Marmrtrailetisim. , GiriS,,. Bu gahgmamn amaclnl, Yeni Ro-

Transkript

1 RolvriN-SiNEMo '. BrKiun$innir VE-NI ROMAN.VE.YENI DALGA t,,'.,. Dr l;:yw1 geun; l, t '' Marmrtrailetisim, GiriS,,. Bu gahgmamn amaclnl, Yeni Ro- :.,. man'a'dek gegen ddnemde modern,, roman stiredinin incelenmesi, edebi- :: vatta Yeni Roman'ln ve sinemada Veni Dalga'nrn dofuqu,-gcligimi ve birbirlerinden etkilenmelennrn rroe-,,: lenmesi olugturmaktadrr' Qaltqma-., furrdo, ayrria gerek Yeni Roman'a,,, ve serekie Yeni Dalga'ya onemli ett<it6ri bulunan edebiyat ve sinema adamlan da -tizellikle Alain Resnais-,,,,, yarattrklan etkiler aersrndan incelenmigtir....' 1. Modern Romanrn,:. Geliqimi..,,:,, 19. yiizyrlda tek bir roman' he- ',,,.,:, men ttemen btitiin alanlart kapsa- :'.' makta; gerilim de, duygusal aqklar, da aynr-olay drgiisii iginde y.e.r ala; bilmekteydi. Ama bu yiizytlda.tex "'', 5i1 romanda yan yana bulunabilen bu 6Eeler,20- YizYrlda roman tlinindj oftaya Erkan bir igbdli'imi'i so- '.',, nucunda ayn$ml$; "roman"ln yamsrra polisiye roman' aqk romanr, *u."io romanr gibi bir Eok kategori, ti.iremistir (l)' Romandaki bu i9b6- ' ltimii, 20. yuzyida insan kiqililinin,,'':,:,r, bdliinmesinin, insan zihninin b61-..'r.i.,:': melere aynlmasrnrn bir gdstergesl-,,,,,,.;.,: Oir. Oysa dtiqiincenin boliimlere ay-,:,rr,,,,,,:r nlmair, zihni ortadan kaldrrmantn,,,.,.,, vollarrndan biridir (2). insanlann zi-,.,,,,, [-tinl.tindeki bu bdtiimlemelerin, toolumsal gerqeklikteki bdliimleme- ' leie denk dtigtti[i.i de gdzden uzak : tutulmamahdrr.,:.i..'..ri:i, Ozellikle Birinci Dtinya Sava-,,,:::r:::::,, gr'ndan sonraki yrllarda,.gerge!in,-,,,,,,i,: dr$ diinya yerine kiqilerin i9.dtiny3. i,,,,,,,,r,,,,, lannda aranmasr gerektili yolundaki,',,..,' gilriiq rinem ve yaygrnhk kazanmtq- 143

2 Marmaralletipim trr. Qi.inkti sava$, toplumun dayandr!r b_,r.eor. delerreri temerinden sars_ m rq, b ilimsel-teknol,oj ik g"li g"i.l.i.iagtanan umu r ve topl um di.izen ine duvulan gtiven, krsa"siiride'v";- g;;.r uii r,.vrr L,"ii,g,, kugku ve gtivensizlik duygusuna ntratlnisiir.tu orram iginde yayrrrp rinem ka_ 3:3:y^l bagrayan Fransa'da Henri Bergso.n ve Amerika da wilriam Ja_ mes rn galrqmararr, insan bilincinin t"sfii* uilrd;, ;ii."kli bir deei_ 5im iqinde oldueunu-saptamr$ ve briyre_ce eski anrayrgrn ter.sine, degieken bir kigilik ailayrg, o.taya t,ryrnuifurorr. ^. lnsanrn ig yaprsr ve. kigilig.i kunusunda. eski gciriiglerin yrkrrmasrnda, srgmund Freud'un psikoanaiiz aran,naar.i garrglnarann,n do hiiyiik kat_ krsr olmugtur. Bu getiqmeterinl""i "..o.biyattaki.yanslmasl, y azarra_ nn kigilerinin ic diinyiranna "" *fiiuivaprranna egiimeii-gekrinde ger_ geklegmigtir. B-civreie romanda "giirrl, dre dtinyad-a;--kilil:."" rjzner iq dtinvalarrna kavmrgrrr. inrin tiri;;t"qt bdy"k 6;Jil'k"#n*u.r, onun en e tki li b ie i md-e i s r:nr.r ini, ;E d;;.';i ;"i" ik ;;;;"rilrin aras trnr _ masrnr gerektirmietir (3). Drg gereekqiliein yadsrnmasmm dolal bir- sonucu cek bilinq olarak akrmr gcirtilebile_ tekniginoe qr"r;, i"r.rirn ig di.inyasr, nin dolru bilinealtr bir ve zihni_ Eekilde ansrtrtmiiioii.lnrun,n di.igreri, izlenimreri Eiinceleriyle bir btittin ve olarak-verilmeye di.i_ gal4rldr$r celer bumanrrksal yqnremde, ve zamansal diigiin_ bir riiu-i,'r,lr"ri-ye.ine, o I m ayan u1.ui.ivr. s rq ram alar, balrntrsr atlam alar "i*t ilt;. ;ft;e. zinsel bir yor zam izrenmez, andi_ zaman ve mekan aynml "r'.vi"",] yok gibidir. Anlatrnrn geligimi, ig konuemarar ve ordan *uyl.lgramararra gergekregir. Biling akr m r tekni Eini kendi eserrerinde uu'nutuyun y azarra'n bagr nda James Joyce ve wlreinia wdias;l;; (d 3/"?;,;"';d"b,;;;;i.;;:ir.u ve ingi_ lizce konusu6n ilkelerdeiir;ile;jjri"n.n, geneilikle kamusar konu_ lardan qok-cizer ve kigisei k;;;r;;i; i!"ruqun, daha gok bireyser bir iirrin ol arak gciriilm iig, sanlgrjar. y " y irtrii t og turu.,n',;il; ;""rem eyen, y'dntzca kendilerine-ait bir.d,y,nylyr ke'fetmeye gahgtrklan igin ba'karan tarafrndan anlagrlamama rchrikesiyr" [iiq, kar$rya kalmrgrardrr. Buna rir_ nek olarak, Jovle'un F i n n e.g a n, i rir-; i ;a; scizc tiklerre yaprrlr cam bazrrk gcisterilerinin tadrna'31uiri'"5 r*!;{""tilil;: ;ait tt'"uivu,ra u!_ ragan dar gevrelerin gtistermesi ui.itjuim (S). Modern roman vazarran, kigilerin bilincinden geqenleri dolrudan dolruya gdstererek' yorumrama" degerienorrmg ye s-orue grkarma igini okuyucuya brrakmrqrardrr. yani es"h"rin gerggk rredefine llaqabilmesi isin, arrrk okurdan e tkin bir is birligi u"u"ir." gti#;i;i.' b;; iim remeyi okura brrakan bu vrintem in goe.f"q rrritm esiru, a,rt;irt ;Jdiil"deki yeni hir bakrq asrsr.sagtamrstrr:6u, bi. ili;ir-;,dr. y;iu.,, ;"i;;8i"y"n, ama gcizlem leri nin otesinde y,argrdan J<agrn an bir antoti.ro-". 6rfi ;!r, Joseph c onrad'rn K a r a n h {, m.y ti r2 g i' nderi v artow tipi, u yi""uir"uuntutr' Blr, or.. ll.lu.uva bir iigincti kigi"bakrg agtsi geti.etek iti, " lonuiu yeni anlarr tekniginin yolunu agmrgtrr..en yrittil orirgheri ioyce u. wj,irrto gd;- len bu teknik, ashnda bfu film tetcnigioir 1Z;. r - - ' - " '! r44

3 Mannarallet$im Genel olarak bakrldrfrnda 19. yizytl romanr gok uzun-ve dafrntk if.en,-z-0. ytiiyrlda.o*airn krsalarak estetik y.aprslnln 6n p.lana geqtigi bugi.iniin r.omancrsr, srkrqrk-bir olay orgiisii kurdufu F.iil;.. eiltii Eserinde asrl anlatm"ak istedifi geyin drqrnda gereksiz aynnttlara yer ver- *"r.-d.tti az srjzctik ile dah-a gol qey ioyleme sorununun ortaya 9ftm1- tiuf^ tiiiit te, ciimlelerin ritminden t<igiierin adlanna kadar her ofenin irjd;;;t"striacat araglar olarak kullanrlmasr zorunlulufu da ortaya grkmrqtrr (8). 2. Yeni Roman: Dofiugu, Geliqimi ve Roman AnlaytEt Yeni Roman,20. yizyiortalannda geleneksel fomana kargr orurk bir tenki cdsteren,'gelenekiel roman tijrlerine slrt Eevirip, tiiryn kural ve i-,is"ffii*au" diha gok "dile getirilecek bigimlerin belirli.bir gergekle ;E;ffi;t;luna giden birgok airlmlan tanrmlamak" amacryla ortaya attl- *-rs-6; udorr. Ge'ieneksel romandan koklii bir bieimde ko.pmayr amagla-. yui q"sitll Franstz yazarlann oluqturdleu yenilikqi bir edebiyat hareketi i,tan, tizttanrun anti-roman da d6dili Yeni Roman, bir akrm ya da okul deeiidir. Roman sanatlnr geleneksel bigim ve sorunlanndan kurtarmak ".-V""iUi.; gergekgilik" iluqturmak igin giriqilen birtakrm bireysel denemelerdir. 20. y]uzy/lnilk yansrnda.kafka, Joyce gibi iinemli romanctlarrn 19. vi.izvrlda d'oruea ulisan klasik roman ahlaylgrnrn sarsrlmasrna neden ol- ;n!1;a;;fi'tt W. Faulkner'rn "biling rkrml" ydntemini gelietir.mesi ;iil i;i;tttrtn u. grkrglar, f 9.^vt11vrl romanrla lepki olarak Yeni Roiion,itton dofurmuqtot' Alain Rob6et Grillet, Michet Butor ve Samuel ilt&"iigiti"ieni Romancrlar gdre, romancl kendi romanrndan elini gefme[o"ir (9). Zirabir tarih, bir ortam ve uygarhkla ko$.ullanan yaz^r, ievresine dzgiir gdzlerle bakamaz. Romana yeni grkrq yollarr arayan bu il*i"i,-""t6tin"ahqkanhklan ve okurun beklentilerini yrkm ak amactyla i,-o"" klqililini, ylda delerlerini agrea vuracak her tiirli'i itttott*a* tigrnmrltarorr. "!iti*tr!ni Yeni Roman-rn en dnemli kuramctlan arasmii, ius*u Qap (1956) adk denemesinde gelenetsel roman anlaytqrna f.u.gt git un'nittritie Sarraute rle Yeni Roman (1963) adir yaprtrnda rornon.*tn psikolojik ve ideoloiik yorumdan sakrnmast gerektifini savunan Alain Robbe-Grillet bulunur. Adrndaki "yeni" sozciifi.i, gelenele kargr oluqmakta bulunan bir roman ttri.inti belirtmekte, bdylece bir kopuklulun s6z konusu oldugu vurgulanmak istenmekteydi. yeni Romancilar bir yandan bildiriyi tin plana alan varoluggulu[a,-difer yandan da 19. ytizyrldan beri siiregelen ve ttkenmi,$ olqak- gortilen Syktileme tekniline kargr tepki duyuyorlardr. Bu nedenle ruhsal EijzqTlemeye, oykiilemede kronolojik ve nedensel anlatrma, salt olaylatn..hit<riye-eoltriesi'ne, anlatr kigilerinin yaratrlmasrna ve bigim/igerik ikililine 145

4 'arnuffa iletisiln kargr qrkarak, deyim yerindeyse "eski roman,,rn yap$rnr da[rtmrelardrr. Betimleme* ise, yeni Ro'n a'i'in.ti;;; ;;; ;;*giffiil"eonis,i. r r ol. Her sanar alanrnda y".!..tgagga bigimlerin ya$ayrp iildtiltinti, dolayr_ styla yenilenmesi *:r:l_rigi"l i,iyt"y.ti..1eni Romaicirar, bu'nedenle yriz vrl onceki.vaplvrern bi r vankrs i olirn r 9. yri;y;i ;;;;;' iiiini n b i reeimi - n i n de degi q ti rl mes i, ger6ttgi diiq rincesi n"oey'a r l; ai I j. d; r ara g c; re de_ ligtirilmesi gere.kel kauramiar arisrndi roman kigileri, iiykii anrarma ve toplumsal gergekgilik de burunmakradrr. Bu ft;g;;rrionuru yeni ro_ m anlarda, ki g ilerin kim likleri ve ig levleri u9rfd6;iirui il."r. puuttnr. rn iki ayrr kisiye ljnr adr vermesi, Kafkahrn'fcro'i""ori.i'iinrn yalruzca admrn bag lrarfi ile yetinmesi, ne ailesi ne de ytiitirii", -haita kadostro mem uru oldu Eunun pit_g.y.eterince belli ot-amasi t ild-jl veritebilir. qii+ii "bir geigme gegiiueu<i,'.*rjiroir.i 9a! daha gok bir sicir defreri ne kayr t gafr " dr r. Kig ileri n.,, r an, i s", bi reti?;;;i,x"iti"j"r"n geride kalmrg bir galr belirtmektedir ( l2). insanla ve insanrn yr?qtgl dtinyadaki durumuyla ilgilenen yeni Roman igin asrl olan, tririret bir oznellikrir. y;;i bir i&ffi;;;"i ve gele_ cek insamn kurulmasrnda yeni Romanrn da birdtkil;l..hdr. Bunun i<;in eskiden beri si.iregelen anlarrm bigiminin b"uia,"arr, iigigtirilmesi gerekmektedir. ztraroman, gaga uygun tir anratrm, y^l"irr.rrdrr (13). Gerqekte s6zkonusu yazar.lar-, yaprtranndaki diinyaran igleyebirmenin tek yolunun, anrarrsal yaprrarrf "byna*o'i-"to"g*" tiiriekteydi rer. ey$u bireyin ruhbilimiel-ve yaeam",jykiisel niteu[ieki brlt"9 sorunran, edebiyarra ancak yaprun.yaprranr$ tarziyla anratrrabitiroi. nunoan dolayr_ drr ki bu y-azarlar esbrlerinde siyasal bii rasandan sozeimevl'ieddederler_ ken, onu diinyaya bakrg rarzlannda anlatm"ti"o"i. f f^i\.'-' Anlatrsal.yada zamansaf yaprnrn giderek karmagftlagtrlr modern roman, Pr.ust'tan iribaren iginde kuruldufu,o*unroi vodivilvi.. sarsar; yinejenmeler ve. geli doniigrer i ginde ireileyen zamai,da6a [armagrkla_ grr' Joyce, woolf gibi modern iomancrlar, ardrgrk vuoo ti.6oine eklenen zamana g(ire anlatmak yerine, gegmigi, gim-oitive gelecek zam'nr yolunlag.trran psikolojik zamanrn belirti bir inrnda vus"unun eezamanlr dene.yimi aragurrrlar_(ts). r.*.1 dlesi eg zamanhl,[, <ioeoi itkesi diin_ yasal dlenin uzamsallagtrnlmasr olan bu yeni zaman kavrilr, en iyi an_ lanmrnr sinemada bulur. Digel yandan Jbyge ve woolfun yaprtlinnda romanl kapsayan-zaman siiresinin t giin yaoa lg saate indirgenmesinin lpf.,l l,r$eni, olaylarrn geliqmesinin darra gok insan bilinclnin igleyie lsejer.rng bagh kalmasrdrr. Artrk roman sanatrnrn o zamana dek ieniei rjlelerinden. olan,-yagamr birtakrm karrplar igine sokan olay drgiisii bir yana brrakrlm$,_bunun yerine Bergson ve iames'in gegmigle'gimdiki zamarun insan bilincinde bir qadg ug i9 ige oldufu yolun"dati goriiglerine uygun olarak, zamun iginde ileri geri hareket edebilen bii anlatrm 146

5 MarmnrailetiSim vontemi eelistirilmietir. Yeni Roman'larla birlikte anlatrnm yaprsrnda bir #ii;k_;;;'"; ui. yit _ruman orraya IrkmrEt'..potayrsry,la okurun bu iomanlar karqrsrndaki ilk engeli almalrj bu tllgtide baqkalagmt$ zaman dokusunu iyice kavramasrna balhdrr (16)' YeniRomanct,lannruhsalgiiziimlemeyerine,.dtinyanlydntemlibe- ona adeta ti.l*lim" yon"frn.i*i u" kieiyi anlatr merkezinden Erkalp ; k;;;;; dui etctffi; iqlevini vermeleri, sinem ayr onem semelerinin ned;;il j9 ;iu Stirr* uttuot r. Oyki.i lem e tekn i fin i lirrm.a i s te! inde ken d i]ei*" 3*"f."lirat<, piousi, Joyce, Woolf, f-1$a gibi yazarlan almrqlar- A" f f Zl. Bu yaklasrm, temetoe anlaum tekniklerini dti-nyamn hrzh dtiniias ak- ;ili tine ;y"'fi;il" gi "09" k av n aklanm'! u I:. {9"1}'lE ve v io*of u" ie.rr.y"n y?ni Romdn, yazrnsal di.igtincenin "Ittli, anlatrm olgusunun dontigturufiesi, diinyanrn al grlanmasr konusunda ortak kaygrian otan yazar{utn yarattlel bir tavr almadrr' 1 950'lerin ortalannda Fransa'da ortaya gfta,n, kendini geleneksel roman tiiriinun tam tersi g<iren bu edebiyat hareketi, roman sanatrnrn 6zn-ir'rr"ir. evreterindln"birini oluqturmaktadrr. Btiyiik.olgiide Franstz!;;ir;;;;"; tiiei1 bir ttjir olan Yeni Roman, daha- geniq.bir baktqla, "ro- ;;;;^il;;,;, fi;rik ifuierini -bilineli bir eabayla-.yadsryan ve moderniri.*ontn temellerini atan geniq bii yelpazenin iginde yer almaktadrr"' iu tti.tin olugumun'a foy."'lun'54k?'io, Proust'tan Faulkner'a dek il';tl"r. i"gisit otgdteroe ve dolaylibir bigimde katkrda bulunmuqtur. Ancak belli bazr roman bigimlerini reddetmede birlegen Yeni Romancr,lann, aynl amacl gtittiikleri sdylenemez Nitgkim gdriiqlerini kuramiil;;il ;il;;;iil. E JtS- f..iutttuf i" Sarraute ile Grillet'nin,-yalnrz gdrtiglerinin O,lp1. virori<tan ronugtrtn da birbirinden gokjarkl olmast, bunun bir ^D,E";l;dan Michel Buroriun bir yaprtryla Claude Siil";;;ffi: i.;b"rt Fingi,t ile Claude Ollier'nin yaprtr arastnda da benzer farkhhklar vardrr (1 8). Lucien Goldmann, Yeni Roman't,gafrn en gergekei roman aktmt ota.at_- nitelendirir. Gerqekten de bigim kaygrllnnl,.lllltt tekniklerini ;;;6;;n Gni nomancrlar (tizeliikte O-e n.n.crillet) bireyiq 13s{ i"vfjgtteili, toplumsal varltlrntn nasrl yok oldulunu betimleyerek ileri iui,"yi t6plumunun gergelini dile getirmiglerdir (19)' Geleneksel roman ve oyktiye kargr grkmakla ige baglayan, sonunda (Uenida'ya dek uzanan) bii' dii eleqtirisine ulaean.bu romana gerekli biiitn luiutittal tifeleri ise fenemonoloji ve-psikanaliz saflamrgtrr.-michel Butgr, Claude blli". ve Jean Ricardou ile drq dtinyanrn-keqfinden gok anlatrnrn iqleyiqiyle ilgilenmeye baglayan Yeni Roman, bdylece tek anlamh metnin-et6e:trisinoen ziyade gok anlamh yaa anlayrqrna onem vermigtir. 1 A'7

6 Marmnrailetisim 3. Yeni Dalga: Dofuqu, GeliEimi ve Sinema Anlayrqr 3.1. Yeni Dalga'nrn DoluEu ve GeliEimi Adrna ilk kez Frangoise ciroud'un l9-57'dehafta'k L,Express der_ gisi nde v av rm r ad rlr.bli vazrd a ri. tr* on 19f.oir gri0tciuve'evag ue), kendilerinden tincdki Frinsrz,rn"ror*rn tislubu v"e ij,niil.rno karer gr_ kan, 'yararrcr' kavramrnr savunan ve ilk yapiii;;'i#gt dolru ger_ geklegtiren bazr Fransz.np ytil"t ""i"riii6"iln-"nffi i.uttanrlan bir terimdi r. B as'ca temsirci lcr'i, Lir uis-mat., aiil;;^biuuror, FranEois Truffaut, Alain Resnais u" r"on-lu.6ooaro'orr. sdr#;;u y.nermen_ Ierin go!u, yaraucl sinemacrlar t u-.am,n n yaygrnjagmasrnda btiyiik etki_ si olarr Cahiers du Cin{ma dergisinde oe yazmrqlardr. Truffaut'nun tanrmryla, yeni Dalga, "dyle bir niceriktir ni y(inermenlerden ki, her yrl ye- ancak iie va,ta -d6rd.ul:. krp";'il;n s.n ikivrlda bu ortavagrkmrgeliiycniaoin nresrege, dahil cdirmesi iqin dan basrn konmus tarafin_ rorertir biilr";;;;;'i c;;e.k,.ffi yrlla'arasrnda ;ffi;,n', r!,s s_ r ilk ser filmlerini"vop+." t7-0 kadar Fransrz ycinetmenin matografik rurumuna sine_ dent oiistiigri goflui. rzig;;il;il;rn diismesi_ 'e kargrn ydnetmen sayrsrnm arttigr 5u evrede, sinema iq:indedir. 'yeni degisikrik araylgl bir a6lek'r r.rn.ii"o"n g';"sl;;i;fi;ili" orramda, Yif:,^,C:1. yc'ne gibi giirsel gerqekgiterin g.e*il;"d, yaprmrann slnemavl ac karma pahasrna seven 'o,io^', tutfuiu go'dan etkiter vti,i"irn"nr"r ve ias'van vi_ aar bliqeli iii*i".oo"fidrfffiitrr bu yrllarda (20). zira televizyonul v.orsrntryruii u" nrcyrcrsayrsrnrn masr, hrzra vadrmcilar yeni azar- <inremrer armak rorunda urru[*is,-ortrk malivetli'tek biiyi.ik bir filinin riskini orortrur. g"ili..i[;;. Tr]ffiayan cular ve dar oyun_ biitcevle gergeklegtirilen ii"i ourgo liilil;i; gok mal olmasrnm*i ucuza auaniaitnr ko;;;t;;,;ki ve yenilikrere agrk yaprmcrrar, Yen i Dal ga'nrn, herqeyden c; nce brr kugat'f;;ti;ld;ff"^do!cru!un farketmiqler ve u cinceki kugakjara bagkaldrran gengleiin orugturdugu zan pa- ele gegirmek iqin de geng yiinetmenreri te.ein;ilti.di. Yeni Dalea. avnl zamanda toprumsar bir orgudur. Kasrm r942,de Naziler tarafindan iegal edilen irli".r""rg+5 seeimlerinden itibar en de Gaulle'in iktidan tekbagrna ete gegirip V Cfi!;.r),ert i".o"c" t95g,e de,k tanl birsiyasal istikrarsrzlrt< Igiire!i.rigti. rii;lf;t^o;jnrasr Fran_ s.a'srna.!at<1t{rgryo-a, II. Dtinya Savaq.r'urasinda Fransu nin lo.tuluguna rinem li katkrlarda bulunan si;m tirge halkla'n b"kl.;tiilnin yeterinc e karq rl anm am asr s o n uc.u, b a! rm srzirt trarete iiei-i; ilil;ili gi""-i;i[ olunur ' te Cezayiy ayakranmasrnrn. patlak u".rlii, C"riyir't" uir- Iikte diger s<imiirgelerde de gtiglenen balrmsrzlrt hare[ltt..i u. bunla' onleme( rgrn alrnan sert cinlemler, zamanla tilkenin ig siyasetini etkile_ miqtir. De Gaulle'tin 1958'de v. cumhuriyefin bagkaniifi; segilmesi, cezayir'in bafrm.srzklml savunmasr ve lg6z'de c;;yfi" bafimsrzhlrnr kazanmasr gibi etkenle(22) Fransa'yr yakrndan "ttiil"rig, Eagta uydrnlar olmak tizere birgok kesim tizerinde rjnemli degieimler otogtu._ mu$tur. 148

7 Marmarailetisim Bu dtjnem Fransrz toplumuna bakrldrlrnda. genqliein.diinyaya bakt-,rnrn *l-oiumlu ntraalg, goriiliir. Bijyle bir orramda filiz veren Yeni il;i;;;;;plffi;j ioionraioin eok.insanrn ie diinyasrna yonelmiq, senel eri n ve kadr nl a' n ti rg-diititi"ti n i kazan mal i qin- verdikleri m iic adeleyi klasik anlatr yaprsrndan uzak bir qekilde anlatm4fr' Modernfilmhareketininilkijrneklerindenbiriolaraknitelendirilen y;i;;i;ulnin orosuruno hazrrlayan orramln baglangrcrnr, 1951'de A;;;"-B;in iotufr"iun yayrnlanmaya baqlayan Cahiers ^du Cin1mn deroiii olusturur. Dergidc,'Bazin'in qevresindc toplanan Aslruc, Rohmer,?;fi;;i:niur*, 6,,oard gibi genq yazar ve ilegtirmenleri birleqriren ;;il;il.uyu otun iuttuiinari. nifi bir sinema z,evkinin geligtirilme- sinekatkrdabulunanbukigiler,aynlzamandayenid{qailefransrzsi- ;;ffi ;itiktind"n o"gis...ine yol agarlar. B uyeni. eleqtiri Eizgisinin en iinemli boyutunu,: y"ttitetmenter poiitikasr" (Politique. des auteurs) ;i;ilil;l D;fi;"; d,i*r.o biqe,m.te ilgilenen bu elesriri anlayrqrnda, her viinerm.ntn *"niiuii*tiine q.k 6neri verilir.zirabir filmi' iqerdifi Irtr'""ffi;;;'^il b" i;r.lio" y*otanabilir. Bu' bir kieilifin isareti.oldu- [ugibi.sinemayr""'g",e"si,6zgiingekildeelealmantndabiryoludur (23). o donemde,,gene,'iere aerk olan Cahiers du Cin'mn dergisine asrl rcn gini Vcren y o'* o', F'Truifrrut. ve J. L.G odard'dt. Ydnetmenin yarali.iii*rigin 6rtuyo!,koru.ot. "film d'aureur" diiqiincesini savunan bu geneler, yortuyr.,jtti yip*o ile egde[.cr bulmaktaydrlar' Amaqlarr' ciyki.i anlatmakon,,voj",'iiiylemek iiteciiklerini hemen ve olast ttim aqrla- "Vfu,ro'o f.ny"iuf.tt. Vdni Dalga ydnetmenleri arasrnda'yazar'1a birlikte qalqan u" Otyufngluttnt da"onlara yazdtran tek sinemacr, Alain Resnais'dir. Yeni Dalga akrmmm ortaya Erkmast v^e geliqiminde, 1946'da kurulan Cenrre National O"-io Cln"*itographie (CNt - Ul^usal Sinema Merkezi) ile linlti y^z^r u" rin*ut, Mairaux'nun Kiilttir Bakanlfr dcineminde' ii.riiiiliir e Tnt3 uiontnot parasal yardrnrt (ingoren Film.Yardrm Yasasr'ntn ( 1959) grkarulmast da Onemli bir rol oynam$tlr (l'4)' Godard'a gcire, Sinematek'ten dofan Yeni Dalga, iistlenmie oldufu tek ve iizgti-n bir harekettir. Bu da, yeni da.lga "f"s-tir"flsf"u"n"d*iyle vijnetmenlerine StitrrJti ve iletiqim-.araglannr getirmistir' Yeni.Dalga'nrn Affiim;kr;;6dii; vermemesi-ve bu temelden hareket etmesi, insanlarr ;"#;;ffii$il izsl. Cah i e r s' nineteetirel tutumu ve bunun di'inyadaki uon[rfa" sayesinde,'o zamana dek'yrldrz'lara ve teknik geliemelere dai,ffi { ;t# Ho[ywood sinemast da ydnetmenin onemini keqfetmigtir. Orson Welles'in Citizen Kane (Yutttaq Kane, 1941) filmine dek kurgo ittlierinin aynr oldulunu belirten Bazin'in, gergggil asrl si'ireklilifini lototornu, dolayrsryla k-urgu kullanmama konusundaki diiqtinceleri, 6!- 149

8 MarmarailetiSim rencilerinden en gok rruffaut ve Godard'r etkilemigtir. Holywood sine_ m as rnrn tioik tizer lili n i or ue turan'klas i k kes ; ilil;; #',n kare,.s, nda olan Bazin' buna \ilsrr* t!ft;:.iilini gerietirdigi pran-sekans ve alan derinligi oran 'mode.n'sinem"aj,*** rindrir.'he, ir.ii"inik de, ger_ geli hem zaman hem de mekan rtii6ru'igi iqi"dll"rd'igini"n, gerqeve_ nin iqindeki tiim o[eleri aynr diil;il;b;te,i;"1:';if#iye beui bir segim cizgiirltilii tanrr. Bazin'e cdre iki ttir firm yapma y.ntemi-vardrr. lir bir Birincisr, r;vkri anraunart". anraerlabi_ nu.iroa i'iilil'6";lilu,il gili cileler ve iteili'iiiqr-, filmin d're }ir yaptntt o-t-o-ugu grzjenmeye film garrerrrr. yapmanrn ikinci rizeilieini ir.i, ;g"rg.fjir""r ti.ir '_ ui, 0il.t",'g"rilrn,ek, sorun_ J-a1a ve oj avla' n. karmas rkh g r rii, q* 0., ^.i;:";i;;[in g oro ti k r eri karqrsrnda etkin katrrrminr ve eregtiie'i brr tavrr gelietirmesini salramak,, oluerurur. Burada, bigem tigesi tiiremii"ur. y", titar. naiinb gore gerge_!e saygr' biqemden yoksuniuk anlamina gelmeyip sinemanrn bir dir ol_ dulu bilincini icerii. iete yeni oiie" y{."rr" iiynog,' Jiugturun, eo_ zin'in parmak bastr[r bu geligki, b-u kiiqrurktrr. Diler sanatlardan farkh olarak sinemada.saf bir gergekgilikten meyen, tam tersine srizet_ san-atglnln katkrlannrn artrnr gizen.ilffi bir qekilde filmin Bazin, onun iginde cizel yet at-asindun, torto",ire, aragran ve s i n",o un,n tari hi karqrs r ndaki bili ncinden. or.o"i o;"!o;t;;;;;l tem eli ni, arac r n bilinc inde 91, ol. ntug tu*, ""'[."0 i" i ilstrf i s inem ac r _ larrn tek tek firmrerinde gcisterir. Bu nedenre modern'sinema, iginde Murnau, Flaherry, Renoiriorson wllles, nosselinive-b; iiru gibi yci_ netmenlerin bulundulu bir gegmige safriptir e6t.-" '- -v vi Yeni Dalga alcmrmn kuramsal temeilerind_en ku ram birini olugturan r n yaratrcl ci nc iis ii, Ale xandre As truc'un r t4tg y;;ili gtti" ra- srylo' (Kamera-Karem) ru,cam e_ kura.rdri.--no,non.r,""d"ul-fji?" "o',?il,n elegtir_ meni olan Astruc, kuramrnda "yurrno;nin;iili;;;rjh,ii"*^ut yur_ manrn yazrnsal yazma, kadar esnek, dzctir u. og,kloy,.i ;il; gerektiei_ ni ileri stirer. yazar ig.in kalem ;;i;, "y;"ermen igin de kamera o olma_ hd* (27). Kamera-kalem dcinemina", irn"ma a.t k bi. antatrm aracr, bir dif'{ir. Bu nedenle ydnetmen, di[iincb ve duygulannr kamerasrnr kalem gibi dzgiirce kullanarak aktanr. no,ooni'yurarm tek bagrna yararmasrna benzer biqimde, filmi de d.\jsj yu.uitiffi _r*;il;;#",i.0" da, ro_ manda old.ugu.gibi en soyut diigiincerer y*.tittroul..!r.,,o-pi*rro, o.o_ ya kon abilecek, psikor oji, metafi zik, d dq [ncet", u"- tr* J'or-s i nem zurrn gg{ggk alanr olacaktr. sinemantn t.rjlorununun diietincenin anlatrmr gl.du gunu,sriyleyen Astruc'a gdre, sinemq,. a_ynl zamanda Faulkner, Mal raux, S arrre ve Cam us'n:r*rui,1+lnagi o'"ii"f ie i'.idi!"rd, u"r._ bilecek bir aragtr. o'na grirebetti b" ik oeta sinemarografik dil, Malra_ yl:lun L'Espoir (umui) adh eseri ile edebi oiti" "ioeg;rini vermiqtir (2e). Yarahcr kuram, Cahiers du cin1mn dergisinde yazln ve aralannda 150

9 MarmnrailettSim Franqois Truffaut, Erich Rohmer ve Jean Luc Godard'm da bulundufu, ffi;:;;t;-ieni Dalga akrmtnrn yonetmenleri olarak iln yap.an bir grup -eleqtirel ;dffi; urafrndan-oluqturul an pit v glpry0ir' B u kurama 96- re, bir filmin yurutr.iri o fit*in yiinetmenidir. Filmin bir sanat eseri oldueu ve,,bir Sanat eserinin yaratlcnlnln kig.iliginin.{am.g1;p1 ta$1d1el iir?, ", ri*r;4il;il"intn, h".k"rten gok filme farkl nitelilini \azan- ;;;;; ii$i, yunl ytinei.ln;1iol oldulu EoSsiin" daval3n bu vaklaqtm',ti".t t9 iutai. gu kurama-gdre dramatik ya- ;;';;;;;. "t"i'.oeuiyatti[iyoiotil. uii tivr.ri tirtrine kuruimamal, manrrkl.bir srra izleme zoiliffi;;;ilil;1,d". Zira yaqam, manrrkh bir srra izleyen, uyum iein- :ffi ;fi ;k ii n-uutiin'0. git, karm asrk ve beklenm edik olavlari;irl.,6rkti "i]"iii" uiitrtittinotir. oyteyse sinemacr da filme aym yaplyl vermelidir. Yaratrcr kuramrn, o dijnemin Paris'inde,dofmasrnr kolaylaqtran bazt or"i[,irifu. u*or,ir"r^"" cinemlisi, Vichy hiikiimeti ve Alman iq- "" ;;ii ffiilaa Fransa'da Amerikan filmlerinin eijsterilmesinin yasaklanil;il;;id". N^ri isgali si.iresince yasakh olin, ancak l940'lann sonu u Ji ;;61ffi 'b;$;;;a; giis terl tm ele baelan an A merikan fi lmleri' 6zetirliikten sonra biifik b,il ;igi u".,iuyguiallkla karqrlanmrqtrr- Diferi i;^ ;"ki' A;t"p ; ;ik" i"ii"o""" f arkl oiarak Frans a'da s inem ayla enteli;ltilil-, uru'ndo ft"i7u.o" yakrn bir iliqkin-in (iirnefin, Jean Cocteau ve Andre Malraux) iar;h;;;'u" tuno bafir olarak.b?uanl bir cin6-club akrmrnrn geliqmesidir. Bunun yanrsrrali. Langlois'nrn kurdulu Paris Si""*oi"tii de ayrr bir trneme sahiptir (31)' BuakrmiEindetiriinverenyiinetmenlerinkendidamgalannlta$lyan fil*i"n, t"dtou roru LOit"n y*ott.r kuramtn geliemesiyle ieige olmugtur.boyleceartlksenarist,ytinetmenediiqtincelerinigergeklegtirmesinb: ;."d,'fri] ;il ;i; 1'1.niJyen konoquna diiemiiqtiir. Ge^reekten Yeni ;".igdil';; ;ptk ;;;Ifi;in dykiileri. v6 netm en leri taraf rndan geligtirilm iqtir. B unun terfelinde, yd nelmenin' fitm in ^na y az^n oldufu dtiq tincesi yatar Yeni Dalga'nln Sinema Anlaytqt 195Q'lerin sonlannda Fransa'da geliqen Yeni Dalga'nrn temel tjzelli- Eiri, ;"fiian konudan ziyade,"l'rub ile iislubun iine grkttft, yiinetmenin kendine ozgu diilni yoi,irton rllgrlgl oluqturur. Yeni Dalga'np.\la1$ oi""iii"ii"oen "biri, Go'dard' tn I 9 59'da do g aglam a. 9.lar1k Eektili ilk ;;;;;.mj fihi I Bout de Soffie (Serseri Aqrklar) drr. Biittin bir d6- ;; i, G"ai anlay4r ag m mdan ve" ti.im srradanh [r ieinde yo!'nl aqtrnlmr g ;i;*i.;;"n Gobard, iit*de araba galarak geginen, krsa agklar ya$ayan i.rrryf. Ut. potlri titoti.rn geng bir adam lle gaz:tg satarak para.kaza- "r ;il;;;gbt tttn Paris'te kaierlaqmastnr anlatr. iki amagsrz ve deleriooj^ V'of.sun, mutsu z ve diien-ilgr kiginin anlauldrlr, htzl atlamalar ;;iert g;ei$lerin kullanrldrfr film, birbirinden kopuk bijltimlerden oluq- 151

10 Marmnra iletisim muq izlenimi uvandrr. Klasik anrarr ly4lqy+ sorgulandrlr firmde, Eekimlerin siiresi, ilgili olaylairn ii""rine grire belirrenmemig;.nemli bir sekim birkac saiiveoe. g.elstirirlrt.n,?;;;rir' r#"irr. ise uzun p lan -sek ans r ar ol arak genr fi i jrilr.- e ivr".. c"oiiir, ffi il-r evrend eki he r geyin kendi is tekre.ri oogdiiur;;a. gergekreg ti!ini, anrafi cr or arak hergevin vcinermenin erinde;tjr'r"; griiterir rlz). \;;; i'itrort i otun_ Iar alternatifsiz bir gergekrik d;eii.lri"e,bir di.igi.inme bigimidir. Bdyr-ecc izleyicinin dc firmre etkin bfi qekide iletieim-e girmesi ve film k.rr_ sr nda kendi d i.is iinces in i or ueturm aig;*d Eil ;""ri *#:i,;ii s iye rim is_ ke Ie ti tizerin. i.no.yo. ; ;i;;rk ;tii"n,. Amerikan tar zlnayriner ik bi r savgr ifadesi olan bu firm, hem paris ii;#"" bi;;j;;;;i, il.n de umur_ samaz bir yeni genglilin portresidir. -- Sinemala.nr kendilerinden dnceki Fransz sinema gelenelinin reddi iizerine kuran yen i Darga vtinetment"rt t?ilrkd';;"?;;r" diie rinsel tem elleri ni bi rlikte atm alarin a.ae men,,;r"1in" r"r.';;;l"p ag * nd an bakr ldrlrnda oldukg a farkh filmiei vorl*sr r$;. B;";"yrirsrra ciyktiyri el e alrq tar zran, eserleri n. yartr ts t, nirr"anr"ni il.,"r-;;il;;r"yr ku llan_ ma bigimlerinde benzerlililer uirorr. --- =, Sin:ro anlayrgr agrs.rndan bzqhca ortak cjzelliklerini; 6ykti bi.ittinselli_ gr vc dramatik vaorya cinem veimemeteri: dqe;;r;i;"-i'no turg, g,tu_ rak. zaman iginie'il6ri u. g"ti lrqfiil ;;;r"marar yapmala': anramr boz_ m aks rzr n ciykiin iin bazr o{eleri n1"oi;anil brrakmat'i;ilyl;, eriptik bir a'r ar r m r ve Er em er e ri : aynl fi r m i q;iiiiil", ;;iffi'^k* il;jiiil.ri ni en i yi ifade ctrnerjrini sartava'c.t tr"iirl.i, r.ton., fidi, ;; vljiui gesitri si_ ncm a tisl uptannr kilanmlr T i Fiil ;;;;il; ;;Edffi fj' r<eno ni gin _ den ci lile alrrhk vermeleri qeklinoe srrjam ak m timkiind iir. Yaprni stirecine ililnn orteil. i'izelriklerine bakrrdrlrnda d'!at ise; mekan I filmlerin arda, m rimk ri n ;E;;;; "r d ;;' k;$td*;i;r#"rir le, tanrnmayan * ekibi y_ ovuncularla, higbi? Jogrrr* gti_venpsi yioi t bir "rrrongi yrikiim I iiliiri o r miaan,.o."nl ; ;t';; "ff ;Eu?";ifi ;;i' ;il_ ine b alrr kalarak gergeklegtirildikleri go.uf fii ig3j.. Y:ni?o]go anlayrgryla..gergekleqtirilen filmlerin en cinemli teknik iizelliklerini ise; "35 mm.'titietd. tuginin-tu.n..oto.rn ilrrion]r*o', aqrk hava qekimleri, doeal rsrklandrrmo, i,oii.rir..i;;ili;ilffi1; ve kame_ rayla senkronizc e?irmig toginot,iiii ieyprerre anrnda kaydediren ses,, ol u,s f u r g ( 3 4 ). K u skus u_z e n 6 ne m lis i, s"airnei;, ;;;;;rd;ii#u L y ar at_ makrrr. Tanrnmrq ve iinlii oyuncu kullanmaktan kil;;;;-i;;idalga yci_ netmenleri, titiz bir gekilde. hazrrtanmr$ aydrnlatria "" o"r"g.n gekim agrlan yerine, kameramn gcirsel olanakllriu en iyi uigimoe lu[anmaya gahgmrglardrr. Kendilerinden cjnceki sinemacilarrn gergekleri gostermedili, ortaya konan sinemanm riimiiyle gereek drgr oidugu";."d;;n'6ioara'a e6_ 152

11 Marmnrailetisim re, bu sinemacrlar igin sinema ile yaeam ayrr geylerdi. Dolaytstyla yaptrklan sinemayt yaeamryorlardr. Oysa bir ifade araclnl oluqturan her geyin birbirine baflr oldufunu, aynca ttim ifade araglannrn da birbiriyle ballantrh oldulunu belirten Godard'a grjre, yagam tek bir bi.itiindiir. Bu durumda film yapmak da yagamrn bir pargasrnr olugturmah, dolal bir qey olmahdrr (35). Bu nedenle Godard gene sinemactlara, yagadrklan giinlerin akrqr iizerinde di.iqiinerek gtindelik yagamm gdrtinti.ilerle nasrl yakalanabileceli hakkrnda kafa yormalannr tjnermektedir. Qiinkii film gekmek ve kamera ijntinde rol yapmak, birbirleriyle ve genel insan davranrglanyla biitiinleyici iliekiler iginde bulunmaktadr (36). Filmlerinde, sevdikleri eski Amerikan filmlerinden 'altntrlar' da yapan Yeni Dalgacrlar, bdylece bu filmlerin yonetmenlerine saygrlanm dile getirmigler, ama iizellikle anlattm ve kurgu konusun43 onlan taklit etmeyerek, kendi iizgtin sinemalannt oluqturmuglardrr. Ornefin, Godard ve Truffaut, filmlerinde, Nicholas Ray'in Johny Guitar adh western filminden ahntrlar yapan karakterler yafatml$lardrr. Bu tiir referanslar, filmin diler sanatlarla ve film tarihiyle ballarrnr vurgular.**** Bu tiir alrntr ve aktarmalann amacl, o turzr kullanmaktanziyade, hareketin geligtili elegtirisel-tarihsel sinema bilincine bir rehber nitelifiindedir. Yeni Dalga filmlerine bakrldrfrnda, hikayelerin klasik Hollywood $ykiilemesinden farkh bir iislupta yaratrldrfr g6ri.iltir. Oyktileyici sahneler anlamh bir bigimde birbirini izlemedif.inden, izleyici higbir zaman daha sonra ne olaca[rnr tahmin edemez. Ornelin, komik bir sahnenin bir cinayetle tamamlanmasr olafandrr. Burada kurgulama, qok onemlidir. Difer yandan klasik Hollywood sinemastnda hikayenin ti.im dleleri sonueta gtiztili.irken, Yeni Dalga filmlerinin gok azt, net bir kapanrga ererler, gofunlukla agrk uglu bir sonla biterler. Belki de Yeni Dalga belirsizlilinin en iinlii ornefi, Truffaut'nun 400 Darbe'sinde girriiliir. Filmin sonunda denize vanncaya dek koqan geng kahraman Antoine Doinel, durur ve film, goculun kangrk surattnln gdriildiilii sahnenin dondurulmasryla biter. izleyici highir zaman O'na ne oldufunu Ofrenemeyecefi gibi, oradan nereye gideceline dair bir ipucu da bulamaz. S0zkonusu "agrk ciyktilemeler" ve "nihilizm" temalarl, Fransa'da difer sanat bieimlerinde, dzellikle geleneksel romanl terkeden ve sinemadaki Yeni Dalga ile aynr zamanlarda geligen edebiyattaki Yeni Roman'da da kullamlmakta&r (37). Kendilerinden Onceki sinemacrlarr ve sinemayr gok iyi bilen Yeni Dalga yiinetmenlerinin kuramsal diigiincelerinde, filmin yaplm ve anlatlm tarzma dikkat gekmek ijnemli bir yer tutmakta ve bu nedenle Yeni Dalga filmlerinde belirleyici 6[eleri, srgrayarak kesme, noktah agrlmakarartma, ytikseltme-algaltma ve hrzh kamera hareketleri olugturmaktadr.(38) Dolayrsryla Yeni Dalga filmleri, bize stirekli olarak film seyrettifimizi hatrrlatr. Filmlerdeki srgrayarak kesmeler ve elle tutulan kameralann algrlanmasr, canlandrnlan kiqiliklerden daha gok 6nem kazanrr. 153

12 Marmara iletisim Gergekte krsa metraj ve belgesel sinema deneyiminden gegen, kendini bir "sinema-gerg9\" olg.* ortay. a \o.-yan yeni Dalga'nrnl' dtinyuya belgesel bir giizle yaklagtrlr ifade edilebilir. Geleneksel kligeler ve ifadelerden kagrnan yeni Dalga, devrimci ol_ maktan gok bir bagkaldrrr sinemasrdrr. Gerqekten birgik tabuya saldrran,.ahlarki ve- siyasi sansiirlere kargr grkan yeni Dalga, star sistemini reddederek teknik kalite y(i niinden dzgiirleqmigtir. Si-nerna setlerinden 1o\aga inerek, kahplagmr_$ tiim kural ve gernaiann drqma grkan yeni Dalgacr'lar sinemaya yeni bir bakrg agrsr getirmiglerdir. - - Sonug olarak 1950'lerde Fransrz sinemasrnda kuramsal ve elegtirel dtigiincenin geligmesi, bieemin ijnem kazanmasr, sesin canh olarak'ahnmasl ve l6 mm.'lik kameralann kullanrlmasr gibi difer bazr iilelerin de katkrsryla, varolan sinema kijkten defi$ikrife ugranirg ve yenibir sinema anlayrer ortaya grkmrgtrr. 1959'dan itibaren.gerek ticari ve sanatsal bagansr, gerekse yeni y6- netm enlerin birbirl eriyle yardrm I a6m a gelen eliy1e birlikte yeni "bir s inef.l +ttry baglatan Yeni D.lga, 60'lann sonlanna do!ru toplayrcr rizelligini.yitirmigtir. Ancak diinya Eaprnda iine kavuean aftm, oiger ume sinemalannrn da kendilerine dzgti benzer estetik arayrelara girmisinde itici giiq qu$turryiu$tur..ornek olarak, Brezilya'da Cinema Novo, ABD'de New York okulu, ingiliz Free cinema ve Genq Alman sinemasr gibi olugumlar verilebilir (39). 3. Edebiyatta Yeni Roman ve Sinemada Yeni Dalga Akrmrnrn Birbinini Etkilemesi. Jqli.tntatrm bigimleri orraya Erkmca, eski anlabm bigimlerinin higbir degigiklige ulramadan devam etmesi diigiintilemez. Bu nedenle sinemanrn icad edildigi ve yaygrnlagtrgr 20. yi.izyrlda yazrlan romanlann, sinemanln olmadrfr ytizyrllarda yazrlanlardan farkh olmasr kagrnrlmazdrr. Romancr, roman diinyasrnr olueturan gergeklili anlatrrken sinemanrn salladrlr olanaklardan da yararlanmaya gaherr. Qiinkii anlatr yazan kigi aynr zamanda bir sinema ideyicisi olacak, sinema izleyicisi delomanlan bagka tiirli.i okuyacaktr. Ozelikle Birinci Di.inya Savagr'ndan sonraki dcinemde modern romancrlar, sessiz sinemanrn pargalanmrg imgesel anlatrlan kullanma bigiminden etkilenmiglerdir (40). Teknolojik yaprsr ve kitlelere hitap ediqi bakrmrndan 20. ytizyrhn asli sanat bigimi olarak grirtilen sinema, binlerce ayn enstantenenin, bir nesnenin farkh zamansal ve mekansal konumlannrn senkronize olacak qekilde biraraya getirilmesiyle meydana gelen bir sanattrr (41). Dolayrsryla Joyce, Proust ve Dos Passos gibi romancrlarrn anlaillarrndaki en iinemli dzellifi, trpkr sinemada birbiriyle ilgisiz gibi goriinen qekimlerin yan yana getirilmesine benzer bigimde birbirini 754

13 Marmnrailetigim izleyen ve her biri kendi dykiistinii anlatan bir dizi hareketli imgenin baqanyla kullamlmasrnrn olugturmasl, sdzkonusu etkilenmenin bir g$stergesioir. Romancrlar bunu, anlatrntn zamansal akrqrm durdurarak gerqqklegtirmiqlerdir. Burada zamanrn mekansalla$masl scjz konusudur (42). Nitekim Hauser'e gdre bunun en giizel rirnefini, Ulysses olugturur. Zira s6z konusu romanl, okur istedili yerden baelayarak, yani bdltimleri kendi istefine gdre yeni bir srraya koyarak okuyabilir. Roman ve sinema arasrndaki iligki, tek taraflr delildir. Sinemanrn yaygrnhk kazanmasr ve htzh bir anlauma ulaqmasmdan sonra, ozellikle Amerikan yazrntnda eyleme dayah, krsa diyaloglu ve hrzlr geliqen-romanlann ortaya gilcnast, sinemanm romanl etkilemesi ve sinema anlatrmmln romana yeni bir ydn vermesinin gdstergesidir. Bu etki 1950'lerde Fransa'da ortaya Erkan Yeni Roman'da, sinemaya ij?gii birtakrm ydntemlerin romandakullanrlmasrna dek ulaeml$trr. Biiylece roman, sinemanln ilk yrilannda zengin anlatr malzemesi sallamrq ve ydnetmenlerin sanatsal deneyimlerini geliqtirerek beslemig, daha sonra sinema da romanr beslemeye ba$lamrqtn (43). Kameramn varhklan her zaman belirli bir agrdan, belirli bir perspektif iginde gormesi, romancrlarr kendine gekmigtir. Nitekim Yeni Romantln baehca yazarlanndan Alain Robbe-Grillet, bir yaasmda, sinema anlatrmrnin bu fizelliklerinin etkisinde cllsun olmasln, romanrn da (bu varhk'rn nereden, hangi agrdan giiriildtifii, aradaki uzakhlrn ne kadar oldufu, aydrnlatmanrn nasrl oldufu, bakrqrn uzun mu yoksa ktsa mr slirdtifti, iabit mi yoksa yer mi deligtirdili gibi) aynr sorunlarla karqrlagmrg grirtindtifiinii belirtmektedir. Grillet, romanlannrn bir_gok yerindq kamerasrnt kullanan ydnetmen gibi, varlftlarrn gortiniigii kadar bunlann nereden gdriildiiftinii de aynr iilqtide anlatarak ortaya koymaktadr. Ve amacmr; "Briylelikle, her zaman her qeyi bilen ve her yerde 'hazrr ve nazrr olan' romanct artrk yok. Arttk romancr, diinyayl betimleyen bir Tann delil insan, bir insau oluyor. Ortada bir roman kigisi bulunmadr!,t zaman bile, bir insan giizii var. lnsanr evrenden grkarlp ath-!r ileri stiriilen galdaq roman gergekte insana baq koqeyi' giizlemcinin yerini veriyor" (44) qeklinde aqftlamaktadr. Yagam stirecini duraldlelere bcilen Yeni Romancr'lar, hareketin taklidi yoluyla; yani eylemi, giiriig aqlsrnl siirekli deligtirerek, olaylarr zamana serpigtirerek, birbirine gegmig ig monologlar kullanarak, kendilerince diinyanrn duralhlrnr a{maya gahgrrlar. Ancak birey ile toplum arasrndaki iliqkilerin gergek bigimini algrlamaktan uzak olan Yeni Romancr'lann yaprtlan, galdag yagamrn gergek geliemelerini agrla grkarmayr bagaramaz. Qtinkii eserlerinde gergek toplumsal iliqkileri incelemek yerine, Eeyleri (Grillet), iinemsiz coqkulan (Sarraute) ve bir kiqinin zihin- 155

14 Mannrtra iletisim - sel durumu{* rqrgya g*e.n. deligmeleri (Butor) "betimrer"ler (45). Buna paralel bir gekilde,.ripik bir yeni D_alga filminde de, kigi ile toiiuii arasrnda gok az iligki oldulu, ijzellikle Godard ve Resnais'nin filml^erinde kamusal ve dzel dtinya arasrndaki gergek baflantrdan yotsonrogun ve uyumsuzlulun vurgulandrlr gtirtiltir..dolayrsryla Grillet ve diler yeni Romancr'lann, sinemaya ait cizgiil anlatrm bigimlerinden btiytik iileiicle etkilendikleri sdylenebilir. AnJak sradanhlr konu alan, sanatsal agrdan ijnemli bir yere sahip olan bu ro_ manr belirleyen, scizkonusu anlatrm bigimleri degiloir. zaman akrqrnrn agtrla$unlmiusr, olaylann azaltrlmasr, tarihsel olarlk hereeyin drgleurmasr gibi iizellikler,.az gok b.ilingli.ol{uk lygulanan trir tarihielcilik kargrtr tutum. bigiminde- yorumlanabilir. Zira ikinci Dtinya s avaqr'ndan sonraki kugaklar dingin bir konuma,yl."r duymaya bagfamrqlardr. Dolayrsryla bir ne.snenin,- drnelin bir sandalyenin kiigeleri, biqimi, uzamdaki konumunun sayfalar boyunoa anlatrldrlr giiri.iltir. Bu 'kbnum ijzlemi'ne daha qok lrrtrnah ddnemlerden sonra rasdanmaktadrr. Bu, bir anlamda btiytik sdzler kargrsrndaki bir tepkiyi. reroriee karqr bir isyanr da oile geiiimektedir (46). _ Yirminci_yiizyrlda sinemanrn geliqmesi ile, edebiyatta nesnelerin dofasrnr betimlemenin yerine insanrn bilinci tizerine odaklanan modern ro- TanJn g,eligmesi hemen hemen aynl zamana rastlayan bir fenomendir. Bu, her iki sanatrn aynr ga! kogullanndan etkilendigi ve birbirini erkilediginin de bir kamfidrr... sitj..tuyr d-o[uran ve geligtiren nedenler romanr da diini.iqti.irdtigii igindir ki, Faulkner anlatr- pargalarrnr kronoloji drgr bir kurguyia birljgtirmekte.,.joyce'un kullandrlr biling akrmr yiiniemi"kutgusaiaqtdun sineqi t" ":.$i ile aym noktada bulueahilmektedir. 6rne[in-, roman sanarmrn grirsel dilin tekniklerini kullandrfr (/lysess'in ana 6i;li.imi.i, okuyucuya aynr olayrn degieik bakrg agrlarrndan gcizlendigi bir ttir gori.inge oyunu sunar (47)..Ayrtca_"zaman", Ea[daq romanda anlatrnur bag kigisi haline g_elmektedir. Sciz konusu iki sanatrn en rjnemli buluqmalanndan biri, Yeni Roman'da gergeklegmiqtir. AraEtrrmacr bir ruhla romana yeni boyutlar kazandrran Yeni Roman'da, geleneksel romanda kullanilagelen tiim zamanlar biiyi.ik dletide gimdiki zamana, indirgenmietir. Nesieleri anrsrz olarak yansrtmaya gahgan Grillet'nin de amacr, "Eimdiki zamiln"r yakalayabilmekti. Bu nedenle sinema, kamerasrnr iizneleqtirirken, romancr 9o lqs kigisine kamera gdrevi yiikleyerek nesneleglirmekteydi. Bu yeni yaklagrmlann deneysel baeansrnr, Gegen Yil Marienbarl'da-f1lminde gdrmek mi.imkilndtir (48). Ytzma. bigimlerini "nesnel" olarak nitelendiren Yeni Romancr'lara gdre, bu anlayrela yanlan metinlerin dnemli bir dzellili, birbirleriyle karrqtrrrlabilirlikleri yada birbirlerinin yerini alabilmeleridir. Qogu soyut resimde gortildti[ii gibi, bir yandan ue noktada Oznel, di[er yandan tii- 156

15 Marmrtra iletisim mi.iyle ijznel olmaktan uzak bir yapr ta$lyan bu metinleri, Sperber, "can srkintrsr edebiyatr" diye adlandrrmaktadrr. Zira, can srkrntrsr, endiistri toplumunda, ozellikle geng kuqakta rastlanan en garplcl ve en tedirgin edici olgulardan birini olugturmaktadrr. Yetenekli. yazarlann callslz nesnelerin irzamdaki durueunu ve amaqslz, beklentisiz insanlann can stkrntilannr neredeyse tekdi.ize bigimde dile getirmelerinin nedeni, "biiliin 99- leceklerden ve gimdiki zamanlardan drqlanmrg, yanltq dile getirilen bir geq migin neredeyse ttim i.iyle yrktr[r insanoflunun konumudur" (49). Nesneyi sanki bir aynanln ieinde gcirtiyormu$-gibi betimleyen ve nesnenin herhangi bir iizelligini tin plana Erkarmadan, herpargastnt eg deeerlendirerek anlatan Grillet'nin anlattmtndaki ayrlntl boliulunun, geigekgi romandaki iggilik gabasrndan farkh oldufu giiriilmektedir. Klaiit< gerqekeilikte, neinelerin bigimlerinin yanrslra-, kokularr, gafr_rlarr, dokinma duyusu ile bilinen ijzelliklcri ve benzerlikleri de vardrr. Yani nesne, sayrsr2 anlamlar ta$r ve ona birgok aqrdan bakrlabilir. Buna karqt Grillet isl, tek bir kavrama yi'intemine, gtirme'ye bagvurur. O'nun nesneyi gcirme yoluyla vermesinin baqhca nedenini, "siireyi,... biitiin alanlarin-toplamr olarak veren tek duyunun gqr".olmasr oluqturur. Difer yandan klasik gergekgilikte zaman,-nesnenin kargr.srna bir yftrm_ya da 6ntl.i gtie otarik [rkarken, Grillet'de zaman, yer de[igtirme ya da 6ge saklanmastdtr, ytktm delildir (50). Sonugta birbiriyle gafdaq olan Yeni Roman ile Yeni Dalga *.ttt, gergeklife tam anlamrylftapsayrcr bir g6zle bakmanrn ve aftlk bir kahio*on nlteligi ta$lmayan kiqilerin bilincine ntifuz etmenin olanaksrz olduluna inan'mat<-tadrr. olgei yanda,n yeni bir duyarhhk ve diinyaya yeni biiagrhm tisttine temellenen trir anlatrm temposuyla benzeq.en her iki sanut n do, modern ddnemin havastnt yakalamayr bagardrfr sdylenebilir. Itir Bigim Ustasr: Alain Resnais Yazar-sinemacr igbirlifinin en ijnemli bir Orneginir Alail Resnais'nin sinemasr olugturur. YenI Dalga'nrn dnemli temsilcilerinden biri olan Resnais'nin sinemayla iligkisi, di[er yiinetmenler grbi cahiers du t in 6 mn, daelegtirmen olarak ba;;lam amigtrr. S anat yaea.mpa I. D. H. E.C (Fransrz Sinema Okulu)'de illrenim yaparak, krsa ve.belgesel filmler Eekerek baqlayan Resnais, sinema igin yazrlml$ metinleri kulianmasr, iin"n-r-tn Ui.iqUirtlgl oldufuna inanmasr sonucu yap$ aeamastnda yazu ve teknisyehlerle birtitcte karar almasr, onlara sadece onctiliik yapmayl seqmesl agrsmdan difer Yeni Dalga ydnetmenlerinden ay-n]13ktadrr.'sinema-rdman'* *** { yapma anlayrqr -ve filmlerini.. sanki bir tiir Yeni Roman' olugturuyormu$easlna geigekleqtirmesi de diler bir farkhh[rnr olugturmaktadrr. Kendinden dnceki roman bigimlerine karqr grkan Yeni Roman anlayrgrnr onemseyen Resnais, filml-erinde daha dolaysrz bir diinya kurmaya 157

16 Marmarailetisim ve diinyanrn ahgrlmam{ yarunl g.sterm.eye gahgrr. Bundan dolayrdrr ki, P*lg gl g,un itibaren Frarisrz r.nizuunm onc tiieri'oia" y""ilitei y az:ntarla i.lbirligini stirdtiriir..gln"\ orarak, Hirgs-iynn srriiiii;ii Marguerire?*yX. LIe, Ge s e n hl.m a ri e nb qrt, da ( I 96 I ) A. R. d;li;\ie, M ur i e I, d,e (1963) Jean.cavror lre, savas Bitti'de (1966) i;;g; S;;prun iie gahgmasr verilebilir. Resnais'nin Yeni,Roman'a yakrnhk duymasr rastlantr defildir. eocuklulunda Mandrake, Dick rracy ve laruomas grbi;d;biyatrn alt tiir ornekleriyle ig ige olmasr ve daha ionra proust, H.i.rcv gibtyararta., tammaslnrn biiyiik rolti vardrr. Henri Bergson'un oa "ttiii-attrnda kalan Resnais'nin, zaman ve bellek konusundiki prousitu otiitiifrrr.i nede_ niyle, filmlerinde; gegmig z,?ry.?n,eimdiki zaman vegelec-ek zamanrn ayplanr I?qTaT iginde yer aldrfr, ne.snellik ile ozneililin n"t-ni. t,igimde birbirinden aynlm adrlr grirtil-iir (5 1 ). Resnais'nin sin?morrnou goriilen zamansal anlatrm sorgulamalarr, edebiyattaki arayrgtann, yani yeni Ro_ man'rn bir yansrmasrdr. Bir yarruyla Yeni Roman.a bagh olan Resnais, sinemada dramatik yaprnrn anilar, diigiinceler, glen$rmlar ve dtiglerte'oe uiqilgnmesi g".ir[ lclnoe ki qil eri n *r,, or iuiurnjarr yr a g ii n _ I5l T, ::iil1 k:iti-r lyl fjlr :T :ii.il1l,- gylt"i ve diieiinceterin, anr I arl a qaln grmiarr n kang rirrn_ dan olugan bir yapr-kuran Resnais, geleneksel sinelninrn belirli bii man_ ll5 srrasl rzleyen diizenli yaplstnl alt-i.ist ederek, allgllmr5 sinemasal DlQrmrerle ozgurce oynamr$tlr. Filmleri, "dii$i.ince ve onun mekanizma_ 11m ksrmagrkhlrna hentiz ilkel ve kaba bir yaklaqirn denemesi"oir. u na gore rrerr$rm, T.+ higim.aracrh[r ile kurulabilir. Bigim olmadan izleyiciye bir qey iletmek ve -onda heyeian uyandrrmak (sd. ot-"iott, d"gidi;, Ikinci Diinya-Sava$l sonrasrnrn en btiyiik belgesel filmcilerinden biri olan Resnais, oyktilii filmin de en cinemli yonetrieni".i"-cir^llrijii.-ei"_ cii yazarlarla gahgmaya Ozen gtisteren Resnais, 1959'd; M. Duras'nrn senaryosundan.gergekleetirdigf ilk uzun filmi H t r o s i ma s ev g itii{ yapr tr. Yazrnsal esinini proust'tan, felsefe esinini e"igronuofi alan Res_ nais, bu filminde sava$rn sagmahlrnr ve yrkrcrh!.riiin"r* diline yeni ufuklar?9t q.t sekilde orta.rp fdyar. G6lenets"et ontotr* urgimlerinin drgrna grktrlr filminde,gegmiqi, bugtinti ve getecegi.r.k bil;,"an boyu_ lyldu birlegtirerek, karmagrt< geiiye. doniig tek-nikleri uvgular ts'3i. ls' d9g*,ral bir ciyktir"*ti au p.yeri ne *,,0"- i.lui, ".i.itig i ornekremesl aqlslndan. o yrllarda sevingle kargrlanmretrr. Resnais, A.R.Grillet'nin senaryosuna dayanarak gektigi Gegen yil Marie.nbad'da (196r) da ise, sinema dilindeii uu oen,jme-rjri, yeni Ro_ man'dan yararlanarak_ daha da ileri gdttirmi.iq ve sinemiool*on,urulgnu yepyeni bir agrdzur ele almretrr-. Geometrik bir bahgesi olan barok Drr sarayda kaybolmuga benzeyen, X ve A isimli bir adam ile bir kadr_ 158

17 - Mannara ileisim nrn anlatrldt!r filmde, gegmiq ile gimdiki zaman',dti; ile Serqeklik arasrndaki ayruir belirsizl6qtiren bir anlatim tarzr ve kurgu bigemi kullanrlmrstrr. Fiimin en dnemlf temastnt, insanlann gereeli nasrl oluqturduklai'nin kesfi olusturmaktadu. Geleneksel anlalrml bir yana brrakan teknipi. simdiki rurnan u. geqmi$ zaman. gdriilen vc gdriilmeyen' gerqek ve ianilsrma sorgulamahnnrn yer aldr[r bu film iqin Resnais' "okumantn irrtlannr veniien bulmak. illeyiciye hir okuyucu -ve yalntz- imig gibi ttituo.un6k istedim"(54) demi;tir. Cijriintii. siizctikler ve mijzik urastndl kurdu[u dengelerle qarproi yenilikler ta;ryan film' 1961 Venedik Film Festivali'nde Altrn Arslan 6diiliinii almtetr. Sonug 1950'li yrllarda sinemantn iqinde bulundulu koqullar incelendilinde, telcvizvonun vaytlmastyla sinimada bunaltmtn baggiisterdi!i. Franstz sinema.srnda yetiilermenin Yeni Dalga ile gerqekleetirildi!i, pahalt yaprmlardan kairnrlarak gerqe!in iginc giren kigisel bir ydnctmen sin nrn miimkiin olabileceli ve artik bii filmin, ydnetmenin kigilili ve sinema dilinin geliqmesi baflamrnda ele allnaca!t ortaya 9ftmt;tr' Diler yandan Yeni Dalga sinemasr, gtndelik. yasamdan ahnan imge-.el an'iattia.t perdeye yans-rtmrq ve giinliik srradan qeylerin gdriintiileri arlcrhir ile giz perdesini aralamayt amaglamretrr. Biiylece Joyce'dan itiharen "modein.itmantn yaplrer gibi. kendine-iizgii kavrayrqlann dofdu- Iu vc celistili unrn izdi.iii.ihtinij. hiiytik olaylar ve melodramatik gosteil., yiilni. lunaetit yaiamda yer alan olay ve olgulardan gelistirmiqtir' Gerek Yeni Roman gerek Yeni Dalga'nrn amaclnr, geleneksel yazln ve sinemava karsr "veni; roman ve sinema sanatrm ortaya koymak olu;- turmus ve her ikisinde tje biqim ana kaygr olmuqtur. Yeni Roman yazarlarr vi Yeni Dalga yijnetmenlerinde bigim farklhklan olmakla birlikre, senel onak ozellikli:re sahip olduklan ve hem Yeni Romancflar hem de ieni Dalea sinemacrlanndi, "araetrrma istefi"nin alrr bastrlr gdriilmektedir. Roirana ve sinemaya yeni Erkrg yollan arayan bu romancr ve sinemacrlar, geleneksel roman ve sinemantn olay iirgiisii, dramatik yapr ve eelendiriailik 6Eelerine de karer grkmrslardr. Cahsmamrzda Alain Resnais'nin ayn ele altnmasrnrn nedenini ise, Yeni Rbman'ln i.inlii yazarlarryla iqbirlili iginde galtqmasr. son derece edehi yazrlmre senaryolar kullanmasr ve [ilmlerini sinema-roman anhytqryta gergekleqtirmesi olugturmaktadtr. Sonug olarak, okur ve izleyicilerinden etkin bir katrhm ve gaba bekleven Yeni Roman ve Yeni Daiga'nrn, diinyayl yeni hir giirme bigimi' stiadan iivkuleri anlatma ve yeniden kurmada yepyeni hir tarz yaraun sanat "akrm"lan oldulunu ifade etmek miimkiindtir. DiPNOTLAR 159

18 Marmarailetisim i60 l. Murat Belge, ',is Bd,,imti Romant cta Etkitedi,,, teri,haziran,lgg2, Hiirriyet Giis- sayr: 19, yrl: Z, s.6i.' ' --srr! 2. ^ Theodor W. Adorno, Ui"i*a IiIgT"ii";_;ev. Ahmet Orhan Do{ukan, l. Kogak, B., istanbuf, V"iis V'alrirfu'",'BH_ , s. 2i. 3. Unal.Ayttir, Heg.y J-ames ve Roman Sanatr, Dil Ankara, ve Tarih A.U. Colffya Fakiilrest vayiru, r.i6i'zii',tgll, t39-14r. Av'ciBeigson'un r. evrenot ili"til;;i"r.ri grgim igindri ut o"- gldugunil, uu anra.oa Eimdiki zamanrn nin kendisi- de bir degigme oldufunu; gegmiein lek yoruyla sr."-otra^^*an'e ber- birregtirildigiini rinj suren ve filmin bir sanat mu for_ olarak eerigmesini Jtkileyen gciriiereri iein u[z: Bergson, frln., Su,r.rn Dogrud'a; pggtty" -Veriteri, gev. M.!:Iip runs, 2. B.. istaiu"i, M.E.el y;y,"i;;^iqe0,.. zg_ r Emin Ozdemir,,,Gergekilik Uzerine yargilar,tiirk Dili yazrn Akrmtan Ozel Sayrsr, C. xr_ri,-s"ayr,' siiliz, yrt 1981, s. l William H. McNeill,.Diinya Tarihi,_ge_v. Al,eddin $enel, 2. B., Ankara, Verso_imgekitabevi, lgsq, s. aji_iil' 6. Murat.Belge, "J.am.es Joy"rr, niiii* Diinya Edebiyannm }nde G e I e n T e ms il c il e,1d e n B i r iy di,,, iffi ; a iltr"""irig", z. 8., isranbul,,alan yayrn.rirti ftoriran lggo, ;.]05.' 7. Cem Taylan,';y.eryi R,r,;;;;d;;;uriiair"fr*yi,J nyrr,un Ro mnnlarmdaki Zaman K av ramtntn Ciiip ijiix,i.gor, Alustos 1989, No: 12, s Mt?l.B_elg_e-, "H1kay9 y! dp Roman_KiSisinin ArJt,,, Edebiyat Ustiine yazttar, t. B., isranbul, yair li;;i i;i;iorr, Arahk 1994, s Durali Yrlma4 Romanrmrz ve insanrmlz, Genigletilmig 2.. B., Ktilti.ir Basrn.yayln Birlifi, Temmu z l'9g5,r.'o+. * Betimleme. caedag bir-buruq.oe"giroir, *;"k i$i;;ioigig,oisti, Ba$ta Balzai. otmak ti^.'ld. j,tiryrf Fransrz romanrida be_ timlemenin iunacr, anratrran g"yi g'ost"*ek, varo-r-an lerger<ri_!iyeniden kurmak iken, yeni fr.,i"*t*aa ililffi8, onr. yaratmak ve sonra da yarartrlrnr silmek giuiiti yantiii, na."- ket iginde olugmakta ve bu ifitit kitabrn-genel kiruluiunda da g tiriitmektedir. yani eskiden berimleme, ffi ;;il Hfu rmeyi amaqlarken, bu romanrarda ise sanki onian" girgil8.i"itu.rghrarak anlaqrlmaz bieime sokma ve amamen ortadan kaldrr_ mayr amaqlamaktadrr. l0' Michel Butor, Roman ustiine Denemerer, gev. Mehmet Rifat, Sema Rifat, 1. B., istanbul, Diizlem?;il;;;;;"$oUu, ll s Alain Robbe-Grillet, yeni Roman, qev. Asrm Bezirci, istanbul, Yazko, s. 44. a.g.e., s

19 Marmarailetisim 13. Pierre-Henri Simon, "Alain R.-Grillet Yargilaruyor", Tiirk Dili, C. X[I, sayr: 152, Mayrs Umberto Eco, Aglk Yaprt, gev. Yakup $ahan, l. B., istanbul, Kabalcr Yayrnevi, Kasrm 1992, s Eugane Lunn, Marksizm ve Modernizm, 1. B., gev. yavuz Alogan, Istanbul,.Alan Yayrncrhk, Ocak 1995, s Enis Batqr, "Dilsel Uretint Olarak Okltma", E/Babil yaztlart, 1. B., istanbul, Yapr Kredi Yayrnlan, Eyltil 1985, s Butor, a.g.e., s Maurice Nadeau, "Yeni Roman", gev. Cemal Si.ireyya, Argos, Temmuz 1989, No: ll. s Nedim Gtirsel, "Yaztn Ahmlarmtn OluSumunda Toplttrysall ideolojik Yapmm Yeri", Tiirk Dili Yizrn Akrmlirr Ozel Sayrsr, C. XIII, sayr: , yrl: 1981, s Opuz Makal, Franslz Sinemasr, Ankara, Kitle Yayrnlarr, 1. B., Nisan 1996, s * Yeni Dalga'da amag, nasrl gereeklegtirilirse gergeklegtirilsin kijtii filmin kargrsrna iyi filmi koymaktr. Ancak film yapabilmek igin onu ucuza mal etmek zorunluydu. Bu nedenle tt>k bir filme yaprlacak yatnmla, gene ydnetmenlere dar btitgeli 7-8 film yaptrrmak tercih ediliyordu. 21. Oral Sander, Siyasi Tarih ,2.8., Ankara, imge Kitabevi, $ubat 1991, s Ayferi Gcize, Siyasal Diiqiinceler ve Yiinetimler, 5. B., Istanbul, Beta Yayrnlan, Kasrm 1989, s Giorgio Vincenti, Sinemanrn Yiiz Yrh, l. B., istanbul, Evrensel Ki.iltiir Kitaph[r, Kasrm 1993, s Makal, t.g.., s "Jean-Luc Godard: 'Sinemarun her Seye ra{men gingene bir yi)- nii var...", Argos, Nisan 1989, No: 8, s *{<* Alan derinlifi; bir gergevenin iginde 6n planda gortilenlerle, arka planda gdriilenlerin aynt netlikte olmalandrr. Plan-sekans ise; filmin bir bdliimiinii, bir sekansr, tek bir Eekimle, kurgu iein kesmelere baevurmadan tamamlamaktu. 26. Vincenti, a.g.e., s l. Andrew Horton, Joan Magretta (ed), Modern European Filmmakers and the Art of Adaptation, New York, Frederick Ungar Publishing,.1981, s Segil Btiker, "Auteur Kuram Uzerine",...Ve Sinema, istanbul, Hil Yayrn, 1986, sayr: 2, s Alexandre Astruc, "Yaratnta Gticiimiiziin Katedralleri ", Eev. Orhan Duru, Tiirk Dili Sinema Ozel Sayrsr, C. 13, Temmuz 1964, sayr: 154, s Ephraim Katz, The Film Encyclopedia, (Revised by Fred Klein and Ronald Dean Nolen), Third Edition, U.S.A., HarperCollins Publishers, 1998, s Peter Wollen, Sinemada Gtistergeler ve Anlam, gev. Zafer 76r

20 MarmarailetiSim Aracagdk, l. B., istanbul, Metis Yayrnlan, $ubat 1989, s Metin Gdnen, " 'A Bout de Soffie've Godard'tn Anlattu Olarak Fonksiyonlan",25. Kare, sayr: 6, s Nilgtin Nig, Tu!ruIEryrlmaz, "Sinemnntn Qa[daslasmas: Yeni Gergekgilik, Yeni Dalgd", A.LJ. S.B.F. B.Y.Y.O. Yrlhlrndan Ayrr Basr, Ankara, S.B.F. B.Y.Y.O. Basrmevi, 1979, s David A. Cook, "Frensrz Yeni Dalga,sr", gev. Nuray Yagar,...Ve Sinema, Kitap 3, Hil Yayrn, s Godard Godard'r Anlatryor (Siiyleqiler), gev. Aykut Derman, L B.,Istanbul, Metis Yayrnlan, Mart 1991, s John Orr, Sinema ve Modernlik, Eev. Aygegi.il Bahgrvan, 1.B., Ankara, Bilim ve Sanat Yayrnlarr / Ark, l99l, s. 24. **** Bu konuda "Eler hoquma gitmigse, Dostoyevski'nin bir ciimlesini de ahnm" diyen Godard ijrnek verilebilir. Qtinkii cinemli olan, stiylemek istenilen geyin soylenmesidir. 37. Esra Biryrldrz, Sinemada Akrmlar, l. B., Istanbul, Beta Yayrnlan, Ekim 1998, s Cook, a.g.m., s Makal, o.b..,s Stephen Kern, The Culture of Time and Space: , Londra, Weidenfeld and Nicholson, 1983, s Lunn, a.g.e., s Cem Taylan, "James Joyce - Wirginia Woolf", Varhk, Ekim 1993, sayr: 1033, s Andrzej Weselinski, Graham Greene the Novelist: A Study of the Cinematic Imagination, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Wiuszawskiego, I 983, s Nijat Ozdn, "Rom&n ve Sinema", Tiirk Dili Roman Ozel Sayrsr, C. 13, Temmuz 1964, sayr: 154, s Boris Sugkov, Gergekgilifin Tarihi, gev. Aziz QahElar, 1. B., Istanbul, Adam Yaymcrhk, Eyliil 1982, s ManEs Sperber, PargalanmrE Gergeklik, gev. Ahmet Cemal, Istanbul, Can Yayrnlarr, 1991, s Elisabeth Schemla, "Urnberto Eco: Bilgisayar Proustga'dtr", *- taran: Bertan Onaran, YaEasln Edebiyat, Kasrm Arahk 1992, s Hasan Aydtn, "$imdiki Zaman ve Sinemn: Sine-i Edebiyat", Kinema, Nisan 1990, sayr: 1, s Sperber, a.g.e., s Roland Barthes, "Nesnel Edebiyat", gev. Stiheyla Bayrav, Varhk, I A[ustos 1965, yrl: 33, sayr: 651, s ***** Sine-roman scizci.ifti, 1950'lerin ortalanndan itibaren yeni bir bireysel ifade bigimi olarak sinema yapan ve edebi eserlerin uyarlamaiannr yapmurktan gok, edebi teknikleri film yaplmma r62