Araflt rmalar/researches N. Ku u, G. Akyüz, E. Bolay r. fiizofrenide Dil fllevleri ve N400

Transkript

1 Araflt rmalar/researches N. Ku u, G. Akyüz, E. Bolay r fiizofrenide Dil fllevleri ve N400 Dr. Nesim Ku u 1, Dr. Gamze Akyüz 1, Dr. Ertu rul Bolay r 2 ÖZET: fi ZOFREN DE D L filevler VE N400 fiizofreninin en belirgin klinik belirtilerinden birisi dil ifllev bozuklu udur. fiizofreniyle ilgili klinik çal flmalarda flizofrenik dilin özellikleri olarak içerikte yoksulluk, te etsellik, konuflma da- n kl, düflüncenin raydan ç kmas ve enkoherans tan mlanm flt r. Biliflsel yetersizliklerin flizofreninin temel özelli i oldu u düflünülmektedir. Bleuler ve Kraepelin, biliflsel yetersizliklerin en s k olarak flizofrenik bireylerin konuflmas nda ortaya ç kt - n bildirmifllerdir. fiizofrenide görülen ça r fl mlarda kay p ve kopuklu un sözdizimsel bellekteki ifllevsel olmayan süreçlerle iliflkili oldu u öne sürülmüfltür. Düflünce bozuklu u olan flizofrenili bireylerde düflünce bozuklu u olmayanlara ve normal kontrollere göre anlamsal öncelik etkisinin artt ve flizofrenide dil ifllevlerindeki bozuklu a anlamsal a daki afl r aktivasyonun (afl r öncelik) arac l k etti i düflünülmektedir. Yine flizofrenili bireylerin normal kontrollere göre bir cümle içindeki hedef kelimeleri daha az do ru ve daha yavafl tan d klar ve hedef kelimelerin anlam n belirlemede ba lamsal bilgi avantaj n kullanamad klar öne sürülmüfltür. fiizofrenideki anormal öncelik etkilerinin ço unun ya aktivasyonda art fl (kelimeler aras ndaki ba lant kay plar ) ya da inhibisyonda azalmayla (ba lant s z kelimeler) aç klanabilece i bildirilmifltir. Olaya iliflkin potansiyellerin özellikle ilginç bir bilefleni olan N400, uyaran sonras yaklafl k 400 ms civar nda ortaya ç kan negatif bir potansiyeldir ve bir cümledeki anlamsal olarak kurald fl veya beklenmedik kelimeler taraf ndan ortaya ç kar l r. N400 ün yans tt bilgi, kelimenin anlam n tan ma iflleminin bir parças olarak sözdiziminden beyni araflt rman n özelliklerini gösterir. Anlams z flekilde sonlanan cümlelerde ve sözda arc ndaki bir kelimenin s kl azald kça N400 amplitüdünün büyüdü ü bulunmufltur. fiizofrenili hastalarla yap lan N400 çal flmalar s n rl say da olmas na ra men bu çal flmalarda anormal N400 amplitüdü ve yavafllam fl anlamsal ifllemi destekleyen hastal kla iliflkili N400 latans nda gecikme gösterilmifltir. fiizofrenideki N400 anormalliklerinin alt nda yatan nörobiyolojik mekanizmalar tam olarak bilinememektedir. N400 latans nda uzaman n flizofrenik konuflmadaki ça r fl m bozukluklar na katk da bulundu u varsay lan anormal anlamsal aktivasyonu yans tabilece i, N400 anormalliklerinin flizofreniyle ilgili sol temporal lob hipoteziyle tutarl l k gösterebilece i ve flizofrenide gözlenen ça r fl m kayb, te etsellik ve düflüncenin raydan ç kmas - n n hem sözdizimsel a lardaki afl r aktivasyonla hem de yetersiz ba lam bütünleflmesiyle iliflkili olabilece i öne sürülmektedir. Anahtar Sözcükler: fiizofreni, dil ifllevleri, biliflsel ifllevler, N400 Klinik Psikofarmokoloji Bülteni 2002;12:49-56 ABSTRACT: LANGUAGE FUNCTIONS IN SCHIZOPHRENIA AND N400 One of the most prominent clinical features of schizophrenia is impaired language funct on. Clinical studies of schizophrenia have identified poverty of content, tangentiality, distractable speech, derailment, and incoherence as features of schizophrenic language. Cognitive deficits have long been considered to be a central feature of schizophrenia. Bleuler and Kraepelin both noted that cognitive deficits are often most readily apparent in the speech of schizophrenic individuals. The tendency to produce loose and irrevelant associations has been linked recently to dysfunctional processes in lexical memory. Thought-disordered (TD) schizophrenia patients have been showed a priming effect superior to those of normal controls and non-td patients. It has been considered that language dysfunction in schizophrenia is mediated by overactivation of semantic networks (hyperpriming). Schizophrenic patients typically showed less accurate and slower recognition of target words than normal controls. Schizophrenic patients are unable to take full advantage of contextual information in determining the meaning of target words. Many of the abnormal priming effects in schizophrenia can be explained by either an increase in activation (to loosely related words) or a decrease in inhibition (to unrelated words). One particularly interesting component of eventrelated potentials is the N400, a negative potential occurring approximately 400 msec poststimulus, elicited by semantically anomalous or unexpected words in a sentence. Data suggest that the N400 reflects aspects of a brain search through the lexicon, as part of the process of recognizing the meaning of a word. The less frequent a word was in the lexicon and nonsensical sentence endings, the larger the N400 it evoked. While only a relatively small number of N400 studies of schizophrenic patients have been performed, these studies have shown abnormal N400 amplitude and a disease-related delay in a N400 latency, suggestive of slow semantic processing. The precise neurobiological mechanisms underlying these N400 abnormalities in schizophrenia are unknown. Prolonged N400 latency may reflect abnormal semantic activation that presumably contributes to associative intrusions in schizophrenic discourse. N400 abnormalities in schizophrenia may be viewed as consistent with the hypothesis of left temporal lobe involvement in patients with schizophrenia. The loose associations, tangentiality, and derailment observed in schizophrenia may be related both to overactivation of the lexical networks and to inefficient context integration. Key Words: Schizophrenia, language functions, cognitive functions, N400 Bull Clin Psychopharmacol 2002;12:49-56 G R fi fiizofreninin en belirgin klinik belirtilerinden birisi dil ifllev bozuklu udur. fiizofrenide dil uygunsuz isim kullan m, konuyla iliflkisizlik, ça r fl mlarda da n kl k veya kay p (1), düflünce yoksullaflmas, neolojizmler (2), te etsellik (3) ve sözel ba lamlara duyars zl kla (4) belirlidir; ayr ca organize de ildir ve anlamdan yoksundur (5). Bu gözlemler, Bleuler in flizofrenili hastalardaki biliflsel zorluklarla ilgili tan mlamalar yla uyumludur 1 Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi Psikiyatri AD. 2 Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi Nöroloji AD, Sivas. Yaz flma Adresi / Address reprint requests to: Yrd. Doç. Dr. Nesim Ku u, Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi, Psikiyatri AD, Sivas. Tel: +90 (346) Fax: +90 (346) nesimkurgu@ixir.com Kabul tarihi / Acceptation date:

2 fiizofrenide Dil fllevleri ve N400 (3). Bleuler, flizofrenideki düflünceyi ça r fl mlardaki temel bozuklu un terimleri aç s ndan tan mlayan ilk kiflidir. Ça r fl mlardaki bu bozuklu un hastal kla iliflkili organik bir patolojiyi yans tt na inan lmaktad r. Bleuler, flizofrenik genotipin temel bir iflareti olarak anlamsal sapma y göstermifl ve bunu s kl kla sch zotaxia terimi ile ifade etmifltir (6). Bleuler in gözlemlerini destekleyen deneysel bir çal flmada hedef yönelimli olmayan konuflmalar, yani serbest ça r fl m s ras nda, normal kiflilerde de görülene benzer olan ve tam olarak bizar olmayan kelime ça r fl mlar ndaki sapmalar flizofrenili hastalarda da gösterilmifltir (7). Birçok çal flma, flizofreninin prodromal, akut, kronik ve remisyon dönemlerindeki bireylerde biliflsel yetersizli in oldu unu belirlemifltir (8, 9). Klinik durumdaki de iflkenli e karfl flizofrenili bireylerde biliflsel yetersizliklerin devam etmesi ve sa l kl birinci derecede akrabalar nda da bu yetersizliklerin bulunmas, biliflsel yetersizliklerin flizofreninin temel özelli ini yans tt hipoteziyle uyumludur (9-12). Hem Bleuler hem de Kraepelin biliflsel yetersizliklerin en s k olarak flizofrenili bireylerin konuflmalar nda ortaya ç kt n bildirmifller ve daha sonra yap lan bir çok araflt rma, flizofrenideki konuflma ve dil ifllevlerindeki yetersizliklere o- daklanm flt r (1-4,13). fiizofrenide Dil fllevlerindeki Bozuklukla lgili Hipotezler fiizofrenide görülen ça r fl mlarda kay p ve kopuklu un sözdizimsel bellekteki ifllevsel olmayan süreçlerle iliflkili oldu u öne sürülmüfltür (14-17). Sözdizimsel bellek modellerine dayanan bu hipoteze göre, anlamsal olarak organize olmufl ça r fl m a nda depolanan kelimeler hakk ndaki bilgi farkl derecelerde aktive olabilir (18). Konuflma s ras nda anlam a lar k sa bir süre için aktive olup h zla sönmekte veya aktif olarak bast r lmaktad r. Uyaranlararas k sa intervalde (200 ms alt ) verilen kelime çiftleri kullan larak yap lan araflt rmalarda düflünce bozuklu u olan flizofrenili bireylerde, düflünce bozuklu u olmayanlara ve normal kontrollere göre anlamsal öncelik etkisinin artm fl oldu u bildirilmifl ve flizofrenide dil ifllevlerindeki bozuklu a anlamsal a daki afl r aktivasyonun (afl r öncelik) arac - l k etti i düflünülmüfltür (14,16,17). Niznikiewicz ve ark (1997), flizofrenik konuflmada gözlenen hatalar n; 1) yay lan aktivasyonun (sözdizimsel düzey ifllemleri) erken süreçlerindeki ifllev bozukluklar, 2) ba lam bütünleflmesinin geç süreçlerindeki (sözdizimsel sonras ve cümle-düzey ifllemleri) ifllev bozukluklar ya da, 3) her iki ifllev bozuklu unun birlikte olmas durumlar ndan kaynaklanabilece ini bildirmifltir (3). fiizofrenide görülen dil ifllevlerindeki bozuklu u araflt rmada sözdizimsel belirlilik, kelime ba lant s zl k ödevleri ve sözdizimsel karar önceli i gibi yöntemler kullan lm flt r (20-25). Bu çal flmalarda flizofrenili bireylerin normal kontrollere göre hedef kelimeleri daha az do ru ve daha yavafl tan d klar saptanm flt r ki bu onlar n ba lamsal veya temel iflaretlerden yararlanmada daha az yetenekli olduklar görüflünü desteklemektedir. Bir çal flma hariç (22), geçici ba lant olur olmaz veya ilk ve hedef kelimeler birlikte sunulur sunulmaz flizofrenili bireylerde normal öncelik gözlenmifltir (14,16,21). fiizofrenili kiflilerin hedef kelimelerin anlam n belirlemede ba lamsal bilgi avantaj n tam kullanamad klar ve bu yetersizli inde en s k ba lamsal iflaretler ve hedef u- yaran zaman içinde ayr ld nda ortaya ç kt belirlenmifltir (13). Cohen ve Servan-Schreiber (1992) dil ve biliflle ilgili bozuklu un alt nda yatan as l nedenin eylemin kontrolü için ba lam n içsel temsilini oluflturma ve sürdürmedeki yeteneksizlik oldu unu öne sürmüfllerdir (26). Nöral a simulasyonlar n kullanarak üç farkl davran flsal paradigmadaki performans n belirlenmesi yoluyla (stroop renk kar fl m ödevi, çift hedef sürekli performans ödevi ve sözdizimsel belirlilik ödevi) araflt rmac lar, bu ödevleri yaparken flizofrenili bireylerde gözlenen seçici yetersizliklerin tekrar e- dilebilece ini bildirmifllerdir. Nöral a modelinde flizofreni benzeri performans, ba lamsal bilgide iflleyen modüldeki (sürekli performans ödevinde önceki sürekli uyar dijiti) ünitelerin (yayg n üç simulasyon) yarar n azaltmak yoluyla baflar lm flt r. Gerçekte, sözdizimsel belirlilik ödevinin simulasyonu s ras nda bu ba lam modülünde azalm fl yarar, z t anlaml olmayan deyim hedef kelimeden uzaklafl r uzaklaflmaz daha büyük performans yetersizlikleri ortaya ç karm flt r (13). lk deneyim ve sözel ba lam n önemini vurgulayan Patterson a (1987) göre, flizofrenideki dil ifllevlerindeki bozukluk dil ile ilgili uygun beklentiler oluflturmadaki yetersizliklerle ba lant l olabilir (27). Bu anormalliklerin dil ifllevleriyle ilgili performanstaki yetersizlik veya dil yetene indeki eksiklikleri yans t p yans tmad - aç k de ildir. Bir görüfle göre, flizofrenideki dil performans ndaki yetersizlik genel bilgi ifllemindeki eksiklikten kaynaklanmaktad r (28). Gerçekten dikkat da - n kl ve hatal filtre mekanizmas na sahip olmalar ndan dolay flizofrenili bireylerde bilgi iflleminde yavafllama görülebilmektedir. Bu yetersizliklerin herhangi biri potansiyel olarak flizofrenideki dil performans n etkileyebilir (4). Afl r kapsaml düflünmenin flizofrenideki düflünce bozuklu unun temelini oluflturdu u ve kategori karar verme ödevleri ndeki reaksiyon zamanlar n n anlamsal kategori s n rlar n gösterdi i belirtilmektedir (29). A- normal anlamsal öncelik, önce gelen temel kelimelere karfl anlamsal iliflkisizli in bir ifllevi olarak hedef kelimelere karfl alg sal eflik veya reaksiyon zaman gibi çeflitli ölçümlerle belirlenir. Baz ödevler, flizofrenide anlamsal önceli i art r rken (17) di erleri öncelik etkilerini azaltmaya e ilimlidirler (20,30). Son olarak flizofrenideki anormal öncelik etkilerinin ço unun ya aktivasyonda art fl (kelimeler aras ndaki ba lant kay plar ) ya da inhibisyonda azalmayla (ba lant s z kelimeler) aç klanabilece i bildirilmifltir (16,17,29). 50

3 N. Ku u, G. Akyüz, E. Bolay r Dil fllevlerinde Olaya liflkin Potansiyeller Son zamanlarda bilgi ve dil sürecini araflt rmada o- laya iliflkin potansiyellerin güçlü bir araç olarak kullan - m söz konusudur (4). Anlamsal sapmalar beyin aktivitesini nas l temsil etmektedir? nsan beyni sürekli olarak elektriksel aktivite üretir. Beyinin elektriksel ak m EEG aktivitesi olarak kaydedilebilir. Görsel, iflitsel veya somatosensoriyel tekrarlanan uyar larla duysal reseptörlerin uyar lmas sonucunda üretilen nöral aktivite s kl kla zamanla s n rl pozitif ve negatif EEG defleksiyonlar ortaya ç kar r ki bu durum olaya iliflkin potansiyeller olarak bilinir (6). Bu ölçümler, davran flsal yan tlar gerektirmedi inden dolay hem nöronal aktivitenin hem de bilgi iflleminin gerçek zaman n n incelenmesini sa lar (6,31,32). Spesifik pikler hem mikrovolt olarak ölçülen amplitüd hem de milisaniye (ms) olarak belirlenen latans terimleriyle ifade edilir (6). N400 Dil iflleminde ba lam n etkileri, olaya iliflkin potansiyellerin N400 bilefleni kullan larak incelenebilir. Olaya iliflkin potansiyellerin negatif bilefleni olan N400, linguistik ifllemle iliflkilidir ve ortalama 400 ms civar nda pik yapar (33,34). N400, anlamsal kategorizasyon (35,36), sözdizimsel karar verme (37-40) ve cümle ifllemi ni içeren (4) çeflitli linguistik ödevlerde ortaya ç kar. N400, cümledeki anlamsal olarak kurald fl veya beklenmedik kelimeler taraf ndan ortaya ç - kar l r (6,34,41). N400 ün ba lam takip eden bir kelimenin anlamsal öncelik miktar n n ters bir ifllevi oldu- u öne sürülmüfltür (34,38). N400 ün dil iflleminin spesifik bir göstergesi oldu u düflünülmesine ra men konu halen tart flmal d r (42,43). Ancak aç k olan fley, tahmin edilemeyen kelimelere karfl daha büyük N400 yan t n n ortaya ç kmas n n, sunulan ba lam ile bir kelime aras ndaki anlamsal iliflkiyi de erlendirme yetene- ini yans tt d r. Bu de erlendirme yetene indeki yetersizli in dil ifllevlerinde dramatik etkileri olan bu ifllemdeki bir gecikme (N400 ün ortaya ç kmas nda gecikme) ve/veya N400 ün ortaya ç kmas nda bir zay fl k gibi olmas mümkündür (4). N400 ün ifllevsel önemi çeflitli çal flmalarda araflt r lm flt r. N400 ün anlamsal a a do ru yay lan otomatik aktivasyon ifllemlerinin göstergesi oldu u öne sürülürken (44,45) bir çal flmada N400 ün daha geç ifllemleri (örne in, cümle ba lam içinde bir kelimenin bütünleflmesiyle ba lant gibi) yans tt bildirilmifltir (46). Van Betten ve Kutas n çal flmas nda (1990) N400 ün ifllevsel yorumu için deneysel bir fleman n rolü araflt r lm flt r (47). Bu çal flmada, cümlelerin bafllang c göründü- ünde söz da arc ndaki kelime s kl n n bir ifllevi o- larak (sözdizimsel etki) N400 amplitüdünün de iflti i bulunmufltur. Söz da arc ndaki bir kelimenin s kl a- zald kça N400 ün büyüdü ü gözlenmifltir. S kl k gözard edildi inde kelimelerin ba lamsal etkilerinin yerine geçen bu etki, cümlenin son pozisyonudur (anlamsal, ba lamsal etki) (3). N400 amplitüdünün çeflitli ödevlerdeki temel anlamsal etkiden ve anlamsal iliflkiler taraf ndan modüle edildi i gösterilmifltir. Genelde anlamsal olarak bask n kelimeler, bask n olmayan kelimelere göre daha küçük N400 ortaya ç kar r (38,45,48,49). Anlamsal beklentiye veya ba lama duyarl N400 amplitüdü, anlams z flekilde sonlanan cümlelerle büyür, fakat bu durum anlaml sonlanan cümlelerde olmaz. Ayn durum anlams z kelime çiftleri ile olurken (örne in, doktor-ekmek), anlaml kelime çiftleri ile (örne in, doktor-hemflire) olmaz. N400, ard fl k bir melodideki beklenmedik notalarla, bir seri flekil içinde beklenmedik flekillerle, say sal serilerdeki beklenmedik say larla veya alfabedeki ard fl k beklenmedik harflerle oluflmaz (50,51). N400 ün yans tt bilgi, kelimenin anlam n tan - ma iflleminin bir parças olarak sözdiziminden beyini a- raflt rman n özelliklerini gösterir (46,52,53). N400 dolayl olarak iflleyen belle e ba ml d r (45,54). E er sistem kelimeyle ilgili beklentileri ortaya ç kar yorsa (ki nöral düzeyde, kelime hakk nda bilgi depolayan nöral birliklerin atefllenme efli inin azalmas yla ba lant l bir ifllemdir) cümledeki bir kelimenin tan nmas daha h zl olacakt r (1). fiizofrenide Dil fllevlerindeki Bozuklu un Ölçümünde N400 N400, normal ve flizofrenili bireylerin linguistik ö- devlere verdikleri beyin elektriksel yan tlar n karfl laflt rmada kullan lmaktad r. Bu konuda yap lan çal flmalarda flizofrenili bireylerde uzam fl N400 latans ve anormal N400 amplitüdü bildirilmifltir (1,23,55). Patterson (1987), uygun tahminler üretmedeki yetersizliklerinden dolay flizofrenili kiflilerde N400 amplitüdünün küçülmüfl oldu u hipotezini öne sürmüfltür (27). fiizofrenide yap lan N400 çal flmalar nda genellikle uzam fl N400 latans saptanmas na ra men N400 amplitüdü aç s ndan çeliflkili sonuçlar elde edilmifltir. fiizofrenili bireylerde normal kontrollerle k yasland nda iflitsel ve görsel modalitelerdeki cümlelerde gösterilen hedef kelimelere karfl uzam fl latansl ve daha negatif de erli N400 amplitüdlü yan t al nm flt r (3). Baflka bir çal flmada flizofrenili hastalarda normal kontrollere göre daha küçük N400 amplitüdü bulunmufl ve bu bulgu, flizofrenili hastalarda anlamsal uyum eksikli inin iflareti olarak yorumlanm flt r (55). Koyama ve ark (1991), Japon kanji karakterlerini kullanarak 13 flizofrenili hasta üzerinde yapt klar çal flmada N400 latans nda uzama ile birlikte normal N400 amplitüdü saptam fllard r (23). Grillon ve ark. (1991) n n 14 flizofrenili hasta üzerinde yapt klar çal flmada ise baz hastalarda latansta uzama di erlerinde ise amplitüdde küçülme bulunmufl ancak araflt rmac lar gözlenen de iflkenli i yeterince aç klayamam fllard r (4). Andrews ve ark (1993), flizofrenili 19 hastada yapt klar çal flmada N400 latans nda uzaman n yan nda N400 amplitüdü ve pozitif düflünce bozuklu unun ciddiyeti aras nda korelasyon bulmufllard r (56). 51

4 fiizofrenide Dil fllevleri ve N400 fiizofrenik bozukluklar n alt gruplar aras nda N400 ün de iflkenlik göstermesi olas d r. Bu görüfl a- ç s na göre oluflturulmufl çal flmalarda flizofreni alt gruplar nda linguistik performans farkl bulunmufltur (16,57). Örne in, anlamsal kolaylaflt rma, düflünce bozuklu u olan flizofrenililerde düflünce bozuklu u olmayanlara göre daha h zl bulunmufltur (16). Thomas ve ark (1990), benzer flekilde konuflman n karmafl kl -, bütünlü ü ve ak c l n kronik flizofrenili hastalarda akut flizofrenili hastalara göre daha bozuk olarak bulmufllard r (57). Ayn çal flmada zay flam fl linguistik performans n negatif semptomlarla iliflkili oldu u belirlenmifltir. fiizofrenili hastalardaki düflünce bozukluklar n n biliflsel ve nörofizyolojik özelliklerini araflt rmak i- çin anlamsal olarak uyumsuz kelimeler ve deyimlerle ortaya ç kan N400 ün topografisi, latans ve amplitüdünün incelendi i bir araflt rmada flizofrenili hastalarda normal kontrollere göre anlamsal olarak uyumsuz sonlanan kelimelerde anlaml flekilde latans n uzad ve N400 amplitüdünün küçüldü ü bulunmufltur (55). Bobes ve ark. (1996) n n çal flmas nda resim anlamsal eflleme ödevi (picture semantic-matching task) s ras nda flizofrenili hastalarda N400 latans n n uzad ve bu bulgunun flizofrenide ba lam kullan m n n zay fl hipoteziyle tutarl l k gösterdi i bildirilmifltir (58). Spitzer ve ark (1997), 20 flizofrenili ve 20 normal kontrol bireyinde sözdizimsel karar verme ödevi s ras nda N400 ü ölçmüfller ve sonuçta flizofrenili hastalarda anlamsal bilgi iflleminde ifllevsel bozukluk oldu unu ve N400 anormalli inin flizofrenideki dil ifllev bozuklu- unda yay lan aktivasyon modellerini destekledi ini öne sürmüfllerdir (59). Strandburg ve ark (1997), yetiflkin flizofrenili hastalarla yafl ve e itim yönünden efllefltirilmifl sa l kl kontrol bireylerinde deyimsel (idiomatic), lafzi (literal) ve anlams z kelimelerin anlaml l n n yarg lanmas n i- çeren deyim tan ma ödevi nin yap ld s rada olaya i- liflkin potansiyelleri kaydetmifllerdir (13). fiizofrenili hastalarda anlams z deyimlerle anlaml olanlar n do ru olarak ay rdedilmesi giriflimi s ras nda reaksiyon zaman n n uzad ve yanl fllar n daha çok oldu u bulunmufltur. fiizofrenili hastalarda olaya iliflkin potansiyeller deyim ve lafzilere verilen daha büyük N400 amplitüdü yan t ile iliflkili bulunmufl ancak anlams z deyimlerde N400 amplitüdleri aç s ndan farkl l k saptanmam flt r. Niznikiewicz ve ark (1997), olayla iliflkili potansiyelleri 13 flizofrenili ve 12 kontrol bireyinde cümlelerin son kelimelerinde (son kelimelerin yar s cümle ba lam yla uyumlu ve di er yar s uyumsuz durumda) iken kaydetmifllerdir (3). fiizofrenili hastalarda N400 latans n n uzad ve hem do ru hem de do ru olmayan cümle sonlanmalar nda amplitüdün daha negatif de erde oldu u bulunmufltur. Araflt rmac lar, bu sonuçlar flizofrenideki dil anormalliklerinin genel biliflsel ifllev bozuklu uyla de il; dil sistemi ifllev bozuklu uyla ve flizofrenili hastalardaki ba lam n yetersiz kullan m yla iliflkili olabilece i fleklinde yorumlam fllard r. Olichney ve ark (1997), 18 flizofreni ve iliflkili psikozu olan (9 erken bafllang çl psikoz ve 9 geç bafllang çl psikoz) ve 9 normal kontrol bireyinde yapt klar çal flmada bireylere ya antonimik veya kategorik iliflki olarak tan mlanm fl konuflmalar n öncesinde anlamsal olarak % 50 uyumlu ve % 50 uyumsuz kelimelerin o- kundu u s rada N400 ü ölçmüfller ve geç bafllang çl grupta erken bafllang çl gruba göre, uyumlu durumda N400 latans n anlaml flekilde uzam fl olarak bulmufllard r (2). Ayn çal flmada daha küçük de erli N400 amplitüdlerinin daha ciddi negatif semptomlarla iliflkili oldu u saptanm flt r. Nestor ve ark (1997), 15 flizofrenili hasta ve 15 normal kontrol bireyinde anlaml veya anlams z sonlanan cümlelerin okunmas s ras nda N400 ü kaydetmifllerdir (6). Normal kiflilerle karfl laflt r ld nda flizofrenili hastalarda anlams z sonlanan cümlelerden sonra N400 latans nda uzama ve cümlenin anlaml sonlan p sonlanmamas yla iliflkisiz bir flekilde daha negatif de erli N400 amplitüdü saptam fllard r. Araflt rmac lar bu sonuçlar n, belki de hastal kla iliflkili bozuklu u yans tan, flizofrenili hastalardaki yavafllam fl ve daha yayg n anlamsal aktivasyonu destekledi i fleklinde yorumlam fllard r. Niznikiewicz ve ark (1999), DSM-III-R a göre flizotipal kiflilik bozuklu u bulunan 17 kifli ile 16 kontrol bireyine hem görsel hem de iflitsel olarak, yar s beklenen kelime tamlamas yla (uyumlu durum) ve di er yar s beklenmedik kelime tamlamas yla (uyumsuz durum) sonlanan cümleler sunuldu unda olayla iliflkili potansiyelleri kaydetmifllerdir (1). Uyumlu durumda flizotipal kiflilik bozuklu u olan bireylerde kontrollere göre N400 amplitüdünün hem görsel hem de iflitsel modalitelerde daha negatif de erli oldu u ve görsel modalitede N400 latans n n uzad bulunmufltur. Sonuçta a- raflt rmac lar, flizotipal kiflilik bozuklu u olan bireylerde N400 ün anormal oldu unu ve bu anormalli in flizofrenili bireylerde bulunmufl olan anormallikle benzer oldu unu öne sürmüfllerdir. Condray ve ark (1999), flizofrenide dil ifllev bozuklu unun ortaya ç kmas yla iliflkili olabilecek iki aday psikolojik ifllevi (ba lama duyarl l k ve beklenti) araflt rd klar çal flmada olaya iliflkin potansiyelleri, anlamsal iliflki ve beklenti (ba lant s zl k oranlar ) ile ilgili sözdizimsel karar verme ödevi s ras nda kaydetmifllerdir (60). Çal flmaya 34 sa l kl kontrol ve 37 çift kör haloperidol sürdürüm tedavisi ve plasebo yerine koyma protokolündeki flizofrenili hasta al nm flt r. Sonuçta flizofrenili hastalarda N400 amplitüdü ile ölçülen uyumlu ve uyumsuz kelimeler aras ndaki ayr mda yetersizlik bulunmufl ve bu sonuçlar n flizofrenili hastalarda tek kelime anlamsal ba lam ifllemi s ras nda anlamsal a daki rasgele yayg n aktivasyon yay l m n veya ay rt e- dememeyi gösterdi i bildirilmifltir. Matsuoka ve ark (1999), 9 flizofrenili ve 16 normal kontrol bireyinde farkl hedef olmayan uyaranlarla iki çeflit anlamsal kategorizasyon ödevini yaparken (1-hedef olmayan kelimeler, yalanc kelimeler, telaffuz edilemeyen yabanc kelimeler 2-tekrar geciken kelimeler) görsel olaya iliflkin potansiyelleri kaydetmifllerdir (61). 52

5 N. Ku u, G. Akyüz, E. Bolay r fiizofrenili kiflilerde kelimeler ve yalanc kelimelerle ortaya ç kan daha büyük negatif potansiyeli destekleyen bulgular saptanmam fl fakat kontrollerle karfl laflt - r ld nda kelimelerin tekrarlanmas yla iliflkili amplitüd de iflikli inde eksiklik bulunmufltur. Araflt rmac lar, bu sonuçlar n flizofrenide anlamsal aktivasyondaki sapman n bafll ca ba lam veya öncesinde yer alan kelimelerdeki bilginin kullan m ndaki yetersizlikten kaynakland - görüflünü destekledi ini ve flizofrenide bildirilen u- yumlu ve uyumsuz kelimelerdeki N400 anormalli ini aç klayabilece ini öne sürmüfllerdir. Ohta ve ark (1999), tedavi gören flizofrenili hastalar ve sa l kl kontrol bireylerinde N400 ü karfl laflt rmak amac yla bireylere Japonca tamlamalar n anlamsal olarak uyumlu ve uyumsuz oldu unu belirlemeyi gerektiren bir ödev kullanm fllard r. Hastalarda bu ö- dev s ras nda N400 etkisinin azald bulunmufl ve bunun flizofrenide ba lam kullan m n n zay f oldu u görüflünü destekledi i belirtilmifltir (62). Kimble ve ark (2000), flizofrenili bireylerin aile üyelerinde anlamsal ve dikkatle ilgili ifllemlerin elektrofizyolojik ölçümlerinde aile statüsü ve flizotipi gibi iki faktörün göreceli katk s n araflt rmak amac yla 15 flizofrenili ve birinci dereceden akrabas olan kifli ve 15 sa l kl kontrol bireyini çal flmaya alm flt r (63). Bu çal flmada flizofrenili bireylerde flizotipi daha yüksek iken akrabalar nda yüksek de ildir ve iki grup aras nda N400 latans aç s ndan farkl l k saptanmam flt r. Sonuçta araflt rmac lar, hem aile statüsünün hem de flizotipal prezentasyonun dikkat ve dile duyarl elektrofizyolojik ölçümlerdeki bozuklu a ba ms z bir flekilde katk s n n oldu- unu, flizotipi nin yüksek seviyelerinin hem dikkat hem de dil ifllemindeki bozuklukla iliflkili olmas n n aksine a- ile üyeli inin derecesinin yaln zca dikkatle ilgili bozukluklar için risk oluflturdu unu bildirmifllerdir. Salisbury ve ark (2000), 34 flizofrenili ve 34 kontrol bireyinin isim-yard mc fiil-s fat/fiil fleklinde sunulan cümleleri okumas esnas nda olaya iliflkin potansiyelleri kaydetmifllerdir (64). Bu cümlelerdeki baz isimler birincil ve ikincil anlamlar olan homograflard r ve cümle sonu, flart veya yorum bilgisi gerektiren flekilde sunulmufltur. fiizofrenili kiflilerde ikincil homograf-cümle sonlar nda daha büyük amplitüdlü N400 aktivitesi bulunmufltur ki bu güçlü ça r fl mlara karfl anlamsal bir e ilimi yans tmaktad r. Bütün cümle sonlanmalar ndaki N400, sözel iflleyen belle in sürdürümündeki hatay yans tmaktad r. Araflt rmac lar, flizofrenili kiflilerde bütün cümle sonlanmalar ndaki N400 aktivitesinin içerikten ba ms z ba lamsal sürdürümdeki sorunlar gösterdi ini, fakat ikincil cümle sonlanmalar ndaki hafifçe daha büyük amplitüdlü N400 aktivitesinin psikozun ciddiyeti ile ba lant l bulundu unu belirtmifllerdir. fiizofrenide Dil fllevlerinde Duyarl N400 Anormallikleri le lgili Kuramlar fiizofrenili hastalarda ba lam kullan m n n yetersiz oldu u ve böylece N400 anormallikleri, anlams z cümleler için oldu u kadar anlaml cümleler için de bir gösterge olabilece i öne sürülmüfltür (26). Bu anormalliklerin, N400 latans n n uzamas yla görüldü ü ve flizofren hastalar n konuflmadaki ça r fl m bozukluklar - na katk da bulundu u varsay lan anormal anlamsal aktivasyonu yans tabilece i bildirilmifltir (65). fiizofrenili hastalarda ve di er çeflitli psikiyatrik ve nörolojik bozukluklar olan hastalarda davran flsal yan tlardaki genel yavafllama tipiktir. N400 latans ölçümü, davran flsal yan t zamanlar ndan farkl olarak motor yan tlara veya reaksiyon zaman n yavafllatt bilinen di er çevresel faktörlere ba l de ildir (65,66). Ayr ca flizofrenili hastalarda di er beyin potansiyelleri bileflenlerinde genellikle uzam fl latans görülmez (67). fiizofrenili hastalarda N400 yavafllamas, cümlelerin anlamsal ifllemiyle iliflkili biliflsel ve nöral hesaplamalara özgü olabilir. Bu yavafllama, kronik flizofrenili hastalarda yayg n olarak gözlenen ve bradifreni olarak bilinen düflünce yavafllamas na karfl l k gelebilir. Uzam fl N400 latans, flizofrenili hastalarda okunan kelimelere yan ttaki nöronal elementlerin atefllenme h z n n oldukça yavafllad anlam na gelebilir. Ayr ca flizofrenili hastalardaki artm fl N400 negatifli inin yans tt nöronal aktivasyonun anormal yay l m n gösterebilir. Aktivasyonun daha büyük nöral yüzeyi kaplamas n n flizofrenili hastalarda N400 latans n uzatt düflünülebilir (6). fiizofrenideki N400 anormalliklerinin alt nda yatan nörobiyolojik mekanizmalar tam olarak bilinememektedir. E er N400 anormallikleri, bellek yetersizlikleriyle iliflkiliyse o zaman dopaminerjik olarak modüle edilen prefrontal dengesizlik akla gelebilir. Ba lam n içsel temsilinin sürdürülmesindeki eksikli in, dopaminin prefrontal korteksteki nöral modülatör etkilerindeki a- normalli i yans tt öne sürülmektedir (26). Temporal lob ve hipokampal anormallikler flizofrenili bireylerde s kl kla gözlenmektedir (68-71). fiizofrenideki N400 anormalliklerinin anlamsal anormallikleri yans tabilece i ve bunun flizofreni ile ilgili sol temporal lob hipoteziyle tutarl l k gösterdi i bildirilmifltir (71,72). fiizofrenili hastalar n ba lam etkili bir flekilde kullanamamalar nda çok say da olas l k vard r. N400 amplitüdünün zihinsel söz da arc n n boyutlar yla iliflkili oldu u öne sürülmektedir. Daha fazla söz da arc, daha büyük N400 amplitüdü oluflturur. Bu nedenle N400 amplitüdünün bir cümle ba lam içindeki bir kelimenin bütünlefltirilmesindeki güçlü ü yans tt düflünülmektedir. Böylece flizofrenili hastalarda hem uyumlu hem de uyumsuz sonlanan cümlelerde gözlenen daha büyük amplitüdlü N400, ya ba lam içindeki uyumlu kelime adaylar n n daha çok olmas n ya da ba lam içindeki son kelimenin uyumundaki daha büyük güçlü- ü gösterebilir. Bu mekanizmalar aras ndaki ayr m, gelecekteki psikolinguistik çal flmalar n önemli bir konusu olabilir. Latans n biliflsel ifllevlerin h z n n göstergesi oldu u varsay m na göre, flizofrenili hastalarda normal kontrollerle karfl laflt r ld nda daha uzun N400 latans n n bu ifllevleri yerine getirmedeki daha büyük güçlü- ü göstermesi oldukça olas d r. fiizofrenide gözlenen 53

6 fiizofrenide Dil fllevleri ve N400 ça r fl m kayb, te etsellik ve düflüncenin raydan ç kmas (derailment) hem sözdizimsel a lardaki afl r aktivasyonla hem de yetersiz ba lam bütünleflmesiyle iliflkili olabilir (3). McCarley ve ark (1999) na göre flizofrenideki düflünce ve dil anormallikleriyle biliflsel ve hücresel hipotezler aras nda iliflki vard r (73). Yani, davran flsal ve ifllevsel nöronal sistemler seviyesinde ça r fl mlar n bast r lmas ndaki bozulmayla hücresel ve moleküler seviyedeki inhibisyon anormallikleri ve dil iflleviyle ilgili bölgelerdeki anormal anatomik alt tabaka (MRI da a- zalm fl gri madde hacmi) birbirine paralellik göstermektedir. Davran flsal deneyler ve bütünlefltirici modeller düzeyindeki bilgi, flizofrenide anormal anlamsal a birlikteli ini desteklemektedir. SONUÇ fiizofrenide dil ifllevlerindeki bozuklu un araflt r lmas nda N400 uygun bir araç olarak görünmektedir ve bu konuda N400 ile yap lan çal flmalar s n rl say - da olmakla birlikte konuya olan ilgi giderek artmaktad r. fiizofrenide yap lan N400 çal flmalar ndan elde e- dilen bulgular N400 latans nda uzama ve N400 amplitüd anormallikleridir. Ancak bu bulgular n alt nda yatan nörobiyolojik mekanizmalar tam olarak bilinememektedir. Gelecekte N400 ile yap lacak psikolinguistik çal flmalar n, flizofrenide görülen dil ifllevleri ve biliflsel ifllevlerdeki bozukluklar n alt nda yatan nörobiyolojik mekanizmalar n ayd nlat lmas na önemli katk lar sa layaca düflünülmektedir. Kaynaklar: 1. Niznikiewicz MA, Voglmaier M, Shenton ME, Seidman LJ, Dickey CC, Rhoads R, Teh E, McCarley RW. Electrophysiological correlates of language processing in schizotypal personality disorder. Am J Psychiatry 1999; 156: Olichney MJ, Iragui VJ, Kutas M, Nowacki R, Jeste DV. N400 abnormalities in late life schizophrenia and related psychoses. Biol Psychiatry 1997; 42: Niznikiewicz MA, O Donnell BF, Nestor PG, Smith L, Law S, Karapelou M, Shenton ME, McCarley RW. ERP assessment of visual and auditory language processing in schizophrenia. J Abnorm Psychol 1997; 106 (81): Grillon C, Ameli R, Glazer WM. N400 and semantic categorization in schizophrenia. Biol Psychiatry 1991; 29: Harvey PD. Speech competence in manic and schizophrenic psychoses: the association between clinically rated thought disorder and cohesion and reference performance. J Abnorm Psychol 1983; 92: Nestor PG, Kimble MO, O Donnell BF, Smith L, Niznikiewicz M, Shenton ME, McCarley RW. Aberrant semantic activation in schizophrenia: a neurophysiological study. Am J Psychiatry 1997; 154: Chapman LJ, Chapman JP. Disordered thought in schizophrenia. Englewood Cliffs, NJ, Prentice-Hall, Nuechterlein KH, Dawson ME. Information processing and attentional functioning in the developmental course of schizophrenic disorders. Schizophr Bull 1984; 10: Asarnow R, MacCrimmon D. Attention/information processing, neurophysiological functioning and thought disorder during the acute and partial recovery phases of schizophrenia: a longitudinal study. Psychiatr Res 1982; 7: Braff DL. Information processing and attention dysfunctions in schizophrenia. Schizophr Bull 1993; 19: Cromwell RL, Elkins IJ, McCarthy ME, O Neill TS. Searching for the phenotypes of schizophrenia. Acta Psychiatr Scand 1994; 90 ( suppl 384): Nuechterlein KH, Dawson ME. Information processing abnormalities as neuropsychological vulnerability indicators for schizophrenia. Acta Psychiatr Scand 1994; 90 ( suppl 384): Strandburg RJ, Marsh JT, Brown WS, Asarnow RF, Guthrie D, Harper R, Yee MC, Nuechterlein KH. Event-related potential correlates of linguistic information processing in schizophrenics. B ol Psychiatry 1997; 42: Kwapil TR, Hegley DC, Chapman LJ, Chapman JP. Facilitation of word recognition by semantic priming in schizophrenia. J Abnorm Psychol 1990; 99: Maher BA. Language and Schizophrenia, vol.5: Neuropsychology, Psychophysiology, and Information Processing. Edited by Steinhauer SR, Gruzelier JH, Zubin J. New York, Elsevier 1991: Manschreck T, Maher B, Milawetz JJ, Ames D, Wesstein CC, Schneyer M. Semantic priming in thought disordered schizophrenic patients. Schizophr Res 1988; 1: Spitzer M, Weiskert I, Winter M, Maier S, Hermle L, Maher B. Semantic and phonological functioning priming in schizophrenia. J Abnorm Psychol 1994; 3: Anderson JR. A Spreading activation theory of memory. J Verb Behav 1983; 22: Chapman LJ, Chapman JP, Miller GA. A theory of verbal behavior in schizophrenia. In Maher BA ( ed), Progress in Experimental Personality Research, vol. 1. New York: Academic Press 1964: Butler JG, Hemsley DR. Schizophrenia: a failure to control the contents of consciousness. Br J Clin Psychol 1987; 26: Chapin K, Vann LE, Lycaki H, Josef N, Meyendorff E. Investigation of the associative network in schizophrenia using the semantic priming paradigm. Schizophr Res 1989; 2: Henik A, Priel B, Umansky R. Attention and automaticity in semantic processing of schizophrenic patients. Neuropsychiatry Neuropsychol Behav Neurol 1992; 5:

7 N. Ku u, G. Akyüz, E. Bolay r 23. Koyama S, Nageishi Y, Shimokochi M. The N400 component of event-related potentials in schizophrenic patients: A preliminary study. Electroencephalogr Clin Neurophysiol 1991; 78: Mitchell PF, Andrews S, Fox AM, Catts SV, Ward PB, McConaghy N. Active and passive attention in schizophrenia: An ERP study of information processing in a linguistic task. Biol Psychol 1991; 32: Vinogradov S, Ober BA, Shenaut GK. Semantic priming of word pronunciation and lexical decision in schizophrenia. Schizophr Res 1992; 8: Cohen JD, Servan-Schreiber D. Context, cortex, and dopamine: a connectionist approach to behavior and biology in schizophrenia. Psychol Rev 1992; 99: Patterson T. Studies toward the subcortical pathogenesis of schizophrenia. Schizophr Bull 1987; 13: Schwartz S. Is there a schizophrenic language?. Behav Brain Sci 1982; 5: Chen EYH, Wilkins AJ, McKenna PJ. Semantic memory is both impaired and anomalous in schizophrenia. Psychol Med 1994; 24: Ober BA, Vinogradov S, Shenaut GK. Semantic priming of category relations in schizophrenia. Neuropsychology 1995; 9: Donchin E, Coles M. Is the P300 component a manifestation of context updating?. Behav Brain Sci 1988; 11: Mccarthy G, Donchin E. A metric of thought: A comparison of P300 latency and reaction time. Science 1981; 211: Kutas M, Hillyard SA. Reading senseless sentences: Brain potentials reflect semantic incongruity. Science 1980; 207: Kutas M, Hillyard SA. Brain potentials during reading reflect word expectancy and semantic association. Nature 1984; 307: Polich J, Vanasse L, Donchin E. Category expectancy and N200. Psychophysiology 1980; 18: Holcomb PJ. ERP correlates of semantic facilitation. In McCallum WC, Zappoli R, Denoth F (eds), Cerebral Psychophysiology. Studies in Event-Related potentials (EEG suppl 38). Amsterdam: Elsevier 1986: Rugg MD. The effects of semantic priming and word repetition on event-related potentials. Psychophysiology 1985; 22: Bentin S, McCarthy G, Wood C. Event-related potentials, lexical decision and semantic priming. Electroencephalogr Clin Neurophysiol 1985; 60: Boddy J. Event-related potentials in chronometric analysis of primed word recognition with different stimulus onset asynchronies. Psychophysiology 1986; 23: Bentin S. Event-related potentials, semantic processes, and expectancy factors in word recognition. Brain Lang 1987; 30: Neville HJ, Kutas M, Chesney G, Schmidt AL. Event-related brain potentials during initial encoding and recognition memory of congruous and incongruous words. J Mem Lang 1986; 25: Polich J. Semantic categorization and event-related potentials. Brain Lang 1985; 26: Barret SE, Rugg MD. Event-related potentials and the semantic matching of faces. Neuropsychologia 1989; 27: Fischler I, Raney GE. Language by eye: Behavioral, autonomic and cortical approaches to reading. In JR Jennings and MG Coles (Eds), Handbook of cognitive Psychology: central and autonomous nervous system. New York- Wiley 1989: Kutas M, Hillyard SA. An electrophysiological probe of incidental semantic association. Journal of Cognitive Science 1989; 1: Holcomb P. Semantic priming and stimulus degradation: Implications for the role of the N400 in language processing. Psychophysiology 1993; 30: Van-Petten C, Kutas M. Interactions between sentence context and word frequency in event-related brain potentials. Memory and Cognition 1990; 18: Holcomb PJ. Automatic and attentional processing: and eventrelated potential analysis of semantic priming. Brain Lang 1988; 35: Chwilla DJ, Brown CM, Hagoort P. The N400 as a function of the level of processing. Psychophysiology 1995; 32: Besson M, Macari F. An event-related potential analysis of incongruity in music and other non-linguistic contexts. Psychophysiology 1987; 24: Polich J. N400 from sentences, semantic categories, numbers, and letter strings? Bull Psychonomic Soc 1985; 23: Nobre AN, McCarthy G. Language-related potentials in the anterior-medial temporal lobe, II: effects of word type and semantic priming. J Neurosci 1995; 15: Van Petten C, Kutas M. Ambiguous words in context: an eventrelated potential analysis of the time course of meaning activation. J Mem Lang 1987; 26: Kutas M, Van Petten C. Event-related potential studies of language, in advances in Psychophysiology, vol. 3. Edited by Ackles PK, Jennings JR, Coles MG. Greenwich. Conn, JI Press 1988: Adams J, Faux SF, Nestor PG, Shenton ME, Marcy B, Smith S, McCarley RW: ERP abnormalities during semantic processing in schizophrenia. Schizophr Res 1993; 10: Andrews S, Shelley AM, Ward PB, Fox A, Catts SV, McConaghy N. Event-related potential indices of semantic processing in schizophrenia. B ol Psychiatry 1993; 34 (7): Thomas P, King K, Fraser WI, Kendell RE. Linguistic performance in schizophrenia: A comparison of acute and chronic patients. Br J Psychiatry 1990; 156: Bobes MA, Lei ZX, Ibanez S, Yi H, Valdes-Sosa M. Semantic matching of pictures in schizophrenia: a cross-cultural ERP study. Biol Psychiatry 1996; 40: Spitzer M, Weisbrod M, Winkler S, Maier S. Event-related potentials in semantic speech processing by schizophrenic patients. Nervenarzt 1997; 68:

8 fiizofrenide Dil fllevleri ve N Condray R, Steinhauer SR, Cohen JD, van Kammen DP, Kasparek A. Modulation of language processing in schizophrenia: effects of context and haloperidol on the event-related potential. B ol Psychiatry 1999; 45: Matsuoka H, Matsumoto K, Yamazaki H, Sakai H, Miwa S, Yoshida S, Numachi Y, Saito H, Ueno T, Sato M. Lack of repetition priming effect on visual event-related potentials in schizophrenia. B ol Psychiatry 1999; 46: Ohta K, Uchiyama M, Matsushima E, Toru M. An event-related potential study in schizophrenia using Japanese sentences. Schizophr Res 1999; 40: Kimble M, Lyons M, O Donnell B, Nestor P, Niznikiewicz M, Toomey R. The effect of family status and schizotypy on electrophysiologic measures of attention and semantic processing. Biol Psychiatry 2000; 47: Salisbury DF, O Donell BF, McCarley RW, Nestor PG, Shenton ME. Event-related potentials elicited during a context-free homograph task in normal versus schizophrenic subjects. Psychophysiology 2000; 37: Nuechterlein KH. Reaction time and attention in schizophrenia: a critical evaluation of the data and theories. Schizophr Bull 1977; 3: Benton AL. Reaction time in brain disease: some reflections. Cortex 1986; 22: O Donnell BF, Shenton ME, McCarley RW, Faux SF, Smith RS, Salisbury DF, Nestor PG, Pollak SD, Kikinis R, Jolesz FA: The auditory N2 component in schizophrenia: relationship to MRI temporal lobe gray matter and to other ERP abnormalities. B ol Psychiatry 1993; 34: Conrad A, Abebe T, Austin R, Forsythe S, Scheibel AB. Hippocampal pyramidal cell disarray in schizophrenia as a bilateral phenomenon. Arch Gen Psychiatry 1991; 40: Kovelman J, Scheibel A. A neurohistological correlate of schizophrenia. Biol Psychiatry 1984; 19: Jeste DV, Lohr JB. Hippocampal pathologic findings in schizophrenia: A morphometric study. Arch Gen Psychiatry 1989; 46: Shenton ME, Kikinis R, Jolesz FA, Pollack SD, LeMay M, Wible CG, Hokama H, Martin J, Metcalf D, Coleman M, McCarley RW. Left-lateralized temporal lobe abnormalities in schizophrenia and their relationship to though disorder: A computerized, quantitative MRI study. N Engl J Med 1992; 327: Nestor PG, Shenton ME, McCarley RW, Haimson J, Smith RS, O Donnell B, Kimble M, Kikinis R, Jolesz FA: Neuropsychological correlates of MRI temporal lobe abnormalities in schizophrenia. Am J Psychiatry 1993; 150: McCarley RW, Niznikiewicz MA, Salisbury DF, Nestor PG, O Donnell BF, Hirayasu Y, Grunze H, Greene RW, Shenton ME. Cognitive dysfunction in schizophrenia: unifying basic research and clinical aspects. Eur Arch Clin Neurosci 1999; 249 (suppl 4):