'AR VE MSTK: CELALUDDN RÛM

Transkript

1 marife, yl. 7, say. 3, k 2007, s 'AR VE MSTK: CELALUDDN RÛM Carol TELL Çev. smail TA! BirleQik devletlerde en popüler ve en çok satan Qairlerden birisinin 13. yüzykl Farisi Qair ve sufi mistik Celalüddin Rumi ( ) 1 oldutunu ötrenmek QaQKrtKcK gelebilir. Onun manevi Qiirine yüzlerce ykl Müslüman dünyada saygk duyulmaskna ratmen, yeni yeni her inançtan çatdaq AmerikalK okurlarkn hayallerini tutuqturmaktadkr; The Christian Science Monitor, 1997 de, ülkede en çok satan Qairin Rumi oldutunu kaydetti. 2 Rumi bizimkinden oldukça farklk bir dünya hakkknda yazmkq olmaskna ratmen, onun lirik Qiirleri, ulaqklabilir, provokatif ve ilginç bir Qekilde günceldir. Trajedi, savaq ve sürgünün dotrudan tecrübesine sahip olan Rumi, bütün canlklktk ve sevecenlitiyle bize hemen hemen çok kültürlü çatkmkz düqüncelerine benzeyen bir hümanist görüntü sunar. Rumi, sekizinci yüzyklda ran kaynaklk slami münzevilitin bir branqknk tatbik eden Sufi idi; fakat onun ruhani içtenliti, sadece hoqgörüye götürmekle kalmaz aynk zamanda tek düze fundamentalist bir inanç olarak oldukça yaygkn yanlkq slam anlaykqlarknk reddeden, bütün canlk mahlukat arasknda daha büyük bir vahdet duygusuna da ulaqtkrkr. DüQünce derinliti, imaj yaratkcklktk ve dil mahareti hakkknda onun mütercimlerinden ve biyografi yazarlarkndan biri Qöyle yazmkqtkr: O slami mistisizmin Questia Media America, Inc. Makalenin orijinal adk ve bibliyografik künyesi: Article Title: A Poet and a Mystic: Jalaluddin Rumi. Contributors: Carol Tell - author. Journal Title: Social Education. Volume: 66. Issue: 4. Publication Year: Page Number: Copyright 2002 National Council for the Social Studies; Copyright 2002 Gale Group Social Education dergisinin kkdemli editörlerinden birisidir. Doç. Dr., Selçuk Ü. lahiyat Fak. slam Felsefesi ABD. ÖTretim Üyesi. hacili1965@hotmail.com 1 Coleman Barks, yaykna hazkrlayan. ve çev., The Essential Rumi, (San Francisco: HarperCollins, 1995), s Alexandra Marks, Persian Poet Top Seller in America Christian Science Monitor (November 25, 1997). Available at /durable/1997/n/25/us/us.3.html

2 306 Carol Tell / Çev.?smail Ta önemli bir dehask olarak göze çarpar. 3 Ve yine bütün büyük yazarlarda oldutu gibi Rumi nin dehask, muayyen nitelendirici isimlerin fevkindedir. Rumi yi ötrenmek, -hem çalkqmalark hem de hayatk- sadece ötrencilerin Sufi tarihi, kültürü ve inancknk anlamalarknk geniqletmeyecek, skrf asketik bir hazla döneminin vahqilitine meydan okuyan bir adam da hayat bulacak. Nefret portresi ni benimseyen ötrenciler bile aqk, zarar ve kaotik çatda anlam soruqturmask gibi evrensel temalark konuqma yetenetinde, yeni keqfedilmiq bir ilgi, hatta zevke kayacaktkr. HAYATI 1207 nin eylül ayknda Belh te (Qimdi Afganistan dadkr) dotan Celaluddin Rumi, slam ilahiyatçklark ve mistiklerinin uzun bir silsilesinin devamkydk. BabasK Bahâüddin Veled Sufi mistik, ilahiyatçk saygkn bir hoca idi; fakat Rumi nin gurur verici silsilesi onu ve ailesini yaqadkklark çalkantklk çatdan koruyamadk. BatKda HKristiyan haçlk seferleri Avrupa nkn dkqkna yayklmaya devam ediyordu. DoTuda MoTol askerleri, imparatorlutunu geniqleten Cengiz Han la birlikte Asya steplerinden ran vasktaskyla Adriyatik Denizi ne kadar iqgal ediyorlardk. Rumi yaklaqkk olarak sadece on iki yaqlarknda iken, Belh teki MoTol istilalark onu ve ailesini göçe zorladk. Onlar yaklaqkk on ykl dolaqtk ve yolculuklark hakkknda çok az Qey bilinmekle birlikte, çok ciddi bir kaykp olan Rumi nin annesinin ölümü baqlarkndan geçti. Bir biyograficinin Rumi nin vakur mahrem durumu ve mistik duyarlklktk, büyük oranda, hayatk boyunca maruz kaldktk geçicilik, kaykp ve teröre karqk bir savunma olarak geliqtirilmiqtir 4 Qeklinde ifade ettiti gibi, âlimler bu Qekildeki datknkklkk ve kargaqankn Rumi nin bir mistik ve Qair olarak geliqmesinde kaçknklmaz bir rol oynadktknk iddia eder. Nihayet Rumi nin ailesi (Türkiye nin merkez-güneyi) Konya Qehrine yerleqti. Konya 1070 den beri Müslüman bir Qehirdi fakat oldukça da enternasyonaldi. O slam, HKristiyan, Hindu ve Budist gelenekleri kuqatan birçok kültür içinde buluqma noktask olarak deterlendirilmiqtir. Konya aynk zamanda üç dilli bir Qehirdi: Türkçe konuqma, Farsça yazk (edebî) ve Arapça ibadet dili idi. Önce Rumi nin babask Konya da cemaatin derviqlik bilgisinden sorumlu olarak görevini sürdürebildi. O öldütünde Rumi, henüz yirmilerinde, fakat artkk âlimlitine saygk duyulan ve babasknkn görevlerini üstlenen bir kimse idi. Bundan dolayk sürgünde yaqamaskna ratmen Rumi, erken yetiqkinlik döneminde Konya da büyük bir baqark kazandk, evlendi çoluk çocuk sahibi oldu, ötretisi ve ilmine hayranlkk duyan birçok kimseler kazandk. Bu zamanda Rumi, söylenilenin tersine henüz Qair detildi. Gerçekte genç adam Qu Qekilde itiraf etmektedir: Allah tarafkndan Qiire hiçbir özen göstermem ve benim gözümde bundan daha kötü bir Qey yoktur. 5 Fakat 3 A. J. Arberry, çev., Mystical Poems of Rumi, (Chicago: University of Chicago Press, 1968), s Leslie Wines, Rumi: A Spiritual Biography, (New York: Crossroad 8th Avenue, 2001); First chapter available on 5 A. J. Arberry, çev., Discourses on Rumi, (London: John Murray, 1961), s. 5.

3 [air Ve Mistik: Celaluddin Rûmi 307 onun hayatk, gezgin bir derviq olan ruhani hocask!emsüddin Tebrizi ile karqkla- QKnca aniden detiqti. Rumi nin hayatkndaki çotu olayda oldutu gibi,!ems ve Rumi araskndaki bu çok önemli karqklaqmayk açkklayan bir takkm rivayetler vardkr. 6 Bir rivayette,!ems, Mevlânâ ders verirken dersi kesti, Rumi nin kitaplarknk aldk ve onlark bir havuza boqalttk. Benzer bir rivayette,!ems kitaplarkna iqaret etti ve onlark alevler içinde yok etti. (ki rivayette de,!ems daha sonra kitaplark kendi orijinal durumlarkna yeniden getirdi.) Üçüncü rivayette Rumi, katkr üzerinde bir kasabadan geçerken hevesli ötrencilerince etrafk sarklkr. Paravanada yabanck bir sima olan!ems yaklaqkr ve Mevlânâ ya kolay görünen bir soru sorar fakat ona Rumi yanlkq cevap verir. Her üç versiyonda da,!ems, Mevlânâ ya metotlarknkn yanlkq oldutunu göstermiqtir:!ems, kitap bilgisinin, gerçek bir aydknlanma yolu olan ilahi aqkkn takibinden ya da TanrK ile yotun ve personel bir iliqkiden ziyade, bir kimseye ancak belli bir yere kadar faydalk olabilditini açkklamkqtkr. Rumi bu dönüqümü daha sonra hocaskna yazklan bir Qiirde Qu Qekilde tasvir eder: Yüzünü gördütümde taqlar yuvarlanmaya baqlar. Sen göründütünde her düqünme QaQKrKr. Kendi konumumu kaybederim. Su inciye döner. AteQ zaykflar ve tahrip etmez. Huzurunda, düqündütüm Qeylere gerek duymam!u üç küçük asklk çeratk isterdim. Simandaki kadim hatlar Tozlu aynalara benzer. 7 Birkaç ay sonra Rumi ve!ems ayrklmaz dost haline geldiler. Rumi nin otlu babaskndaki bu dönüqümü Qöyle yazmkqtkr:!ems le karqklaqtkktan sonra babam bütün gün sema yaptk ve bütün gece Qiir okudu. O bir alim idi, Qair oldu, Zahid idi, aqk ile sarhoq oldu. 8 Böylece Rumi 37 yaqknda mutedil dindarlkktan, kendinden taqan, Qiirin hiçbir Qekilde kontrol edilemeyen esriklitine geçti. 9 Fakat sekiz ay sonra!ems esrarengiz bir Qekilde ortadan kayboldu. Bir kkskm alim, onun bir kez döndütünü fakat sonra seyahate çkktktknk ya da!ems in Rumi üzerindeki etkisine sinirlenen kkskanç ötrenciler tarafkndan öldürüldütünü bile söyler. Rumi nin, hocask ve en sevgili arkadaqknk kaybetmekten çklgkna dönmesi QaQKrtKcK detildir. Sevgili hocasknk KstKrap içinde araykqknk sembolize etmek için Rumi, neyler ve kudümlerin eqlik etmiq oldutu sema ve dairesel bir raks keqfetti; sonra bu uygulama, Rumi nin takipçileri tarafkndan taklit edildi. Sema yapan derviq in baqlangkçlark bu zamandan itibarendir. Belki rakskn da gösterditi gibi, Rumi nin 6 Jonathan Star, çev., Rumi: In the Arms of the Beloved, (New York: Putnam, 1997). 7 Barks, The Essential Rumi, s Star, s. xvi 9 Arberry, Discourses, s. 6.

4 308 Carol Tell / Çev.?smail Ta üzüntüsü nihai bir zevke dönüqmüqtür. Bundan dolayk Rumi nin esrik Qiirleri üzüntü ile baqlamaskna ratmen ruhun bir zaferi olan aqkla bitmiqtir; fakat Rumi, kendine bu kadar derin tesir eden Qahsiyeti hiçbir zaman unutmamkqtkr; Onun Qiirleri sevgili sinden bahsettitinde, hankmk gibi diqi bir figüre baqvurmaz fakat hocask!ems e gönderme yapar. Rumi, hayatknkn geri kalanknda (Mevleviler diye adlandkrklan) tarikata nezaret etti. O kendini, mistik yazklarkna ve ibadetine verdi ve hiçbir zaman!ems kadar etkili olmamaskna ratmen, ötrenci müritlerle farklk derin dostluklar geliqtirdi. Rumi, 17 AralKk 1273 de öldü ve bütün büyük dinlerin temsilcileri cenaze töreninde hazkr bulundu. Bugün dünyankn dört bir yanknda sema yapan derviqler bu tarihe ölüm detil, Rumi ve YaratKcKsKnKn dütün merasimi (!eb-i Arûs) olarak düqünülür-- geleneksel raks, musiki ve kutlamalarla saygk gösterirler. 'R Rumi üç temel metin yazmkqtkr: Divan-K!ems-i Tebriz (kasideler), Mesnevi; ve Rubailer. Divan ve Rubailer daha çok Qahsi ve duygusal iken, Mesnevi tedrisatla ilgili olarak kabul edilir; fakat kitaplarkn tamamk müqterek unsurlara sahiptir; birisinin deterlendirditi gibi, onlarkn hepsi, kutsal tecrübenin gerçek çklgknlk- TKdKr. 10 BazK çatdaq okuyucular, Rumi nin ilham edilen yazklarknkn esrik bir türüne detil, ruhanilitin gösteriqsiz ya da rasyonel Qekline daha aqina olabilir. Bu esrik mistisizm bizatihi sufizmin pratitinde içkindir. Bugün geniq bir Qekilde tecrübe edilmiq olan slam Kn batini bir yöntemi olan sufizm, bütün suretleriyle aqkk bilmek ve her yerde TanrK yk görmek gibi bir temel amaca sahiptir. Her insani dostluk da sadece kiqinin TanrK yla olan dostlutunun bir sembolüdür. 11 Sufiler, Kur an ötretilerine inankrlar fakat TanrK nkn dotrudan bir tecrübesi ile alakalk olmalarkndan dolayk daha çok geleneksel Müslümanlardan farklklaqkrlar. Rasyonalizm ya da MantKTKn TanrK nkn azametini açkklama ve kavrama gücü sknkrlk oldutu için, insanlarkn kendilerini madde ve bedenlerinin ve hatta rasyonel bilincin sknkrlklkklarkndan kurtarmalark gerekmektedir. Rumi nesir ve manzumlarknda birlik duygusunu skkça tasvir eder.!imdi sözü kes./ GöTsünün ortaskna bir pencere aç./ Ve bkrak canlar girip çkksknlar. 12 Rumi kesinlikle ilk sufi Qair detildir ve sufi Qiir gelenetinin unsurlark onun eserinde etkilidir. ÖrneTin sufi Qiiri TanrK hakkkndaki bir inanck uyarmak için kuvvetli bir Qekilde metaforlara dayankr. Rumi nin de kullandktk tipik bir Sufi metaforu, genel olarak Qarap, meyhane ve sarhoqlutu içerir. Bu imajlar alkolizmi teqvik etmek detil fakat kiqinin TanrK ile olan dostlutundaki hazzk sembolize etmek anlamkna gelir. Bir kiqinin Qaraptan sarhoq olabilditi gibi, aynk Qekilde bir 10 Reynold A. Nicholson, transl., Rumi: Poet and Mystic, (London: Allen and Unwin, Ltd., 1950), s Nicholson. 12 Barks, The Essential Rumi, s. 35.

5 [air Ve Mistik: Celaluddin Rûmi 309 mistik de TanrK aqkkyla sarhoq olur. Rumi nin eserinde Qarap skkça bu Qekildeki ilahi bir aqkk sembolize eder. Kadeh kiqinin zihin ve bedeni, TanrK da boq olan ruhumuzu Qarap ile dolduran sakidir. 13 Rumi nin baqka bir Qiirinde tasvir ettiti gibi, TanrK o kadar etkili koyu bir Qarap vermekte ki,/ onu içtikten sonra iki dünyayk da terk ederiz. 14 Rumi nin eseri birçok diter hissi sembolleri içerir: Bülbül çotu defa ruh; gül TanrK nkn kusursuz güzelliti anlamkna gelir; kkq da, TanrK dan ayrklan bir ruhu akla getirir. 15 GüneQ çotunlukla Qeyhi ya da Rumi nin kendi ruhunu Qiir ve mistisizmin bilincine ulaqtkrdktkna inandktk!ems i sembolize eder. Coleman Barks Rumi yi Qiirlerinde transit olarak onun insandan skrra dotru akan Arapça terimlerle fena; ve eter siz iffet, ciddiyet gibi insanotlundaki tanrksal nitelikler ifade eden baqka bir yolu severseniz ya da belli bir dereceye kadar hoqlankrsankz akacak olan bir deruni hayat olan beka, diye adlandkrdktk iki hakim tarzkn nakledicisi ve alim olarak nitelendirir. 16 Fakat her iki tarz da TanrKyla yüz yüze gelen insan ile iliqkilidir. AQaTKdaki satkrlarda oldutu gibi bu karqklaqma çotu defa insankn en büyük çabask olarak tasavvur edilir: Atm yldr her an unuttum, fakat ksa bir an bile bana do;ru olan ak durdurmadm ya da yavalatmadm. Hiçbir ey hak etmedim. Bugün mistiklerin hakknda konutu;u bir misafir oldu;umu biliyorum. Ev sahibim için bu canl musikiyi çalyorum. Yapt;m her ey konakç için. 17 Rumi nin nazmk bugün Amerika da naskl meqhur hale geldi? slam dünyasknda onun Qiiri oldukça popüler olmaskna ratmen son zamanlara kadar BirleQik Devletlerde neredeyse bilinmiyordu. Kendisi de Qair olan Coleman Barks Kn Rumi yi BirleQik devletlere getirditine inanklkr. Yirmi ykl önce AmerikalK Qair Robert Bly Kn ricaskyla Barks, Rumi nin Qiirini, henüz onun Qiirsel renk ve kokusu nu devam ettiren yeni bir dille daha kolay serbest bir Qiire aktarmkqtkr. 18 Barks Kn Rumi tercümeleri den fazla satmkqtkr. Genellikle Qiir okuru olmayan bir millete Rumi nin Qiirlerini neyin cazip gösterditini sorabiliriz. Birçok Qekilde, özellikle Barks Kn tercümelerinin katkkskyla Rumi, Amerikan Qiir gelenetine uygun hale getirilmiqe benziyor; gerçekte onun Qiiri bize, Walt Whitman Kn gündelik hayattaki ilahi coqku, gelenetin mukavemeti ve skradan insankn dil festivali ile ilgili Qiirini hatkrlatkyor. Ralf Waldo Emerson un, Rumi nin eserini ve felsefesini okuyan ve ondan etkilenen diter bir AmerikalK oldutu söylenmektedir. Whitman ve Emerson gibi Rumi nin Qiiri üzerine konuqanlar, aynk zamanda aqatkdaki satkrlarda oldutu gibi, TanrK huzurunda 13 Star, s. xvi. 14 Barks, The Esssential Rumi, s Star, s. xvi. 16 Coleman Barks, çev., The Soul of Rumi, (San Francisco: HarperSanFrancisco, 2001), s Barks, The Essential Rumi, s Marks, Persian Poet.

6 310 Carol Tell / Çev.?smail Ta kendi tevazularknk kabul ve azametli kapasitelerinde mest olmak için hem mütevazk hem de yüzsüzdürler: O kadar küçütüm ki görülemem. Bu büyük aqk naskl olabilir benim içimde? Gözlerine bak. Onlar küçük fakat büyük Qeyleri görürler.19 Belki de kendisini çatdaq Amerikan okuyucularkna sevdiren Rumi nin Qiirlerinin diter bir veçhesi, onun bütün kültürleri, milletleri ve mitolojileri hiçbir endiqeye düqmeden kucaklamaskdkr. O açkk bir Qekilde Sufi mistisizm- gelenetine dahil olsa da, metaforlark, motifleri ve mitleri farklk dini geleneklerden birleqtirebilir. Bu nedenle onun ruhaniyeti spesifik bir hukuk ve metin üzerine kurulamaz ve onunla sknkrlandkrklamaz bilakis evrensel bir kapsama ve cazibeye sahiptir. Yine bu Qekildeki farklklktkn, uzunca bir süre önce kendi pota sknk oluqturan mitlerinden biri olarak edinilen bir kültürü cazip karqklamask sürpriz detildir. Ve eter cerbezeli kksa konuqmalar çatknda AmerikalKlar hayatlarknda bir derinlik arzu ederlerse, Rumi bunu hiçbir eksiklik hissettirmeden mutedil bir Qekilde bir kimseye kazandkrkr. Rumi, bizim kompleks kültürümüze sevimli gelebilir, çünkü o her Qeyden önce paradoks bir Qairdir. O bütün dinlere hem meydan okur hem de tasdik eder. O, bütün utraqlarkn terk edilmesiyle manevi kemal için çaba sarf etmemizi ister. O bizden skradan Qeyleri yüceltmemizi ve aynk zamanda çok deterli Qeylerin de fani oldutunu fark etmemizi ister. Rumi bedeni eylemler aracklktkyla sema, musiki bedeni aqkknlaqtkrmayk amaçlamaktadkr. Rasyonel vasktalarla da Qiir dili akklcklktk aqkknlaqtkrmayk amaçlamaktadkr. Benzer bir Qekilde onu ötrenciler ve ötretmenler için ihya edici kklan Qey, birçok Qairin tersine kitabilik ten uzak olmaskdkr. T.S. Eliot tan John Ashbery ye kadar modern ve post modern Qairler entelektüel, örtük, imalk ve ironik nazkm yazmaya meyleder. Oysa Rumi, entelektüalizme meydan okur ve samimiyetsizlikten sakknkr. O bizden radikal yöntemlerle realitemizi, iliqkilerimizi ve bizi, samimiyet ve iyilite vurgu yaparak yeniden düqünmeye davet eder. Bu nedenle o, kendi sözüyle tavsiyede bulunarak bize iqaret eder:!iirlerin içinde olanlark dinle/ Onlar sizi istedikleri yere götürsün. 20 Ö/RETLER: Sosyal çalkqma zümrelerinde Rumi yi okurken ötretmenlerin dikkat etmeleri gerekir. Büyük güç ve zenginliti yanknda Rumi nin Qiirleri her Qeyden önce oldukça dinidir. Sosyal araqtkrma hocalark farklk inanca ya da inançskzlkta mensup ötrencileri skkkntkya düqürmeden, savunma ve ret duygusuna kaptkrmadan dini temalark naskl ifade eder? Qte size birkaç öneri: 19 Barks, The Essential Rumi, s Age.

7 [air Ve Mistik: Celaluddin Rûmi 311 *Rumi nin hayatknk ve Qiirini tarihsel bir batlamda takdim ediniz. Rumi nin yaqamkq oldutu dönemi ötrenciler sufizm, sema yapan derviqler, slam Kn zuhuru, MoTollar ve HaçlKlar gibi özel konularda yotunlaqarak araqtkrskn. ÖTrencilerden Assisili Francis ( ) ya da Meister Eckhart ( ) gibi diter mistikleri araqtkrmalarknk isteyiniz. ÖTrenciler, kendi konularkyla ilgili fikir ve problemlerini izah etmek için Rumi nin Qiirini kullanskn. 19. yüzykl Amerikan transendentalist hareketi, sufi mistisizmini içeren do- Tu felsefesinden etkilendi. ÖTrenciler, BirleQik Devletlerdeki transendentalist hareketi incelesin ve onu Sufizm kökenleriyle karqklaqtkrskn. Sonra ötrenciler, AmerikalK transendental bir Qairin Qiiri ile Rumi nin bir Qiirini karqklaqtkran kksa bir deneme yazskn. Hocalar ötrencilerin dikkate almask için Qiirler önerebilirler. *ÖTrencilerden Sufizm (slam), Luteryanizm (HKristiyanlKk), Zen (Budizm) gibi büyük bir dinin Qubesi ya da özel bir dalknk araqtkrmasknk isteyiniz. Onu büyük dinden ne aykrmaktadkr? O ne zaman ve kim tarafkndan kuruldu? Onun kurucu inançlark ya da mitleri nedir? ÇoTunluk dini onun kurulmaskna naskl kar- QKlKk verdi ve bu karqklkk detiqti mi? AQaTKdaki kasideyi ötrencilere datktknkz! KONUK EV Bu insanotlu bir misafirdir Her sabah yeni bir gelen. Bir keyif, bir keyifsizlik, bir aqatklkk, Biraz geçici bir bilinç gelir Beklenmedik bir ziyaretçi olarak. HoQ karqklaykn ve atkrlaykn onlark büsbütün! Onlar, piqmanlkklarkn bir kalabalktk olsa bile, Zorla mefruqatk boq evinizi süpüren, Her misafire Qerefle muamele eder. O yeni bir keyif için siz dkqarkda iken belki temizliyor. Cahilce düqünce, hicap, kötü niyet, gülerek onlark kapkda karqklar Ve onlark içeri davet eder. Kim gelirse müteqekkir ol Çünkü her biri öteden bir delil olarak gönderildi. ÖTrencilerden küçük bir gurup oluqturmalarknk ve bu Qiiri tartkqmalarknk iste. Ana metafor nedir? Kaside her konuk a naskl davranmamkz gerektiti ve bunun nedeni hakkknda ne diyor? Gurup içinde çalkqkrken ötrencilerden insan bedeni hakkknda baqka bir metafor düqünmelerini iste. ÖTrenciler makul bir Qekilde iliqki kuracak en az beq detay üzerinde düqünmeli. Bir sknkf olarak her gurup kendi metaforunu tartkqskn. * ki AkKl VardKr Qiirinde Rumi, bilginin iki türünü tartkqmaktadkr. Bunlardan birisi, kitaplar ve formel etitim aracklktkyla edinilen, diteri fktri, tam ve içinizde saklk olan bilgidir. Bu iki aklk tartkqtkktan sonra ötrenciler-

8 312 Carol Tell / Çev.?smail Ta den, Rumi nin birini diterinden daha fazla önemli görüp görmeditini sor. ÖTrenciler hangi akkl türünün kendilerince daha önemli oldutunu tartkqsknlar. Bir sknkf gezisi organize etmek ve üzgün olan bir arkadaqa ötüt vermek için hangi akkl ötrencilere seviye tespit sknavk yapmayk gerektirir. Hangi akkl, kültürümüzü daha deterli hale getirir ve niçin? *ÖTrencilerden Coleman Barks Kn Gerçek Rumi/ The Essential Rumi adlk eserindeki aqatkda skralanan Biricik Nefes/Only Breath, Yiyecek TorbasK/ The Food Sack Kedi ve Et/The Cat and the Meat, En Küçük Figür/The Least Figure, SopanKzKn Kavisi/ In the Arc of Your Balet vb. Qiirlerinden birini seçmesini isteyiniz. Onlardan Qekil 1 deki (s. 206) beq aqamalk bir sknkf tartkqmasknk baqlatmalarknk iste. TERMLER DERV!: Gurup zikirleri ya da bir kimseyi transa ulaqtkran bedeni hareketler gibi özel (devotional) pratikleriyle tanknan dindarlardan oluqan dini bir tarikatkn bir Müslüman üyesi. KUR AN: Müslümanlarca Allah tarafkndan Muhammed e ulaqtkrkldktk vahiyler olarak kabul edilen yazklardan bir araya gelmiq bir kitaptkr. Müslümanlar, Kuran Kn dini, toplumsal, sivil, ticari, askeri bir esas ve slami bir dünya için hukuki kurallar oluqturdutuna inankr. MEVLEVLER: Rumi tarafkndan kurulan bir sufi tarikatkdkr. Mevleviler raks etmeyi ve musikiyi, kendi ruhani yöntemlerinin bir parçask olarak kullankrlar ve BatKda Sema yapan DerviQler/ whirling dervishes olarak bilinirler. MO+OLLAR: Esas itibarkyla MoTolistan da, Çin de ç MoTolistan Otonom Bölgesi ve Rusya da Kalmuk, Buryat Cumhuriyetlerinde bulunan AsyalK insanlar. 13. yüzyklkn baqlarknda Cengiz Han MoTol mparatorlutunu oluqturmak için büyük MoTol kabilelerini birleqtirmeyi baqardk. MoTollar, Avrupa içine dotru BatK yk ve Çin e dotru DoTu yu silip süpürmüq ve 1260 itibarkyla Cengiz Han Kn otullark büyük Avrasya imparatorlutuna hükmetmiqlerdir. MSTSZM: Mutlak gerçek ya da TanrK ile dotrudan tecrübe ya da birlik. PERSA: ran ve BatK Afganistan Kn eski diter ismi. SUFZM: slami Mistisizm. Terim, Mistikler tarafkndan giyilen basit yünlü elbiseye iqaret eden, yün manaskna gelen suf tan türemiqtir. Sufizm yaklaqkk olarak 8. yüzyklda ran da neqet etmiqtir. Sufizm, amack tefekkür ve vecd vasktaskyla kutsala katklmak olan iyi iqlenmiq sembolik bir sistem içinde yer alkr. Sufizmin HKristiyan manastkr sisteminin ve agnostisizminin unsurlarknk bir araya getirditi söylenir ve onun kökenleri, slam Kn Qekillenme dönemindeki tövbekar guruplar ve dini formlara kadar takip edilebilir.

9 [air Ve Mistik: Celaluddin Rûmi 313 'EKL 1 'R VE SOSYAL ARA'TIRMALAR!iirler bir sosyal araqtkrmalar hocask için zengin ve tükenmez kaynaklar olabilir. Homer in destansk Qiiri lyada da kahramanlkk ve vahqiliti yorumlamaktan savaqkn kompleksliklerini kavramak ne kadar daha iyidir? ÖTrenciler, Langston Hughes in Qiiri A Dream Deferred de Malcolm X gibi bir liderin zuhuru için daha etkin bir batlam bulabilir mi? Ve Robert Frost, cumhurbaqkank John F. Kennedy nin göreve baqlama töreninde okudutunda, of poetry and power in yeni bir çatk tasvir eden satkrlark AmerikalK insanlara naskl yanskdk ve Amerikan siyasetinde yeni bir dönem için naskl bir tavkr oluqturdu? Fakat sosyal araqtkrma ötrencilerini esinlemek, motive etmek ve etitmek için büyük bir güce sahip olmakla birlikte, Qiirler de tehlikeli suiistimallere sahiptir. Bir Qiir diter metinler gibi detildir. Bir Qiir kritikçisi Helen Vendler in tasvir ettiti gibi, Qiir, sadece bir duyguyu bildirmek ya da bir bilgi elde etmek için detil, özel bir Qekilde kullanklan dildir O, saf dahili bir iliqki ile kendi ibarelerini birlikte batlamak üzere özel bir dikkatle kullanklan dildir. Hocalar için Qiiri basit bir anlama ya da bir demet olguya indirgemekten daha çok çözmek önemlidir. ( Bir haritada Lanston Hughes in söz ettiti nehirleri belirle. ) Bu özel olanlarkn önemsiz oldutunu söylemek detildir. Bir Qiir bir nehir, tarihi bir figür, bir olay ve hatta zor bir kelimeden bahsettitinde, ötrenciler elbette onlark aramalkdkr; fakat olgular Qiirin komplekslerini anlamak için sadece bir baqlangkç noktaskdkr. AynK Qekilde biz ötrencilerden örnetin savaqkn sadece tarihler ve savaqlar (TanrK ve Qeytan araskndaki savaq bile) oldutunu düqünmelerini, ya da Vendler in bütün iyi Qiirlerde mevcut olan psikolojik, toplumsal, etik, metafizik ve estetik iç iliqkiler (interior associations) Qeklinde isimlendirditi daha derin biçimleri görmezden gelmelerini istemeyiz. O zaman bir Qiiri naskl okuruz? Elbette saykskz yol vardkr fakat burada ötrencilerin baqlamask için birkaç adkm vardkr. *Birincisi, Qiiri yüksek sesle oku. AQina olunmayan isimler, cotrafi yerler, tarihler ya da olaylark ihtiva eden kelimelere bak. *!iirin edebi anlamknk tasvir ediniz. Olay nedir?!iiri yorumlamadan önce ötrenciler, temel bilgileri anlamalkdkr: KonuQan kimdir? Onun ilgilenditi Qey nedir? Meydana gelen bir eylem öyküsü var mkdkr? ya da konuqan duygulark ya da geçmiq bir olayk mk tasvir ediyor? ÖTrenci birkaç cümle içerisinde Qiiri özetlemek isteyebilir. *!iirdeki yorumsaykck anlamk ve fikirleri tartkq. Hatta Qiirin Qairinin arkaplank hakkknda hiçbir Qey bilmeden ötrenciler Qiirin temalarknk anlamayk deneyebilir. ÖrneTin Qiir aqk, hayat, tabiat ya da ölüm hakkknda ne diyor? O pesimist yada optimist midir?!airin, fikir, tarz, ya da karakter ifade etmek için kullanmkq oldutu imajlar nedir? ÖTrenciler ifade edilen fikirler arasknda batlantk kurabiliyorlar mk?

10 314 Carol Tell / Çev.?smail Ta *!iirin yapksknk incele.!ekil konuya naskl bir katkkda bulunuyor? Bu zor fakat bir Qiirin naskl iqleditini anlamankn temel kksmkdkr.!iirsel formlarkn formel bir açkklamask faydalkdkr fakat zaruri detildir.!iir, kafiyeli yazmak mkdkr? Onun kafiye düzeni (ya da kafiye düzeninin yoklutu) belli kelimelere, fikirlere ya da imajlara vurgu yapar mk? Ritim kurallk mk kuralskz mk? AkKQ Qekle ve umumi anlama naskl bir katkkda bulunuyor? ÖTrenciler vurgulu ve vurgusuz heceler araskndaki farkk iqitmeyi deneme gereksinimi duyabilir. *!iirin batlamknk araqtkr. Bu sosyal araqtkrma misyonunun özüdür. ÖTrenciler, Qairin biyografisine, Qairin yazdktk tarihi dönemlere ya da Qiirin beslediti özel konulara yotunlaqabilir. lk baskldktknda Qiir naskl karqklandk?!iirin batlamk açkk yoksa derin konular mkydk? Helen Vendler, Poetry for the People New York Times Book Review (June 18, 1995): Ne HKristiyan, Yahudi ve Müslüman ne de Hindu, Budist, Sufi ve Zen. Hiçbir dini ve kültürel sistem detil. Ben ne DoTu dan ve BatK dan, ne Okyanusun dkqkndan ne Yeryüzünün yukarkskndan, ne dotal ne semaviyim, hiçbir elementten mürekkep detilim Ben iki dünyayk da birlikte gören, konuqan ve bilen bir sevgiliye batlkykm. Birinci, sonuncu, dkqarkdaki, içerdeki, sadece nefes alkp veren insan varlktk.