3-6 Kas m 2010 tarihleri aras nda Antalya da düzenlenen 36.Ulusal Hematoloji Kongresinde poster olarak sunulmu tur.

Transkript

1 KANSERL HASTALAR VE HASTA YAKINLARININ UMUDUNUN GEL LMES NE YÖNEL K SA LIK ÇALI ANLARININ GÖRÜ VE ÖNER LER 3-6 Kas m 2010 tarihleri aras nda Antalya da düzenlenen 36.Ulusal Hematoloji Kongresinde poster olarak sunulmu tur. Umut, gelece e uyumu için bireye güç veren, gelecekle ve ya ant yla ilgilenmesini ve anlam bulmas sa layan, pozitif bak ve iyi olu u destekleyen, ba kalar yla ili kiyi sürdürmeye yard m eden bir olgudur. Umut bir güçtür, duygudur, motivasyonda önemli rol oynar, bireyin gelece e oryante olmas, amaç belirlemesini, seçim yapmas, karar vermesini ve aktif olmas sa lar. Umut; hayal etmek ve bir eyin olmas arzulamak de il, bireyi belirledi i amaca ula mas sa layan dinamik bir güçtür (1,4). Umut, bireyin içindeki motivasyonu cesaretlendiren önemli bir etkendir ve hastal k durumunda karamsarl k, çaresizlik duygular önler. Bireylerin ya amlar ndaki hedeflerine ula ma gücüne güvenmeleri umutlu olmalar ile mümkün olmaktad r. Destek ve umut, bireyin olumlu ya am enerjisine katk da bulunmaktad r (5). Umutsuzluk, bireyin ya am pasifle tirerek depresyon ve özk m davran lar için bir etken olu turmaktad r (5). Umudunu yitirmi bireylerde; motivasyonda azalma, zorluklar kar nda yenik dü me, depresyon düzeyinde artma, ba ar zl k yarg, çaresizlik, mutsuzluk, karars zl k görülür. Kronik hastal olan bireylerin hastal k ve hastal n yaratt etkilerle ba etmelerinde umudun önemli bir güç oldu unu belirtmektedir. Herth kanser hastas n ya amaya devam etmesini sa layan en önemli etkenin umut oldu unu belirtmektedir (1,4). Kanserli hastalar n hastal klar na ve tedaviye uyumunda umudun önemli bir yeri vard r (2). Umut, kanser hastalar n tedaviye devam etmelerini ve kendilerini iyi hissetmelerini sa layan önemli bir kaynakt r. Hastal n kendisi veya tedaviden kaynaklanan nedenlerle meydana gelen a, yorgunluk, depresyon, kötü uyku kalitesi,hasta konforunun bozulmas gibi faktörler bireyin uyum sürecindeki alg ve dü üncesini etkileyebilmektedir (3). Umut düzeyi yüksek olan hastalar n prognozlar n daha iyi ve ya am kalitelerinin daha yüksek oldu uda bir çok çal mada saptanm r. Bu nedenle umut, kanser tan olan bireylerin bak nda ve ba etme güçlerinin geli tirilmesinde önemli bir role sahiptir. Bu nedenle sadece hasta aç ndan de il hastaya birebir bak m veren sa k çal anlar taraf ndan da de erlendirilmelidir. Sa k bak veren çal anlar n umut geli tirme ve ba etme stratejileri ne kadar iyiyse bak m verdi i hasta gurubunun da ayn oranda iyi olur.(1,4). Umut insana ya amas için bir enerji vermektedir. Bu enerji istek ve güdüyü kanalize etmekte ve bireyi gelece i için çabalamaya yöneltmektedir. Umut keder ve üzüntüyü engellemektedir. Umudun en önemli özelli i bir ç yolu oldu una ve yard m ile bireyin ya ant nda de iklikler olu turabilece ine olan inanc r (4). UMUDU GEL RME STRATEJ LER Miller ve Herth e göre umut stratejileri u ekilde s ralanabilir; 1. Kendisinin ve ba kalar n yeteneklerine inanma (Güven, pozitif bak ), 2. Emosyonel tepkiler, 3. Ba kalar yla ili kiler (Aile, arkada gibi), 4. Aktif olma (Motivasyon, aktiviteler), 1

2 5. Manevi inanç ve de erler, 6. Gelece in oldu unu kabul etme (Gelece e oryante olma, ya amdan anlam bulma, amaç belirleme, seçim yapma) (1,4). AMAÇ Bu çal man n amac ; Ac badem Kozyata Hastanesi kanserli hastalar ve hasta yak nlar n umudunun geli tirilmesine yönelik sa k çal anlar n görü ve önerilerini etkileyen faktörleri ortaya koymakt r. GEREÇ VE YÖNTEMLER Ara rma tan mlay ve kesitsel olarak yap lm r. Ara rman n evrenini çal man n yap ld hastanede görev yapan Kemoterapi+K T, Radyoterapi, Onkoloji A rl kl Servis, Yo un Bak m, Acil Servis çal anlar olu turmaktad r. Ara rma A ustos 2009 tarihinde gerçekle tirilmi tir. Ara rman n yap ld tarihlerde anket uygulamas yap lacak alanlarda toplam 68 sa k çal an görev yapmaktad r. Ara rma tarihinde izinli olanlar, kliniklerde görev yapan sa k çal anlar ndan çal maya kat lmay istemeyenler, formu eksik dolduranlar d nda do rudan hasta bak verip, ara rmaya kat lmay kabul eden toplam 63 sa k çal an ara rma kapsam na al nm r. Ara rman n yap labilmesi için gerekli kurumsal izin al nm r. Veri toplama arac olarak ara rmac deneyimleri ve literatür ara rma sonucu geli tirilen anket formu kullan lm r. Anket formlar kat mc lara elden teslim edilmi tir. Veri analizleri Excel program nda yap lm r. BULGULAR Çal anlar n % 77,78 i kad n, % 22,22 si erkek oldu u görülmü tür. Çal anlar n % 55,56's ya aras, % 33,33ü ya aras nda, % 9,52 si ya aras nda, % 1,59 u ya lar aras ndad r. Çal anlar n % 23,81 i evli, % 76,19 u bekard r. Çal anlar n % 7,94 ünün çocu u bulunmakta, % 92,06 s n çocu u bulunmamaktad r. Çal anlar n % 53,97 si sa k meslek lisesi mezunu, % 7,94 ü ön lisans mezunu, % 38,10 u lisans mezunudur. Çal anlar n % 42,86 s hem ire, % 38,10 u ATT, % 12,70 i sa k memuru, % 6,35 i ebedir. Çal anlar n meslekte toplam y llara bak ld nda % 36,51 i 1 y ldan az, % 9,52'si 1-2 y l, % 28,57'si 2-5 y l, % 20,63'ü 5-10 y l, % 1,59'u 15 y l ve üzeridir. Çal anlar n ASG' deki çal ma sürelerine bak ld nda % 38,10'u 0-6 ay, % 14,29'u 6ay 1y l aras, % 20,63'ü 1-3 y l, % 15,87'si 3-5 y l, % 9,52'si 5-10 y l, % 1,59'u 10 y l ve üzeri. Çal anlar n % 6,35 i Radyoterapide, % 17,46's Kemoterapi +K T, % 23,81'i Acil Servis, % 23,81'i Onkoloji A rl kl Servis, % 28,57'si Yo un Bak mda çal maktad r. Çal anlar n % 4,76's klinik e itim hem iresi/sa k memuru, % 7,94'ü sorumlu hem ire, % 9,52'si ekip lideri, % 77,78'i staf hem ire olarak çal maktad r. Çal anlar n % 47,62'si sürekli gündüz, % 52,38'i gece gündüz dönü ümlü çal maktad r. Çal anlar n % 38,10'u umudu arzu edilen bir olay n olaca na inanmak, % 25,40' arzu edilen bir olay n gerçekle mesini beklemek ve iyi olu halini destekleyen pozitif bir bak aç, % 6,35'i gelece e uyum, % 4,76's gerçekleri yönetebilme gücü olarak yorumlam r. Umut kelimesi; Kemoterapi +K T,Onkoloji A rl kl Servis, Yo un Bak m çal anlar n % 1,59'u gerçekleri yönetebilme gücü, Acil Servis çal anlar n % 7,94'ü, Onkoloji A rl kl Servis çal anlar n % 4,76's, Kemoterapi+K T ve Radyoterapi çal anlar n % 3,17'si, Yo un Bak m çal anlar n % 6,35 i arzu edilen bir olay n gerçekle mesini beklemek; Yo un Bak m çal anlar n % 12,70'i, Onkoloji rl kl Servis çal anlar n % 9,52'si, Acil Servis çal anlar n % 7,94'ü, Kemoterapi +K T çal anlar n % 6,35'i, Radyoterapi çal anlar n % 1,59'u arzu edilen bir olay n olaca na inanmak; Acil Servis çal anlar n % 3,17'si, Kemoterapi +K T ve Yo un Bak m çal anlar n % 1,59'u gelece e uyum; Onkoloji A rl kl Servis çal anlar n % 7,94'ü, Yo un Bak m çal anlar n % 6,35'i, Acil Servis 2

3 ve Kemoterapi +K T çal anlar n % 4,76's, Radyoterapi çal anlar n % 1,59'u iyi olu halini destekleyen pozitif bir bak aç olarak tan mlam lard r. Ekip liderlerinin % 6,35'i, klinik e itim hem iresi /sa k memurlar n % 3,17'si arzu edilen bir olay n gerçekle mesini beklemek ; sorumlu hem irelerin % 3,17'si iyi olu halini destekleyen pozitif bir bak aç ; staf hem irelerinin % 34,92'si umudu arzu edilen bir olay n olaca na inanmak olarak ifade etmi lerdir. Çal anlar n % 69,84'ü ölümcül bir tan alman n, % 41,27'si kay p ya aman n, % 36,51'i bir olay n olaca na inanman n % 34,82'si bir olay n olaca na a inanman n umut düzeyini etkiledi ini ifade etmi tir. Ölümcül bir tan alman n umut düzeylerini etkileyen durumlar aras nda oldu unu ifade edenlerin çal bölümlere bakt zda ilk üç s ray ; Yo un Bak m, Onkoloji A rl kl Servis ve Acil Servis çal anlar olu turmaktad r. Kay p ya aman n umut düzeylerini etkileyen durumlar aras nda oldu unu ifade edenlerin çal bölümlere bakt zda ilk üç s ray ; Yo un Bak m, Kemoterapi +K T, Acil Servis- Onkoloji A rl kl Servis çal anlar olu turmaktad r. Bir olay n olaca na inanmaman n umut düzeylerini etkileyen durumlar aras nda oldu unu ifade edenlerin çal bölümlere bakt zda ilk üç s ray ; Yo un Bak m, Onkoloji A rl kl Servis- Acil Servis, Kemoterapi +K T çal anlar olu turmaktad r. Bir olay n olaca na a inanman n umut düzeylerini etkileyen durumlar aras nda oldu unu ifade edenlerin çal bölümlere bakt zda ilk üç s ray ; Onkoloji A rl kl Servis, Acil servis, yo un bak m çal anlar olu turmaktad r. Çal anlar n % 92,6's kanser tan n umudu etkiledi ini, % 7,94'ü etkilemedi ini ifade etmi tir. Kanser tan n umut duygusunu etkiledi ini dü ünenlerin çal klar bölümlere bakt zda ilk üç ray ; Yo un Bak m, Onkoloji A rl kl Servis, Acil Servis- Kemoterapi +K T çal anlar olu turmaktad r. Kanser tan n umut duygusunu etkilemedi ini dü ünenlerin çal klar bölümlere bakt zda ilk iki ray ; Acil Servis, Onkoloji A rl k Servis çal anlar olu turmaktad r. Kanser tan n umut duygusunu etkiledi ini dü ünenlerin nedenlerine bakt zda % 68,25'i kanser tan n umut duygusunu tehdit edebilece ini, % 12,70'i kanser tan alman n umudu bitirece ini, % 12,70'nin kanser olman n umudunun daha da güçlenmesini sa layaca dü ünmektedir. Kanser tan n umut duygusunu etkilemedi ini dü ünenlerin nedenlerine bakt zda % 7,94'ünün umudun insan hayat nda her zaman var oldu unu ve de meyece ini ifade etmesidir. Çal anlar n % 88,89'u mesleki hayat boyunca umudu geli tirmek için belli stratejiler geli tirdi ini, % 11,11' i geli tirmedi ini ifade etmi tir. Umudunu geli tirmek için belli stratejiler geli tiren çal lar n % 60,32'si yapt i e inanmay, % 46,3'ü kendini motive etmeyi, % 36,51'i sosyal ili kilerini güçlendirmeyi, % 23,81'i kendisi ile ba kalar n yeteneklerine inanmay tercih etmektedirler. Çal anlar n bölümlerine göre bak ld nda en çok kulland klar umudu geli tirme stratejilerine bak ld nda Onkoloji A rl kl Servis, Acil Servis, Kemoterapi +K T, Yo un Bak m, Radyoterapi çal anlar yapt i e inanmay tercih etmektedirler. Umudun geli tirilmesine yönelik stratejiler geli tirmeyen çal anlar n nedenlerine bak ld nda; % 4,76's n bu konuda karars z oldu u, % 3,17'sinin bu tür stratejileri hiç dü ünmedi i, % 3,17'sinin ise bu tür stratejilerin umudu geli tirece i inanmad görülmektedir. Çal lan bölümde umudunu yitiren hasta ve hasta yak nlar na nas l destek olundu una bak ld nda en çok kullan lan yöntemlere aras nda ; Onkoloji A rl kl Servis, Acil Servis, Yo un Bak m, Kemoterapi +K T, Radyoterapi çal anlar iyi bir dinleyici olmay tercih etmektedirler. Umudunu yitiren hasta yada hasta yak na destek olma yöntemlerinde ilk üç s ray ; % 47,62'si ile iyi bir dinleyici olmak, % 20,63'ü ile hasta / hasta yak bilgilendirmek, % 17,46's ile motivasyonu art aktivitelerde bulunmay sa lamak olu turmaktad r. Hasta ve hasta yak nlar n umudunu geli tirmeye yönelik s nt ya ay p ya amad alg lanmas na bak ld nda % 25,40' s nt ya ad,% 19,05'i s nt ya amad, % 55,56's bu konuda bilgisi olmad ve karars z oldu unu ifade etmektedir. 3

4 Çal lan bölümlere bak ld nda özellikle Onkoloji A rl kl Servis, Acil servis, Kemoterapi +K T ve Yo un Bak m çal anlar nda ilk s ray hasta ve hasta yak nlar n umudunu geli tirmekte s nt ya ay p ya amad konusunda bilgisiz ve karars z olduklar görülmektedir. Umudunu geli tirmede s nt ya ayan hasta ve hasta yak nlar n, en çok s nt ya ad durumun bilinmemezlik oldu u, sa k çal anlar taraf ndan belirtilmi tir. Sa k çal anlar n,hastalar n ve hasta yak nlar n umudunu geli tirmekte s nt ya ay p ya amad na bak ld nda % 57,14'ü s nt ya ad, % 42,86's s nt ya amad ifade etmektedir. S nt ya ayan bölüm çal anlar na bak ld nda en çok s nt ya ayan n Yo un Bak m çal anlar, en az s nt ya ayanlar n Radyoterapi çal anlar oldu u görülmü tür. Kanserli hasta ve hasta yak nlar n umudunun geli tirilmesinde, s nt ya ayan sa k çal anlar n % 20,63'ü motivasyonun dü tü ünü, % 15,87'si hiç bir ey yapamad dü ündü ünü, %11,11'i umutsuzlu unun artt, % 6,5'i bu i i yapmak istemedi ini, % 3,17'si yapt i e inanc n azald ifade etmektedir. S nt ya ayan sa k çal anlar n meslekteki çal ma y llar na bak ld nda 1 y ldan az çal anlar en çok hiçbir ey yapamad, 2-5 y l aras çal anlar umutsuzlu unun artt, 5-10 y l aras çal anlar ise motivasyonunun dü tü ünü ifade etmektedir. Çal lan bölümlere bak ld nda Onkoloji A rl kta Serviste çal anlar, Kemoterapi+K T ünitesinde çal anlar ve Yo un Bak m çal anlar en çok motivasyonlar n dü tü ünü; Acil Servis çal anlar ise daha çok bu i i yapmak istemediklerini ifade etmektedirler. En çok s nt ya an lan olaylarda görevlere göre bak ld nda staf hem ireler hiç bir ey yapamad, ekip liderleri umutsuzluklar n artt, sorumlu hem ireler motivasyonlar n dü tü ünü ifade etmektedirler. Umudun iyile tirilmesinde sa k çal anlar n bilgili olmas gerekti ine çal anlar n % 90,48 i inanmakta, % 9,52 si inanmamaktad r. nananlar n % 33,33 ü hastan n güveninin sa lanmas için bilgili olman n gereklili ine inan yor, inanmayanlar n ise % 6,35 i ise bilgili olunsa bile umudun yitirilebilece ini dü ünüyorlar. Çal anlar n % 71,43 ü tan ve tedavisi hakk nda yeteriz bilgi alman n hastalar ve yak nlar umutsuzlu a itebilece ine kesinle kat lmakta, % 4,76 s ise k smen kat lmaktad rlar. Çal anlar n % 98,41 i hastalara bak m veren sa k çal anlar n ekip içi ileti iminin hastalar ve yak nlar n umut düzeyini etkiledi ini, % 1,59 u etkilemedi ini dü ünmektedir. Çal anlar n % 93,65 i empatik yakla n umut düzeyini etkiledi ini, % 6,35 i ise etkilemedi ini dü ünmektedir. Umudun iyile tirilmesinde en çok önemli olandan en az önemli olana bak ld nda s ras yla empatik yakla m, etkin ileti im, psikolojik destek ve ilaç tedavisi oldu u görülmektedir. Bölümlere göre bak ld nda Onkoloji A rl kl Serviste çal anlar etkin ileti imin, Acil Serviste çal anlar psikolojik deste in, Kemoterapi+K T ünitesinde çal anlar etkin ileti imin ve psikolojik yakla n, Radyoterapi ve Yo un Bak mda çal anlar ise empatik yakla n daha önemli oldu unu dü ünmektedirler. Umudunu yitiren ya da umudu azalan hasta ve yak nlar na yakla mda çal anlar n % 73,02 si ekip arkada lar ndan, % 26,98 i hekimlerden, % 9,65 i ailesinden destek ald, % 19,05'i ise destek almad ifade etmektedirler. Destek almad ifade eden çal anlar n ba nda % 9,52 ile acil servis çal anlar ve % 17,46's ile staf hem ireler gelmektedir. Çal anlar n ço unlu u (% 60,32'si) psikologdan destek almak istediklerini belirtmektedirler. Acil Servis çal anlar bu konuda destek almak istemediklerini ifade etmi lerdir. 4

5 Tablo-1 Sa k Çal anlar n Umudu Geli tirme Stratejileri nt bir durumdan kurtulmak için pek çok yol dü ünebilirim. Hiçbir Zaman Bazen Her Zaman % 3,17 % 34,92 % 61,90 Enerjik bir biçimde amaçlar ma ula maya çal m. % 1,59 % 38,10 % 60,32 Ço u zaman kendimi yorgun hissederim. % 7,94 % 84,13 % 7,94 Bir problemin birçok çözüm yolu vard r. % 3,17 % 23,81 % 73,02 Tart malarda kolayl kla yenik dü erim. % 49,21 % 44,44 % 6,35 Sa m için endi eliyim. % 22,22 % 66,67 % 11,11 Bir problemin çözümü için fazla u ra mam. % 50,79 % 41,27 % 7,94 Ba kalar n pes etti i durumlarda bile, sorunu çözecek bir yol bulabilece imi bilirim. % 1,59 % 44,44 % 53,97 Geçmi ya ant lar m beni gelece e iyi biçimde haz rlad. % 4,76 % 26,98 % 68,25 Genellikle endi elenecek bir eyler bulurum. % 34,92 % 47,62 % 17,46 Kendim için koydu um hedeflere ula m. % 3,17 % 39,68 % 57,14 Tablo 1 deki sonuçlar görev tan mlar na göre kar la ld nda staf hem irelerin umudu geli tirme stratejileri konusunda bilgi sahibi olmad ve geli tiremedi i, sorumlu hem irelerin de staf hem irelerin aksine bu konuda di er çal anlara göre daha ba ar oldu u gözlenmi tir. SONUÇ VE ÖNER LER Sa k çal anlar n umudu alg lama,ba etme stratejilerine bak ld nda erkeklerin kad nlara göre, evli olanlar n olmayanlara göre, çocu u olanlar n olmayanlara göre daha ba ar oldu u gözlenmektedir. Bu tür stratejilerin umudun geli tirilmesi yönünde olumlu etkileri oldu una dair çal anlar bilgilendirilmeli ve desteklenmelidir. Umut kelimesinin alg bir çok çal an taraf ndan ( % 38,10'u) arzu edilen bir olay n olaca na inanmak eklindedir. Ancak bu bak aç çal anlar taraf ndan çok iyi desteklenmelidir. Çünkü, inanc n abart lmas umudun geli mesinden ve geli tirilmesinden çok umutsuzlu a götürür. Çal anlar taraf ndan kanser tan alman n umut düzeyini olumsuz yönde etkileyece i dü ünülmektedir. Hastalar n bak nda ba etme stratejilerinin kullan n önemi burada da kmaktad r, bu da çal anlar n mutlaka desteklenmesinin sa lanmas gerektirmektedir. Umudun geli tirilmesinde çal anlar n ço unlu u s nt ya amaktad r. (% 57,14). S nt ya ama nedenlerinin en ba nda motivasyonlar n dü tü ünü iletmi lerdir. Motivasyonu en çok dü enlerin; Onkoloji A rl kl Servis, Kemoterapi+K T ünitesi ve Yo un Bak m çal anlar n oldu u görülmü tür. Bu alanlar n motivasyon kaynaklar n artt lmas gerekmektedir. Çal anlar kurum içi sosyal aktivitelere yönlendirilebilir, motivasyon e itimine kat lmalar sa lanabilir ya da çal anlar n motivasyon hakk ndaki görü leri al narak buna göre giri imlerde bulunulabilir. 5

6 Umudun iyile tirilmesine yönelik çal anlar bilinçlendirilmeli, hastalar tedavi ve tan süreçlerinde gerekti i gibi bilgilendirilmeli, ekip içi etkile im sa lanmal, iyi bir dinleyici olunmal, empatik yakla lmal, hastalarla iyi bir ileti im a kurulmal, psikolojik destek al nmal r. Özellikle motivasyonu dü ük, umutsuzlu u yüksek olan çal anlar n desteklenmesi ve di er çal anlar nda var olan umudunun korunmas amac yla ilgili bölümlerdeki tüm çal anlar hedef alan, psikolog e li inde yap rsa daha etkin olaca dü ünülen ayl k destek toplant lar yap labilir. Bu sayede ilgili bölüm çal anlar kendilerinin, hastalar ve hasta yak nlar n umudunun geli mesine yard mc olur. KAYNAKLAR. 1. Aslan, M.,Sekmen, K.,Kömürcü,.,Özet, A (2007) Kanserli Hastalarda Umut C.Ü. Hem irelik Yüksek Okulu Dergisi 11(2): Chen M-L (2003) Pain and hope in patients with cancer.cancer Nurs, 26(1): Hoban V (2003) We offer hope to people. Nurs Times, 99(6): Kelleci M (2005) Kanser Hastalar n Umudunu Geli tirilmesine Yönelik Hem irelik Giri imleri, Anadolu Psikiyatri Dergisi 6: Öz F (2004) Sa k Alan nda Temel Kavramlar, Ankara, maj ç ve D A., ss