HZ. PEYGAMBER N HADSLERNDE BR DE!ER SMGES OLARAK BEDEN VE MAHREMYET

Transkript

1 marife, yl. 9, say. 2, güz 2009, s HZ. PEYGAMBER N HADSLERNDE BR DE!ER SMGES OLARAK BEDEN VE MAHREMYET Huriye MARTI ÖZET Hz. Âdem ve einin, iledikleri hata sonucu mahrem yerleri ortaya çknca cennet yapraklaryla örtünmeye çabaladklar düünüldü)ünde, bedenin mahremiyetine dair ilk algnn insanla yat oldu)unu söylemek mümkündür. *nsann, di)er canllarda görülmemesi anlamnda do)al olmayan bir tarzda bedenini gizlemesi, bunun tabii ihtiyaçlarn ötesinde, duygu ve düünce dünyasnda ortaya çkan bir de)er yargsna tekabül etti)ini göstermektedir. Örtü ile bedenin bir ksmn kapatmak, salt fiziksel bir çabaya de)il, insann kendini gözlerden ve bilgiden uzak tutarak bir anlamda sosyal paylama kapatmasna iaret etmektedir. Her örtünme, ayn zamanda kiinin kendine özgü bir sosyal mekân teekkül ettirmesi ve bakalar ile arasna mesafe koymasdr. Bu mesafe sayesinde d etkilere maruz kalmaktan kurtulan birey, di)erleriyle iletiiminin formuna kendisi karar verecek ekilde özgürlemekte dir. Dolaysyla beden mahremiyeti, aslnda bedeni bir simgeye dönütürme eylemidir. Zira beden, beden mahremiyeti sayesinde, salt beden olarak de)il, bir tür üst de)erlerin yani hassas duygu, düünce ve inançlarn s)na) olacak ekilde simgelemektedir. Bu makalede yukarda ele alnan düünsel çerçevenin Kur an ve Sünnet tarafndan nasl ekillendirildi)i ele alnmakta, tarih boyunca izi sürülen olumsuz beden algsnn aksine, *slâm n en güzel ekilde yaratlarak insana emanet edilen de)erli beden algsna dair argümanlar incelenmektedir. Nasslarda beden mahremiyetinin gören ve görünen açsndan iki farkl ba)lamda ele alnmas, ahlâkî ve hukukî yönden bir sorumluluk alan oluturmas ve cinsiyet hatta ya gibi ayrmlar tanmayan niteli)i, makalenin di)er konulardr. Anahtar Kelimeler: Beden, mahremiyet, örtü, örtünme, hadis BODY AND BODY PRIVACY AS A VALUE SYMBOL IN PROPHET MUHAM- MAD S HADITHS It is possible to say, the first sensation about body privacy had the same age with the mankind when Prophet Adam and his wife tried to cover their private places appeared due to their mistakes. Body concealing of a person in an unnatural manner since not seen in other living beings corresponds to a value judgment taking shape in sensation and thinking world beyond his natural needs. Covering a part of the body with a cloth does not point out to a purely physical effort but keeping himself away from information and secluded in a sense of no social Dr., Selçuk Ü lahiyat Fak. Hadis Bilim DalK AraQtKrma Görevlisi, hmarti@selcuk.edu.tr.

2 10 Huriye Mart sharing. At the same time, a person s each covering is the formation of a distinctive social place for himself and making himself the other by forming a distance with the others. By the help of this distance, the individual escapes from being subjected to external effects and becomes free as he can decide the form of communication with the others. Therefore, body privacy is actually the transformation action of body into a symbol. Because body is not symbolized as a pure body but as the sensation, thought and belief shelter of top values. In this paper, the abovementioned intellectual frame is taken into consideration as how it has taken shape by the help of Koran and Sunna, and the Islamic arguments concerning valuable body created in a most beautiful manner and entrusted to person sensation were examined in opposition to negative body sensation traced throughout the history. The consideration of body privacy of people in two different terms seeing and being seen, the formation of a responsibility area related to morality and law aspects and the characteristic of body privacy not accepting any sexual and also age distinctions are the other subjects of the paper. Key Words: Body, privacy, covering, hadith. GR& Hz. Âdem ve Hz. Havva nkn, iqledikleri hata sonucu mahrem yerleri ortaya çkkknca cennet yapraklarkyla örtünmeye çabaladkklark 1 düqünüldü5ünde, bedenin mahremiyetine dair ilk algknkn insanla yaqkt oldu5unu söylemek mümkündür. Bu tecrübe ile insan, örtünme gibi tamamen kendine has yeni bir olgu ile tankqmkq ve di5er canlklarda görülmemesi anlamknda aslknda do5al olmayan bir tarzda bedenini gizlemeye baqlamkqtkr. O halde bedenin mahremiyet taqkmask, tabii ihtiyaçlarkn ötesinde, insankn duygu ve düqünce dünyasknda Qekillenen bir de5er yargkskna tekabül etmektedir. Beden mahremiyeti denildi5inde örtünün akla gelmesi, birtakkm sorulark da beraberinde getirmektedir: Mahremiyet sadece örtü ile vücudun kaplanmask gibi fiziksel bir anlam mk taqkmaktadkr, yoksa insankn kendini gözlerden ve bilgiden uzak tutarak bir anlamda sosyal paylaqkma kapatmasknk mk simgelemektedir? Örtünün simgesel anlamk öne çkkarkldk5knda, her örtünme aynk zamanda kiqinin kendine özgü bir sosyal mekân teqekkül ettirmesi anlamkna gelecek, böylelikle beden mahremiyeti toplumsal iliqkilerin Qekillenmesinde güçlü bir etkiye sahip olacaktkr. Di5er taraftan, örtünme davrankqknkn altknda bedenin sahibi olma iddiasknkn mk, yoksa bir emaneti koruma kaygksknkn mk yer aldk5k sorusu da irdelenmelidir. Zira bu soruya verdi5i cevap, insankn bizzat bedeni ile olan iliqkisine yön vermektedir. Bedenini emanet olarak de5erlendiren ile mülk olarak kabul eden arasknda, ona ait mahremiyet sknkrlarknk belirleme noktasknda bariz farklklkklar ortaya çkkacaktkr. DolayKsKyla beden mahremiyeti, sosyolojik boyutu kadar, kiqisel inanç ve kabulleri yansktmaskyla psikolojik bir boyuta da sahiptir. 1 A râf 7/22.

3 Hz. Peygamber in Hadislerinde Beden Ve Mahremiyeti 11 Kur an ve hadisler, hem hayâ gibi giyinen kiqiden baqkalarkna, hem de gözlerini sakknmak gibi baqkalarkndan giyinen kiqiye yönelik olmak üzere iki farklk açkdan beden mahremiyetini anlamlandkrmaktadkr. Bu durum mahremiyet algksknkn görünen ve gören bakkmkndan farklk sorumluluklark da beraberinde taqkmask, bir baqka deyiqle, ahlâkî bir alandan hukukî bir alana kaymask ile sonuçlanmaktadkr. Beden mahremiyetine dair söz konusu alanlarda sünnetin sundu5u perspektifi incelemenin ilk adkmk olarak, beden algkskna yer vermek anlamlk olacaktkr. I- NSANIN BEDEN ALGISININ TARHSEL DÖNÜ&ÜMÜ nsankn madde ile iliqkisinin sürekli dönüqüm geçirmesi, maddesel varolu- Qunu temsil eden bedenine dair algksknkn da tarih boyunca olumlu ile olumsuz arasknda gidip gelen bir seyir izlemesine sebep olmuqtur. Bedene dair; ruhun evi ya da hapishanesi, aklkn zkttk ya da çeliqi5i, haz ve acknkn kayna5k, benlik tasarkmknkn ve sosyal kimli5in vazgeçilmez ögesi gibi tankmlamalar getirilmiq, 2 edebî, dinî, felsefî, tkbbî yaklaqkmlar geliqtirilmiqtir. Kimi zaman süslenen ve QKmartKlan beden, kimi zaman üst idealler nedeniyle kksktlanmkq, aç bkrakklmkq, terbiye edilmiqtir. 3 Antik Ça5larKn bedeni güç ve cesaret simgesi kabul eden esteti5e odaklanmkq algksk, Orta Ça5 da ruh ile beden araskndaki iliqkiye yo5unlaqmaktadkr. Bu dönemde BatK medeniyeti, bedeni bir yük olarak tasavvur edip horlamakta; onun do5al ihtiyaç ve arzularknk tatmin etmeyerek çileci bir terbiye usulüyle ack çekmesine, eziyet ve hatta iqkenceye maruz kalmaskna müsaade etmektedir. Zira bu sayede QeytanKn mekânk olan günahkâr bedenin arknaca5kna ve ruhun yücelece5ine inanklmaktadkr. Bir taraftan Hz. sa nkn bedene bürünmüq TanrK oldu5una inanarak bedene kutsallkk atfederken, di5er taraftan onun çarmkhta ack çeken bedeni ile olumsuzlu5u zirveye taqkyan bu paradoksal yaklaqkm, AydKnlanma Dönemi nde yerini akkl-beden iliqkisine bkrakacaktkr. ArtKk beden, aklkn hâkimiyetindeki bir makine olarak de5erlendirilmekte ve tkbbî geliqmelerin de etkisiyle aklkn inceleme alank kabul edilmektedir. Bedeni matematiksel bir yaklaqkmla ele alan cogito merkezli bu bakkq, bir süre sonra bedenleri denetlemeye ve kamusal aklkn temsilcisi olarak devletin beden üzerindeki tahakkümüne dönüqecektir. Modern ça5kn beden algksk ise, söz konusu tahakkümü sona erdirerek bedeni bireye ait kklma çabaskyla QekillenmiQtir. 4 Bedenin aidiyeti sorunu da zihinleri meqgul etmiq, krallkklar döneminde krala veya toprak sahibine ait olan insan bedenleri, Bedenimiz bizimdir slogankyla yola çkkan akkmlarkn ardkndan, insan haklarknkn da üst de5er olarak kabul 2 YKldKrKm, Bat Sanatnda nsan Bedeni ve De!ien Anlam, s iQman, Emanetten Mülke Kadn Bedeninin Yeniden nas-, s Beden algksknkn detaylk tarihçesi için bkz. 7iQman, Emanetten Mülke, s ; YKldKrKm, Bat Sanatnda nsan Bedeni ve De!ien Anlam, s

4 12 Huriye Mart edilmesiyle, kiqiye ait kabul edilmiqtir. 5 Post-modern dönemde ise, her ne kadar bireyin kendi istek ve kararlark do5rultusunda bedeni üzerinde söz sahibi oldu5u söylense de, yönetimler tarafkndan biyosiyaset aracklk5k ile bedenlerin denetlendi5i ve disipline edildi5i savunulmaktadkr. 6 Hz. Peygamber in yaqadk5k dönemde, henüz risalet ile tankqmamkq olan Arap toplumunun beden algksk hakkknda olumlu cümleler söylemek zordur. Öncelikle kölelik sistemi, aidiyet meselesinde son sözü söyler durumdadkr. KadKnKn varlk5k, bedeniyle ve ruhuyla bir bütün olarak de5er ve saygkdan mahrumken, 7 kimi zaman yeni do5muq bedeni gömülerek ortadan kaldkrklabilmektedir. 8 Uhud günü müqriklerin yaptk5k gibi, 9 savaqta öldürülen insan bedenlerine müsle 10 uygulanmask yaygkndkr. 11 Kendi bedenleri konusunda ilgisiz ve duyarskz davranan bu insanlar, taqtan yapklmkq kutsal bedenlere taparken, ideallerindeki bedeni onlarda Qekillendirmekteydiler. Vahyin geliqi ile birlikte pek çok hususta oldu5u gibi insan bedenine dair kabullerde de de5iqim ve dönüqüm kaçknklmaz olmuqtur. Çünkü Kur ân, bedeni her Qeyden önce YaratKcK nkn varlk5k konusunda bir ayet olarak ele almkqtkr: Göklerin ve yerin yaratlmas, dillerinizin ve renklerinizin farkl olmas da O nun (varl!nn ve kudretinin) delillerindendir. 2üphesiz bunda bilenler için elbette ibretler vardr. 12 ; O, sizin için kulaklar, gözleri ve gönülleri yaratandr. Ne kadar az ükrediyorsunuz! 13 Meleklerine hitaben Ben kuru bir çamurdan, ekillendirilmi balçktan bir insan yarataca!m. Onu düzenleyip içine ruhumdan üfledi!im zaman, onun için hemen sayg ile e!ilin 14 buyuran Allah, insan bedenini topraktan var etmiqtir. 15 Bedenin ebedî olmadk5k 16 ve bir gün ölümü tadaca5k 17 vurgusu, ölümle ruhundan ayrklan bedenin tekrar aslk olan topra5a dönece5i gerçe5i ile pekiqtirilmektedir. 18 Ancak kkyametin kopmaskyla beden için yeni bir dönem baqlayacak, her ne kadar ufalanmkq kemiklerin, lime lime olmuq ve topra5a karkqmkq etlerin tekrar bir beden 5 Söz konusu Feminist akkmlar ve beden algksknkn dönüqümündeki etkileri hakkknda bkz. 7iQman, Emanetten Mülke, s. 39 vd. 6 Sennett, Ten ve Ta Bat Uygarl!nda Beden ve 2ehir-, s. 21; 7iQman, Emanetten Mülke, s Buhârî, Libâs, 31; Müslim, Talâk, KKz çocuklarknk gömme konusunda Kur an ve Sünnetin yasaklamalark için bkz. En âm 6/140, 151; srâ 17/31. Buhârî, Edeb, 20, man, 11; Müslim, man, Buhârî, Cihâd, 12; Tirmizî, Cenâiz, 31; Nesâî, Cenâiz, Gözlerini oyup kulak, burun ve dudaklarknk kesme iqi. 11 Hz. Peygamber in müsle konusundaki yasaklamalark için bkz. Ebû Dâvûd, Cihâd, 82, Hudûd, 3; Tirmizî, Diyât, Rûm 30/ Mü minûn 23/78. AyrKca bkz. Ahkâf 46/26; Mülk 67/ Hicr 15/ FâtKr 35/11. nsan bedeninin yaratklkqk ve ruh ile canlklkk kazanmask konusunda bkz. Yar, Ruh-Beden likisi Açsndan nsann Bütünlü!ü Sorunu, s Enbiyâ 21/8. 17 Âl-i mrân 3/185; Ankebût 29/ Tâhâ 20/55; Hacc 22/5.

5 Hz. Peygamber in Hadislerinde Beden Ve Mahremiyeti 13 haline gelmeleri kimileri için imkânskz görünse de, 19 bütün bedenler yeniden yaratklacaktkr. 20 Allah Kn, bir benzeri daha bulunmayan parmak uçlarkndaki en ince izlere varana kadar her bedeni bir kez daha yarataca5knk ilan eden Kur an, 21 ruhlarkn bedenlerle tekrar eqleqtirilece5ini haber vermektedir. 22 slâm düqüncesinde bedenin ruha ev sahipli5i yapmask, HKristiyan gelene- 5indeki olumsuz kanaatin aksine, ona bir de5er kazandkrmaktadkr. nsan, bedenine iyi davranmak, onu korumak, ihtiyaçlarknk gidermek ve iyi iqlerde kullanmakla yükümlüdür. Bu durum Hz. Peygamber in, Bedeninin senin üzerinde hakk var! 23 sözünde en özlü ifadesini bulmaktadkr. Kur an, bedenin temizli5i, 24 dinlenmesi, 25 temiz ve yaraykqlk gkdalarla beslenip, 26 zararlk gkdalardan uzak tutulmask, 27 kulluk yolunda istihdam edilmesi 28 hususlarknda uyarklarda bulunurken; Rasûlullah, hayatk boyunca bedeniyle barkqkk olmankn örnekli5ini sergilemiqtir. Bu barkqkn belki de ilk adkmk, Allah Kn kendisine verdi5i bedene razk olma ve sa5lkk gerekçesi olmakskzkn onda kalkck de5iqiklikler meydana getirmemektir. 29 SonrasKnda el, yüz ve diq temizli5i, 30 saç ve tkrnak bakkmk 31 gibi bedene ait her türlü ayrkntk konusunda ashabknk tek tek uyaran Hz. Peygamber in, en geç haftada bir defa ykkanmayk, Allah Kn bütün kullark üzerindeki bir hakkk olarak vaskflandkrmask, öngörülen hassasiyetin derecesini göstermesi bakkmkndan dikkat çekicidir. 32 Hz. Peygamber in ö5retisinde, ruhun yücelmesi için bedene iqkence etmek, onu temel ihtiyaçlarkndan mahrum bkrakarak örselemek söz konusu de5ildir. Öyle ki, ibadet ederken bile bedenin huzuru gözetilmeli, ihtiyaçlark geciktirilmeden giderilmelidir. Akam yeme!i hazrsa ve namaz için de vakit gelmise, önce yeme!i yiyin. 33, Namaz klarken uyku bastrd!nda gidip, biraz uyuyun. 34, Tuvalet ihtiyacnz oldu!unda namazdan önce onu giderin. 35 gibi hadisler, bedenin önceliklerine iqaret etmesi bakkmkndan önemlidir. Sonuçta beden, Biz gerçekten insan en güzel bir biçimde yarattk 36 buyuran Allah Kn insana emaneti olarak de5erlendirilmekte, 19 Mü minûn 23/82; Neml 27/67; Yâsîn 36/ Bakara 2/28; 7uarâ 26/81; Secde 32/ KKyâme 75/4. 22 Tekvîr 81/7. Ruh-beden iliqkisi açkskndan yeniden diriliq konusunda bkz. Yar, Ruh-Beden likisi Açsndan nsann Bütünlü!ü Sorunu, s Buhârî, Savm, 51; Müslim, SKyâm, Mâide 5/6. 25 En am, 6/96; Yûnus, 10/67; Kasas, 28/ Bakara, 2/168, 172; Mâide, 5/88; Nahl, 16/114; Tâ-hâ, 20/ Bakara, 2/ ; Maide 5/3, Bakara, 2/ ; Hac, 22/27-30; Ankebût, 29/ Buhârî, Libâs, 83; Müslim, Libâs ve Zînet, 119; Nesâî, Zînet, Buhârî, Cuma, 8, Bed'ü'l-Halk, 11, Vudû, 26; Müslim, Tahâre, 42, 47, Buhârî, sti'zân, 51; Müslim, Tahâre, 51; Nesâî, Zînet, 20, 29; Muvatta, 7a'r, Buhârî, Cuma, 12; Müslim, Cuma, Buhârî, Et'Kme, 58; Müslim, Mesâcid ve Mevziu's Salât, Buhârî, Vudû, 53; Müslim, Salâtü'l-Müsâfirîn ve Kasruhâ, Muvatta, Kasru's-Salât, 17; Tirmizî, Tahâre, Tîn 95/4. 13

6 14 Huriye Mart aynk güzellikte O na iade edilmesi beklenmektedir. Zira Hz. Peygamber, insankn kkyamette bedenini nerede ve ne için ykprattk5k sorusunun cevabknk ve hesabknk vermeden bir adkm bile atamayaca5knk belirtirken; 37 Kur an, o gün her organkn ömür boyu yaptkklark hakkknda konuqturulaca5knk söylemektedir. 38 KiQinin kendi bedeni ile iliqkisini düzenleyen tüm bu ahlâkî ve hukukî kurallarkn ardknda, sa5lkklk bir beden algksk oluqturma amack yatmaktadkr. Böyle bir algknkn yanskmalark arasknda bedenin örtülmesi de yer almaktadkr. Yani bedene yükledi5imiz anlam do5rultusunda beden, kendi içinde mahrem ve mahrem olmayan Qeklinde iki farklk de5er taqkmaya baqlamaktadkr. DolayKsKyla bedenin her Qeyden önce kendine özgü yanlark olan bir mekân Qeklinde tasarlandk5knk ve mahremiyet dedi5imiz olgunun, bu mekânkn özel ve genel Qeklinde ikiye bölünmesini gerektirdi5ini söylemek mümkündür. Geldi5imiz bu noktada kksaca mahremiyet olgusu üzerinde durmak gerekli görünmektedir. II- MAHREMYET DUYGUSUNUN DN LE GEL&M Mahremiyet anlaykqknkn zamana ve kültüre göre gösterdi5i derin de5iqiklikler yanknda, aynk günü ve kültürü paylaqan insanlar arasknda bile farklklkk arz etmesi, kavramkn tankmlanmasknk ve sknkrlarknkn belirlenmesini güçleqtirmektedir. 39 Mahrem sözcü5ü, gizlili5e, aile hayatkna, kadknkn sahaskna ve yabancknkn bakkqlarkna yasaklanan Qeye iliqkindir. 40 Arapça H-R-M kökünden türeyen mahrem kelimesi, haram, QeriatKn yasak etti5i Qey ve birbiriyle evlenmesi dinen yasaklanmkq akraba anlamkna gelmektedir. 41 Kelimenin di5er anlamlark; samimi, içli dkqlk, herkesçe bilinmemesi icap eden, söylenmeyen, gizli, skr vasfk olan, skr saklanmayan yakkn kimse, skrdaq ve yabanck erkek tarafkndan görülmesi caiz olmayan Qeklinde skralanmaktadkr. 42 KKsaca mahrem oluq Qeklinde ifade edilebilecek olan mahremiyetin ise, kiqilerin yalnkz baqlarkna kalabildikleri, baqkalarkyla hangi koqullarda iliqki içerisine gireceklerine kendilerinin karar verebildikleri alan Qeklinde tankmlanmask 43 konumuz açkskndan yeterlidir. Mahremiyet, sosyal faktörlerin etkisiyle Qekillenen dinamik bir olgudur. DolayKsKyla sosyo-kültürel, ekonomik, dinî ve siyasî alanlarda yaqanan de5iqimlerin, özünde mahremiyeti dönüqtürdü5ünü söylemek mümkündür. 44 Genel hatlar- 37 Dârimî, Mukaddime, 45; Tirmizî, SKfatü l-kkyâme, Yâsîn 36/65; Fussilet 41/ Çeliko5lu, Türkiye de Üniversite Gençli!inde Mahremiyetin Dönüümü, s. 1. (AdK geçen yüksek lisans tezinin yayknlanmkq metni için bkz. Mahremiyet -Kiiye Ait Özel Alan Tartmalar-, skenderiye YayKnlarK, stanbul 2008) 40 Göle, Modern Mahrem Medeniyet ve Örtünme-, s Halîl b. Ahmed, Kitâbü l-ayn, III/222; bn Manzûr, Lisânü l-arab, X/ Do5an, Mahrem, Büyük Türkçe Sözlük, s. 729; Devellio5lu, Mahrem, Osmanlca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, s. 569; Ö5üt, Mahrem, DA, XXVII/ Çeliko5lu, Türkiye de Üniversite Gençli!inde Mahremiyetin Dönüümü, s. 8. Di5er tankmlar için bkz. age, s Çeliko5lu, Türkiye de Üniversite Gençli!inde Mahremiyetin Dönüümü, s. 2.

7 Hz. Peygamber in Hadislerinde Beden Ve Mahremiyeti 15 la söylemek gerekirse, BatK kültürünün mahremiyet konsepti dokunulmazlkk üzerine kurulmuqken, Do5u kültürününki bunun hayli ötesinde görünmezlik üzerine inqa edilmiqtir. BatK uygarlk5k, bedenin mahremiyetini onun kamusal alanda dokunulamaz olmask ile güvence altkna alkrken, Do5u toplumlarknda mahremiyet, mahrem olankn ötekinin bakkqkndan saklanmask, ötekinin bakkqkna kapalk tutulmaskdkr. DolayKsKyla BatK kültüründe mahremiyetin sknkrk yakkndan baqlarken, Do5u kültüründe bu sknkr uzaklaqmaktadkr. 45 Mahremiyet duygusunu tecrübe ettiklerinde Hz. Âdem ve eqinin ilk reflekslerinin örtünme oldu5unu giriqte söylemiqtik. Bu durum, çkplaklkktan dolayk yaqanan bir utanca ve aralarknda bir mesafe açma gayretine iqaret etmektedir ki, tarih öncesi dönemlerden itibaren bilinen bütün toplumlarda bir Qekilde örtünme prati5inin yer almaskna sebep olan da etnik ve co5rafî bir ayrkm tankmayan bu fktrî duygudur. Beden için bir mahremiyet alank tesis etmenin/örtünmenin evrensel oluqunu Allah la ilintilendirmek ise, yanlkq olmayacaktkr. Zira Hz. Peygamber in ifade etti5ine göre, bu davrankqkn altkndaki hayâ duygusu imanî bir durumdur 46 ve YaratKcK dan beslenmektedir: Allah halimdir, hayâ sahibidir, kusurlar örter. Hayây ve örtünmeyi sever. 47 Genel anlamda kaosun hüküm sürdü5ü, baskkn ve ya5mankn yaqam tarzk oldu5u cahiliye toplumunda, insanlarkn mahremiyete ve örtünmeye itina göstermelerini beklemek anlamskz olacaktkr. badet maksadkyla Kâbe yi tavaf ederken bile çkplaklk5k garipsemeyen 48 bu insanlara bedenin saygknlk5k konusunda ö5retilen ilk dinî esaslar, mahremiyet algksknk güçlendirmeye yönelik olmuqtur. Hz. Peygamber in Zeyneb bint CahQ ile evlendi5i gün, dü5ün yeme5inin yenmesinden sonra birkaç kiqi sohbete dalarak mekânk terk etmemiq, onu eqiyle yalnkz bkrakmayk düqünemeyen bu kimseler yüzünden bunalkp odadan dkqark çkkan Hz. Peygamber, ne yapaca5knk QaQKrmKQtKr. Qte böyle bir durumda Ey iman edenler! Yemek için ça!rlmakszn ve yeme!in pimesini beklemeksizin (vakitli vakitsiz) Peygamber in evlerine girmeyin, ça!rld!nz zaman girin. Yeme!i yiyince de hemen da!ln. Sohbet için beklemeyin. Çünkü bu davrannz Peygamber i rahatsz etmekte, fakat o sizden de çekinmektedir. Allah ise gerçe!i söylemekten çekinmez. Peygamberin hanmlarndan bir ey istedi!iniz zaman perde arkasndan isteyin. Böyle davranmanz hem sizin kalpleriniz, hem de onlarn kalpleri için daha temizdir. 49 Qeklindeki ilk hicap ayetleri nazil olmuqtur. 50 Bu sayede insanlar, bir odaya veya eve girmeden önce izin istemeyi ve 45 Yavuz, Sözün Gücü, s. 29, Buhârî, man, 16; Müslim, man, Nesâî, Gusül ve Teyemmüm, 7; Ebû Dâvûd, Hammâm, Müslim, Tefsîr, 25; Nesâî, Menâsikü l-hac, Ahzâb 33/ Buhârî, Tefsir, (Ahzâb) 8; Müslim, Nikâh,

8 16 Huriye Mart hane halkknkn özeline saygklk olmayk ö5renmiqlerdir. AyrKca Hz. Peygamber in örnekli5i ile, evin giriqine asklan perdeleri kapalk tutma alkqkanlk5k edinmiqlerdir. 51 Evlerde mahremiyete dikkat edilmesine yönelik emirler, hizmetçilerin ve çocuklarkn, Hicaz ikliminde insanlarkn gün içinde istirahat etti5i üç vakitte ebeveynlerinin yankna girerken izin istemelerine dair ayetlerle pekiqtirilmiqtir. 52 Ey iman edenler! Kendi evlerinizden baka evlere, geldi!inizi hissettirip (izin alp) ev sahiplerine selâm vermeden girmeyin. Bu davran sizin için daha hayrldr. Düünüp anlayasnz diye size böyle ö!üt veriliyor. E!er evde kimseyi bulamazsanz, size izin verilinceye kadar oraya girmeyin. E!er size, Geri dönün denirse, hemen dönün. Çünkü bu, sizin için daha nezih bir davrantr. Allah, yaptklarnz hakkyla bilendir. 53 ayetleri ise, özel hayatkn dokunulmazlk5knk düzenlemektedir. Mahremiyet konusunda, birbirinizin eksikli!ini görmeye (ve duymaya) çalmayn, birbirinizin mahrem hayatn aratrmayn 54 buyuran Hz. Peygamber, odasknda bulundu5u esnada gizlice kendisini izleyen bir adamkn yaptk5kna öfke ile karqklkk vermiqtir. 55 Bu nasslar, genel anlamda mahremiyeti hatkrlatkrken, aslknda beden mahremiyetine odaklanmaktadkrlar. Zira mahrem alana saygk, o alandaki bedenlerin mahremiyetlerine saygk manaskna gelmektedir. Bedenin mahremiyetini ise, örtü kelimesinden ayrk düqünmek imkânskzdkr. III- MAHREMYET EKSENNDE BEDENN SMGELE&MES VE ÖRTÜ Bedenin özel ve genel olmak üzere iki farklk boyutta de5erlendirilebilece5ini yinelersek, özel boyutun, özellikle örtü kelimesi eqli5inde, baqkalarknkn görme ve hatta bilme eylemlerinden uzak tutulmask gereken kksma iqaret etti5ini söyleyebiliriz. Yani örtünme, sadece fiziksel örtüyü de5il, gözlerden ve bilgiden uzak tutma eylemini de kapsamaktadkr. Bedenin genel boyutu ise, onun bir tür sosyal paylaqkma, bilgiye ve görüq alankna açkk ya da maruz kalan kksmknk göstermektedir. Bu ba5lamda Örtünmenin askl performansk bedenin mahrem oldu5unu göstermesidir. Bedenin mahrem olmask demek, sahibinin dkqknda kimsenin onun üstünde istedi5i gibi tasarrufta bulunamamask demektir. Mahrem bir bedene istenildi5i gibi dokunulamaz, bakklamaz, iqkence yapklamaz. DolayKsKyla beden ancak mahremiyeti oldu5u takdirde kendisini biyolojik bir yk5kndan ya da sokaktaki herhangi bir taq parçaskndan farklk kklma imkânkna sahip olur. Bu anlamda mahremiyet, siyasal/toplumsal alandaki temel varoluq koquludur ve örtünme, mahremiyeti tesis etme minvallerinden biridir Buhârî, Nikâh, Bkz. Nûr 24/ Nûr 24/ Buhârî, Edeb, 57; Müslim, Birr ve SKla, Buhârî, Diyât, 23; Müslim, Âdâb, Ö5üt, Süheyb, AçKk GörüQ, Star Gazetesi, 14 Ocak 2008.

9 Hz. Peygamber in Hadislerinde Beden Ve Mahremiyeti 17 Dinsel ve kültürel açkdan beden ve mahremiyet algklarkndaki farklklkk, beden mahremiyeti konusunda da ortaya çkkmaktadkr. Bu konuda BatK uygarlk5k bedenin haysiyetine ve insan bedenlerinin çeqitlili5ine hürmet etmekte hep zorlanmkqtkr. 57 Qeklindeki bir de5erlendirmeyi, samimi bir itiraf olarak okumak mümkündür. slâm toplumlarknda ise beden mahremiyeti, a5krlkklk olarak kadkn bedeninin mahremiyeti üzerinden anlaqklmkqtkr. Her ne kadar kadkn bedeninde örtülmesi öngörülen kkskmlar erkek bedenindekilerden fazlaysa da, beden mahremiyetini kadkna has kklmak, sünnetin inqa etti5i algkya terstir. Nitekim bir gün a5kr bir taq taqkrken peqtamalknkn çözülüp yere düqmesi sonucu çkplak kaldk5knk ama taqk bkrakkp da izarknk tekrar kuqanamadk5knk anlatan Misver b. Mahreme, olayk gören Hz. Peygamber in derhal kendisini uyararak Dön de elbiseni al. Çplak gezmeyin! 58 buyurdu5unu söylemektedir. Benzer bir örnekte, ashâbkndan birinin dizlerinin üst kksmk görülecek Qekilde bacaklarknk açarak oturdu5unu gören Hz. Peygamber, Uylu!unu ört. Çünkü uyluk avrettendir. 59 buyurmuqtur. 7u durumda Hz. Peygamber in, bedene saygkyk, yaqa ve cinsiyete ba5lk olmakskzkn bir üst de5er olarak ele aldk5k anlaqklmakta, onun çocuklarkn mahremiyetine bile özen göstermesi, bu kanaatimizi desteklemektedir. Muhammed b. Iyâz, küçükken Rasulullah Kn yankna götürüldü5ünü, üzerindeki elbisenin yetersizli5i yüzünden avret yeri açklknca Rasulullah Kn Onun mahrem olan avretini örtün, çocu!un avret yerinin mahremiyeti, büyü!ün avret yerinin mahremiyeti gibidir ve Allah, avretini açana (rahmet nazaryla) bakmaz. buyurdu5unu anlatmaktadkr. 60 Elbette bu, çocu5a bedeninin de5erli ve kendisine özel oldu5unu ö5retmeye yönelik ahlâkî bir uygulamadkr. Mahremiyet konusundaki hukukî sorumluluk ise, bulû5 yaqkna gelmekle kesinleqmektedir. Hz. Peygamber, Âdet görecek yaa gelen kzn namaz ancak baörtüsü ile kabul edilir 61 derken ve eqlerinin yanknda gördü5ü genç kkzlarkn artkk âdet olduklarknk ö5renince örtünmelerini isterken, 62 bu çizgiyi net bir biçimde çizmektedir. KadKnKn beden mahremiyetine dair nasslar ise, gelene5in giyim ölçüsünü yeterli bulmayan Hz. Ömer in de endiqe ile dile getirdi5i üzere, ziyaretçilerle ilgilenmek zorunda kalan Peygamber hankmlarknkn, iyisiyle kötüsüyle her tür insanla karqk karqkya gelmeleri sonrask nazil olmuqtur. 63 Mü min kadnlara da söyle, gözlerini haramdan saknsnlar, rzlarn korusunlar. (Yüz ve el gibi) görünen ksmlar müstesna, ziynet (yer)lerini göstermesinler. Baörtülerini ta yakalarnn üzerine kadar salsnlar. Ziynetlerini, kocalarndan yahut babalarndan, yahut kocalarnn babalarndan, 57 Sennett, Ten ve Ta, s Müslim, HayKz, 78; Ebû Dâvûd, Hammâm, Tirmizî, Edeb, 40; Ebû Dâvûd, Hammâm, Hâkim, Müstedrek, III/257, h.no: Tirmizî, Salât, 160; Ebû Dâvûd, Salât, Ebû Dâvûd, Salât, 84; Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI/ Buhârî, Tefsîr, (Bakara) 9, Tefsîr, (Ahzâb) 8. 17

10 18 Huriye Mart yahut o!ullarndan, yahut üvey o!ullarndan, yahut erkek kardelerinden, yahut erkek kardelerinin o!ullarndan, yahut kz kardelerinin o!ullarndan, yahut Müslüman kadnlardan, yahut sahip olduklar kölelerden, yahut erkekli!i kalmam hizmetçilerden, yahut da henüz kadnlarn mahrem yerlerine vâkf olmayan erkek çocuklardan bakalarna göstermesinler. Gizledikleri ziynetler bilinsin diye ayaklarn yere vurmasnlar. Ey mü minler, hep birlikte tövbe ediniz ki, kurtulua eresiniz! 64 buyuran ayetle, baqörtüsü kullanmaya alkqkk olan hankmlarkn, boyun ve gö5üslerini de kapatacak Qekilde daha özenli örtünmeleri emredilmiq, geliqigüzel olan giyim alkqkanlk5k bir forma sokulmuqtur. 65 Hz. ÂiQe, Allah ilk muhacir kadknlara rahmet eylesin. Allah KadKnlar ba- Qörtülerini yakalarknkn üzerine salsknlar âyetini indirince, onlar dkqarkda giydikleri uzun elbiselerinin kenarknk bölüp, (elde ettikleri parça ile) baqlarknk örttüler. 66 demektedir. Hz. Peygamber, ipekli narin kumaqlarkn erkekler tarafkndan giyilmesi yerine hankmlar tarafkndan baqörtüsü olarak kullanklmasknk önermiq, 67 kadknlarkn eteklerinin, entari giyen ya da peqtamal kuqanan erkeklerin eteklerinden bir karkq daha uzun olmasknk istemiqtir. 68 AyrKca kadknlarkn dkqark çkkarken ev elbiselerinin üzerine bir dkq giysi almalark da ayetle belirlenen hususlardandkr: Ey Peygamber! HanKmlarKna, kkzlarkna ve müminlerin kadknlarkna (bir ihtiyaç için dkqark çkktkklark zaman) dkq örtülerini üstlerine almalarknk söyle. OnlarKn tanknmask ve incitilmemesi için en elveriqli olan budur. Allah ba5kqlayandkr, esirgeyendir. 69 Di5er taraftan Kur an da cinsellik ve evlilik beklentisi kalmayacak kadar yaqlanan kadknlarkn dkq örtülerini çkkarmalarknda bir sakknca bulunmadk5kna hükmedilmiqtir. 70 Beden mahremiyetiyle özdeqleqen örtü, sonuçta bir Qeyleri örttü5ünü ilan ederek örtünen kkskmlara dolaylk olarak iqaret eden bir tür açma eylemini üstlenmektedir. Bir baqka deyiqle örtü, örttü5ü kadar açan bir Qeydir. Biz bir Qeyin örtü oldu5unu bildi5imizde, onun neyi örtmüq olabilece5ini de biliriz ve bu anlamda örtü, örttü5ü Qeye dolaylk olarak iqaret ederek onu metaforik anlamda açar. Bu yüzden beden mahremiyeti, aynk zamanda örtünün sadeli5i ve dikkat çekmemesi gibi hususlark da içermektedir. Örtü, olabildi5ince sade oldu5unda örtme iqlevini daha iyi yerine getirir. slâm bu sebeple örtüyü bedenin bir parçask gibi kabul etme yoluna gitmiq, onun ilgi uyandkrmamasknk ve kendini gizleme özelli5ine sahip olmasknk istemiqtir. Bu ba5lamda giysinin örtünme iqlevini hakkkyla yerine 64 Nûr 24/ slâm Kn nevzuhur olmayan baqörtüsü uygulamaskna ahlâkî hedeflerine uygun olarak yeni bir varlkk kazandkrmask hakkknda bkz. Görmez, lâhî Dinlere Göre BaQörtüsü, s Buhârî, Tefsir, (Nûr) 12; Ebû Dâvûd, Libâs, Müslim, Libâs ve Zinet, 18; bn Mâce, Libâs, Nesâî, Zînet, 105; Tirmizî, Libâs, 9. AyrKntKlK bilgi için bkz. Ünal, Hadislere Göre KadKnKn Örtünmesi, s Ahzâb 33/ Nûr 24/60. Örtünme konulu ayetler ve de5erlendirmeleri hakkknda detaylk bilgi için bkz. Duman, Zeki, Kur an da Örtünmenin Temel SKnKrlarK, slâmiyât, ykl: IV, sy. 2 (Örtünme), ss

11 Hz. Peygamber in Hadislerinde Beden Ve Mahremiyeti 19 getirmesi önem kazanmaktadkr. Nitekim bedeni örtmek amackyla giyilen kkyafetlerin çok dar olmamasknk isteyen Hz. Peygamber, 71 e5er elbise ince ve Qeffaf bir kumaqtan yapklmkqsa altkna astar giyilmesini önermiqtir. 72 AslKnda giyinmiq olmalarkna ra5men uygunsuz kkyafetlerinden dolayk çkplakmkq gibi görünen kimselerin cennetten mahrum kalacaklarknk bildirmiqtir. 73 Bu açkdan bakkldk5knda mahrem denilen yerlerin örtülmesi, basitçe bedenin bir kksmknkn kumaq ve benzeri Qeylerle kapatklmask gibi fiziksel bir gayrete ve görünüme iqaret etmemektedir. Örtünme, insankn sosyolojik ve psikolojik karakterinin zedelenmeden geliqmesine; dinî inançlark ve estetik duygulark gibi birtakkm de5erlerinin korunabilmesine hizmet etti5i sürece gerçek anlamkna eriqir. Zira örtünmenin bir yüzü bireye bakarken, di5er yüzü topluma dönüktür. Bireysel olmask anlamknda örtünme, özde benlik saygkskyla alâkalkdkr. Bu konuda ilginç bir örnek, Hz. Peygamber in Abdullah b. Ümmü Mektûm un yanknda eqlerinden örtünmelerini istemesidir. Gözleri görmeyen bir sahâbî olmask sebebiyle onun yanknda kendilerini rahat hissedebileceklerini düqünen eqleri bu duruma QaQKrKnca Hz. Peygamber; O görmese de siz onu görmüyor musunuz? demiqtir. 74 Toplumsal yüzüyle örtünme ise, insankn bir anlamda baqkalark ile araskna mesafe koyarak kendi kiqili5inin farkkna varkqk ve bu mesafe sayesinde dkq etkilere maruz kalmaktan kurtularak di5erleriyle iletiqiminin formuna kendisi karar verecek Qekilde özgürleqmesi demektir. BaQkalarKyla iletiqimimizin en güzel naskl olabilece5i sorusu karqksknda verdi5imiz cevap, hem ahlâkk hem de beden mahremiyetini aynk anda ilgilendirmektedir. Zira ahlâk en temelde bir iletiqim formudur ve iletiqimin naskl olmask gerekti5ine dair tercih ve bilinçlili5imizi yansktkr. DolayKsKyla geldi5imiz bu noktada beden mahremiyeti, ahlâk Kn bir konusu olmaya baqlar. KiQinin kendi özeli demek, kiqiye özgü bir mekân demektir. Yani beden, mahremiyeti sayesinde, baqkalarknkn nüfuzuna büyük oranda kapatklmkq bir sosyal mekânkn teqekkülünü sa5lamaktadkr. Örtünme sayesinde insan bu özel mekânk yani mahremiyeti ile sosyalleqir. KKsacasK en özelimiz, aslknda bizim bir sosyalleqme formumuzu yansktkr. En özel yankmkzk örtüyle gizlemek suretiyle toplumsal alanda kendimize özgü bir yer açarak sosyalleqiriz. Bu Qekilde toplumsal hayatta hem çok özel, hem de çok genel yanlarkmkz aynk anda ama birbirine karkqmadan, ayrkqarak var olurlar. Nitekim Örtü, insanlkk tarihinin en erken dönemlerinden itibaren nerede ve hangi formda olursa olsun, sosyal iliqkinin bir eqi5i/ön koqulu olarak belirlenmiqtir. Örtünme olgusu, zamanla toplum kesimleri 71 Buhârî, Büyû, 62, Salât, Ebû Dâvûd, Libâs, Muvatta, Libâs, 4; Müslim, Libâs ve Zinet, Ebû Dâvûd, Libâs, 34; Tirmizî, Edeb,

12 20 Huriye Mart arasknda sknkfsal, meslekî ve/veya hiyerarqik bir kisve olarak da sembolik anlamlar yüklenmiqtir. 75 Örtünün sosyal çehresi, iki yönlü duyarlklk5k gerekli kklmaktadkr. KiQi utanma sâikiyle bedenini örttü5ü gibi, muhataplark da onun bedenine karqk gözlerine sahip olmak durumundadkrlar. Gözlerin mahreme bakmaktan sakknklmask emrinin Kur ân da iki defa tekrarlanmask ve her iki cinse de aynk cümle formunda ayrk ayrk hitap edilerek bu konuda cinsiyetin fark oluqturmadk5knkn vurgulanmask dikkat çekicidir: Mü min erkeklere söyle, gözlerini haramdan saknsnlar Mü min kadnlara da söyle, gözlerini haramdan saknsnlar 76 Hz. Peygamber, tesadüfen görüvermenin bir vebali olmasa da ikinci defa bakmankn, bakkqlark uzatmankn yasak oldu5unu belirtmiq ve Bir baka di!erini ekleme! 77 buyurmuqtur. Bir kadkn ile bakkqtk5knk görünce amcasknkn o5lu Fadl Kn yüzünü bizzat eliyle tutup öbür tarafa çeviren Hz. Peygamber, 78 aynk mantkkla, yol kenarknda oturarak sohbet etme alkqkanlkklarknk bkrakmak istemeyen ashâbkna, o halde yoldan gelip geçenlerin rahatskz olmamask için bakkqlarkna hâkim olmalark gerekti5ini söylemiqtir. 79 Örtünene gösterilmesi gereken hassasiyet noktasknda bir di5er örnek de, Hz. Peygamber in cemaatle namaz kklknkrken erkeklerin arkasknda saf tutan hankmlara, erkekler do5rulup oturmadkkça baqlarknk secdeden kaldkrmamalarknk emretmesidir. 80 Beden mahremiyetinin ihlâlini sadece görme ile sknkrlamayan Hz. Peygamber, Erkek erke5in, kadkn da kadknkn avret yerine bakamaz. Bir elbisenin içinde (bir örtünün altknda) erkek erke5i kucaklayamaz, kadkn da bir elbisenin içinde (arada örtü bulunmakskzkn) bir kadknk kucaklayamaz. 81 buyurmuq ve iki kadknkn veya iki erke5in çkplak iken aynk yatakta yatmalarkna izin vermemiqtir. 82 O, çocuklarkn yedi yaqkndan sonra ayrk yataklarda yatmalarknk isterken 83 de bu bilinci yerleqtirmeyi amaçlamaktadkr. Bütün bu uyark ve önlemlerle sonuçta kiqiye özgü bir mekân sayesinde, onun çok özel duygularkna dair bir tür sk5knak oluqturulmak isteniyor gibidir. Yani slâm, her insankn kendine özgü hassasiyetlerinin sk5knabilece5i bir mekânk sürekli hazkr tutmak istemektedir. Böyle de5erlendirildi5inde beden mahremiyeti dedi5imiz olgunun, aslknda bedenin kendisiyle do5rudan ilgili olmadk5k görülecektir. Belki bu olgu, daha çok insana özgü olan bazk hassas duygu, düqünce ve inançlarkn korunmasknk ve bunlarkn korundu5unu sosyal olarak simgelemeyi üst- 75 Ay, Örtünmenin Tarihsel Görünümleri ve Sembolik Anlam(lar)K, s Nûr 24/ Ebû Dâvûd, Nikâh, 42, 43; Tirmizî, Edeb, Buhârî, Hac, 1; Müslim, Hac, Buhârî, sti zân, 2; Müslim, Selâm, Buhârî, Salât, 6; Nesâî, KKble, Müslim, HayKz, 74; Ebû Dâvûd, Hammâm, Nesâî, Zînet, 20; Dârimî, sti zân, Ebû Dâvûd, Salât, 26; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/181, 188.

13 Hz. Peygamber in Hadislerinde Beden Ve Mahremiyeti 21 lenmektedir. Beden mahremiyeti, insankn tamamen dkqarkya yani dkq etkilere maruz bir nesneye dönüqmemesi gerekti5inin iqaretidir. Beden mahremiyetini tümden kaldkrmak, soyut ve psikolojik olan söz konusu insanî niteliklerin özel oluqunu simgeleyecek somut bir arack da ortadan kaldkrmaktkr. NasKl ki insan yuva özlemini somut olarak ev ya da benzer kurumlarda simgeleqtiriyorsa, kendine özgü duygu, düqünce ve inançlarknk da beden mahremiyeti dedi5i özel mekânda somut olarak simgeleqtirmeye çalkqmaktadkr ve dinin korumak istedi5i de iqte bu simgedir. SONUÇ Beden mahremiyeti, insankn kendi bedeni ile yabancklaqmaskna ve onu daha iqin baqknda potansiyel bir günah arack olarak görmesine yol açmayacak Qekilde ele alknmalkdkr. Zira özellikle HKristiyanlKkta beden horlanmkq ve gerçe5e ulaqmankn önündeki engel olarak ele alknmkqtkr. Oysa askl olan, bedenin de aynen ruh gibi Allah tarafkndan en güzel Qekilde yaratklarak insana emanet edildi5ini ve bu yönüyle insankn bedeniyle barkqkk olmasknkn Allah ile iletiqimde ne denli önemli rol oynadk5knk kavramaktkr. Ey Âdemo!ullar! Size avret yerlerinizi örtecek giysi ve süslenecek elbise verdik. 84 ayetinin anlamknk tarih boyunca her kültürde ve her co5rafyada okumak mümkündür. nsan giyinir; kimi zaman mahremini gizlemek ve süslenmek, kimi zaman da mevsim QartlarKndan korunmak ve kendini savunmak için 85 giyinse de, Takva elbisesi var ya, ite o daha hayrldr. 86 Bu açkdan beden mahremiyeti, salt bir bedensel uzuvlark gizleme olayk de5il, hem insanlarla hem de Allah ile özel bir iletiqim kurma Qeklidir. Zira bedene dair bir mahremiyet alank tesis etmek, insanlarla naskl bir iletiqim kuraca5kmkza dair bir bilinçlilik yani tercih sorunu oldu5u gibi, Allah karqksknda hürmetkâr ve sorumluluk sahibi bir duruqun da ifadesidir. Kaynaklar Ahmed b. Hanbel (241/855), el-müsned, I-VI, trs. Ay, Eyüp, Örtünmenin Tarihsel Görünümleri ve Sembolik Anlam(lar)K, slâmiyât, ykl: IV, sy. 2 (Örtünme), ss el-buhârî, Muhammed b. smail (256/869), el-câmiu s-sahîh, I-VIII, el- Mektebetü l-slâmî, stanbul Çeliko5lu, Nalan, Türkiye de Üniversite Gençli!inde Mahremiyetin Dönüümü, YayKnlanmKQ Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, stanbul , Mahremiyet -Kiiye Ait Özel Alan Tartmalar-, skenderiye YayKnlarK, stanbul A râf 7/ Nahl 16/ A râf 7/26. 21

14 22 Huriye Mart ed-dârimî, Abdullah b. Abdurrahmân (255/868), es-sünen, I-II, Thk. ve Thr. Fevvâz Ahmed Zümerlî-Hâlid es-seb el-alîmî, Dâru l-kütübi l-arabî, Beyrut Devellio5lu, Ferit, Osmanlca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, AydKn Kitabevi, Ankara Do5an, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, z YayKncKlKk, stanbul Duman, Zeki, Kur an da Örtünmenin Temel SKnKrlarK, slâmiyât, ykl: IV, sy. 2 (Örtünme), ss Ebû Dâvûd, Süleymân b. EQ as es-sicistânî (275/889), es-sünen, I-IV, Haz. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, el-mektebetü l-slâmî, stanbul trs. Göle, Nilüfer, Modern Mahrem Medeniyet ve Örtünme-, Metis YayKnlarK, stanbul Görmez, Mehmet, lâhî Dinlere Göre BaQörtüsü, slâmiyât, ykl: IV, sy. 2 (Örtünme), ss el-hâkim en-nîsâbûrî, Muhammed b. Abdullah (405/1014), el-müstedrek ale s-sahîhayn, I-IV, Thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Dâru l-kütübi l-lmiyye, Beyrut Halîl b. Ahmed (175/791), Kitâbü l-ayn, I-VIII, thk. dr. Mehdî el- Mahzûmî, Mektebetu l-hilâl, trs. bn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd (273/887), es-sünen, I-II, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru l-hadîs, Kahire bn Manzûr (711/1311), Lisânü l-arab, I-LV, thk. Abdullah Ali el-kebîr ve di5erleri, Dâru l-meârif, trs. Mâlik b. Enes (179/795), el-muvatta, I-II, Haz. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru l-hadîs, Kahire Müslim, bnü l-haccâc el-kuqeyrî (261/875), el-câmiu s-sahîh, (Nevevî 2erhi ile birlikte), I-XIX, Haz. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru l-kütübi l-lmiyye, Beyrut en-nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. 7uayb (303/915), es-sünen, I-IX, Haz. Abdülfettâh Ebû udde, Dâru l-beqâiri l-slâmiyye, Beyrut Ö5üt, Salim, Mahrem, DA, XXVII/ Ö5üt, Süheyb, AçKk GörüQ, Star Gazetesi, 14 Ocak Sennett, Richard, Ten ve Ta Bat Uygarl!nda Beden ve 2ehir-, Çev. Tuncay Birkan, Metis YayKnlarK, stanbul iQman, Nazife, Emanetten Mülke KadKn Bedeninin Yeniden nqask-, z YayKncKlKk, stanbul et-tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ (279/892), el-câmiu s-sahîh, I-V, Thk. Ahmed Muhammed 7âkir, Dâru l-kütübi l-lmiyye, Beyrut Ünal,. HakkK, Hadislere Göre KadKnKn Örtünmesi, slâmiyât, ykl: IV, sy. 2 (Örtünme), ss

15 Hz. Peygamber in Hadislerinde Beden Ve Mahremiyeti 23 Yar, Erkan, Ruh-Beden liqkisi AçKsKndan nsankn Bütünlü5ü Sorunu, Ankara Okulu YayKnlarK, Ankara Yavuz, Hilmi, Sözün Gücü, Dünya YayKnlarK, stanbul YKldKrKm, Belma, Bat Sanatnda nsan Bedeni ve De!ien Anlam, YayKnlanmamKQ Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. E5itim Bilimleri Ens., stanbul