Yay n Eti i hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler

Transkript

1 .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Araflt rmalar ve Etik Sempozyum Dizisi No: 50 May s 2006; s Yay n Eti i hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler Prof. Dr. Sermet Koç Araflt rma ve yay n eti i, tüm dünyada e itim ve akademik yaflam n öncelikli; olmazsa olmaz konular ndand r. Bu kurallar, lise ve üniversitelerde ö renci ödevlerinden bafllayarak her bir ifl, meslek ve akademik alan aç s ndan kabul edilmifltir. Bilimsel araflt rmalar n planlanmas ndan yay nlanmas na kadarki süreçte, araflt rma ve yay n eti i ile ilgili kurallar belirlenmifl ve ihlal edilmesi halindeki mesleki hukuksal yapt r mlar önemli ölçüde tan mlanm flt r. Araflt rmalar n bafl ndan itibaren, yay n ve geri bildirime kadar her aflamada; insan ve hayvan eti ine sayg s zl k ve her türlü kötü uygulamalar bu kapsamdad r. Bilgisayar ve internet kullan m, bir yandan biliflim, iletiflim ve e itim alan nda devrim niteli inde geliflmelere yol açm fl; öte yandan bir dizi biliflim suçunun; bu arada kopyala- yap flt r gibi pratik yöntemler sayesinde afl rma ve benzeri olaylar n da h zla yayg nlaflmas na neden olmufltur. Durum, özellikle lise ve üniversite ödevleri aç s ndan bile son derece olumsuzdur. Bu konuda, özellikle Amerikan ve Avrupa üniversitelerinin ve hatta liselerinin internet sitelerinde önemli bilgi/ uyar yer almaktad r; bu tip suçlar n yapt r mlar ise, son derece a rd r. Ne yaz k ki; bizde b rak n lise ve üniversitelerdeki ö renci ödevlerini, üniversitelerimizde bile konunun öneminin yeterince kavrand - n söyleyebilmek güçtür. Üniversitelerimizdeki yüksek lisans, doktora, t pta uzmanl k ö rencilerinin tezlerinde ve di er yay nlarda materyal, yöntem, yararlan lan kaynaklar ve elde edilen sonuçlar aç s ndan ne durumday z? Bu konularda her hangi bir ciddi araflt rma da bulunmamaktad r. Araflt rma ve Yay n Eti ine Ayk r Durumlar TÜB TAK Araflt rma ve Yay n Eti i Kurulu nun bir araflt rma projesinin 63

2 Sermet Koç haz rlanma, önerilme, yürütülme, sonuçland r lma ve özellikle sonuçlar n yay mlanmas aflamas nda görülen ve eti e ayk r kabul edilen davran fllar flu flekilde tan mlanm flt r: a- Uydurma (Fabrication): Araflt rmada bulunmayan verileri üretmek, bunlar rapor etmek veya yay mlamak. b- Çarp tma (Falsification): De iflik sonuç verebilecek flekilde araflt rma materyalleri, cihazlar, ifllemler ve araflt rma kay tlar nda de ifliklik yapmak veya sonuçlar de ifltirmek. c- Duplikasyon (Duplication): Ayn araflt rma sonuçlar n birden fazla dergiye yay m için göndermek veya yay mlamak. d- Dilimleme (Least Publishable Units): Bir araflt rman n sonuçlar n, araflt rman n bütünlü ünü bozacak flekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ay rarak çok say da yay n yapmak. e- Afl rma (Plagiarism): Baflkalar n n fikirlerini, metotlar n, verilerini, yaz - lar n ve flekillerini sahiplerine at f yapmadan kullanmak. f- Desteklenerek yürütülen araflt rmalar n sonuçlar n içeren sunum ve yay nlarda destek veren kurum veya kurulufl deste ini belirtmemek. g- Araflt rma ve makalede ortak araflt r c ve yazarlar n yaz l görüfl birli i olmadan, araflt rmada ve makalede aktif katk s bulunanlar n isimlerini ç kartmak veya yazarl kla ba daflamayacak katk nedeniyle yeni yazar(lar) eklemek veya yazar s ralamas n de ifltirmek. h- Araflt rma ve yay n eti i ilkeleriyle ba daflmayan di er davran fllarda bulunmak. TÜB TAK Araflt rma ve Yay n Eti i Kurulu nun yay n eti i kurallar, bir çok üniversite, bilimsel dergi ve benzeri kurulufllar taraf ndan aynen kabul edilmifl; web sayfalar nda yer alm flt r. De iflik alanlarda görev yapan etik kurullar kendilerine yap lan araflt rma ve yay n baflvurular nda çal flma sahiplerine taahhütname zorunlulu u getirilmifller; benzer flekilde bilimsel dergiler ilgili etik kurul iznini yay n n ön kabul koflulu olarak istemektedirler. Konuyla ilgili olarak internette say s z dokümana ulaflmak mümkündür. 2 Bir olay n, eti e ayk r davran fl say lmas için ise kas t veya a r ihmal sonucu olarak gerçeklefltirilmifl olmas koflulu gerekti i belirtilmifltir 1.Yay n eti i ihlallerinin niteli i ve a rl k derecesi, kas tl m ; ihmal sonucu mu yap ld da dikkate al narak idari ve hukuksal yapt r mlar uygulanabilir. Eylemin kas tl ve bilinçli yap lmam fl olmas, suçu ortadan kald rmamakla birlikte; cezai yapt r m n derecesini etkilemektedir. 64

3 Yay n Eti i hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler Uydurma ve çarp tma Hiç kuflkusuz çok a r bir ahlaki sorun olup; bir tür sahtekarl kt r. Belirli ortamlarda ve çal flma koflullarda yap ld bilinse ve tahmin edilse de; maalesef çok iyi gizlendi i veya flikayet edilmedi i için anlafl lmas ve bir yapt r m görmesi de çok zordur. Tarafl yay n Günümüzde baz dergiler, yazarlardan araflt rmay destekleyen ticari kurulufllar ile hiçbir ç kar iliflkisi bulunmad n belirten yaz l belgeler istemektedir. 3 Bu tarz iliflkiler, ülkemizde son zamanlarda öyle bir yayg nl k kazanm flt r ki, bafll bafl na ele al nmas gereken ciddi bir etik sorundur. Duplikasyon, dilimleme Uygulamada, neredeyse ola anlaflm fl derecede s k karfl lafl lan sorunlardand r. Bunda özellikle akademik ortamlardaki s nav, yükseltme veya de iflik amaçl bask lar nedeni ile yay n yapma kayg s n n önemli rolü bulunmaktad r. Bilimsel dergiler, genellikle yay nlad klar yaz lar n telif haklar n da al rlar. Böylece, ayn yaz birden fazla dergide yay nland nda telif hakk ihlali olarak yasal bir sorumluk do uracakt r. Bir makalenin yurt d fl bir dergide de yay nlat lmas izin al nsa dahi etik aç dan tart flmal bir konudur. 3,4 Yine, pek çok araflt r c bir yaz y bir birinden çok az farkl klar ile birden fazla dergide yay nlatarak de iflik yay n gibi göstermeye çal fl rlar. Bu bilim çevrelerinde hofl karfl lanmayan, bir tür sahtekarl k olarak kabul edilen durumdur. 4 Burada, bir yaz n n birden fazla dergide yay nlanmam fl veya yay nlama amac tafl mam fl olmas önemli de ildir; ayn anda birden fazla dergiye gönderilmesi de etik bir sorunun varl n göstermektedir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Bilim, sanat ve edebiyatta baflkalar n eserlerinden yaralanman n etik ve hukuk aç s ndan kabul edilir s n rlar vard r. Bu s n rlar, tüm dünyada ve ülkemizde neredeyse her bir çal flma ve mesleki alan aç s ndan belirlenmifl durumdad r. Bilim, edebiyat ve sanatta ortaya konulan bir ürün, ancak ba ms z düflünsel bir çabaya dayanmas ve bir orijinallik tafl mas halinde eser olarak kabul edilir. Bununla birlikte, yeni bir eser ortaya konulabilmesi için, mutlak suretle önceki eserlerden yararlan lmas zorunludur. Aksine, özellikle bilim dünyas nda hiçbir kaynaktan yararlan lmaks z n yarat ld iddia edilen 65

4 Sermet Koç nesnenin ya çok çok nadir de karfl lafl lsa keflif olma olas l söz konusudur ya da ortada, etik hukuki bir sorun olmakla birlikte, gerçek bir de er bulunmamaktad r. Bu durumda, üretilen nesnenin etik ve hukuk aç s ndan geçerli koflullara uygun olup olmad n n araflt r lmas önem kazanmaktad r. 5 Bu konularda ülkemizdeki hem içerik hem de hukuksal bak mdan en önemli baflvuru kayna, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu dur. Türkiye de telif haklar ile ilgili 5846 say l kanun, tarihinde yasalaflm fl; baz maddeleri ise, tarihinde 4630 say l kanun ile de ifltirilmifltir. 6 Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun (FSEK) 1/B maddesi uyar nca, eser, sahibinin özelli ini tafl yan ve sözü geçen Kanuna göre bilim ve edebiyat, müzik, güzel sanatlar ve sinema eseri kategorilerinden birine giren her nevi fikir ve sanat ürünüdür. FSEK 2. maddesi uyar nca, herhangi bir flekilde dil ve yaz ile ifade olunan eserler ve her biçim alt nda ifade edilen bilgisayar programlar ve bir sonraki aflamada program sonucu do urmas kofluluyla bunlar n haz rl k tasar mlar bilim ve edebiyat eseridir. FSEK nun 6. maddesi uyar nca, yukar da say lan dört ana kategoriden birine giren bir eserden yararlanmak suretiyle yarat lan ve bu eserle karfl laflt r ld nda, ba ms z bir nitelik tafl mayan fikir ve sanat ürünleri, iflleme veya derleme olarak kabul edilir. Bir iflleme veya derlemenin FSEK na göre eser say labilmesi için, yararlan lan eserin sahibinin haklar na zarar vermemesi ve iflleyenin ya da derleyenin özelliklerini tafl mas gerekir. FSEK incelendi inde, özellikle afl rma ve benzeri durumlarda tart fl lan bir çok sorunun cevab n içinde tafl d görülecektir. 7 Afl rma ve FSEK Tüm dünyada özellikle lise ve üniversitelerde e itimde ve akademik yaflamda afl rma önemli bir sorun olup, bu suçun yapt r m son derece a rd r. Afl rma konusunda, internette üniversitelerin ve kütüphanelerin sitelerinde çok say da önemli kaynak veya bilgiye ulaflmak mümkündür. Bu sitelerde afl rma türleri, örnekleri; afl rmay anlama, önleme yöntemleri ve kaç nma yollar çok ayr nt l olarak yer almaktad r. 7 Hukuksal aç dan, FSEK uyar nca, kaynak gösterilmeksizin usulüne uygun olmayan al nt (yolsuz iktibas) yap lmas, haks z fiil olarak kabul edilmektedir; amac n hakl k ld oran afl ls n ya da afl lmas n, afl rma suçunu oluflturmaktad r. Yolsuz iktibas yapana karfl hak sahibi taraf ndan tazminat davas 66

5 Yay n Eti i hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler aç labilece i gibi; Cumhuriyet Savc s, hak sahibinin flikayeti üzerine, afl rma yapt kanaatine ulaflt kifli hakk nda ceza davas da açabilir. Üniversite ö retim eleman n n veya ö rencisinin iflledi i afl rma fiili, disiplin soruflturmas - na da konu olabilir. 6,8 FSEK nin uyar nca eser sahibinin ve iflleme eser sahibine karfl haks z fiil yap lmas tazminat ve ceza davalar na yol açar: Tazminat davas Madde 70 - (De iflik birinci f kra: 7/6/ /22 md.) Manevi haklar haleldar edilen kifli, u rad manevi zarara karfl l k manevi tazminat ödenmesi için dava açabilir. Mahkeme, bu para yerine veya bunlara ek olarak baflka bir manevi tazminat flekline de hükmedebilir. Mali haklar haleldar edilen kimse, tecavüz edenin kusuru varsa haks z fiillere müteallik hükümler dairesinde tazminat talep edebilir. Birinci ve ikinci f kralardaki hallerde, tecavüze u rayan kimse tazminattan baflka temin edilen kar n kendisine verilmesini de isteyebilir. Bu halde 68 inci madde uyar nca talep edilen bedel indirilir. Ceza davalar I - Suçlar: 1. Manevi haklara tecavüz: Madde 71 - (De iflik: 1/11/ /11 md.) Bu Kanunun hükümlerine ayk r olarak kasten: 1. Alenileflmifl olsun veya olmas n, eser sahibi veya halefinin yaz l izni olmadan bir eseri umuma arz eden veya yay mlayan, 2. Sahip veya halefinin yaz l izni olmadan, bir esere veya ço alt lm fl nüshalar na ad koyan, 3. Baflkas n n eserini kendi eseri veya kendisinin eserini baflkas n n eseri olarak gösteren veya 15 inci maddenin ikinci f kras hükmüne ayk r hareket eden, 4. 32, 33, 34, 35, 36, 37, 39 ve 40 nc maddelerdeki hallerde kaynak göstermeyen veya yanl fl yahut kifayetsiz veya aldat c kaynak gösteren, (De iflik: 7/6/ /23 md.) Kifliler hakk nda üç aydan bir y la kadar hapis 67

6 Sermet Koç ve 300 milyon liradan 600 milyon liraya kadar a r para cezas na hükmolunur. 2. Mali haklara tecavüz: Madde 72 - (De iflik: 1/11/ /12 md.) Hak sahibinin yaz l izni olmaks z n, bu Kanuna ayk r olarak kasten: 1. Bir eseri herhangi bir flekilde iflleyen, 2. Bir eseri herhangi bir flekilde ço altan, 3. Bir eser veya ifllenmelerinin kendi taraf ndan ço alt lm fl nüshalar n satan veya sat fla veyahut tedavüle arz eden, 4. Bir eseri veya ifllenmelerini temsil veya teflhir eden yahut umumi yerlerde gösteren veya radyo yahut buna benzer vas talar ile yayan, 5. (Ek: 7/6/ /24 md.) Bir eseri veya ifllenmelerini kiralayan, 6. (Ek: 7/6/ /24 md.) Eser sahibinin izni olmadan yap lan nüshalar ithal eden, (De iflik: 7/6/ /24 md.) Kifliler hakk nda üç aydan bir y la kadar hapis ve 300 milyon liradan 600 milyon liraya kadar a r para cezas na hükmolunur. 3. Di er suçlar: Madde 73 - (De iflik: 1/11/ /13 md.) Kasten: 1. Bu Kanun hükümlerine ayk r olarak ço alt ld n bildi i veya bilmesi icabetti i bir eserin nüshalar n sat fla ç karan veya bunlardan umumi yerlerde temsil veya radyo ile yay m maksad ile yahut kar temini için di er herhangi bir suretle faydalanan; 2. Bu Kanun hükümlerine ayk r olarak sat fla ç kar ld n bildi ini veya bilmesi icap etti i bir eserin nüshalar n baflkalar na satan veya bunlardan umumi yerlerde temsil veya radyo ile yay m maksad yla veya kar temini için herhangi bir surette faydalanan; 3. Mevcut olmad n veya üzerinde tasarruf salahiyeti bulunmad n bildi i veya bilmesi icabetti i mali hakk veya ruhsat baflkas na devreden veya veren yahut rehineden veyahut herhangi bir tasarrufun konusunu yapan; 4. Kendisine sözleflme veya Kanunla müsaade edilen miktardan fazla nüsha ço altan veya ço altt ran; 68

7 Yay n Eti i hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler 5. (Ek: 7/6/ /25 md.) Bu Kanun hükümlerine ayk r olarak ço alt ld - n bildi i veya bilmesi icap etti i bir eserin nüshalar n ticari amaçla elinde bulunduran, (Ek: 7/6/ /25 md.) Yegane amac bir bilgisayar program n korumak için uygulanan bir teknik ayg t n geçersiz k l nmas na veya izinsiz ortadan kald r lmas na yarayan herhangi bir teknik arac ticari amaç için elinde bulunduran veya da tan, (De iflik: 7/6/ /25 md.) Kifliler hakk nda üç aydan üç y la kadar hapis ve 300 milyon liradan 600 milyon liraya kadar a r para cezas na hükmolunur. Telif Haklar ile lgili Uluslararas Önemli Hukuksal Düzenlemeler - Bern Antlaflmas - Universal Telif Haklar Antlaflmas - Roma Antlaflmas - Cenevre Antlaflmas - GATT-TRIPs (Dünya Ticaret Örgütü (WTO) Trips Antlaflmalar ) World Intellectual Property Organisation (WIPO) Birleflmifl Milletler e ba l fikri haklar n korunmas n amaçlayan bir organizasyondur. WIPO Cenevre de 1996 y l ndaki 3 yeni antlaflma ortaya ç km flt r: Birincisi Bern anlaflmas nda de ifliklik (Bern De ifliklik Antlaflmas ), ikincisi yeni bir konu Phonograms Antlaflmas, üçüncü yeni bir antlaflma da Database ler (veritabanlar ) antlaflmas d r. Bu antlaflmalar, internet ile ilgili özel maddeler de içermektedir. 9 Vancouver Anlaflmas ve Önemi Önce genel t bbi dergilerin editörlerinden oluflan bir grup 1978'de Vancouver da (British Columbia) dergilerine gönderilen makalelerin format için rehber oluflturmak amac yla bir araya gelmifllerdir. Vancouver Grubu olarak tan nmaya bafllayan bu grup, daha sonra geniflleyerek y ll k olarak toplanan Uluslararas T p Dergileri Editörleri Kurulu (International Committee of Medical Journal Editors-ICMJE) halini alm flt r. ICMJE, zamanla biyomedikal dergilerle iliflkili etik kurallar da içerecek flekilde kapsam n geniflletmifl, belli aral klarla kurallar gözden geçirilmifltir. ICMJE, "Biyomedikal Dergilere Gönderilen Makalelerin Uymas Gereken Standartlar" n (Uniform Requirements for 69

8 Sermet Koç Manuscripts Submitted to Biomedical Journals) bir çok bask s n yapm fl, en son fiubat 2006 de güncellenmifltir. 10 Bilimsel yay nlarda yazarl k haklar olmayanlar n isimlerinin listeye al nmas (ikram yazarl ), isim hakk olanlar n al nmamas, isim s ralamas nda haks zl k yap lmas gibi durumlar ile s k karfl lafl lmaktad r. Baz durumlarda ise, yazarlar akademik beklentiler içinde yay n ve sitasyon say s n art rmak için karfl l kl olarak bir birini yazar listesine eklemektedir. 3. Vancouver Anlaflmas na göre, bir bilimsel yay nda yazarlar aras nda yer alabilmek için; bir yazar n; a) çal flman n planlanmas, tasar m, analizi veya yorumlanmas na katk da bulunmas, b) yay n haz rlamas veya önemli oranda düflünsel katk yaparak düzeltmesi, c) yay nlanacak son biçime onay vermesi koflullar n n üçünü de yerine getirmesi aranmaktad r. 10 Bu anlaflma, sa l kla ilgili dergilerin editörlerinin ortak tutumunu belirleyen ve yay n eti i ile ilgili oldu u kadar, yay n eti i ihlallerinin s n rlar ile ilgili olarak da temel bir bafl vuru kayna niteli indedir. Dolay s yla ortaya ç - kabilecek hukuksal sorunlar n kapsam ve niteli inin belirlenmesinde önem tafl maktad r. nternet ve Telif Haklar nternetteki telif haklar ile ilgili düzenlemelerin yap lmas her geçen gün h zla say s artan dosyalar ve internetteki uygulamalar ile zorlaflmaktad r. Bu nedenle telif haklar kavram h zl bir flekilde de iflmektedir. Bilginin tüm dünya da etkin ve h zl bir flekilde kullan labilmesi ve özellikle kütüphanelerin ifllevselli inin artmas için telif haklar alan nda yap lacak çal flmalar önem tafl maktad r. nternet ile ilgili telif haklar alan nda tüm ülkelerin hukuksal boyutta yapacaklar çal flmalar hiç flüphesiz teknik ilerleme ile beraber olacakt r. 11 nternet ortam ndaki eser niteli indeki her tür ürünün uluslararas anlaflmalar ve FSEK na göre telif hakk kapsam nda say lmas gerekti i aç kt r. Yay n Eti i hlalleri ile lgili Baz dari Mesleki Hukuksal Düzenlemeler A) Yüksek Ö retim Kurumlar Belgeleri Yüksekö retim Kurumlar Yönetici, Ö retim Eleman ve Memurlar Disiplin Yönetmeli i: 12 Bu yönetmelikte yaln zca afl rma türü durumlar için, oldukça a r yapt - r mlar ön görülmüfltür. Buna karfl n, di er etik ihlaller ile ilgili bir tan mlama yap lmam fl olup; böylece, olay n niteli ine ve a rl k derecesine göre yapt - 70

9 Yay n Eti i hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler r mlar uygulanabilece i sonucu ortaya ç kmaktad r. Üniversite Ö retim Mesle inden veya Kamu Görevinden Ç karma Madde 11. a) Üniversite ö retim mesle inden ç karma cezas n gerektiren fiil ve haller flunlard r: Bir baflkas n n bilimsel eserinin veya çal flmas n n tümünü veya bir k sm n kaynak belirtmeden kendi eseri gibi göstermek. Doçentlik S nav Yönetmeli i ndeki tarihinde resmi gazetede yay nlanan de ifliklik: 13 Doçent aday n n baflvuru dosyas nda yer alan eserlerinde, etik ihlali oldu una dair jüri üyelerinden gelen gerekçeli raporlar ile etik ihlal iddialar n içeren belgelere dayanan ihbar ve flikayetler, Doçentlik S nav Komisyonu na bildirilir. Doçentlik S nav Komisyonu, incelemeye de er buldu u iddialar, Etik Komisyonuna havale eder. Etik Komisyonu, etik ihlalinde bulundu u iddia edilen doçent aday n n, bu iddialara iliflkin yaz l görüflünü ald ktan sonra, konuyu inceleyerek, vard sonucu en geç 3 (üç) ay içinde Üniversiteleraras Kurul un bilgisine sunar. Ancak, incelemenin tamamlanamamas durumunda, bu süre en fazla 1 (bir) ay daha uzat labilir. Etik Komisyonu, bu incelemeyi yaparken, gerekti inde etik ihlalin konusuna göre oluflturaca alt komisyonlardan yararlanabilir. Etik Komisyonu taraf ndan aday n etik ihlali yapt na karar verilmesi durumunda, aday n doçentlik baflvurusu reddedilir ve Komisyonca belirlenen etik ihlallerin derecesine ve olay n mahiyetine göre, adaya en az 1 (bir) y l en çok 3 (üç) y l doçentlik s nav na girememe ya da etik ihlalin intihal veya sahtecilik fleklinde olmas durumunda ise bir daha doçentlik s nav na baflvuramama yapt r mlar uygulan r. Etik Komisyonu, bu yapt r mlardan hangisinin neden tercih edildi ini de içeren gerekçeli raporunu, Üniversiteleraras Kurul a sunar. Nihai karar Üniversiteleraras Kurul taraf ndan verilir. Karar aday n kendisine ve ba l oldu u kuruma bildirilir. Yüksekö retim Kurumlar Ö renci Disiplin Yönetmeli i 14 Yüksekö retim Kurumlar Ö renci Disiplin Yönetmeli i nde ise, çok say - da ve türde ve ço u subjektif suç tan m yap lm fl olmas na karfl n, do rudan araflt rma ve yay n eti i ihlalleri ile ilgili bir madde tan mlanmam flt r. Bu durumda, olas etik ihlallerinde olay n niteli ine ve a rl k derecesine göre yapt r mlar uygulanabilir. 71

10 Sermet Koç Üniversitelerde Ders Arac Olarak Kullan lan Kitaplar, Teksirler ve Yard mc Ders Kitaplar D fl ndaki Yay nlarla lgili Yönetmelik 15 Madde:3 (Üniversite Dergisinde Bas labilecek Yaz lar) Orijinal Makaleler: Orijinal bir araflt rmay bulgu ve sonuçlar yla yans tt ran makaleler, Tarama Yaz lar : Yeterli say da bilimsel makaleyi tarayarak, konuyu bugünkü bilgi düzeyinde özetleyen bir de erlendirme yapan bulgular karfl laflt rarak elefltiren yaz lar, K sa Bildiriler: Yap lan bir araflt rman n önemli bulgular n aç klayan yeni bir yöntem veya teknik tan mlayan yaz lard r. Sadece üniversite dergisinde bas labilir çok önemli bilimsel yaz lar çeviri yaz olarak üniversite dergisinde bas labilir. Madde:5 (Telif Hakk ) Üniversite ve Fakülte dergilerinde yay nlanan yaz lara Üniversiteler Yay n Yönetmeli inin 7. maddesinde ders kitab ve teksirler için öngörülmüfl olan telif hakk ödenir. Madde 7. Üniversite bültenine sadece daha önce yay nlanmam fl orijinal yaz lar kabul edilir ve yazarlar gönderdikleri ve kabul edilen yaz lar baflka yerde yay nlamamay taahhüt ederler. Madde 8 (Telif Hakk ) Üniversite bülteninde yay nlanan yaz lar için Üniversiteler Yay n Yönetmeli inin 7. maddesine göre yazara ödeme yap l r. Madde 9 (Bilimsel Araflt rma ve ncelemeler) Üniversitenin çeflitli birimlerinde yap lan bilimsel incelemeler ve araflt rmalar n sonuçlar ayr yay n fleklinde bas labilirler. Bunlarla ilgili esaslar Üniversitelerin yetkili kurullar nca belirlenir. Bu yay nlar n yazarlar na Üniversiteler Yay n Yönetmeli- inin 7. maddesine göre telif hakk ödenir. Madde 10 (Doktora Tezleri) Üniversitelerde yay nlanacak doktora tezlerinin haz rlanmas ve bas m nda uyulacak esaslar üniversitelerin yetkili kurullar nca kararlaflt r l r. Doktora tezleri için yazarlara herhangi bir telif hakk ödenmez. Madde 11 (Fakülte Dergisi) Üniversite senatolar n n karar ile fakülteler ayr dergi ç karabilirler ve eskiden ç kmakta olan dergilerin yay m na devam edebilirler. Bu dergilerin yay m ve telif esaslar bu Yönetmeli in di er maddelerine tabidir. 72

11 Yay n Eti i hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler B) Türk Tabipler Birli i Belgeleri Türk Tabipler Birli i(ttb) Hekimlik Meslek Eti i Kurallar ve Disiplin Yönetmeli i hekimlerin mesleki ve hatta meslek alan d fl nda olas etik d fl davran fllar aç s ndan önemlidir. Bununla birlikte, TTB ilgili kurullar n n ald kararlar n, kamu kurum ve kurulufllar nda uygulanmas aç s ndan sorunlar vard r ve bu konudaki yarg kararlar aç s ndan konu tart flmal d r. TTB Hekimlik Meslek Eti i Kurallar 16 Uluslararas Sözleflmelere Uyma Zorunlulu u Madde 33-Her hekim, baflta nsan Haklar Evrensel Bildirgesi olmak üzere tüm insan haklar belgelerine ve hekimlikle ilgili ortak kurallara uymakla yükümlüdür. nsan Üzerinde Araflt rma Madde 40- nsan üzerinde yap lacak klinik, deneysel ya da epidemiyolojik araflt rmalar, gerek ilaç gerek cerrahi yöntem araflt rmalar olsun, bilimsel bilgi birikimine katk da bulunabilmek amac yla yerel etik kurullardan geçmek kofluluyla yap l r. nsan üzerinde yap lan tüm araflt rmalar, bilimsel ve mesleki yönden yeterli ve yetkin kifliler taraf ndan yürütülür. Araflt rman n sorumlulu u tümüyle araflt rmac ya aittir. Yay n Eti i Madde 44-Hekim, araflt rma verilerini de erlendirirken ve yay na haz rlarken bilimsel gerçekleri yans tmal d r. Çal flmaya fiilen kat lmam fl kiflilerin adlar o yay nda yer alamaz. Kaynak göstermeden ve izin almadan baflkalar na ait veriler, olgular ve yaz l eserler kullan lamaz. Disiplin Kovuflturmas Madde 46-Hekimler bu kurallar bütünü hükümlerine ayk r davran fllarda bulunduklar nda, 6023 Say l Türk Tabipleri Birli i Yasas 'na göre tabip odalar yönetim kurullar taraf ndan onur kurullar na sevk edilirler. Hekimlerin disiplin soruflturmas na u ramas, haklar nda ayr ca hukuki veya cezai takibat yap lmas na engel de ildir. Türk Tabipler Birli i Disiplin Yönetmeli i 17 Madde. 5.i: Bilimsel araflt rma verilerini de erlendirirken ve yay na haz rlarken bilimsel gerçekleri yans tmamak; çal flmaya fiilen kat lmam fl kiflilerin adlar na yay n- 73

12 Sermet Koç da yer vermek, kaynak göstermeden veya izin almadan baflkalar na ait verileri, olgular veya yaz l eserleri kullanmak ve benzeri suretle bilimsel yay nlarda yay n eti ine ayk r davranmak. Bu maddeye göre kusurlu bulunanlar hekimler için, 15 günden 6 aya kadar meslekten men gerektiren a r bir yapt r m ön görülmüfltür. Bununla birlikte, bu yönetmeli e göre genel bir kural olarak, olay n niteli ine göre ilgili kurulun takdir yetkisi bulunmaktad r. Yine ayn maddenin son bendi (5.t maddesi) de dolayl olarak yay n eti i ihlalleri ve benzer eylemler ile ilgilidir: Madde. 5.t: Belirlenmifl t bbi etik de erler ile Türk Tabipleri Birli i ve/veya Türkiye Büyük Millet Meclisi taraf ndan benimsenen uluslararas belgeler ve kurallar d - fl nda davran flta bulunmak. Sonuç Araflt rma yay n eti ine ayk r durumlar n ve bunlarla ilgili hukuksal yapt r mlar n n son derece iyi bir flekilde tan mlanm fl oldu u söylenebilir. Her bir çal flma ve meslek alan n konu ile ilgili kendi mevzuat ve yetkili kurullar da (etik, onur, disiplin) bulunmaktad r. Yay n eti i ihlallerinin yayg nl konusunda her hangi bir kuflku veya mevzuat konusunda her hangi bir engelleyici durum bulunmamas na karfl n; önlenmesi, saptanmas ve hukuksal yapt r mlar n yaflama geçirilmesi konusunda yeterli çaba gösterildi ini söylemek güçtür. Son y llarda, ülkemizin bilimsel yay nlar aç s ndan dünya s ralamas nda önemli bir s çrama yapt öne ç kar lmakla birlikte; yay n eti i ihlalleri aç s ndan tam tersi yönde bir art fl olmas ve engellenmesi için yeterli önlemler al nmamas tehlikeli, kayg verici bir geliflmedir. KAYNAKLAR 1. TÜB TAK Araflt rma ve Yay n Eti i Kurulu Çal flma Esaslar ; Y%C3%B6nergesi&btnG=Ara&meta= 3. Ruacan, fi.:bilimsel Araflt rma ve Yay nlarda Etik lkeler; 4. Gören. N. Bilimsel Yay nlar Hakk nda American Chemical Society Etik Rehberi; 5. Koç S. Yay n Eti i hlalleri ve Yasal Sonuçlar. Hekim Forumu Ocak- Mart 2005; 161: 74

13 Yay n Eti i hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler Say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (Son de ifliklikleri ile kanun tam metni), Türkiye Yay nc lar Birli i: 7. Afl rma( ntihal): 8. Eser nedir?mevzuat: Yaz lar n son eriflim tarihleri: Haftke Mark. A Practitioner s Guide to the Regulation of the Internet, City & Financial Publication, Uniform Requirements For Manuscripts Submitted To Biomedical Journals: Writing And Editing for Biomedical Publication Updated February 2006): Köseo lu, EN. nternet Ortam ndaki Yay nlarda Telif Haklar, Yüksekö retim Kurumlar Yönetici, Ö retim Eleman ve Memurlar Disiplin Y ö - netmeli i Yüksekö retim Kurumlar Ö renci Disiplin Yönetmeli i, Üniversitelerde Ders Arac Olarak Kullan lan Kitaplar, Teksirler ve Yard mc Ders Kitaplar D fl ndaki Yay nlarla lgili Yönetmelik Hekimlik Meslek Eti i Kurallar, Yay n Tarihi: Türk Tabipler Birli i Disiplin Yönetmeli i (Tarih: ; Say : 2544). * Kaynaklar n son eriflim tarihleri: