Dâhili Kliniklerde Yatan Bireylerin Düşme Riski ve Alınan Önlemlerin İncelenmesi*

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2013; 12(1):27-34 Dâhili Kliniklerde Yatan Bireylerin Düşme Riski ve Alınan Önlemlerin İncelenmesi* [Investigation of the Measures Taken and the Risk of Falling in Hospitalized Patients in Internal Medical Clinics] ÖZET AMAÇ: Hastaların güvenliğini sağlamada düşmeleri önlemek önemlidir. Çalışma dâhili kliniklerde yatan hastaların düşme riski düzeyini ve alınan önlemleri belirlemek amacı ile yapılmıştır. YÖNTEM: Çalışmanın evrenini bir üniversite hastanesinin dâhili kliniklerine yatan hastalar, örneklemi ise Mart-Haziran 2011 tarihleri arasında çalışmaya katılmayı kabul eden 470 hasta oluşturmaktadır. Veriler, hastaların demografik özelliklerini tanıtıcı anket formu ve Hendrich II Düşme Riski Formu kullanılarak araştırmacılar tarafından yüz yüze görüşülerek toplanmıştır. Çalışma sonuçları SPSS programında değerlendirilmiş, istatistiksel analizde; frekans ve yüzdelik, aritmetik ortalama, standart sapma ve Ki- kare testi kullanılmıştır. BULGULAR: Çalışmaya katılan hastaların %60 ının düşme riskinin yüksek olduğu ve düşme riski yüksek olan hastaları korumak amacı ile sürekli refakatçi bulundurma (%37,4), yatak kenarlığını yükseltme (%62,3) ve fiziksel tespit (%10,6) gibi önlemlerin alındığı belirlenmiştir SONUÇ: Dâhili kliniklerinde yatan hastaların düşme riskinin yüksek olduğu, alınan hemşirelik önlemlerinin ise yetersiz olduğu belirlenmiştir. SUMMARY AIM: Ensuring patients' safety is important to avoid falls. This research was carried out as a descriptive study that was in medical clinics, determing the risks of falling and determination of measures designed to fall in patients. METHOD: The Research included 470 patients who were voluntary to this research and treated in medical clinics between March and June 2011 in an university hospital. The data to assess the risk of falls in patients, fall risk assessment questionnaire and Hendrich II Fall Risk Diagnostic Questionnaire and patients Information Form for collecting data. Data were analyzed using the frequency and percentage, arithmetic mean, standard deviation, chi-square test RESULTS:60 % of the patients who participated in the study were at high risk of falling. Most of the measures taken to fall in patients: Cont inuous possession of accompanying (%37.4), the use of stretchers and beds balustrades (%62.3) and physical detection (%10.6). CONCLUSION: The study, the risk of falling increases with increasing age and patients in clinics for the fall of the measures taken by nurses were not adequate Mukadder Mollaoğlu Tülay Fertelli Fatma Özkan Tuncay Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sivas. Anahtar Kelimeler: Düşme Riski, Yatan Hasta, Hasta Güvenliği. Key Words: Risk of Fall, Hospitalized Patients, Patient Safety. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Mukadder Mollaoğlu Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sivas,Türkiye. mukaddermollaoglu@hotmail.com Gönderme Tarihi/Date of Submission: , Kabul Tarihi/Date of Acceptance: , DOI: /pmb *Bu çalışma tarihinde Antalya da düzenlenen 13. Ulusal İç Hastalıkları Kongresinde sözel bildiri olarak sunulmuştur. GİRİŞ Düşme, hasta güvenliği kapsamında ele alınması gereken konulardan biridir. Çünkü düşmeler, hastada ciddi hasarlar oluşturabilmekte, daha uzun süre hastanede yatma, buna bağlı güçlükler, yoksunluklar ve daha fazla sağlık harcamasına yol açabilmektedir. Bazı durumlarda ise yasal sorunlara neden olabilmektedir. Tüm bu sayılan nedenlerden dolayı, hastanelerde düşme olaylarının ciddiye alınması ve önlenmesi politikalarının, düşme sonrası prosedürlerinin önceden saptanması ve çalışanların bu konularda bilgilendirilmesi önem kazanmaktadır (1,2). Düşme; bireyin, hastalığa bağlı olarak kontrol ve denge kaybı ile kendisini aniden yerde bulmasıdır. Yanısıra, çevresel faktörlere bağlı olarak kayma ya da bir şeye takılarak tökezleme de düşmeye neden olabilmektedir (1-3). Düşme insan yaşamının her döneminde yaşanabilmektedir. Fakat yaşın artması, hastalık, tedaviler ve hastanede bulunma gibi bazı durumlarda düşme riski daha da artmaktadır (3-6). Özellikle hastanelerdeki hastalar deliryum, kronik hastalıklar, yabancı ortam, kullanılan ilaçlar ve yan etkileri, güç hareket ve denge problemleri gibi tıbbi durumlar nedeniyle düşmeler için daha riskli ve savunmasızlardır (7). Bu nedenle düşme ve düşme ile ilgili yaralanmalar hastanelerdeki en önemli ve sık görülen problemdir (8,9). Düşme sıklığı ülke ve bölgelere göre değişirken, hastaneler arası bile farklılık gösterdiği görülmektedir. Değişik birimlerde farklı düşme oranlarından söz edilmektedir. Hitcho ve arkadaşları 27

2 (10), akut bakım servislerinde yatan hastaların %40 ının düşmekten etkilendiğini ve hastaneye yatan her 1000 hastadan en az 3-6 sının düştüğünü ifade etmektedir. Yoğun bakım merkezlerinde %14, rehabilitasyon biriminde %24, yaşlı rehabilitasyon biriminde %39 oranında düşme görüldüğü ve rehabilitasyon merkezlerinde 100 gün hastanede yatan hasta için saptanan düşme insidansının 15,9 olduğu belirtilmektedir (4). Yapılan bir başka çalışmada da hastanelerde, hastaların düşme oranının yaklaşık %2-15 arasında olduğu ifade edilmektedir (11). Uluslar arası rakamlarda geriatrik hastanelerde düşme oranının %1,4-7,9 olduğu belirtilmektedir (12). Amerika Birleşik Devletleri (ABD) de Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organization (JCAHO) 2007 yılı raporuna göre düşme oranının %0,17-2,5 arasında olduğu, Alman hastanelerinde ise bu oranın %3,7 olduğu, günde 1000 hastanın %5,5 inin düştüğü belirtilmektedir (12,13). Yapılan bir çalışmada da hastanelerde, hastaların düşme oranının yaklaşık %2-15 arasında olduğu ve düşmelerin bireyleri çok boyutlu etkilediği ifade edilmektedir (11). Ağrı, yaralanma gibi ciddi fiziksel yaralanmalara neden olan düşme, tekrar düşme korkusu, depresyon, sosyal izolasyon gibi psikososyal sorunlara, mobilitede azalmaya yol açarak fonksiyonların kaybedilmesine, uyumun bozulmasına, yaşam kalitesinin düşmesine ve ölüme bile neden olabilmektedir (12,14,15). Ayrıca düşme sonucunda meydana gelen yaralanmalar bireyin günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığın artmasına, hastanede kalış süresi ve rehabilitasyon sürecinin uzaması ile birlikte sağlık harcamalarını artırarak ekonomik bir yükü de beraberinde getirebilmektedir. Bu nedenle hastanedeki düşmelerin önlenmesi önemlidir (8,12,15,16). Literatürde hastanelerde birçok faktörün neden olduğu düşmelerin, tamamen önlenemeyeceği ancak uygulanacak etkin koruyucu önlemler ile en aza indirilebileceği belirtilmektedir (17,18). Bu anlamda, öncelikle hastalarda düşmeye eğilimi belirleyen risk düzeyinin belirlenmesi, düşme riskine katkıda bulunan faktörlerin daha iyi anlaşılmasına ilişkin çalışmaların yapılması düşmelerin önlenmesi bakımından son derece önemlidir (19). Özellikle düşmelerden korunmada anahtar rolde olan hemşireler, diğer profesyonel ekip üyelerini ve meslektaşlarını destekleyerek gerekli düzenlemeleri yapmaları, kaliteli bakımı sağlamaları için düşmeleri önleme konusunda gerekli uygulamaları ve çalışmaları yapmalıdırlar (12,15). GEREÇ veyöntem Bu çalışma, dâhili kliniklerde yatan bireylerin düşme riskini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Çalışmanın evrenini, bir üniversite hastanesinde 01 Mart - 30 Haziran 2011 tarihleri arasında tedavi gören hastalar oluşturmaktadır. Örneği ise 20 yaş ve üzeri, çalışmaya katılmayı kabul eden 470 hasta oluşturmaktadır. Bireylere ilişkin verilerin elde edilmesinde, hastaların demografik özelliklerini tanıtıcı soru formu ve Hendrich II Düşme Riski Formu kullanılmıştır. Formlar araştırmacılar tarafından hastalarla yüz yüze görüşülerek toplanmıştır. Soru formunun son sorusu, hastaya bakım veren hemşireye sorularak hastanın düşmesini önlemek üzere, hastaya özgü alınan önlemlere ilişkindir. Hasta Bilgi Formu; İlgili literatür ve çalışmalardan yararlanılarak, araştırmacılar tarafından hazırlanan bu formda, bireylerin yaş, cinsiyet, medeni durum, bulunduğu klinik, tanı gibi sosyodemografik özelliklerini sorgulamaya yönelik 12 soru yer almaktadır. Hendrich II Düşme Riski Ölçeği; Bu ölçek özel bir alana özgü olmayıp, tüm alanlardaki hastaların düşme riskini değerlendirmektedir. Düşme için risk faktörleri hakkında oldukça kapsamlı bir literatür üzerine temellenen model 1995 yılında Hendrich ve arkadaşları (20) tarafından geliştirilmiştir ve 2003 yılında yeniden gözden geçirilerek ikinci versiyonu oluşturulmuştur (21). Ülkemizde ölçeğin geçerlilik ve güvenilirliği Atay, San ve Aycan (2009) tarafından yapılmıştır (22). Ölçeğin duyarlılığının değerlendirildiği bir çalışmada Hendrich II düşme risk modelinin hastanede düşme riskini belirlemede daha yüksek duyarlılığa sahip olduğu bulunmuştur (23,24). Literatürde farklı hasta gruplarında ve farklı kliniklerde düşme riskini belirlemeye yönelik duyarlılığı yüksek özellikle kullanılması önerilen bir ölçeğe rastlanmamıştır. Öte yandan ülkemizde sağlık bakım kurumlarında en yaygın olarak kullanılan ölçek olması nedeniyle çalışmada Hendrich II Düşme Riski ölçeği tercih edilmiştir (24). Konfüzyon (4 puan), depresyon (2 puan), boşaltımda değişim (1 puan), baş dönmesi (1 puan), erkek cinsiyet (1 puan) gibi risk faktörlerini, antiepileptik (2 puan) ve benzodiazepin kullanma (1 puan) durumunu ve kalkıp yürüme testini (8 puan) içeren modelde alınabilecek en yüksek puan 20 olup, 5 ve üzeri puan yüksek risk varlığını göstermektedir (9,21,20). Anket formunun son sorusu, hastaya bakım veren hemşirelere sorulmuş ve hastanın düşmesini önlemek üzere hastaya özgü alınan önlemleri içermektedir. 28

3 Araştırma uygulama sürecinde, etik ilkeler göz önünde bulundurularak araştırmanın amacı bireylere açıklanmış, elde edilen verilerin gizli tutulacağı ve araştırma dışı bir amaçla kullanılmayacağı belirtilmiş ve yazılı onamları alınmıştır. Çalışma sonuçları SPSS programında değerlendirilmiş, istatistiksel analizde; frekans ve yüzdelik, aritmetik ortalama, standart sapma ve kikare testi kullanılmıştır. İstatistiksel olarak anlamlılık düzeyi p< 0.05 olarak alınmıştır. BULGULAR Araştırma örneklemini oluşturan ve yaş ortalaması 60,41±17,55 (X±SD) (en küçük: 20, en büyük: 95) olan bireylerin %53,8 inin kadın olduğu, %49,8 inin yaş grubunda olduğu, %41,3 ünün okuryazar olmadığı, %52,3 ünün ev hanımı olduğu, %51,9 unun evli olduğu ve %21,1 inin nöroloji kliniğinde bulunduğu belirlenmiştir (Tablo 1). Tablo 1: Çalışmaya Alınan Hastalara İlişkin Tanıtıcı Özellikler (n:470). Cinsiyet Yaş Eğitim Meslek Medeni Durum Bulunduğu Klinik Demografik Özellikler n % Kadın ,8 Erkek , yaş yaş , yaş ,8 81 yaş ve üzeri 54 11,5 Okur- yazar değil ,3 Okur-yazar 43 9,1 İlkokul mezunu ,3 Ortaokul mezunu 56 11,9 Lise 48 10,2 Üniversite mezunu 24 5,1 Ev Hanımı ,3 Memur 12 2,6 İşçi 23 4,9 Emekli ,1 Serbest 85 18,1 Evli ,9 Bekar 67 14,3 Dul ,8 Endokrinoloji 80 17,0 Nöroloji 99 21,1 Gastroloji 64 13,6 Hematoloji 57 12,1 Romatoloji 51 10,9 Nefroloji 53 11,3 Göğüs 66 14,0 Çalışmaya katılan hastaların %60 ının düşme riskinin yüksek olduğu ve düşme riski yüksek olan hastaları korumak amacı ile sürekli refakatçi bulundurma (%31,9), yatak kenarlığını yükseltme (%56,4) fiziksel tespit (%9,6) ve sedatif ilaç kullanma (%2,1) gibi önlemlerin alındığı belirlenmiştir. Ayrıca bireylerin %40,6 sında vertigo, %34,5 inde göz kararması, %32,8 inde denge bozukluğu, %35,5 inde görme bozukluğu, %15,5 inde son üç ayda düşme öyküsü olduğu saptanmıştır (Tablo 2). Tablo 2: Bireylerin düşme riski ölçeği, düşmeye göre alınan önlemler ve düşme riskini artıran özellikler dağılımı. Hendrich II Modeline göre düşme riski puanı n % Düşme riski var (5 ve üzeri) Düşme riski yok (5 in altı) Düşme riskine yönelik alınan önlemler* Sürekli refakatçi bulundurma ,4 Yatak kenarlığını yükseltme ,3 Fiziksel tespit 50 10,6 Sedatif ilaçlar 11 2,3 Düşme riskini artıran durumlar Vertigo Var ,6 Yok ,4 Göz kararması Var ,5 Yok ,5 Denge bozukluğu Var ,8 Yok ,2 Görme bozukluğu Var ,5 Yok ,5 Son üç ayda düşme öyküsü Var 73 15,5 Yok ,5 *Birden fazla cevap verilmiştir. 29

4 Tablo 3: Bireylerin düşme riski ölçeği puanına göre bazı demografik özelliklerinin karşılaştırılması. Demografik özellikler Düşme riski olan Düşme riski olmayan n % n % Cinsiyet Kadın , ,8 Erkek , , , ,8 Yaş , , , ,0 81 yaş ve üzeri 52 17,6 2 1,1 Endokrinoloji 42 14, ,8 Nöroloji 67 22, ,4 Gastroloji 46 15, ,3 Klinik Hemotoloji 42 14,2 15 8,6 Romatoloji 29 9, ,6 Nefroloji 33 11, ,5 Göğüs hastalıkları 37 12, ,7 X 2 p Çalışmada bireylerin bazı özellikleriyle düşme riski puanı incelendiğinde, cinsiyet ve yaşın düşme riski puanı ile arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki (p<0.05) olduğu, kadınların ve yaş grubunda yer alan bireylerin düşme riskinin yüksek olduğu belirlenmiştir (Tablo 3). TARTIŞMA Hastanelerde güvenli ortamın sağlanarak sürdürülmesi ile hastayı ikincil yaralanmalardan korumak, sağlık personelinin en önemli yasal ve etik sorumluluklarından biridir. Hastanelerde en sık görülen ikincil yaralanma nedenleri arasında düşmeler önemli bir yer tutmaktadır (23). Dâhili kliniklerde yatan bireylerin düşme riskini belirlemek amacıyla yapılan çalışmada hastaların %60 ında yüksek düşme riskinin bulunduğu belirlenmiştir. Hunderfud (8), Reader (12), Savcı (21), Healey (15) gibi birçok araştırmacıda yaptıkları çalışmalarda hastanelerde yatan hastaların çoğunda yüksek düşme riskinin olduğu saptanmıştır. Ayrıca National Patient Safety Agency (NPSA) (6) hastanelerde bulunan bireylerin %80 inde düşme yaşandığını, 85 yaş ve üzeri olan bireylerin çok riskli grupta yer aldığını bildirmektedir. Elde edilen sonuç yapılan diğer çalışmalarla benzerlik göstermekle birlikte bu sonucun, hastanelerde yatan hastaların büyük oranında düşme riskinin bulunduğunu, hastanelere bu konuda yeterli önlemlerin alınmadığını göstermesi ve bu anlamda hala konu ile ilgili çalışmaların yapılmasının gerekli olduğunu göstermesi açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Düşme sonrası yaşanan yaralanma, ağrı, kırık, kanama gibi komplikasyonlar ve fonksiyon kayıpları; hastanede kalış süresini artırmasına, tedavi maliyetini yükseltmesine, yaşam kalitesini azaltmasına, hasta, hasta yakını ve sağlık personelinin anksiyete yaşamasına neden olabilmektedir. Düşmelerin neden olduğu bu sonuçlar, düşme riskinin belirlenmesi ve önlenmesinin önemini arttırmaktadır (7, 20, 25). Bu nedenle çevrenin düşmelere neden olabilecek etkenlerden arındırılması ve uygun araç ve gereç kullanılması üzerinde titizlikle durulması gereken hususlar arasındadır. Çünkü sözü edilen konulardaki ihmal ve özensizlik sadece hastaları tehdit etmekle kalmamakta, çalışanlar ve ziyaretçiler için de düşme riski oluşturmaktadır. Bu bakımdan zeminde kullanılacak parkelerin, karoların ve bunların temizlenmesinde kullanılacak olan deterjanın kaymayı önleyecek özellikte ve kalitede olmasına özen gösterilmelidir. Hasta ünitelerinde ayrıca, hasta karyolası, sandalyesi, etajerinin konumu, yüksekliği, etajerin ve zilin, hastanın kolayca ulaşabileceği mesafede konumlandırılması ve bunların tekerleklerinin sabitleştirilmesi, rutin olarak bakıma tabi tutulması da üzerinde özenle durulması gereken konular arasındadır. JCAHO düşme riskini azaltmaya 30

5 yönelik; yatak alarmı kullanılmasını, yatak kenarlarının kalkık tutulmasını, hasta ve ailenin eğitimini, çağrı sisteminin düzenlenmesini, alçak yatakların kullanılmasını önermektedir (13,18). Bu çalışmada, düşme riski yüksek hastaların yataktan düşmelerini önlemek üzere alınan önlemler incelendiğinde; hemşirelik önlemleri arasında ilk sırayı %56,4 oranı ile hastanın yatak kenarlığını yükseltmenin aldığı görülmektedir. İkinci sırada %31,9 oranı ile sürekli refakatçi bulundurma, üçüncü sırada %9,6 oranı ile fiziksel tespit ve son olarak %2,1 ile sedatif alımının olduğu belirlenmiştir. Savcı ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada da düşme riski yüksek hastaların yataktan düşmelerini önlemek üzere, hemşirelerin aldığı önlemler arasında ilk sırayı (%74,5) hastanın yanında sürekli refakatçi bulundurma önlemi olduğu belirlenmiştir (21). Araştırmacılar bu sonucu hemşire sayısının yetersizliği ile ilişkilendirmişlerdir. Ulaşılabilen literatürde düşmelerin önlenmesine ilişkin belirlenen hemşire sayısı ile ilgili bilgiye ulaşılamamakla birlikte, Türkiyede sağlık bakımındaki hemşire sayısının yetersiz olduğu bilinmekte, 100 bin kişiye düşen hemşire sayısını 131 olduğu belirtilmektedir (26). Oysa hasta bakım kalitesinin artırılmasında ve güvenliğinin sağlanmasında en etkili bakım modellerinden biri olarak primer hemşirelik modeli gösterilmektedir. Ne yazık ki, ülkemizde hemşire sayısındaki yetersizlik halihazırda kliniklerde bu modelin uygulanmasını önlemektedir. Bu çalışmada yatak kenarlarını yükseltme ve hastanın fiziksel tespiti düşmeleri önlemeye yönelik alınan diğer önlemler olarak belirlenmiştir. Literatürde çoğunlukla hasta istismarına yol açan ve hastalarda fiziksel, sosyal ve psikolojik birçok zararlara neden olabilen fiziksel tespitin, gerektiği zamanlarda uygun prosedürlerle kullanılması gerektiği, fakat hemşirelerin bu konuda yanlış inanç, uygulama ve yetersiz bilgiye sahip olduğu belirtilmektedir (27,28). Hakverdioğulları ve ark. ile Kaya ve ark.nın yaptıkları çalışmalarda hemşirelerin fiziksel tespit uygulaması sonrası kendilerini suçlu hissettiklerini saptamışlardır (27,29). Düşmelerin önlenmesine yönelik alınan önlemlerin hasta istismarına yol açmaması için hastanelerde JCAHO nun önerileri doğrultusunda planlamalar yapılması önemlidir. Bu bağlamda, JCAHO nun önerdiği yatak alarmı sisteminin kullanılması, hasta ve ailenin eğitimi, çağrı sisteminin düzenlenmesi, alçak yatakların kullanılması gibi önlemlerin hastanelerde uygulamaya geçirilmesi ve etkili olarak kullanılmasına yönelik çalışmaların ivedilikle başlatılması gerekmektedir. Düşmenin birçok risk faktörü tanımlanmıştır. Düşme riskini artıran en önemli faktörlerden biride cinsiyettir (8,15). Hendrich II düşme riski modelinde olduğu gibi bazı düşme riski modellerinin ölçek ve skorlama sisteminde erkek cinsiyeti risk faktörü olarak ele alınmaktadır. Literatürde, nedeni tam olarak belirlenememesine karşın, düşmede cinsiyetin risk faktörü olduğu ve erkeklerin daha fazla düştüğü belirtilmektedir (1,11,15,21,30). Evans ve ark yaptığı çalışmada da, erkeklerde düşme oranının daha fazla görüldüğü belirlenmiştir (31). Buna karşın literatürde düşme riski açısından kadın cinsiyetinin daha riskli olduğunu gösteren çalışmalar da bulunmaktadır (32-34). Karataş ve Maral, 65 ve üzeri yaş grubunda bulunan erkeklerdeki düşme oranını %1,5 bulurken, kadınlarda bu oranın %8,4 olduğunu belirlemişlerdir (3). Görüldüğü gibi yapılan çalışmalarda cinsiyet ve düşme riski açısından farklı sonuçlar bulunmaktadır. Bu çalışmada da düşme riski yüksek olan bireyler arasında %51,7 oranında kadın cinsiyetinin olduğu belirlenmiştir. Sonuçta, cinsiyeti ne olursa olsun, kliniklerde bir hastalık nedeniyle bulunan hastaların güvenliğini korumak ve gerekli önlemleri almak sağlık çalışanlarının en temel sorumluluklarından biri olarak değerlendirilmeli ve konuyla ilgili farkındalıkların artırılmasına ilişkin gerekli eğitim programları planlanmalıdır. Düşme riskinin yüksek olduğu hastaların bulunduğu farklı kurumlarda, hizmet içi eğitim programlarında konuya yer verilerek düşme riski tanılama ölçeklerinin kullanımının yaygınlaştırılmasının ve benzer çalışmaların daha büyük örnek grupları ile tekrarlanmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Düşme bütün yaşlarda görülebilir. Fakat yaşlı hastalarda daha fazla görülür. Bu nedenle düşmeler özellikle yaşlı hastalar için önemli bir problemdir (8,12). Literatürde, yaşlılık ve yaşın ilerlemesi ile artan fiziksel yetersizliğin düşme riskini artırdığı, hastanedeler de yaş ortalaması yüksek olan hastaların daha fazla düştüğü belirtilmektedir (4,19,21,31,35). Yapılan bir çalışmada hastanede düşme risk faktörlerinin belirlenmesine yönelik literatür incelenmesinde, yaş grubunun yüksek risk, 80 yaş ve üzerinin çok daha yüksek risk grubunu oluşturduğu vurgulanmaktadır (31). Bununla birlikte, hastanede bulunan 65 yaş ve üstü bireylerin %80 ininden daha fazlasının düştüğü, 85 yaş ve daha yaşlıların çok riskli grupta yer aldığı bildirilmektedir (15,35). Çalışmada da literatürle benzer sonuçlar elde edilmiş ve yaş-düşme riski puanı ile arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu, yaş grubunda yer alan bireylerin düşme riskinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçlar yaşlı bireylerle çalışan sağlık çalışanlarının düşmeden korunmaya 31

6 önem vermesini ve bu konu ile ilgili gerekli önlemleri almasını göstermesi açısından önemlidir. Bazı hastalıkların düşme riskine neden olabileceği bildirilmektedir (19). Bu hastalıklardan en önemlileri nörolojik hastalıklardır (14). Bu anlamda literatürde düşme risk faktörleri arasında nörolojik bir hastalığa sahip olma gösterilmekte ve nörolojik hastalıkların düşme riskini artırdığı belirtilmektedir (8,15). Bu nedenle nöroloji servisleri düşmelerin en sık yaşandığı servis olmakla birlikte, nöroloji kliniğinde bulunma, düşme için bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir (10,36). Hastanedeki hastalar arasında düşmeler günde % 1,97-8,40 oranındadır. Hunderfud, nörolojik hastalarla yaptığı çalışmada düşme oranını bir günde 1000 de 5,69 olduğunu belirlemiştir (8). Kliniklerde yapılan başka bir çalışmada ise diğer kliniklere göre düşme oranının 1000 de 6,12 ile en çok nöroloji kliniğinde olduğu belirlenmiştir (9). Stolze ve arkadaşları nörolojik hastalığı olan bireylerin %34 ünün bir ya da birkaç kez düştüğünü saptamıştır (37). Soyuer ve arkadaşları tarafından ülkemizde yapılan çalışmada ise nöroloji kliniğinde bulunan hastaların bir yıl içinde % 45 oranında bir ya da birkaç kez düşme yaşadığı belirlenmiştir (14). Bu çalışmada kliniklere göre düşme riski değerlendirildiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı, fakat düşme riski olanlarda bireylerin en çok (%22,6) nöroloji kliniğinde yatan hastalarda olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar konuyla ilgili yapılan diğer sonuçlarla benzerlik göstermektedir (8,14,21,38). Hastaların hastane ortamında düşmesinin tamamen önlenemeyeceği ancak uygulanacak etkin koruyucu önlemler ile en aza indirilebileceği belirtilmektedir (10,16,17). Bu anlamda, en yaygın yaklaşımın, öncelikle hastalarda düşmeye eğilimi belirleyen risk düzeyinin tanılanması olduğu görülmektedir. Risk faktörlerini araştıran çalışmalar incelendiğinde, düşmeye neden olan çok sayıda risk faktörü belirlenmiştir (2,4,31,39,40). Aynı zamanda, son 20 yıl içinde düşme riskini tanılayan farklı model, ölçekler ya da skorlama sistemleri geliştirilmiştir (11,23,30). Hastanın kabulü ile başlayan tanılama aşamasında bir model, ölçek ya da skorlama sisteminden yararlanılarak düşme riskinin belirlenmesi, gerekli bakım girişimleri ve koruyucu önlemlerin zamanında alınmasını sağlarken aynı zamanda hastanın zarar görmesini de engelleyecektir. Sonuç olarak düşme her yaştaki bireyler için önemli bir risktir. Bu çalışmada dâhili kliniklerde yatan hastaların düşme riskinin yüksek olduğu, alınan önlemlerinin ise yetersiz olduğu belirlenmiştir. Elde edilen bu sonuçlar doğrultusunda; hastanede yatan her hastanın bireysel özellikleri de göz önüne alınarak düşme riski yönünden değerlendirilmesi, düşme ölçekleri kullanılması, kullanılan bu ölçeklerin yaygınlaştırılması, sağlık personeline bu konuda hizmet içi eğitim verilerek gerekli farkındalığın sağlanması, hasta güvenliğinin sağlanması için uygun yasal yükümlülüklerin ve protokollerin belirlenmesi, hasta ve ailesine düşmeye karşı alınabilecek önlemler hakkında eğitim verilmesi, hemşire sayısının artırılması, konu ile ilgili çalışmaların daha büyük örneklem gruplarında yapılması önerilmektedir. KAYNAKLAR 1. Işık AT, Cankurtaran M, Doruk H, Mas R. Geriatrik olgularda düşmelerin değerlendirilmesi. Turk Geriatr Derg. 2006; 9(1): Myers H. Hospital fall risk assessment tools: A critique of the literature. Int J Nurs Pract. 2003; 9(4): Karataş GK, Maral I. Ankara-Gölbaşı ilçesinde geriatrik popülasyonda 6 aylık dönemde düşme sıklığı ve düşme için risk faktörleri. Turk Geriatr Derg. 2001; 4(4): Çapacı K. İnmede düşme ve kırıklar. FTR Bil Der. 2007; 53(1): Berke D. Aslan FE. Cerrahi hastalarını bekleyen bir risk: düşmeler, nedenleri ve önlemler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2010; 13: National Institute for Health and Clinical Excellence Alendronate. Etidronate, Risedronate, Raloxifene, Strontium Ranelate and Teriparatide for the Secondary Prevention of Osteoporotic Fragility Fractures in Postmenopausal Women (Amended). London:NICE_www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/TA 160guidance.pdf [Erişim Tarihi: ]. 7. Oliver D, Connelly J, Victor C. Strategies to prevent falls and fractures in hospitals and care homes and effect of cognitive impairment: systematic review and meta-analyses. BMJ 2007; 334: Hunderfud AL, Sweeney CM, Mandrekar J, Johnson LM, Brıtton JW. Effect of a Multidisdplinary fall risk assessment on falls among neurology inpatients. Mayo Clin Proc. 2011; 86(1): Raeder K, Siegmund UMA, Grittner U, Dassen T, Heinze H. The use of fall prevention guidelines in German hospitals a multilevel analysis. J Eval Clin Pract. 1995; 16(3):

7 10. Hitcho EB, Krauss MJ, Birge S, et al. Characteristics and circumstances of falls in a hospital setting: a prospective analysis. J Gen Intem Med. 2004; 19(7): Hendrich A, Nyhuuis A, Kippenbrock T, Soja ME. Hospital falls: Development of a predictive model for clinical practice. Appl Nurs Res. 1995; 8(3): Raeder K, Siegmund UMA, Grittner U, Dassen T.Heinze H, The use of fall prevention guidelines in German hospitals a multilevel analysis. J Eval Clin Pract. 2010; 16(3): Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations Sentinel Event Hotline (JCAHO) [Erişim Tarihi: ]. 14. Soyuer F, Ünalan D, Erdoğan FM. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı'na Başvuran Hastalarda Düşme Prevalansı ve Risk Faktörleri. Turk Norol Derg. 2006; 12(4): Healey F. A guide on how to prevent falls and injury in hospitals. Int J Older People Nurs. 2010; 22(9): Bates DW, Pruess K, Souney P, Platt R. Serious falls in hospitalized patients: correlates and resource utilization. Am J Med. 1995; 99(2): Heinze C, Halfens RJG, Roll S, Dassen T. Psychometric evaluation of the Hendrich Fall Risk Model. J Adv Nurs. 2006; 53(3): Beyea SC. Preventing patients falls in perioperative settings. AORN J. 2005; 81(2): Toraman A, Yıldırım N. Düşme ile ilişkili ve ilişkisiz hastalığı olan yaşlı bireylerde düşme riski ve fiziksel uygunluk. Turkish Journal of Geriatrics. 2010; 13(2): Hendrich A, Bender PS, Nyhuis A. Validation of the Hendrich II Fall Risk Model: A large concurrent case/control study of hospitalized patients. Appl Nurs Res. 2003; 16(1): Savcı C, Kaya H, Acaroğlu R, ve ark. Nöroloji ve Nöroşirürji Kliniklerinde hastaların düşme riski ve alınan önlemlerin belirlenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi. 2009; 2(3): Atay S, San AT, Aycan Ö. Hendrich II Düşme Riski Modeli nin Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. 12. Ulusal Hemşirelik Kongresi 2010, Ekim, Sivas. 23. Kim EA, Mordiffi SZ, Bee WH, Devi K, Evans D. Evaluation of three fall-risk assessment tools in an acute care setting. J Adv Nurs. 2007; 60(4): Lovallo C, Rolandi S, Rossetti AM, Lusignani M. Accidental falls in hospital ınpatients: evaluation of sensitivity and specificity of two risk assessment tools. J Adv Nurs. 2010;66(3): Akyol AD. Falls in the elderly: What can be done? Int Nurs Rev. 2007; 54(2): [Erişim Tarihi: ]. 27. Kaya H, Aştı T, Acaroğlu R, Erol S, Savcı C. Hemşirelerin fiziksel tespit edici kullanımına ilişkin bilgi tutum ve uygulamaları. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi. 2008; 1(2): Eşer İ, Hakverdioğlu G. Fiziksel Tespit Uygulamaya Karar Verme. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2006;10(2): Hakverdioğlu G, Demir A, Ulusoy MF. Yoğun bakım hemşirelerinin fiziksel kısıtlamaya ilişkin bilgilerinin değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri J Med Sci. 2006; 26(6): Nyberg L, Gustafson Y. Patients fall in stroke rehabilitation. Stroke. 1995; 26(5): Evans D, Hodgkinson B, Lambert N, Wood J. Falls risk factors in the hospital setting: A systematic review. Int J Nurs Pract. 2001; 7(1): Rogers ME, Rogers NL, Takeshima N, Islam MM. Methods to assess and ımprove the physical parameters associated with fall risk ın older adults. Prev Med. 2003; 36(3): Boulgarides LK, McGinty SM, Willett JA, Barnes CW. Use of clinical and impairment based tests to predict falls by community-dwelling older adultus. Phys Ther. 2003; 83(4): McFarlane-Kolb H. Falls risk assessment, multitargeted interventions and the impact on hospital falls. Int J Nurs Pract. 2004; 10(5): The third report from the patient safety observatory slips, trips and falls in hospital. National Patient Safety Agency (NHS) axd?assetid [Erişim Tarihi: ]. 36. Thurman DJ, Stevens JA, Rao JK. Practice parameter: assessing patients in a neurology practice for risk of falls (an evidence-based review): report of the quality standards subcommittee of the American Academy of Neurology. J Neurol. 2008; 70(6): Stolze H, Klebe S, Zechlin C, Baecker C, Friege L, Deuschl G. Falls in frequent neurological diseases. J Neurol. 2004; 251(1):

8 38. Salgado R, Lord SR, Ehrlich F, Janji N, Rahman A. Predictors of falling in elderly hospital patients. Arch Gerontol Geriatr. 2004; 38(3): Bueno-Cavanillas A, Padilla-Ruiz F, Jimenez- Moleon JJ, Peinado-Monso CA, Galvez-Vargas R. Risk factors in falls among the elderly acoording to extrinsic and intrinsicprecipitating causes. Eur J Epidemiol. 2000; 16(9): Vassallo M, Azeem T, Pirwani MF, Sharma JC, Allen SC. An epidemiological study of falls on integrated general medical wards. Int J Clin Pract. 2000; 54(10):