na göre Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi Ek II ye tabidir, dolayısıyla bir eleme gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle ve Türk ÇED Mevzuatı uyarınca, Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi için bir Proje Tanıtım Dosyası hazırlanmış ve bu çalışmanın sonucu olarak Diyarbakır Valiliği, Çevre ve Orman İl Müdürlüğü 15 Ekim 2004 tarihinde ÇED Gerekli Değildir kararını vermiştir. Tesisin ilk aşaması inşa edilmiş ve faaliyet halindedir. Bu proje kapsamında tesisinin yenilenmesi değerlendirilecektir. Bu projenin sonucunda, Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi ve Kolektör Projesine ait Master Planı, Finansal ve Operasyonel Performans İyileştirme Değerlendirmesi (FOPIR), Fizibilite Çalışması, ÇED Raporu, Çevresel Yatırım Başvuru Formu, Tasarım Raporu, İhale Dosyaları ve yapılacak işlere ait tahmini maliyetleri hazırlanmış olacaktır. Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi Projesi nin yürütülmesinde rollerin ve sorumlulukların tanımlanması amacıyla Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) arasında tarihinde bir Mutabakat Zaptı imzalanmıştır. Önem ve Gereklilik Diyarbakır Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (DİSKİ), tarafından gerçekleştirilen ilk projelerden biri Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi (AAT) dir. Diyarbakır AAT nin 2020 hedef yılına göre tasarım çalışmaları yürütülmüştür. İnşaat çalışmalarına 2004 yılında başlanmıştır hedef yılı için birinci aşamada anaerobik çamur çürütücü ve onu takip eden mekanik susuzlaştırmayı içeren bir ön (mekanik) arıtma tesisi bulunmaktadır. Tasarım aynı zamanda, hedef yıl olan 2020 için gelecekte yapılabilecek mekanik ve biyolojik arıtma ünitelerini de kapsamaktadır. Ancak, yetersiz mali kaynaklar nedeniyle biyolojik arıtma birimleri henüz inşa edilmemiştir. Tesis şu anda % 30 verimle, mekanik olarak arıtma yapmaktadır. 3

14 Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi'ne gelen atıksular, mekanik arıtmadan sonra, doğrudan Dicle Nehri'ne deşarj edilmektedir. Diyarbakır ın su ihtiyacını karşılayan Dicle Barajı deşarj noktasının menbasında bulunmaktadır. Ilısu Barajı ise, bu deşarj noktasının mansabında kalmaktadır. Ilısu Barajı elektrik ve sulama amaçlı bir baraj olup, içme suyu amaçlı kullanılmayacaktır. Dicle ve Ilısu Barajları arasında küçük hidroelektrik santral barajları da bulunmaktadır. Deşarj noktasının aşağı bölümünde bulunan bu küçük hidroelektrik santral barajları enerji üretimi amaçlı kullanılmaktadır. Diyarbakır AAT biyolojik arıtım prosesini içermemekte ve bu nedenle deşarj noktası olan Dicle Nehri fiziksel ve kimyasal açıdan kirlenmekte, organik yük artmaktadır. Diyarbakır AAT için, alıcı ortam olan Dicle Nehri nin sınıflandırması hakkında ÇOB'dan görüş alınmıştır. ÇOB, alıcı ortamların sınıflandırılması hakkındaki 21 Mart 2008 tarihli görüş yazısında, normal su alanlarına yapılacak deşarjlar için, 50,000 ve üzerinde nüfusa sahip yerleşim alanlarında ikincil arıtmaya, azot giderimi ekleneceğini belirtmiştir. Buna ek olarak, belirtilen sınıflandırmaların minimum standartlar olduğu ve belediyelerin daha yüksek standartlar ve arıtma düzeylerine karar verebilecekleri açıktır. Projenin gerçekleştirilmesiyle içme suyu ve sulama için kullanılan sudan kaynaklanan hastalıklar önlenecek, su kalitesi yükseltilecek ve Dicle Nehri nde bulunan canlılar ve diğer çevresel kaynaklar (doğal ekosistem) korunarak Avrupa Birliği (AB) ve Türk Çevre Kanunu, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nde belirtilen arıtılmış atıksu deşarj standartlarına tümüyle uyulmuş olacaktır. Bu ve benzer projelerle alıcı ortamın tüm özellikleri dikkate alınarak sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde koruma ve kullanmayı sağlayacak Havza Koruma Planı na ulaşılması hedeflenmektedir. I.2. Projenin Fiziksel Özellikleri, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımı KfW (Kreditanstat für Wiederaufbau Alman kredi kuruluşu) ve Türk Yetkili Birimleri tarafından 1996 yılında Diyarbakır için bir AAT kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Bu proje kapsamında detaylı bir fizibilite çalışması hazırlanmış ve final raporu Eylül 1997'de teslim edilmiştir. Fizibilite çalışmasının onaylanmasını takiben Diyarbakır AAT Projesi'nin tasarım, ihale ve denetim işleri için 1998 yılında bir sözleşme imzalanmıştır yılında ÇED Gerekli Değildir kararı alınmış, arıtma tesisinin inşaatı Haziran 2004 tarihinde tamamlanmıştır. Tasarım aynı zamanda, hedef yıl olan 2020 için gelecekte yapılabilecek mekanik ve biyolojik arıtma ünitelerini de kapsamaktadır. Ancak, yetersiz mali kaynaklar nedeniyle biyolojik arıtma birimleri inşa edilmemiştir. DİSKİ, AB fonları kullanılarak arıtma tesisinin iyileştirilmesi ve biyolojik sistemlerin kurulması için ÇOB'a başvurmuştur. Diyarbakır daki AAT, mevcut durumda fiziksel arıtım yapmaktadır. Şehirdeki evsel atıksular yaklaşık 300 km uzunluğunda toplama sistemi ile toplanarak, toplam 17 km uzunluğunda kolektör hatlarına bağlanarak 2000 mm lik tek bir kolektör hattı ile cazibeli bir şekilde arıtılmak üzere atıksu arıtma tesisine verilmektedir. Söz konusu tesis, Diyarbakır Şehir Merkezi nin yaklaşık 4 km güneyinde, eski Mardin yolu üzerinde, merkeze bağlı Çarıklı (Çaruği) Köyü sınırları içerisinde yaklaşık 20 ha bir alan üzerinde kurulmuştur. Doğusunda kalan Dicle Nehri kıyısında, kuzeybatı yönünde kalan Tekel İçki Fabrikası na komşu be batısındaki DDY Hattına paralel bir konuma sahiptir. 4

15 Arıtma tesisi arazisi, halihazırda DİSKİ tarafından belirlenmiş ve güvenceye alınmıştır. Tasarımın ilk aşaması için mekanik arıtma ve çamur giderimi tesisleri arazinin yarısına inşa edilmiştir. Projenin ikinci aşaması olarak da değerlendirilebilecek olan ve bu ÇED Raporu na konu olan kısmının, arazinin diğer yarısında gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Diyarbakır İli, Türkiye'nin güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer almaktadır. Şehir, Yukarı Mezopotamya olarak da bilinen Dicle Havzası'nda bulunmaktadır. Diyarbakır, Dicle Nehri'nin batı yakasında yer alan Karacadağ tarafında oluşturulmuş olan büyük bir volkanik yaylanın doğusunda kurulmuştur. Kent, 37 55' kuzey enlem ve 40 15' doğu boylamında yer almaktadır. İlçe, kuzeyde Eğil, Dicle ve Kocaköy (Diyarbakır), kuzeydoğuda Hazro (Diyarbakır), doğuda Silvan ve Bismil (Diyarbakır), güneyde Çınar (Diyarbakır), güneybatıda Siverek (Şanlıurfa) ve batıda Ergani (Diyarbakır) ile komşudur. Dicle Nehri, şehrin doğusundan geçerek güneye doğru devam etmektedir. Diyarbakır İli nin ve Şehir Merkezi nin konumu Şekil I.1 de, özetlenmiş temel coğrafi veriler Tablo 1.2 de verilmiştir. Tablo I.2. Diyarbakır İli Coğrafi Verileri Rakım Şehir merkezinde 650 m Boylam 40º -15' Doğu Enlem 37º-55' Kuzey Kuzey: Eğil, Dicle ve Kocaköy (Diyarbakır) Kuzeydoğu: Hazro (Diyarbakır) Doğu: Silvan ve Bismil (Diyarbakır) Komşu İlleri Güney: Çınar (Diyarbakır) Güneybatı: Siverek (Sanlıurfa) Batı: Ergani (Diyarbakır) Coğrafi Bölge Güneydoğu Anadolu Bölgesi Büyükşehir Belediyesi nin Alanı (km 2 ) 1,250 Şekil I.1. Diyarbakır İli nin ve Şehir Merkezi nin Konumunu Gösterir Harita Proje alanının konumu ve projenin yeri hakkında detaylı bilgiler Bölüm 2 de verilmektedir. 5

16 DİSKİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Alıcı Ortam ve Alıcı Ortamdaki Su Kalitesi Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi'ne gelen atıksular, ön arıtmadan sonra, doğrudan Dicle Nehri'ne deşarj edilmektedir. Deşarj noktası şehrin güney tarafında yaklaşık 150 m mesafede kalmaktadır. DİSKİ tarafından arıtma tesisinde yürütülen laboratuar analizlerine göre, çıkan atıksu yıllık ortalama 76 mg/l AKM ve 83 mg/l BOİ5 konsantrasyonu içermektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından alıcı ortam olan, Dicle Nehri, normal su ortamı olarak sınıflandırılmıştır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İl Müdürlüğü, Diyarbakır'daki 12 yüzey izleme istasyonunda nitrat kirliliğini takip etmektedir. Ancak, bu izleme ölçüm sonuçları henüz Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından doğrulanmamıştır. Dolayısıyla, bu ölçümlere ait veriler elde edilememiştir. Müdürlük uzmanlarından alınan bilgiler doğrultusunda, arıtma tesisinin deşarj noktasının yukarı kesiminde iki, aşağı kesiminde bir yüzey izleme istasyonu bulunduğu ve deşarj noktasının aşağı ve yukarı kesimlerindeki nitrat ölçümlerinin çok farklı olmadığı ifade edilmiştir. Şekil I.2 de Diyarbakır AAT nin boşaltım noktası, Şekil I.3 te ise, Dicle Nehri atıksu deşarj noktası gösterilmektedir. Şekil I.2. Diyarbakır Atıksu Arıtım Tesisi nin Boşaltım Noktası 6

17 DİSKİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Şekil I.3. Dicle Nehri Atıksu Deşarj Noktası AB direktifi hassas ve az hassas su kaynaklarına deşarj edilen atıksular için değişik arıtma türlerini gerektirmektedir. Direktifle ilgili Türkiye nin hassas ve az hassas alanları 2009 yılına kadar belirlenecektir. Aynı zamanda, ÇOB, AB Çevre Alanında Entegre Uyumlaştırma Stratejisi uyarınca en düşük maliyetli senaryoyu ( ) seçmiştir. Bu senaryoya göre, Marmara ve Ege sahil bölgeleri, Antalya ve İskenderun Körfezleri ve içme suyu kaynağına 100 km den daha yakında bulunan içme suyu havzaları hassas bölgeler olarak, diğer yüzey suları normal bölgeler olarak ve Boğaziçi ve Karadeniz'e deşarj yapılan tüm bölgelerle Karadeniz'e akan tüm akarsular az hassas bölgeler olarak sınıflandırılmıştır. Daha öncede belirtildiği gibi, Diyarbakır AAT için, alıcı ortam olan Dicle Nehri nin sınıflandırması hakkında ÇOB'dan görüş alınmıştır. ÇOB, alıcı ortamların sınıflandırılması hakkındaki 21 Mart 2008 tarihli görüş yazısında, normal su alanlarına yapılacak deşarjlar için, 50,000 ve üzerinde nüfusa sahip yerleşim alanlarında ikincil arıtmaya, azot giderimi ekleneceğini belirtmiştir. Buna ek olarak, belirtilen sınıflandırmaların minimum standartlar olduğu ve belediyelerin daha yüksek standartlar ve arıtma düzeylerine karar verebilecekleri açıktır. Dolayısıyla, organik karbon ve azot giderimli ikincil bir arıtma tesisi gereksinimleri yerine getirebilecektir. Buna ek olarak, Kanalizasyon Çamuru Direktifi (86/278/EEC) gerekliliklerinin karşılanması için kanalizasyon çamurunun uygun şekilde bertarafı sağlanacaktır. 7

18 Arıtma Prosesi Yukarıdaki bölümlerde de değinildiği gibi, Diyarbakır AAT nin inşaatı 2004 yılında tamamlanmış ve proje faaliyete geçmiştir. Atıksu arıtma tesisi, 2010 yılında, ortalama 6955 m 3 /saat atıksu debisi için tasarlanmıştır. İşletme kapasitesi 5625 m 3 /saattir. Arıtma tesisinin enerji tüketimi, ayda KWh olarak ifade edilmektedir. Diyarbakır'daki atıksu arıtma tesisi ön arıtma ve çamur arıtması uygulamaktadır. Arıtılan sular, Dicle Nehri'ne boşaltılmaktadır. Güneydoğu Tarımsal Araştırma Enstitüsüyle, tesisten çıkan çamurun tarımda kullanımına yönelik olarak araştırma çalışmalarını içeren, bir protokol imzalanmıştır ve çalışmalar devam etmektedir. Çıkan çamur hali hazırda, DISKI tarafından kamulaştırılan bir kil ocağında depolanmaktadır. Tesis, düzenli bir depolama tesisi değildir. Ancak daha öncede belirtiliği gibi, Diyarbakır İli için organik karbon ve azot giderimli ikincil bir arıtma tesisi gereksiniminin gündeme gelmesi sonucunda Türkiye de 15 Belediye için Atıksu Arıtma Tesisi Hazırlanmasına Yönelik Teknik Yardım projesi kapsamında Diyarbakır AAT için fizibilite çalışmaları devam etmekte olup, COWI Atıksu Konsorsiyumu tarafından hazırlanmakta olan fizibilite ve proje raporları doğrultusunda arıtma prosesi belirlenmiş olacak ve ÇED Raporu nda ayrıntılı bir şekilde değerlendirilecektir. Mevcutta kullanımda olan AAT nin temel özellikleri ve uygulanan süreçler aşağıda aktarılmaktadır. Arıtma tesisinde uygulanan süreçler aşağıdaki gibidir: Pompa istasyonları, Kaba ve ince ızgaralar, Kum tutucular, Ön Çökeltme tankları, Çamur yoğunlaştırıcılar, Çamur çürütücüler, Çamur depolama tankları, Çamur susuzlaştırma, Çürütülmüş çamur depolama tankları ve Gaz depolama tankları. Diyarbakır AAT'nde ikincil arıtma uygulanmamaktadır. I.3. Projeden Kaynaklanacak Önemli Çevresel Etkiler Önerilen projeden kaynaklanabilecek önemli çevresel etkiler inşaat ve işletme dönemi olarak değerlendirilmiştir. Bu dönemler aşağıda sunulmuştur; İnşaat Dönemi İnşaat dönemi içerisinde gerçekleştirilecek kazı, hafriyat ve genel çalışmalardan dolayı sınırlı miktarlarda hafriyat malzemesi, katı atık, sıvı atık ve gürültü meydana gelecektir. Yapılacak olan düzenlemeler neticesinde, atıkların uzaklaştırılması ve nihai deşarjı sırasında ilgili yönetmeliklerde belirtilen standartlar sağlanacaktır. Bu dönemde gerçekleştirilecek olan faaliyetler oldukça sınırlıdır. Bu sebeple inşaat döneminde çevresel bir risk görülmemektedir. 8

19 İşletme Dönem Bu dönem içerisinde meydana gelebilecek olası çevresel etkiler; kullanılacak olan motor ve pervaneler kaynaklı sınırlı bir gürültü, dönemsel olarak sinek ve koku sorunu, arıtma sistemi sonrası yoğunlaştırıcıdan açığa çıkacak olan katı atık ve arıtılmış su olacaktır. Çevresel etkiler ile ilgili daha detaylı bilgi Bölüm 4 de verilmiştir. a) İlgili Türk Mevzuatına Göre Kriterler Arıtılmış Sular Ülkemizde alıcı ortama verilen arıtılmış evsel atıksu kalitesi, Çevre Kanunu na dayalı olarak 4.Eylül.1988 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan ve en son değişikliği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) ile belirlenen evsel atıksuların alıcı ortama deşarj standartlarına uygun olmak zorundadır. Bu yönetmelik uygulamada çerçeve yönetmelik olarak işlerlik görmekle beraber çeşitli kurumların (İller Bankası, Büyükşehir Belediye Başkanlıkları nın özel standartları) yürürlükte olan deşarj standartları da mevcuttur. Söz konusu yönetmelik (SKKY) Tablo 21.4 te belirlenen evsel kaynaklı atıksuların alıcı ortama deşarj standartları (N> kişi için) Tablo I.3 te verilmiştir. Tablo I.3. (SKKY-Tablo 21.4): Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular (Sınıf 4: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 6000 Kg/Gün den Büyük, Nüfus > 100,000) PARAMETRE BİRİM KOMPOZİT NUMUNE 2 saatlik KOMPOZİT NUMUNE 24 saatlik Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ 5 ) mg/l Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) mg/l Askıda Katı Madde (AKM) mg/l ph Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği ne ( tarihinde sayılı Resmi Gazete de yayınlanan) göre: Kanalizasyon sisteminden gelen kentsel atıksu ( E.N. üzerindeki) hassas ve az hassas havzalar olarak sınıflandırılanların dışındakiler için ikincil arıtma veya eşdeğer bir arıtmaya tabidir. Atıksu arıtma tesisleri, atıksu ve alıcı ortamın kalitesine uygun şekilde tasarlanır. Az hassas havzalar için çevrenin olumsuz yönde etkilenmemesi durumunda birincil arıtma düşünülür. Hassas havzalar ve az hassas havzalar Yönetmelik Ek I de yer alan kriterlere göre belirlenir. Az hassas havzalar belirlenirken, deşarj edilen kirlilik yükleri, deşarj noktasına komşu bölgeler çevresindeki olası olumsuz çevre etkileri bakımından da değerlendirilir. Hassas ve az hassas havzalar, bu Yönetmeliğin kabulünden itibaren üç yıllık dönem içinde (2009 itibarı ile) Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenecektir. 9

20 Alıcı ortam ile ilgili olarak Yönetmelikte belirtilen deşarj kriterleri Tablo I.4 de, ileri arıtıma ilişkin deşarj kriterleri ise Tablo I.5 de gösterilmiştir. Tablo I.4 Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri İkincil Arıtmaya İlişkin Deşarj Limitleri 1 Parametre Konsantrasyon (mg/l) Minimum Arıtma Verimi (%) Referans Ölçüm Metodu Nitrifikasyonsuz 2 Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı ( 20ºC de BOİ 5 ) Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) Toplam Askıdaki Katı Maddeler (TAKM) (Madde 8 (c)) (Madde 8 (c)) (10000 E.N. den fazla) 60 (Madde 8 (c)) ( E.N.) (Madde 8 (c) (10,000 E.N. den fazla) 70 (Madde 8 (c)) ( E.N.) Homojen, filtre edilmemiş, çökeltilmemiş ham örnek 20ºC ±1ºC de beş günlük inkübasyondan sonra çözünmüş oksijen ölçümü. Nitrifikasyon inhibitörü ilavesi Homojen, filtre edilmemiş, çökeltilmemiş ham örnek Potasyum dikromat yöntemi Temsili örneğin 0,45 μm filtre ile filtrasyonu. kurutulması ve tartılması 105 ºC de kurutulmuş temsili örneğin santrifüjlenmesi ( g.da en az beş dakika) ve tartılması Tablo I.5 Kentsel Atıksu Arıtım Tesislerinden İleri Arıtıma İlişkin Deşarj Limitleri* Parametre Konsantrasyon (mg/l) Minimum Arıtma Verimi (%) Referans Ölçüm Metodu 2 mg/l P Toplam fosfor ( E.N.) Moleküler absorpsiyon 80 1 mg/l P spektrofotometre ( E.N. den fazla) 15 mg/l N Toplam azot 4 ( E.N.) Moleküler absorpsiyon 10 mg/l N spektrofotometre ( E.N. den fazla) 5 *Yerel şartlara bağlı olarak parametrelerin biri veya ikisi birden uygulanabilir.konsantrasyon değerleri veya arıtma verimleri uygulanacaktır. Kentsel atıksu arıtma tesislerine bağlı olmayan ve biyolojik olarak ayrışabilen atıksu oluşturan endüstriyel tesislerden alıcı ortama atıksu deşarjı izne tabidir (Yönetmelik Ek III). Atık Çamur Her türlü katı atık, arıtma çamuru ve fosseptik çamurlarının alıcı su ortamlarına boşaltılmaları yasaktır. Kentsel atıksu arıtma tesislerinden çıkan uygun kalitedeki çamur yeniden kullanılabilir. Atıksu arıtma tesisi kaynaklı bir miktar katı atık meydana gelecektir. Bu atıklar biyolojik olarak stabil hale gelmiş aktif çamur kütlesinden ve diğer inert 1 Kullanılacak olan konsantrasyon değerleri ya da arıtma verimleri 2 Eğer BOİ 5 ile bir başka parametre arasında korelasyon kurulabilirse, bu parametre BOİ 5 yerine başka parametre ile değiştirilebilir: toplam organik karbon (TOK) yada toplam oksijen ihtiyacı (TOİ) gibi 3 Yerleşim biriminin büyüklüğüne bağlıdır. Lagünlerden alınan örneklerin analizi filtre edilmiş örnekler üzerinde yapılmakla birlikte; filtre edilmemiş katı maddelerdeki toplam askıda katı madde konsantrasyonu 150 mg/l yi aşmamalıdır. 4 Toplam azotun anlamı: toplam Kjeldahl-azotu (organik azot + amonyak-azotu), nitrat (NO3 ) - azotu ve nitrit (NO2 )- azotu 5 Alternatif olarak günlük ortalama 20 mg/l N yi aşmamalıdır. Bu şart atıksu arıtma tesisi biyolojik reaktörünün işleyişi esnasında 12 ºC yada daha yüksek ısıdaki suya uygulanacaktır. Sıcaklıkla ilgili koşullar yerine yerel iklim koşullarını gözönüne almak bağlamında işletme süresi ile ilgili kısıtlar uygulanabilir. Bu alternatif ancak EK II in yerine getirildiğinin gösterilmesi şartıyla uygulanır. 10