BELGE NO: 1 BELGENİN ÇEVİRİSİ BELGENİN TÜRKÇESİ

Transkript

1 OSMANLI BELGELERĠ Ahmet HAZERFEN SUNUŞ Her sayımızda olduğu gibi bu sayımızda da Osmanlı arģiv belgelerinden konumuzla ilgili olanları yayınlamaya devam ediyoruz. Daha önceki sayılarımızda Hacı BektaĢ Veli soyundan gelenlerin vergiden muaf olduklarına dair belgeler sunmuģtuk. Bu sayıda daha eski tarihli aynı konuda belgelere yer veriyoruz. Bu belgelerde ġeyh Hüseyin Efendi nin dergahına verilen kolaylıklar ve vergiden muafiyeti, Mucur ve civarındaki bazı yanlıģ davranıģların düzeltilmesi ve derviģ de olsalar kötülük yapanların cezalandırılması gereği, ġeyh Hamdullah Efendi nin affı, Niğde ve civarındaki BektaĢi derviģlerinin bazı bozguncuların etkisinde kaldığı ve Turabî Baba vakfının hasılatının bazı kiģilerce telef edildiği konuları üzerinde durulmaktadır. 14 Ramazan 1003 (Mayıs 1595) PadiĢah III. Mehmed dönemi. O yıl 16 Ocakta III. Murat vefa etti, yerine yukarıda adı geçen oğlu III. Mehmed tahta geçti. Bu dönemde Avusturya cephesinde Estergon, Eflak ta Yerköy ü (Guigero-Romanya da) bozgunları, Venediklilerle kapitülasyonların yenilenmesi, Cenevizlilerle ticaret anlaģması imzalanması gibi önemli olaylar oldu. KİMDEN: PadiĢah tan KİME: Hacı BektaĢ Kadısı na BELGE NO: 1 KONU: Mucur da Yeniçerilerden Bekir ve Bali adındaki kiģiler, Hacı BektaĢ derviģlerinden Hacı Said ve Mucur dan ve Rahmetlü köylerinden bazı kiģiler ahaliden kimilerinin paralarını, develerini ve nikahlı kadınlarını alarak ahaliye baskı yaptıkları, bu kiģilerin yakalanıp cezalarının verilmesi. Hacı BektaĢ Kadısı na hüküm ki, BELGENİN ÇEVİRİSİ Taht-ı kazanızda Mucur nam karyede sâkin dergâh-ı mualla yeniçerilerinden Bekir ve Bali nam kimesneler Rahmetlü nam karyeden Korkud ve Uçağası nam karyeden Veli ve gayriler Hacı BektaĢ Veli derviģlerinden Hacı Said ve Mucur dan Salih ve Ablak nam kimesneler kiminin akçesi atı ve devesi ve nikahlı hatunu alup ziyade zülüm ve tehakkümleri olduğu i lam olunmağın südde-i saadetimde yeniçerilerim ağası tarafından mektupla irsal olunmuģtur. Buyurdum ki (boģ bırakılmıģ) vardıkta müģarün ileyhin mektub mucibince mezburları ihzar idüp hak üzere teftiģ idüp göresin arz olunduğu üzere ise ba de s-subût bulan hakların ağaların mektubu mucibince alıveresin inad ve muhalefet edenleri yazıp arz eyleyesin. Hacı BektaĢ kadısına, BELGENİN TÜRKÇESİ Kazanıza bağlı Mucur adlı köyde oturan Devlet-i Âli Osman yeniçerilerinden Bekir ve Bali isimli, Rahmetlü isimli köyden Korkut ve Uçağası isimli köyden Veli ve baģkaları, Hacı

2 BektaĢ Veli derviģlerinden Hacı Said ve Mucur dan Salih ve Ablak isimli kiģiler bazılarının atını ve devesini, bazılarının nikahlı hanımını alıp aģırı derecede zulüm ve eziyet yaptıkları sarayımdaki Yeniçeri Ağasına bildirilmiģtir. Yeniçeri Ağama buyurdum ki, mektubu yollayan kiģinin yanına vardığında, kendilerinden Ģikayet edilenleri huzuruna alıp, adaletle inceleyip, gerçeği anlamaya çalıģasın. Eğer olay bize intikal ettiği gibi ise ve delilleriyle bu sabit olursa suçluları alıp getiresin. ġayet karģı gelen olursa bana yazıp bildiresin. (Belge: B O A Mühimme Defteri, cilt 73, s. 153/35

3 BELGE NO: 2 KİMDEN : ġeyh Hüseyin Efendi den KİME: PadiĢaha KONU : ġeyh Hüseyin in eskiden olduğu gibi resmi yazıģmalarda vakıf kullanmasına iliģkin padiģaha sunduğu dilekçedir. BELGE: BaĢbakanlık ArĢivi Genel Müdürlüğü-Ġstanbul Cevdet Tasnif Ġktisat No: 1938 mührünü DEVLETLÜ İNAYETLÜ MERHAMETLÜ HAZRETLERİ SAĞ OLSUN Arz-ı bendeleridir ki, Kankri Sancağında Yabanabâd kazasına tâbî ġeyhler nam karyede medfun Kutbü l- Arifîn ġeyh Ali Kuddise Sırruhu l-azîzin evlatlarından Sığırcık Suyu na memur ġeyh Hüseyin Efendi dâileri iģbu arz-ı hâli mefhuktere ötedenberi vakf-ı mezburun zaviyedâr ve mütevellisi olanların gerek vezâif-i cihanı mahlullerinde ve gerek kasr-ı yedi zuhurlarında vakf-ı mezkur mütevellilerinin kaleminde mahfuz olan mühürlerine mutabık arzlarına olagelmiģken bazı kimesnelerin hilaf-ı inha iģtigallerine binâen zaviyedârlarının mühürlerine itibar olunmayıp zaviye-i mezkurun umûr-u hususu kadı arziyle rü yet olunmak üzere bertakrib isdar ittirilen emr-i Ģerifin kaydı terkin ve mukeddema tatbik içün hıfz olunan mührüne amel ve itibar olunmak üzere emr-i Ģerif sudurunu tahrir ve istid a ider zaviyedarlık mezkur vazife-i muinesiyle mûma ileyh Hüseyn Efendinin üzerinde olduğu ve vakf-ı mezkurun mürtezika ve aziz müģarün ileyhin sâir evlatlarının iģtikalarına binâen merkumun arzına amel ve itibar olunmak içün izzetlü reisü l-küttâb efendi kullarının i lamı mûcibince iģbu sene-i mübareke Rebiülâhirinde virilen emr-i Ģerif kaydı ba del-ihrac muktezası sual olundukta evlad-ı aziz müģarünileyhden sahib-i arz-ı hâl merkum ġeyh Hüseyin Efendinin ber vechi muharrer zaviye-i mezburun umûr ve hususu kadı arziyle rü yet olunmak üzere ahd-ı karîbte Anadolu muhasebesinden virilen emrin kaydı terkin ve mukaddem tatbik içün hıfz olunan mühre amel ve itibar olunmak istid asının tanzimi emr-i âliye menut idügi mevkufattan der kenar olmuģtur. Malum-u devletleri buyuruldukta emr-i ferman devletlü saadetlü sultanım hazretlerinindir. Sene 12 C. 1191(1777). 12 Cemaziü l-ahir sene 1191/1777 yılı 223 yıl önce, PadiĢah I. Abdülhamit dönemi. METNİN ÖZETİ Çankırı Sancağı na bağlı ġeyhler adındaki köyde medfun ġeyh Ali evlatlarından SIĞIRCIK SUYU na memur ġeyh Hüseyin in verdiği dilekçede: Yukarıda adı geçen zaviye ve vakıfta zaviyedar ve mütevelli olanlar görev yaparken gerek varissiz vefat edip gerekse bu iģten el çekmeleri halinde mütevelliler kaleminde muhafaza edilen mühürler kullanılarak yüksek makama yazıģma yaparak, bazı kiģilerin Ģikayeti üzerine bu yazıģmalarda Kadı nın aracılığı istenmesi üzerine sadır olan irade-yi seniyye ve 1191 yılı Rebiü l-ahir ayında Reisü l-küttab(baģkatip) tarafından verilen i lamın silinip geçersiz olması isteği üzerine : ġeyh Hüseyin Efendi nin adı geçen zaviye ve vakfın zaviyedar ve mütevellisi olduğu, eskiden olduğu gibi mütevelliler kaleminde muhafaza edilen mühürlere

4 itibar edilip yazıģmalarda kullanılması uygun görüldüğü, mevkufattan derkenar olduğu padiģah hazretlerinin buyruklarından olmakla bu hususta gereğinin yapılması arz olunmaktadır. 13 C. Ahir 1191/1777 de gerekli irade-yi seniyye verilmiģtir. METNİN ÇEVİRİSİ Siz, devletli, inayetli, merhametli padiģah hazretlerine bu dilekçeyi sunan kiģi, Yabanâbâd ilçesine bağlı ġeyhler isimli köyde yatan: Kırklar (Ġlk kırk müslüman olan kiģi) ın baģkanı, Peygamberimizin ikinci Halifesi, Hz. Ömer (R.A.) ın evlatlarından, âriflerin kutbu, evliyanın büyüklerinden ġeyh Ali Hazretlerinin evlatlarından SIĞIRCIK SUYU na memur olup bu evliyaya ikram olarak merhameten padiģah tarafından bütün vergilerden ve yükümlülüklerden bu ġeyh Ali Hazretlerinin tüm evlatları bağıģlandığı gibi yukarıda adı geçen vakıf iģleriyle de görevlidirler. Yüksek makamlarla yapılan yazıģmalarda vakıfta muhafaza edilen mühür kullanılıyordu. Fakat bazı bozguncu kiģiler fesat çıkarmak için bu mühre itibar edilmeyip, yazıģmaların Kadı aracılığı ile yapılması için Anadolu Muhasebesine baģvurarak oradan istedikleri yazıyı elde ittiler, onların böyle yapması benim zararıma oldu, beni mağdur ettiler. Halime acıyarak Anadolu Muhasebesinden alınan yazının geçersiz sayılıp kaydının silinmesi ve bu Ali kullarını sevindirmeniz için yüce padiģah Hazretlerinin buyruklarından olmakla bu hususta gereği yapılarak elime bir berat-ı âliģan verilmesini istirham ederim. Sığırcık Suyu ġeyhi :Hüseyin NOT : 9 C. Sene 1191/1777 de padiģah tarafından gereği yapılsın emri ile bu dilek yerine getirilmiģtir.

5 BELGE NO: 3 Bundan 429 yıl önce. 7 Zilhicce 978(Haziran 1571). II. Selim zamanı. KİMDEN: I. Abdülhamid in Fermanı KİME: Yabânâbâd Kadısı na Hüküm KONU: Ankara Ġli Çamlıdere köyünde bulunan ġeyh Ali Semerkandî adlı azize PadiĢah tarafından ikram edilen Sığırcık Suyu na memur ġeyh Ali Hazretlerinin evletlarının her türlü vergiden muaf olduklarına dair. BELGE: BOA-Cevdet Ġktisat No: 1938 Yabanâbâd kadısı na hüküm ki, Kutbü l-ârifîn rahmete l-vâsilîn ġeyh Ali evlatları ve nam kimesneler mukaddema dersaadetime arz-ı hal idip kaza-i mezbure tâbî ġeyhler nam karyede medfun piģvâ-yı ricâl-i erbaîn-i halife-i sânî-i resulü l-emîn Hazret-i Ömerü l-faruk radiyallahü anh evlatlarından kutbü l-ârifîn rahmete l-vâsilîn mumaileyhin eģ-ġeyh Ali kuddise sırruhü l-aziz SIĞIRCIK SUYU na me mur evlatlarından olup aziz-i müģarü n-ileyhin ikramen ve merhameten evlatları avârız u tekâlif-i nuzûl ve sâir tekâlif-i örfiyye ve Ģâkka ve âdet-i ağnâm bi l-cümle mezâlim ve te addiyattan muaf ve müsellem olmaları Ģartıyla hîn-i tahrirde muaf kayd ve müsellem evladdan olup ekser bulunmaları cümlenin üzerlerine Ģeyh ve her vecihle zabt-ı rabt Ģeyh olanlar muafiyetli olmak üzere yedlerine salâtîn-i mâziyeden müteaddid serbestnâme-i hümâyûn bu âne gelince serbestilerine müğayir bir dürlü rencide ve remide oluna gelmiģ değil iken bir iki seneden beri bazı kimesneler rencide ve taciz murad eylediklerinden maada bazı hukkâm-ı vilayet taraflarından tehî buyuruldu. MübaĢirler gelib celb-i mal ve sâir mezalim ve te addiyât ile ta ciz ve rencide eylediklerinden ahvalleri diyergûn olmağla muafiyetlerine müğayir hilâf-ı kanun ve defter-i hümayunlarıyla vulât ve hukkâm tahsildarlar tarafından bir türlü rencide ve remîde ettirilmeyip salatîn-i mâziyeden verilen serbestnâme-i mucebince müceddeden serbestnâme verdirilmesine istidâ-yı inayet eyledikleri ecilden hazine-i âmiremde mahfûz olan mevkufattan defterlerine nazar olundukta Yabanâbâd kazasına tâbi ġeyhler karyesi ġeyh Abdurrahman ve ġeyh Ahmed ve ġeyh Mehmed Halife-i sânî-i resulü l-emîn Hazreti Ömerü l-faruk radiyallahü anh evlatlarından karye-i mezburede medfun kutbü l-ârifîn ġeyh Ali Kuddise sırruhu l-azizin SIĞIRCIK SUYU na memur evladlarından olup aziz-i müģarü n-ileyh e ikramen selâtîn-i mâziyeden tekâlif-i örfiyye ve Ģâkkadan ve âdet-i ağnâm ve sâir tekalif men olunmak üzere yedlerinden olan huccet defter-i hâkânî ve evâmir-i aliyyeden meadâ hîn-i tahrirde üzerlerine hâne dahî kayd olunmadığından bu âna gelince hilaf-ı defter-i hâkânî ve müğayir-i emr-i Ģerîf bir vechle remîde ve rencide gelmeyip yedlerinde olan huccet defter-i hâkânî mucebince muģarün ileyhin evladlarından olan mezburlar hilâf-ı kanun ve müğayir-i defter bir kimesne rencide ve remide ederlerse ol vecihle olan rencide ve teaddileri men u def idülsün deyü bin yüz otuz iki senesinde verilen emr-i Ģerif mucebince bin yüz elli dört senesi zilkadesinin onuncu günü tarih ile müverrah müceddeden emr-i Ģerif verildiği mestur ve muhayyer ve mezbur Hazreti Ömerü l-faruk radiyallahü anh evladından ġeyh Ali Semerkandî nin evladından olmağın avârız-ı divaniyye ve tekâlif-i örfiyyeden ve rusûm-u râiyeden muaf olmak üzere pâye-i serir-i a laya arz olundukta azizin evladından ġeyh Abdurrahman Sadî ve ġeyh Hüseyin den maada on bir nefer kimesneler içün avârız-ı divaniyye ve tekâlif-i örfiyyeden ve rusûm-u raiyetten ağnâm resmi vermemek için dokuz yüz yetmiģ sekiz Zilhicce nin yedinci günü hükm-i Ģerif verildiği defterâne-i âmirede derkenar olmakla derkenar esas ve arz-ı hal mucebince bin yüz elli dokuz senesi Receb in on dokuzuncu günü virilen emr-i Ģerif-i âl-i Ģanı ın inayetle keģide kılınan hatt-ı hümayun Ģevketmakrûn mucebince bin yüz yetmiģ altı senesi ġevvalinde karındaģı vulâdı kiram merhum ve mağfûrun leh Sultan Mustafa Han tabe serah zamanından tecdiden verilen emr-i Ģerif-i Osmânî nin...mucebince amel-i teala deyü hatt-ı hümayun

6 Ģevketmakrûn keģide kılınıp 1187 senesi Zilkadesinin sekizinci günü taht-ı âli taht-ı Osmânî üzere cülûs-u hümâyun saadet makrûnun vâki olmağın evvala emr-i Ģerifi Dersaadetime getirip tecdiden rica etmeğin imdi tecdid ola deyu ferman-ı Ģerif sadır olmağın Fi.15. Z.1190 tarihinde emr-i Ģerif verildiği defterde mukayyedddir. Emr u ferman devletli inayetli sultanım hazretlerinindir. Fi 6. C BELGE: BOA Cevdet Ġktisat No:1938 Yabânâbâd kadısına hüküm ki, BELGENİN ÇEVİRİSİ Arif kimselerin kutbu, en ileri geleni, hakka eren ġeyh Ali evlatlarından bazı kiģiler bundan önce makamıma dilekçe sunup Yabânâbâd ilçesinde ġeyhler (Çamlıdere) adındaki köyde mezarı olan ünlü, kırkıncı kiģiler (Kırkıncı Müslüman olan) in önderi, peygamberimiz (S.A.V.) in en güvenilir yakını 2. Halife Hz. Ömerü l-faruk (R.A.) ın evlatlarından arif kimselerin kutbu(tarikat ulusu), en ileri geleni ġeyh Ali(sırrı mukeddes olsun) adındaki Ģeyhin SIĞIRCIK SUYU na memur evlatlarından olup, yukarıda sözü edilen ġeyhe ikramen ve merhameten tüm evlatları Ģeran alınması gerekli vergilerden baģka tekalif-i örfiyye, avarz-ı divaniyye-ģakka, Nuzûliye (savaģ zamanı alınan vergi), koyun-keçi vergileri ile zulüm ve düģmanlıktan bağıģık olmaları koģuluyla yazılma (tahrir) sırasında tahrir defterine bağıģık evlatlardan olarak kaydedildikleri ve bu gibilere eski padiģahlar tarafından ellerine serbestnâme adında bir belge verildiği bu güne kadar bu Ģeyh Ali evlatlarına kimse çıkıp kanuna karģı onları üzecek incitecek bir harekette bulunmadığı halde bir iki seneden beri bazı kimseler onlara zulüm etmek, bazı sorunlar çıkararak taciz etmek istediklerinden baģka vilayet (Ankara) yöneticileri bunların üzerine sözde yetkili kiģi olarak yolladıkları, bunlara baskı ve kanuna karģı davranıģlarda bulunduklarından bu kiģilerin hali çok yamandır. Oysa onlar tüm vergilerden bağıģlandığı, kimsenin onlara zulüm yapamayacağına iliģkin ellerinde belge bulunduğu halde tahsildarlar onlardan zorla vergi istedikleri için ġeyh Ali evlatları Divan-ı Hümayun a dilekçe sunarak bu kanuna karģı eylemlere engel olunmasını istemektedirler. Hazine-i Amirem (arģiv) de bulunan vakıf defterlerine bakıldığında: Yabânâbâd ilçesine bağlı ġeyhler (Çamlıdere) köyünden ġeyh Abdurrahman, ġeyh Ahmed, ġeyh Mehmet, peygamberimizin en güvendiği yakını ikinci Halife Hazreti Ömer in evlatlarından yukarıda adı geçen köyde mezarı olan ârif kimselerin kutbu, ileri geleni, Hakk a eriģen ġeyh Ali Semerkandî Hazretlerinin SIĞIRCIK SUYU na memur evlatlarından olup bu ermiģ kiģiye eski padiģahlar tarafından tüm vergilerden bağıģlandıklarına iliģkin ellerinde olan ferman, padiģah defteri (Defter-i Hakânî) inde ve yazım esnasında üzerlerine hâne dahi kaydolunmadığı (öģür vergisinden muaf oldukları) ve bu güne kadar PadiĢah Defteri, yüce emre karģı kimse onları rahatsız edip incitmediği, onların vergiden muaf ve zulüm ve baskı yapılmayacağına iliģkin onlara 1132 (1719-PadiĢah III. Ahmed) de huccet verildiği gibi yine 10 Zilkade 1154 (1742, I. Mahmud) de yeniden verilen ferman da: Hazreti Ömer in evlatlarından ġeyh Ali Semerkandî evlatlarından olanlar tüm vergilerden muaf oldukları yazılıdır. Bu fermana dayanarak ġeyh Ali evlatlarından ġeyh Abdurrahman Sa dî ve ġeyh Hüseyin veresesinden baģka on bir kiģiler için avâriz-i dîvâniyye (Tanzimattan önce yürürlükteki kanun ve nizamlara göre alınan vergiler), tekâlif-i örfiyye (bağ, bahçe, gümrük, ağıl vb.vergiler) adet-i ağnam(koyun-keçi vergisi) rusum-u raiyyet (cizye-kalpak vergisi) gibi tüm vergilerden muaf olduklarına iliģkin hicrî 978 (1157) yılı Zilhicce nin yedisinde (II. Selim zamanı) hükm-ü Ģerif verildiği Defterhâne-i Amire de derkenar olmakla, derkenar ve arzuhal gereğince 19 Recep 1159 (1746, I. Mahmud zamanı) günü verilen Ģevketli ferman merhum PadiĢah III. Mustafa Han ın kardeģi I. Abdülhamit Han ın 8 Zilkade 1187 (21 Ocak 1771) günü Osmanlı tahtına oturması nedeniyle yukarıda sözü edilen huccetin yenilenmesi

7 için Ġstanbul a yukarıda adı geçenler dilekçe sunmuģlardır. ġimdi durum böyle olduğu halde bu huccet yenilensin diye 15 Zilhicce 1190 (1777) günü yüce emir verildi. Bu ferman 6 Cemaziülahir 1191 (Temmuz 1777) günü yazıldı. Bu fermanın yenilenmesinden sonra vakfın yönetiminde kullanılan mühür üzerine ġeyh Hüseyin ile ġeyh Ali arasında çıkan anlaģmazlığın çözülmesi için Divan-ı Hümayun a ġeyh Hüseyin in sunduğu dilekçe ilgilileri harekete geçirir. Yapılan araģtırma ve incelemeden sonra Katiplerin BaĢı Hacı Ömer Efendi nin 13 Zilhicce 1191 (1777) günü verdiği i lam ile ġeyh Hüseyin in mührü geçerli olduğuna iliģkin Yabânâbâd (Çamlıdere) Kadısına yazı yazıldı.