ÖĞRETMEN NİTELİKLERİNİN LİSE SEVİYESİNDEKİ ÖĞRENCİLERİN FİZİK BAŞARI, TUTUM VE MOTİVASYONUNA ETKİLERİ

Transkript

1 ÖĞRETMEN NİTELİKLERİNİN LİSE SEVİYESİNDEKİ ÖĞRENCİLERİN FİZİK BAŞARI, TUTUM VE MOTİVASYONUNA ETKİLERİ Fikret KORUR 1, Ali ERYILMAZ 2 1 Özel Yüce Lisesi, Oran-ANKARA 2 ODTÜ, Eğitim Fakültesi, OFMAE Bölümü, ANKARA ÖZET: Bu çalışmanın amacı öğretmen niteliklerinin öğrencinin fizik başarısına, motivasyonuna ve tutumuna etkilerini araştırmaktır. Bu çalışmada kullanılan anket geri bildirim almak amacıyla öncelikle 50 lise öğrencisine, 6 öğretmene ve 3 yüksek lisans öğrencisine uygulanmıştır. Sonuçta, bu çalışmada, anket yeniden düzenlenmiş ve dizayn edilmiştir. Bu çalışma kapsamında, Türkiye deki 3 bölgede ve her bölgeden 3 ilde, 9. sınıf seviyesinden 11. sınıf seviyesine kadar toplam 2177 lise öğrencisi bulunmaktadır. Seçilen okulların tümü devlet lisesidir ve anketi uygulayacak olan öğretmenler anket uygulama yönergesi ile bilgilendirilmiştir. Öğrencilerden toplanan veriler optik okuyucu yardımıyla bilgisayara girilmiş ve bu bilgileri değerlendirmek üzere verilerin bütün betimsel istatisikleri yapılmıştır. Araştırmanın betimsel istatistikleri bu çalışmada verilmiştir. Öğrenciler, öğretmen niteliklerinden motivasyon, başarı ve tutumlarını etkilemede önemli olanlarını Likert tipi bir ölçekte tespit etmişler ve bu nitelikler her üç kategoride ayrı ayrı öğrencilerin verdikleri cevaplarının ortalama nota dönüştüğünde, en etkili olanlarına göre sıralanmıştır. Bu çalışma fizik öğretmenlerine, öğretmenin bilgi seviyesi ve kişilik özellikleri gibi ortak niteliklerinin etkili olduğunu bildirmektedir. Ayrıca, araştırmanın sonuçları öğretmen hazırlama ve hizmet içi eğitim programlarında, öğretmen yetiştiren kurumlarda kullanılabilir. 1. GİRİŞ Eğitim ve öğretim hayatın her aşamasında devam eden bir yöntemler bütünüdür ve kişilerin davranış ve tutumlarını yönlendirir. Gerçekte, öğretmenler kendi bilgi birikimlerini, pedagojik yeteneklerini kulanarak öğrencilerin bu süreçte toplumsal ve sosyal olarak yararlı bireyler olmasını sağlarlar. Öğretmenlerin, pedagojik bilgileri, konu bilgileri ve pedagojik konu bilgileri öğretmenlerin profesyonelliği açısından önemli rol oynar (Champagne & Hornig, 1987). Bunun yanı sıra yeni fizik konuları ile önceki konular arasında bağlantı kurması ve yazı tahtasını kullanımı gibi bazı nitelikler literatürde detaylı incelenmemiştir. Öğretmenlerin nitelikleri doğrudan fizik öğretimindeki etkinlikleri ile ölçülür. Türk Eğitim sisteminin açısından bakacak olursak, fizik öğretmeninin nitelikleri genellikle ihmal edilmiş ya da yapılan çalışmalarda oldukça dar kapsamda incelenmiştir. Bu çalışmalarda genellikle öğretmenlerin yapısal ve kişilik özellikleri üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu noktada bu çalışmaların (Güner, 1995; Özler, 1998; Uz & Eryılmaz, 1999) sonuçlarına bakacak olursak, öğretmeninin yapısal ve kişilik özellikleri gibi nitelikleri öğretim tekniklerini ve yöntemlerini tamamlayıcı özelliğe sahiptir. Bunun yanı sıra kişilik ve yapısal özellikler bakımından; öğrencilere sürekli bağırması, kötü kelimeler kullanması, yoksul ya da zengin görünüşü olması, ve fiziksel engelli olması gibi bazı nitelikler literatürde incelenmemiştir. Öğretmenlerde topluma yararlı ve nitelikleri üstün olan insanlar yetiştirme görevlerini ancak, nitelikli bireyler olarak gerçekleştirebilirler. Ayrıca öğrenciler öğretmenlerden öğrendiklerini değişmez doğrular olarak kabul ettikleri için bunları her zaman hayata geçirmeye çalışırlar. Bu bağlamda baktığımızda, öğretmenin sınıf içindeki olduğu kadar sınıf dışında öğrencilerle olan ilişkileri, onlara örnek olmaları, öğrencilerin derse yönelik tutum ve motivasyonları yönünden etkilidir. (McGarity & Butts, 1984). Ayrıca öğretmenin sınıf hakimiyeti davranışları doğrudan disiplin anlayışıyla ilgili değil aynı zamanda öğrencilerle ikili ilişkileri için de önemlidir (Aksu, 1987; Ergün & Duman, 1998). Buna ek olarak pozitif yönde olan öğretmen öğrenci ilişkisi öğrencilerin daha başarılı olmalarında ve motivasyonlarını artırmada etkilidir (Al-Houli, 1999). Öğretmen nitelikleri fizik dersi açısından son derece önemli bir rol oynamaktadır ki fizik dersini öğrenmek birçok araştırma tarafından zor olarak kabul edilmiştir (Lederman, 1993). Öğretmen nitelikleri ve bunların etkileri geniş bakış açısında düşünüldüğünde; ulusal beklentileri, öğretmenlerin inançlarını, kabul edişlerini, fizik öğretimine tutumlarını ve ilgilerini de içine almaktadır. Özellikle, öğretmenin derse hazırlığı, sınıfta yeni bir öğretim tekniği uygulaması gibi nitelikleri öğrencinin başarısını, motivasyonunu önemli ölçüde etkiler (Ochanji, 2000). Buna ek olarak, öğretmenin ölçmedeğerlendirmede kullandığı yöntem ve teknikler, öğrencilerin fizik dersindeki başarı, motivasyon ve tutumunu artırmada etkin bir rol oynamaktadır (Aydın, 1989; Duruhan, Akdağ & Güven, 1990). Öte yandan, bilgisayar ortamından yararlanması, fizik dersinde kullanılan aktiviteleri geliştirme çalışmaları, gösteri deneyleri yapması, öğrenci merkezli bir öğretim tekniği kullanması, ve ders

2 sonunda konuyu özetlemesi gibi öğretmen nitelikleri bundan önceki çalışmalarda dar kapsamda incelenmiştir. Bu literatür taramasının sonuçlarında aşağıda belirtilen bazı konularda eksiklikler görülmüş ve araştırma ihtiyacı duyulmuştur. 1) Eksik kalan tüm nitelikleri kapsayacak geniş kapsamlı bir anketle bu nitelikleri öğrencilerin başarı, motivasyon ve tutumları yönünden araştırmak. 2) Öğretmen niteliklerinin etkilerine karar vermede kullanılan öğrenci sayısını mümkün olan en fazla sayıda tutmak Problem Oldukça geniş bir evrende, bütün önemli nitelikleri içeren kapsamlı bir anketle; öğrencilerin başarısını, motivasyonunu ve tutumunu en çok etkileyen öğretmen nitelikleri nelerdir? 2. YÖNTEM 2.1. Evren ve Örneklem Bu çalışmada hedeflenen evren Türkiye deki tüm lise öğrencileridir. Fakat bu pratikte genellenebilecek bir evren olmadığı için ulaşılabilir bir evren olarak, Karadeniz, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinden, 35 ilden 300 devlet okulunda öğrenim gören yaklaşık 250,000 öğrenci dahil edilmiştir. Bu çalışmanın kapsamında, Türkiye deki 3 bölgede ve her bölgeden 3 ilde, 9. sınıf seviyesinden 11. sınıf seviyesine kadar toplam 2177 lise öğrencisi bulunmaktadır. Seçilen okulların tümü devlet lisesidir. Belirtilen evrenden iller ulaşılabilirlik durumuna göre seçilmiştir. Her üç bölgeden 3 il seçilmiş bu illerdeki devlet liseleri ÖSYM kılavuzundaki listeden tek tek numaralandırılarak her il merkezindeki okullardan en az %10 u basit rastsal örnekleme metodu ile seçilmiştir. Sonuç olarak, yedisi Ankara içinde olmak üzere toplam 28 okul ve her okulda 30 lise 1, 30 lise 2 ve 30 lise 3 olmak üzere toplam 2520 öğrenci hedeflenmiştir. Hedeflenen bu örneklemden, toplam 2250 optik form geri dönmüş ve bunlardan 73 tanesi daha elenip toplam 2177 veri ile analizler yapılmıştır Anketin Hazırlanması Başlangıçta detaylı bir literatür taraması yapılmıştır. Literatür taraması için önce anahtar terimler belirlenmiş ve bunlar için sistematik listeler oluşturulmuştur. Yurt dışındaki veri bankalarından ERIC, SSCI ve International Dissertations Abstracts bilgisayar ortamında taranmıştır. Yüksek lisans ve doktora tezlerinin bulunduğu ve Türkiye de bu konudaki tek veri bankası olan YÖK ün veri bankası da yine bilgisayar ortamında taranmıştır. Türkiye de yayımlanan eğitim dergileri de veri bankası olmadığı için elle taranmıştır. Bu detaylı literatür taraması sonucunda bulunanan makaleler ve tezler değerlendirilmiş ve sonuçta 862 öğretmen niteliği tespit edilmiştir. Bu nitelikler sınıflandırılmış ve daha sonra Türk Milli Eğitim sistemine uygunluk açısından değerlendirilerek ve 3 yüksek lisans öğrencisi ve 6 lise öğretmeninin görüşleri alınarak ve bu sayı 142 niteliğe indirilmiştir. Daha sonra 50 kişilik bir öğrenci grubuna pilot çalışma olarak bu anket uygulanmıştır. Son hali ile araştırma için geliştirilen ölçüm aracı, fizik öğretmeninin niteliklerininin öğrencilerin başarı motivasyon ve tutumlarına etkileri anketi olarak tek bir anket haline getirilmiştir. Bu anket, 20 soruluk Kişisel Bilgiler ve öğretmen niteliklerinin yer aldığı 142 soruluk Anket kısımlarından oluşmaktadır. Bu 142 niteliğin nereden alındığını ayrıntılı açıklayan tablo, Tablo 2.1 de verilmiştir. Tablo 2.1. Anketteki 142 Niteliğin Alındığı Yerler ve Sayıları Literatürden Araştırmacı Röportajlardan Toplam Anketteki Soru Sayısı Anket daha sonra kolay okunabilmesi ve ergonomik olması amacıyla kitapçık haline getirilmiştir. Bunun yanı sıra, değerlendirmedeki hataları azaltmak ve hızlandırmak amacıyla optik form dizayn edilmiş ve bastırılmıştır. Şekil 2.1 de de görüldüğü gibi öğrencilerin optik formda başarı, motivasyon ve tutum için belirtilen niteliklerin hangi düzeyde etkili olduğunu 5 li Likert tipi ölçekte işaretlemeleri istenmiştir.

3 Motivasyon Baþarý Tutum 1 Çok Çok Çok Şekil 2.1. Örnek Optik Cevap Kağıdı Şekil 2.1 de belirtilen işaretlemeyi öğrenciler 142 nitelik için ayrı ayrı yapmışlardır. Bu anket uygulandıktan sonra güvenilirlik analizi yapılmıştır ve sonucunda α değerleri motivasyon, başarı ve tutum için sırasıyla.954,.952 ve.954 bulunmuştur. Ayrıca anketteki niteliklerin büyük bir kısmının literatürden aynen alındığını ve diğerlerinin de uzman görüşü alınarak ve çok az bir değişiklikle bu çalışmaya dahil edildiğini de anketin geçerliliği açısından söyleyebiliriz. 2.3 Anketin Dağıtılması ve Ugulanması Belirtilen örneklem içinde, anketin 28 okulda uygulanabileceğine dair Milli Eğitim Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı ndan bakan adına onaylı yazı alınmıştır. Daha sonra, ODTÜ Eğitim Fakültesi Dekanlığı ndan Orta Öğretim Fen ve Matematik Alanları Bölümü adına ayrı ayrı 28 okul müdürlüğüne izin yazısı alınmıştır. Ankara içindeki 7 okula anketler araştırmacı tarafından, Ankara dışındaki 21 okula anketler kargo ile ulaştırılmıştır. Ankara dışındaki okullardaki müdürler ve müdür yardımcıları telefonla aranarak anket hakkında bilgi verilmiş ve uygulamanın sağlıklı olması sağlanmıştır. Ayrıca uygulamadaki birliktelik açısından da anketi uygulayacak öğretmenleri bilgilendirmek amacı ile Anket Uygulama Yönergesi hazırlanmış ve tüm okullarda anketler bu yönerge doğrultusunda uygulanmıştır. 2.4 Veri Girişi ve Analizi Uygulanan 2520 optik formdan 2250 sinin geri döndüğünü daha önce belirtmiştik. Geri dönme oranı %90 dır. Optik cevap kağıtları tek tek değerlendirerek cevaplamada hata olan veya boş bırakılan cevap kağıtları elenmiş ve daha sonra optik okuyucuda okutulmuştur. Toplam 2177 veri MS-Excel ve SPSS 10.0 programları ile analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir. Çok Çok Çok 3. BULGULAR Betimsel istatistik bulguları öğrencilerin genel eğilimlerini tespit etmede önemlidir. Öğrencilerin anketteki verdiklere cevaplara göre başarı, motivasyon ve tutum puanları çıkarılmıştır. Buradaki puanları kullanılarak, varimax metodu ile faktör analizi yapılmıştır. Burada faktör sayısı 10 a sınırlandırılmıştır, çünkü literatürde baktığımızda aşağı yukarı öğretmen niteliklerini 10 kategoride topluyordu. Yaptığımız bu faktör analizi sonucunda öğretmen niteliklerini 10 kategoride toplanmıştır. Daha sonra burada bulunan niteliklere göre kategorilere isim verilmiştir. Bu konudaki detaylı analizlerden ve istatistiklerden Korur (2001) bahsetmiş ve faktör analizi ile beraber detaylı istatistikleri vermiştir. Bu kategoriler ve içinde kaç niteliğin toplandığı aşağıda belirtilmiştir. 1. Alan Bilgisi, Pedagojik Bilgisi, Derse Hazırlığı, Türkçe yi ve Zamanı Kullanımı (33 Nitelik) 2. Yapısal ve Görünüş Özellikleri, Disiplin Kurallarını Uygulama Tutumu (21 Nitelik) 3. Öğretim Yöntemlerini Kullanması ve Ölçme-Değerlendirme (22 Nitelik) 4. Kişilik Özellikleri (18 Nitelik) 5. Sınıf içi Aktiviteleri ve Hareketleri ve Ödev Verme Tutumu (10 Nitelik) 6. Kavrama Dayalı Öğretim (10 Nitelik) 7. Öğretmen Öğrenci İlişkileri, Derse Başlama Şekli (10 Nitelik) 8. Sınıf Hakimiyeti ve Tarafsızlığı (7 Nitelik) 9. Alan Bilgisini Uygulaması ve Sınavlardaki Uygulama Yöntemleri (5 Nitelik) 10. Ayırt Edici Özellikleri ve Verilen Ödevlerin Tipi (6 Nitelik) Bu kategorilerde öğrencilerin öğretmen niteliklerinden etkilenme yüzdelikleri Tablo 3.1 de verilmiştir. Tablo 3.1. Kategorlerin Yüzdelikleri Motivasyon Başarı Tutum Derece Ktg No % % % % % % % % % % % % % % %

4 Toplam Derecede 1-Çok azaltır, 2-, 3-, 4- ve 5-Çok a karşılık gelmektedir. Tablo 3.1 de de görüldüğü gibi motivasyon ve tutumda 2., 5. ve 9. Kategoriler hariç diğer kategorilerde niteliklerin motivasyon ve tutumu artırır ya da çok artırır olduğunu görüyoruz. Başarı için baktığımızda ise 2., 5., 7. ve 9. kategoriler hariç diğer kategorilerde öğrenciler, niteliklerin başarıyı artırır ya da çok artırır olduğunu düşünmektedir. Genel toplama baktığımızda her üç gruptada yaklaşık %60 lık bir toplamla, öğrenciler öğretmen niteliklerinin artırır ya da çok artırır olduğunu düşünmektedir. Daha sonra derecelendirmede verdiğimiz numaralardan, 1 ve 5 ile 2 ve 4 beraber kodlanarak öğrencilerin genel eğilimlerinde en etkili nitelikler ve etkisi en az olan nitelikler tespit edilmiştir (bu nitelikler her üç kategoride öğrencilerin verdikleri cevaplarının ortalama nota dönüştüğünde ilk 10 da yer alan niteliklerde birbiri ile örtüşenler gözönüne alınarak sıralanmıştır). En etkili nitelikler bazı öğrencilerle daha fazla ilgilenip sınıfın genelini düşünmemesi (-), dersi isteksiz (içten gelmeyerek) anlatması (-), öğrencilerin fizik ile ilgili sorularına rahatlıkla cevap vermesi (+), kötü kelimeler kullanması (-) ve derse hazırlıklı gelmesi (+) dir. Burada (-) olarak verdiğimiz nitelikler etkisi olan fakat negatif yönde etkisi olan niteliklerdir. Bunun yanı sıra yine benzer yöntemle en az etkili olan nitelikler ise erkek olması, yoksul görünüşü olması, zevksiz bir giyim tarzı olması, yaşlı olması, konuların tarihsel gelişimini anlatması, kadın olması ve zengin bir görünüşünün olmasıdır. Bazı nitelikler ise ortak olarak etkili çıkmamıştır ama motivasyon, başarı ve tutum olarak ayrı ayrı incelendiğinde önemli sayılmalıdır. Motivasyon için; öğrencilere karşı arkadaşça tutumu olması, konu bilgisine yeterince sahip olması, kendi sorunlarını sınıfa taşıması, öğrencilere karşı dürüst olması, sınıfta öğrenme için elverişli bir ortam sağlamasıdır. Başarı için; konu bilgisini uygun detayda vermesi, öğrencilerin sorularını dikkate alarak anlaşılmayan konuları tekrar anlatması, derste ÖSS de çıkmış ya da çıkabilecek tipte sorular çözmesi, sınıf çalışmalarına ek olarak seviye yükseltme kursları yapması, sınıfta öğrenme için elverişli bir ortam oluşturmasıdır. Tutum için; öğrenciye karşı arkadaşça tutumu olması, derslerde öğrencilere yerli/yersiz bağırması, öğrencilere karşı dürüst olması, ceza olarak öğrenciyi arkadaşlarının önünde küçük düşürmesi, öğrencilerin sorularına mantıklı yaklaşıp cevabını bilmediği soruları araştırıp öğrencilere açıklaması etkili olarak ön plana çıkmıştır. Örneğin motivasyon açısından baktığımızda; sınıfta öğrencilere kişisel problemlerinden bahsetmesi önemli bir nitelik ama öğrenciler tutum ve başarıyı aynı ölçüde etkilemediğini düşünmektedirler. Aynı şekilde Başarı açısından, örneğin derste ÖSS ye yönelik sorular çözmesi etkili bulunmuştur. Tutum açısından; öğrencilerin sorularına mantıklı yaklaşıp cevabını bilmediği soruları araştırıp öğrencilere açıklaması etkilidir. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Araştırmamız sonucunda genel anlamda literatürde bahsedilen önemli noktalar bu araştırma tarafından da desteklenmiş literatürde belirtilmeyen noktalar bu araştırma ile açığa çıkarılmıştır. Araştırmanın, sonuçları, bilime ve eğitim-öğretime katkıları yönünden aşağıdaki maddeler sıralanabilir: 1. Öğretmenler öğretmede istekli olmalıdır. Öğrencilerin öğrenme güçlüklerini dikkate alarak öğretme stratejilerini yeniden düzenlemelidir. Eğer öğrenciler, öğretmenlerinin öğretmeye istekli olamdıklarını hissederlerse, onlarda öğrenmeye istekli olamaz. 2. Öğretmenler güleryüzlü ve insiyatif sahibi olmalıdır. Sahip olduğu bilgi seviyesini öğrencilere aktarması, bunu aktarırken değişik öğretim yöntemleri kullanmaları nitelikli öğretmen olma açısından önemlidir. 3. Öğretmen, öğretmenlik mesleğine saygılı olmalıdır. Öğretmenin giyim tarzı bile, mesleğine saygılı olduğunu gösterir.

5 4. Türkiye de fizik dersi genellikle öğretmen merkezlidir. Fizik öğretmenleri öğrencilerin başarısı, motivasyonu ve tutumunu etkileyen nitelikleri hakkında bilgi sahibi olmalıdır ve bu nitelikleri geliştirme yönünde çalışmalıdır. 5. Milli Eğitim Bakanlığı, ÖSYM ile ortak bir çalışma yaparak öğretmen seçiminde öğretmeneri niteliklerine göre seçebilir ve öğretmenlerin bölgelere dağıtımında bu niteliklere dikkat edebilir. Öğretmen nitelikleri ile ilgili bir veri bankası oluşturulup tayinlerde bu nitelikler değerlendirilmeye alınabilir. Gerçekte, kişisel ve yapısal nitelikler çok fazla değiştirilemez ama diğer nitelikler önem teşkil eder. 6. Hizmet içi eğitimlerde öğretmenlere nitelik yönünden bilgi verilmeli ve fizik öğretmenlerinin niteliklerini doğru yönde şekillendirmeleri sağlanmalıdır. 7. Eğitim fakültelerinde öğretmen nitelikleri bir ders olarak okutulabilir ya da son sınıf öğrencilerine nitelikler ile ilgili seminer ya da kurslar verilebilir. 8. Bu araştırma bundan sonra bu konu ile araştırma yapacaklara çok geniş bir perspektif sağlamaktadır. 5. KAYNAKÇA Aksu, M., (1987). ODTÜ öğretmen yetiştirme programı ve mezun öğretmenlere ilişkin bir çalışma. Eğitim ve Bilim, 11, Al-Houli, A.E., (1999). Teachers perceptions of parental involvement in elementary schools in the state of Kuwait. Dissertation Abstracts International, 60(05), 1509A. Aydın, Y., (1989). Characteristics of secondary-school mathematics teacher a Turkish study of practice teaching. Journal of Education for Teaching, 15(3), Champagne, A. B., & Hornig, L.E., (1987). Issues of science teacher quality, supply, and demand. Science Teacher Education, 71, Duruhan, K., Akdağ, M., & Güven, M., (1990). Lise üçüncü sınıf fen bölümü öğrencilerinin matematik dersi öğretmenlerinden okulda ders içi ve ders dışı davranışlarına ilişkin beklentileri. Eğitim ve Bilim, 14, Ergün, M., & Duman, T., (1998). Kritik durumlarda öğretmen davranışları. Milli Eğitim, 137, Güner, C., (1995). Öğretmenlerin, öğrencilerin okuldaki akademik başarılarına etkileri üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül University, İzmir, Türkiye. Korur, F., (2001). Öğretmen niteliklerinin lise seviyesindeki öğrencilerin fizik başarısına, motivasyonuna ve tutumlarına etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Ankara, Türkiye. Lederman, N.G., (1993). Introduction: Summary of research in science education. Science Education, 77, Mc Garity, J.R., & Butts, D.P., (1984). The relationship among teacher classroom management behavior, student engagement, and student achievement of middle and high school science students of varying aptitude. Journal of Research in Science Teaching, 21, Ochanji, M., (2000). Rethinking the role of the science teacher. The Science Teacher, 57, Özler, D., (1998). Temel eğitimde (ilköğretim) öğretmen niteliklerinin öğrenci başarılarına etkileri üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, Türkiye. Uz, H., & Eryılmaz, A., (1999). Effects of socioeconomic status, locus of control, prior achievement, cumulative GPA, future occupation and achievement in mathematics on students attitudes toward physics. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16-17,