SEYAHAT AŞILARI. Kişiye ait özellikler:

Transkript

1 SEYAHAT AŞILARI Yurtdışına seyahat eden yolcular kendi ülkelerinde görülmeyen birçok bulaşıcı hastalık riskiyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Yolcular, seyahat öncesinde gidilecek ülkelerdeki hastalık riskleri ve koruyucu önlemler hakkında bilgilendirilmeli ve gerekli aşılar yapılmalıdır. Seyahat öncesi hangi aşıların yapılması gerektiğine kişiye ve yolculuğa ait özelliklerin değerlendirilmesi yapılarak karar verilir. Yani seyahat öncesi yapılması gereken aşı şeması kişiye özgüdür. Bu risk değerlendirmesinde göz önünde bulundurulan özellikler şunlardır: Kişiye ait özellikler: Yaş (çocuk ve yaşlılarda bazı aşılar yapılamayabilir veya etkinlikleri ve yan etkileri farklı olabilir) Sağlık durumu (Diyabet gibi bazı kronik hastalıkların olması hastalıklara daha duyarlı olunmasına neden olabilir, bazı hastalıklarda birtakım aşılar yapılamayabilir) Hamilelik ve emzirme durumu (Bazı aşılar yapılamayabilir) Bağışıklık sistemi yetmezliği ( Bazı aşılar yapılmamalıdır) Alerji öyküsü Aşılama geçmişi Yolculuğa ait özellikler: Gidilen ülke (Bazı hastalıklar bazı ülkelerde daha sık olabilir) Yolculuğun zamanı (Bazı hastalıklar yılın belli döneminde görülebilir. Örneğin yağışlı dönemde) Süre (Kalınan sürenin artması riski artırır) Kalınan yer ( Kırsal bölgede hastalık riskleri daha fazla olabilir, kamp alanında konaklamada risk otele göre fazladır) Seyahatte yapılan aktiviteler (Kırsal alanda çalışmak, doğa yürüyüşü yapmak gibi aktiviteler riski artırabilir) Aşılamayı takiben koruyuculuğun başlaması için belli bir sürenin geçmesi gerekmektedir. Bu süre aşının tipine, gerekli aşılama dozu sayısına, aşılama geçmişine bağlı olarak değişir. Yeterli bağışıklık yanıtının oluşabilmesi ve gerekli aşılama şemasının tamamlanabilmesi için yolcular seyahatten en az 4-6 hafta önce Seyahat Sağlığı Merkezlerine başvurmalıdır. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğüne bağlı Seyahat Sağlığı Merkezlerinde ücretsiz olarak aşılar yapılmakta ve koruyucu ilaçlar verilmektedir. Hiçbir aşının %100 koruma sağlayamadığı ve aşı yapılsa bile genel enfeksiyondan korunma önlemlerine uyulması gerektiği akılda tutulmalıdır. Rutin Aşılar Dünyanın bazı ülkelerinde hala tetanoz, difteri, kızamık gibi hastalıklar endemik olarak görülmektedir. Bu nedenle seyahat öncesinde yolcuların ülke takvimine uygun olarak aşılarını yaptırmaları çok önemlidir. Çocuklukta yapılan aşıların pek çoğunun etkili koruyuculuk düzeyini muhafaza etmek için hayat boyunca ek aşı dozlarına ihtiyaç vardır. Yolculuk öncesi değerlendirmede rutin aşılama programına göre eksik aşılar varsa tamamlanmalı ya da hiç aşılanmamış kişiler de ilk aşılama serisini tamamlamalıdır. Rutin aşılama programında bulunan aşıların bazıları: Tetanoz-Difteri (Td) Kızamık-Kızamıkçık-Kabakulak (KKK) Polio

2 Seyahat Aşıları Her yolcu için yolculuk risk değerlendirmesi temel alınarak tavsiye edilir. Sarı Humma (zorunlu) Meningokok (zorunlu) Tifo Kolera Hepatit A Kuduz Japon Ensefaliti Kene kaynaklı ensefalit SARIHUMMA Sarıhumma hastalığı Orta ve Güney Amerika ile Afrika nın tropikal bölgelerinde görülmektedir. Yüksek oranda öldürücü olan sarıhumma hastalığından korunmak için sivrisinekten korunma önlemlerine uyulmalı ve yüksek oranda koruyucu olan Sarıhumma aşısı yapılmalıdır. Canlı viral aşı olan Sarıhumma aşısı, tek doz olarak yapılır ve ömür boyu koruyucudur. Aşının koruyuculuğunun başlaması için seyahatten en az 10 gün önce aşı yapılmalıdır. Aşının yapılmasının gerektiği durumlar: Riskli ülkelerde yaşayanlar ve buraya seyahat edecekler Ülkeye giriş koşulu olarak sarıhummaya karşı aşılandığını gösteren Uluslararası Aşı ve Profilaksi Sertifikası talep eden bir ülkeye giderken Sarıhumma virüsü ile çalışan laboratuvar personeli Dünya Sağlık Örgütü nün Uluslararası Sağlık Tüzüğü ünde (UST) zorunlu tuttuğu tek aşı Sarıhumma aşısıdır. Sarıhumma aşılaması iki farklı nedenden dolayı yapılır: Riskli ülkelerde yaşayanlar ve buraya seyahat edecekler Sarıhumma enfeksiyonu riski olan bölgelere gidecek kişileri korumak Hassas ülkelere Sarıhumma virüsünün taşınmasını önlemek Aşı yapıldıktan sonra UST ye uygun olarak Uluslararası Aşı ve Profilaksi Sertifikası doldurulmalıdır. Yetkili Seyahat Sağlığı Merkezlerinde düzenlenen bu sertifika aşı yapıldıktan 10 gün sonra geçerlilik kazanır ve ömür boyu geçerlidir. Bazı ülkeler ülkelerine gelen tüm yolculardan, bazı ülkeler ise son 1 ay içinde riskli bölgede bulunmuş yolculardan bu sertifikayı talep etmektedirler. Eğer sarıhumma aşılaması tıbbi nedenlerden dolayı yapılamıyor ise, bu durum sağlık raporu ile belgelenmelidir. Aşının yapılmaması gereken durumlar: Dokuz aydan küçük yenidoğanlarda: 6-9 aylık bebeklerde sadece seyahate bağlı Sarıhumma ya yakalanma riski çok yüksekse önerilebilir. Hamile ve emziren kadınlar: Seyahate bağlı Sarıhumma ya yakalanma riski çok yüksekse önerilebilir Bağışıklık sistemi yetmeziği olanlar: HIV pozitif hastalar, kemoterapi ve radyoterapi alan hastalar gibi. Aşı komponentlerine karşı allerjisi olanlar Yumurta allerjisi olanlar

3 Daha önce Sarıhumma aşısına bağlı ciddi alerjik reaksiyon geçiren kişilere Timus bezi hastalıkları Sağlık durumu iyi olmayanlar (Yüksek ateş gibi): Bu şu andaki hastalığı ile aşıya bağlı yan etkilerin karışmaması için gereklidir) Daha önce aşı olmamış 60 yaşın üstündeki yolcular hastalığa yakalanma riski değerlendirilerek önerilir Aşı Yan etkileri: 1. 1.Aşılananların %10-30 unda hafif yan etkiler görülebilir: o Baş ağrısı o Miyalji o Hafif ateş o Enjeksiyon yerinde ağrı (Enjeksiyon yerinde ağrı aşı sonrası 1-5 gün sürerken diğerleri iki haftaya kadar sürebilir.) 2. 2.Aşı sonrası anafilaksi dozda 1.8 olarak bildirilmiştir Sarıhumma aşısı ilişkili visetropik hastalık: o İç organları (kalp, akciğer gibi) etkileyen hastalıktır. o Aşılamadan sonra 1-8 gün içerisinde başlar ve ciddi organ yetmezlikleri görülür o Ölüm oranı % 60 ın üzerindedir. o İlk aşılamadan sonra nadirdir. o Bilinen risk faktörleri arasında timüs hastalığı öyküsü (örneğin: timoma veya timektomi), 60 yaş olma yer almaktadır. o ABD de 70 yaş üzeri kişilerin viserotropik hastalığa yakalanma riski dozda 2.4 vaka olarak tahmin edilmektedir. Görülen Belirtiler: o Yüksek ateş o Baş ağrısı o Kas ağrısı o Hepatit o Hipotansiyon o Çoklu organ yetmezlikleri 4. 4.Sarıhumma aşısı ilişkili nörolojik hastalık: o Sinir sistemini (beyin, omurilik) etkileyen nadir görülen bir hastalıktır o 60 yaş ve üzerinde daha sık görülür. o Aşılamadan sonraki 3-28 günlerde ve çoğunlukla ilk aşılama sonrası görülmektedir. o dozda arasında görülmektedir. Görülen Belirtiler: o o o o o Yüksek ateş Baş ağrısı Şuurda bulanıklık Sinirlerde problemler (Örneğin dile giden sinirde problemle konuşma bozukluğu olması) Guillen Barre Sendromu (Vücudun duyu ve hareketini kontrol eden sinirlerde iltihap)

4 MENİNGOKOK Meningokok aşısı, N. meningitidis in endemik olduğu bölgeye özellikle salgın dönemlerinde seyahat edecek ve yerel halk ile teması olacaklara veya bu bölgelere yerleşmeye gidecek kişilere önerilir. Sahra-altı Afrika nın menenjit kuşağında Aralık-Haziran boyunca hastalık görülür. Meningokok aşısı, hac ve umre döneminde Mekke ve Medine yi ziyaret edecekler için Suudi Arabistan tarafından istenen bir koşuldur. Bazı ülkeler tarafından da hac dönüşünde istenir. İki tür meningokok aşısı vardır: Polisakkarit meningokok aşısı Konjuge meningokok aşısı Her iki aşı da meningokok hastalık etkenlerinden dört tipine (A, C, W-135, Y) karşı koruma sağlayabilmektedir. 1. Polisakkarit meningokok aşısı: Uluslararası piyasada bivalan (A+C), trivalan (A+C+W-135) ve tetravalan (A+ C+W-135+Y) aşılar mevcuttur. İki yaşından küçükler için koruyucu değildir. Tek doz aşıdan 10 gün sonra koruyuculuk başlamakta ve koruyuculuk 2-3 yıl kadar sürmektedir. Polisakkarit aşılar genel olarak güvenli ve belirgin sistemik yan etkileri oldukça nadirdir. En sık yan etki enjeksiyon yerinde 1-2 gün içerisinde görülen kızarıklık ve hafif ağrıdır. Aşılananların % 2 si kadarında C yi geçen ateş görülmektedir. 2. Konjuge meningokok aşısı: Konjuge aşı kullanımıyla; bebeklerin (2 yaş altı) aşıya olan yanıtı artmış, koruyuculuk süresi uzamış ve meningokokların nazofarengial taşıyıcılığı azalmıştır. Konjuge aşılar da monovalan (A, C), bivalan (A+C) ve tetravalan (A+ C+W-135+Y) şeklinde piyasada bulunabilmektedir. Uluslararası piyasada lisanslı üç tetravalan konjuge meningokok aşısı bulunmaktadır. Bu aşıların üçü 2-55 yaş için tek doz uygulanmak üzere ve iki tanesi de 9-23 aylık bebeklerde 2 doz uygulanmak üzere lisans almıştır. Konjuge aşılar oldukça güvenlidir ve ciddi yan etkiler bildirilmemiştir. Aşı yapıldıktan sonra 1-3 gün sürebilen enjeksiyon bölgesinde şişlik, kızarıklık ve ağrı görülebilir. Çok nadiren çocuklarda kısa süreli ateş ve huzursuzluk görülebilir. TİFO Tifo hastalığı tüm dünyada görülmekle birlikte, hijyen ve sanitasyon standartlarının düşük olduğu bölgelerde daha sık görülür. Kuzey ve Batı Afrika, Asya nın güneyi, Orta ve Güney Amerika ve Ortadoğu da risk daha yüksektir. Tifo aşısı riskin yüksek olduğu bölgelere seyahat edenlere, özellikle endemik bölgelerde 1 ayın üzerinde kalacak kişilere önerilir. Uluslararası piyasalarda iki çeşit Tifo Aşısı mevcuttur: 1. Enjektabl Aşılar: Tek doz kas içine uygulanır. Korunma enjeksiyondan 7-14 gün sonra başlar. Aşı 2 yaş üzeri kişiler için kullanılabilir. Koruma sağlamak için her iki yılda bir yeniden aşılama önerilmektedir. Aşı sonrası ateş, baş ağrısı, aşı yerinde ağrı, kızarıklık ve sertlik görülebilir.

5 Aşının yan etkileri çok nadirdir ve daha çok karında rahatsızlık, bulantı, kusma ve döküntü görülür. 2.Oral Aşı : Canlı viral aşıdır. Her biri günaşırı alınan 4 kapsül içerir. Her kapsül yemekten yaklaşık 1 saat önce alınmalı ve aşılama seyahatten 1 hafta önce tamamlanmalıdır. Aşı 6 yaş ve üzeri için kullanılabilir. Aşı uygulamasının 3 gün öncesinden üç gün sonrasına kadar mefloquine, proguanil ve antibiyotikler kullanılmamalıdır. Bağışıklığı baskılanmış kişilere verilmemelidir. Aşı ideal olarak seyahatten 1 ay önce yapılmalıdır. Ancak gerektiğinde seyahate yakın bir zamanda da yapılabilir. Her iki aşı da %100 korunma sağlamadığından yolcular aşılanmış olsa da yiyecek ve içecek tüketiminde dikkatli olmalıdır. Seyahat Sağlığı Merkezlerimizde enjektabl tifo aşısı bulunmaktadır. MENİNGOKOK Meningokok aşısı, N. meningitidis in endemik olduğu bölgeye özellikle salgın dönemlerinde seyahat edecek ve yerel halk ile teması olacaklara veya bu bölgelere yerleşmeye gidecek kişilere önerilir. Sahra-altı Afrika nın menenjit kuşağında Aralık-Haziran boyunca hastalık görülür. Meningokok aşısı, hac ve umre döneminde Mekke ve Medine yi ziyaret edecekler için Suudi Arabistan tarafından istenen bir koşuldur. Bazı ülkeler tarafından da hac dönüşünde istenir. İki tür meningokok aşısı vardır: Polisakkarit meningokok aşısı Konjuge meningokok aşısı Her iki aşı da meningokok hastalık etkenlerinden dört tipine (A, C, W-135, Y) karşı koruma sağlayabilmektedir. 1. Polisakkarit meningokok aşısı: Uluslararası piyasada bivalan (A+C), trivalan (A+C+W-135) ve tetravalan (A+ C+W-135+Y) aşılar mevcuttur. İki yaşından küçükler için koruyucu değildir. Tek doz aşıdan 10 gün sonra koruyuculuk başlamakta ve koruyuculuk 2-3 yıl kadar sürmektedir. Polisakkarit aşılar genel olarak güvenli ve belirgin sistemik yan etkileri oldukça nadirdir. En sık yan etki enjeksiyon yerinde 1-2 gün içerisinde görülen kızarıklık ve hafif ağrıdır. Aşılananların % 2 si kadarında C yi geçen ateş görülmektedir. 2. Konjuge meningokok aşısı: Konjuge aşı kullanımıyla; bebeklerin (2 yaş altı) aşıya olan yanıtı artmış, koruyuculuk süresi uzamış ve meningokokların nazofarengial taşıyıcılığı azalmıştır. Konjuge aşılar da monovalan (A, C), bivalan (A+C) ve tetravalan (A+ C+W-135+Y) şeklinde piyasada bulunabilmektedir. Uluslararası piyasada lisanslı üç tetravalan konjuge meningokok aşısı bulunmaktadır. Bu aşıların üçü 2-55 yaş için tek doz uygulanmak üzere ve iki tanesi de 9-23 aylık bebeklerde 2 doz uygulanmak üzere lisans almıştır. Konjuge aşılar oldukça güvenlidir ve ciddi yan etkiler bildirilmemiştir. Aşı yapıldıktan sonra 1-3 gün sürebilen enjeksiyon bölgesinde şişlik, kızarıklık ve ağrı görülebilir. Çok nadiren çocuklarda kısa süreli ateş ve huzursuzluk görülebilir.

6 POLİO Poliomiyelitin hala mevcut olduğu ülkelere gidecek tüm yolcular aşılanmalıdırlar. İki tür aşı vardır: İnaktive (IPV) aşı enjeksiyon ile tatbik edilir, diğer tür ise ağızdan alınan türdür. (OPV). OPV üç tip canlı zayıflatılmış polio virüsten oluşur. Düşük maliyeti, aşının kolay tatbik edilmesi ve bağırsak bağışıklığındaki üstünlüğü dolayısıyla OPV, pek çok ülkede salgın poliomiyeliti kontrol etmek için tercih edilen bir aşı olmuştur. OPV ile sağlanan bağışıklık hayat boyu sürer. Geçmişte üç ya da daha fazla dozda OPV alan kimseler için, dünyadaki hastalıklı bölgelere seyahat eden yolculara tek bir doz polio aşısı verilmesi tavsiye edilir. TETANOZ Tüm yolcular aşılanmalıdır. İlk bağışıklık programı için üç doz DTP dünyaya gelişin ilk aylarında yapılır. Ek dozlar daha çok Td (yetişkin tip Difteri/Tetenoz Aşısı) olarak verilir ancak, 7 yaşında ve yedi yaşın üstündeki bireylere verilen tüm dozların Td olması gereklidir. Tetanos toksoid (TT) yerine genellikle travmayı müteakip derhal bir ek aşı Td dozu kullanılmalıdır. Bununla beraber, bu ek aşı, alınan en son dozun 5 (temizlenmemiş yaralar için) ile 10 yıl (temiz yaralar için) önce verilmesi halinde gerekmez. DİFTERİ Tüm yolcular genellikle "üç aşı"-dtp (difteri/tetanos/boğmaca) olarak verilen aşının tarihine uymalıdırlar. İlk üç dozdan sonra, DT olarak 7 yaşına kadar ilave dozlar verilebilir, bu yaştan sonra düşük difteri muhteviyatına sahip bir aşı (Td) yapılır. Hem tetanos toksoid ve hem de difteri toksoid yaklaşık olarak her 10 yılda bir ek aşı olarak verilebilir. HEPATİT A Aşı yüksek derecede hastalık riski olan bölgelere gidecek yolcular için tavsiye edilir, ayrıca hastalık kapma riski yüksek olanlar da aşı yaptırmaları için şiddetle yönlendirilmelidirler. Aşı kaynaklı antikorların, aşının yapılmasından sonra 2 haftadan önce tespit edilememesi nedeniyle, yolcular mümkünse yolculuklarından 4 hafta önce aşılanmalıdırlar. Daha sonra 6-24 ay arasında verilen bir ek aşı dozu da önerilmektedir. Bu programın en azından 10 yıl koruma sağlanması beklenmektedir. Yüksek risk altındaki bölgelere acil bir seyahatin gerektiği durumlarda, ürünün bulunduğu yerde ilk doz aşı ile birlikte bir doz imünoglobülin (0.02 ml/kg) verilebilir. HEPATİT B Aşı yüksek bulaşıcı hastalık tehlikesi bulunan bölgelere giden tüm yolculara uygulanmalıdır. Doğuştan çocukluğa değin de yapılabilir. Olası olarak enfekte olan kan ya da kan türevli sıvılara maruz kalan ya da korunmasız cinsel ilişkiye giren kimseler özellikle risk altındadır. Ana risk aktiviteleri, insan kanına doğrudan maruz kalma olasılığı doğuran sağlık bakımını (tıbbi, diş, laboratuar ya da diğer); HBV tespiti için test edilmemiş kan alınmasını; ve uygun şekilde sterilize edilmeyen (örn. akupunktur, piercing, dövme ya da enjeksiyon ile ilaç kullanımı) diş bakımı ya da tıbbi müdahale ile ilgili iğnelere maruz kalmayı içerir. Yolculuk öncesi ikinci doz aşı, varıştan en az 2 hafta önce yapılmalıdır.aşılanmamış herkese Hepatit B Aşısı tavsiye edilir.

7 KOLERA Kolera salgınları, sanitasyon sisteminin kötü olduğu ve temiz içme suyu eksikliğinin olduğu düşük gelirli ülkelerle, altyapısı tahrip olmuş savaş sonrası bölgelerde meydana gelir. Birçok gelişmekte olan ülke özellikle Afrika ve Asya ve daha nadiren Orta ve Güney Amerika etkilenmektedir. Basit önlemler alınmasıyla kolera salgınının görüldüğü ülkelerde bile seyahat edenler için risk çok düşüktür. Felaket alanlarında ve mülteci kamplarında çalışan insani yardım görevlilerine ve sağlık hizmetine ulaşımın sınırlı olduğu ülkeler için aşı önerilir. Aşı iyi tolere edilir ve 2 yaşından büyüklerde ikinci aşılamadan sonra 6 ay için yüksek düzeyde (85 90%) koruma sağlar. Aşılamadan 3 yıl sonra aşılama sırasında 5 yaş ve üzerinde olanlarda koruma düzeyi hala 50% lerdedir. Primer aşılama 6 yaş ve üzeri için 7-14 günlük aralıklarla 2 oral doz ile yapılır. 2-5 yaş arası çocuklar için 3 doz önerilmektedir. Gıda ve içecek alımından aşıdan 1 saat önce ve 1 saat sonrasına kadar sakınılmalıdır. İkinci doz 6 haftadan fazla gecikirse aşı yeniden başlanmalıdır. Primer aşılamadan 1 hafta sonra korumanın başlaması beklenmektedir. Altı yaşından büyük çocuklar ve yetişkinlerde 2 yıl sonra, 2-5 yaş için 6 ay sonra ek doz önerilir. Aşı 2 yaşından küçük çocuklar için onay almamıştır. Kolera salgınının rapor edildiği bölge ve ülkelere seyahat edenlerde yapılan çalışmalarda bu aşısının enterotoxigenic Escherichia coli (ETEC) e karşı kısa süreli % 50 koruma sağladığı bulunmuştur. Diğer ishalle seyreden hastalıklarda olduğu gibi aşı yapılsa bile kontamine gıda, içecek ve sudan sakınılmalıdır. Kolera aşısı herhangi bir ülkeye giriş için zorunlu değildir. KUDUZ Kuduz, hasta hayvanın salya ve beyin dokusu ile temasla bulaşan ciddi bir hastalıktır. Kuduz şüpheli hayvan tarafından yaralanma durumunda hemen yara su ve sabunla yıkanmalı ve en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Burada yaranın ve hayvanla temasın durumuna göre aşı ve diğer tedavilere karar verilecektir. Kuduz aşısının iki şekilde kullanımı mevcuttur: Temas öncesi koruma Temas sonrası koruma Her iki aşılama için aynı aşı farklı şemalarda kullanılır. Temas öncesi koruma: Kuduz virüsü ile temas riski olanlara önceden koruma amaçlı kuduz aşısının yapılmasıdır. Veterinerler, hayvan bakıcıları, saha biyologları, mağara gezginleri ve bazı laboratuar çalışanları için ve riskli bölgelerde yaşayanlar ve bu bölgelere seyahat edenlere önerilir. Bazı uluslararası yolculara temas öncesi kuduz aşısı, gidilen ülkedeki hastalığın prevelansına, planlanan aktivitelere ve kalma süresine bağlı olarak önerilebilir. Riskli bölgeye seyahat edenlerden özellikle kırsal alanda dağ yürüyüşü, bisiklet kullanımı, kamp gibi aktivitelerde bulunacaklara aşı önerilir. Ayrıca uygun sağlık hizmetlerine erişimin zor olduğu riskli bölgelere seyahat öncesinde de önerilebilir. Temas öncesi aşılama; Üç doz aşı 0, 7 ve 21 veya 28. günlerde yapılır. Seyahat sırasında kuduz şüpheli bir hayvanla temas olursa (ısırılma, tırmalanma gibi) 0. ve 3. günlerde iki doz daha aşı yapılmalıdır.

8 Temas sonrası koruma: Kuduz şüpheli hayvan ile temas sonrası kuduz hastalığı gelişimini önlemek için aşı yapılmasıdır. Ölümcül bir hastalık olduğundan aşı uygulamasına yaralanmadan sonra mümkün olan en kısa zamanda başlanmalıdır. Riskli bölgeye seyahat sırasında kuduz şüpheli bir hayvan tarafından yaralanma durumunda hemen yara yeri su ve sabunla yıkanmalı ve bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Temas sonrası korunma; yara tedavisi, kuduz immünglobulin ve kuduz aşısı yapılmasını kapsar. Yaranın tedavisi sonrası yaralanmanın durumuna göre aşı ile birlikte kuduz immünglobulin yapılmaktadır. Temas sonrası aşılamada iki türlü aşı şeması uygulanabilir: Aşının ilk dozunun uygulandığı gün 0. gün olarak kabul edilir. Takip eden dozlar ve 28. günlerde toplam 5 doz aşı yapılır. İlk gün iki doz ve 7. ve 21. günlerde birer doz olmak üzere toplam 4 doz aşı yapılır. Kuduz aşıları genellikle iyi tolere edilirler. Minör yan etkilerin (lokal ağrı, kızarıklık, şişme, yanma) sıklığı farklı raporlara göre değişmektedir. Nadir görülen sistemik yan etkiler (yaygın vücut ağrısı, kırgınlık ve baş ağrısı) bildirilmiştir. KENE KAYNAKLI ENSEFALIT (TICK-BORNE ENCEPHALITIS) Santral sinir sistemini tutan viral bir enfeksiyondur. Bulaşma Tick-Borne Ensefaliti (TBE) virüsünü taşıyan kenelerin ısırmasıyla bulaşır. Aynı zamanda enfekte keçi, koyun ve ineklerin pastörize edilmemiş ürünlerinin (süt ve peynir gibi) tüketilmesiyle de virüs alınabilir. Belirtiler Ateş, kas ağrısı, yorgunluk, iştah kaybı, baş ağrısı, bulantı ve kusma başlıca belirtilerdir. Hasta kişilerin %20-30 unda beyin ve omurilik tutulumu, bilinç kaybı, duyu bozuklukları ortaya çıkar ve bu hastaların % 1 i kaybedilir. Tanı ve Tedavi Hastanın klinik muayenesi, kan ve BOS ( beyin omurilik sıvısı) tetkikleri ile tanı konur. Özel bir tedavisi yoktur, semptomlara yönelik tedavi uygulanır. Yolcular için Risk TBE Avrupa ve Asya nın birçok bölümlerinde (Kuzey Rusya dan Arnavutluk a, Doğu Fransa dan Kuzey Japonya ya kadar) bulunur. Her yıl binlerce vaka bildirilir. Ancak bildirilmeyen vakalar olduğu da düşünülmektedir. En fazla vaka Rusya da görülmektedir. Hastalık için yüksek riskli diğer ülkeler; Çek Cumhuriyeti, Estonya, Almanya, Macaristan, Litvanya, Polonya, Slovenya, İsveç, İsviçre, Çin, Moğolistan ve Güney Kore dir. Seyahat edenler yıl içinde Nisan ayından Kasım ayına kadar (en sık erken bahar ve geç yaz döneminde) TBE riski altındadırlar. Bu dönemde kenelerin yaygın olduğu ormanlık ve kırsal alanlara gidildiğinde risk daha da artar. Korunma

9 TBE den korunmak için aşı mevcuttur ancak her ülkede bulunmamaktadır, bazı ülkelerde (Kanada ve Avrupa ülkelerinde ) vardır. Seyahatlerinde yüksek riskli aktiviteler yapacak kişiler aşı yaptırmalıdır. Bunlar; çiftlik ve ormanlık alanlarda kamp yapacak veya çalışacak olanlar, macera seyahatleri planlayanlar, uzun süre TBE nin görüldüğü ülkelerde yaşayacak olanlardır. Riskli bölgelere seyahat edecek bütün yolcular TBE den korunmak için aşağıdaki önlemleri uygulamalıdırlar: Yalnızca günlük pastörize ürünleri tüketin(süt, peynir gibi). Kene ısırıklarından korunma önlemleri alın. Uzun kollu gömlek, pantolon giyerek ve şapka takarak cildinizi kapatın. Isırıktan korunmak için; gömleği pantolonun içine, pantolonu çorabınızın içine sabitleyip, sandalet yerine kapalı ayakkabı giyin. Yüksek otların, çimlerin, yaprakların olduğu alanlardan kaçının. Merkezlerdeki yürüyüş parkurlarını tercih edin. Birkaç saat sürecek korunma için %20 ve üzerinde DEET bulunan kovucu ilaçlar uygulayın. Kullanacağınız ürünlerin kullanma talimatını dikkate alın ve uygulayın. Eğer güneş koruyucu kullanıyorsanız; önce güneş koruyucunuzu daha sonra ise böcek kovucu ilacı uygulayın. Çocuklara uygulama şekli için paket üzerindeki talimatları dikkate alın. Böcek kovucuyu çocuklara uygularken elleri, gözleri ve ağızlarına temas etmemesine dikkat edin. Permethrin ile muamele görmüş giysi ve malzeme kullanın (çizme, pantolon, çorap, çadır gibi ) Önceden permethrin ile muamele görmüş giysi ve malzeme satın alabileceğiniz gibi, kendiniz de uygulama yapabilirsiniz. Muamele görmüş giysiler, defalarca yıkansa da koruyucu üzerlerinde kalır. Ne kadar süre koruyacağını öğrenme konusunda kullanma talimatına bakın. Uygulamayı kendiniz yapacaksanız, üretim özellik ve talimatlarını dikkatli takip edin. Permethrin i deri üzerine direk uygulamayın. Vücutta kene bulunması ve uzaklaştırılması: Kapalı alana geldikten sonra mümkün olan en kısa sürede duş alın veya banyo yapın. Tüm vücudunuzu kontrol edin (koltuk altları, kulak çevresi ve içi, göbek çukuru, diz arkaları, bacak araları, bel çevresi ve özellikle de saç ve saçlı deri). Vücudunuzun tüm bölümlerini görmek için ellerinizi ve tam boy bir ayna kullanın. Keneyi düzgün uzaklaştırdığınızdan emin olun. Keneler için çocuklarınızı dikkatlice kontrol edin. Evcil hayvanlarınızı ve eşyalarınızı kontrol edin. Keneler dış mekan malzeme ve giysilerinde de olabilir. Seyahat Dönüşü Öneriler Eğer kendinizi hasta hissediyorsanız, özellikle de ateşiniz varsa derhal bir sağlık kuruluşuna başvurun. Hekiminize seyahatiniz hakkında mutlaka bilgi verin. JAPON ENSEFALITI Japon Ensefaliti (JE) virüsünün neden olduğu, sivrisinek ısırıklarıyla yayılan, beyin hasarı ve ölümle sonuçlanabilen akut beyin iltihabıdır. Bulaşma Virüs, Culex türü sivrisineklerden bulaşır. Bu virüs; domuzları, çeşitli yabani kuşları ve insanları enfekte eder. Sivrisinekler virüsü domuzlardan ve yabani kuşlardan aldıktan sonra hastalık yayıcı özellik kazanır. Sivrisinek beslenme süreci esnasında hayvanlara ve insanlara Japon Ensefaliti virüsünü taşır. Hastalık insandan insana (öpüşme, dokunma ile ) veya hayvanlardan insana direkt bulaşmaz.

10 Belirtiler Enfeksiyonların çoğu belirtisiz veya hafif belirtilerle seyreder. Virüs ile enfekte kişilerin %1 inde klinik hastalık gelişir. Kuluçka süresi 5-15 gündür. Belirti veren vakalarda hastalığın şiddeti değişiklik gösterir. Hafif enfeksiyondan, ateş, baş ağrısı, kusma veya aseptik menenjite kadar değişen tablolar oluşabilir. Enfekte kişilerin küçük bir yüzdesinde ani başlangıçlı baş ağrısı, yüksek ateş, oryantasyon bozukluğu, koma, titreme ve kasılma gibi belirtiler ile beyin iltihabı (ensefalit) gelişir. İyileşme gerçekleştikten sonra nörolojik hasar kalabilir. Ağır klinik vakaların % 25 inde sonuç ölümcüldür. Tanı ve Tedavi Tanı için kan ve Beyin Omurilik Sıvısı tetkikleri yapılır. Hastalığın spesifik tedavisi yoktur. Ağır vakalar hastaneye yatırılarak destek tedavisi (solunum desteği, sıvı desteği) uygulanır. Yolcular için Risk Japon Ensefaliti, Asya da birçok ülkede, Batı Pasifik te görülür. Öncelikle pirinç üretimi ve sulamasıyla ilgili olarak kırsal tarım alanlarında bulaşma olur. Çin, Japonya, Kore Yarımadası ve Rusya federasyonunun doğu kesimlerinde, ılıman bölgelerde hastalık çoğunlukla yaz ve sonbahar aylarında oluşur. Tropikal ve subtropikal bölgelerde risk yıl boyunca devam eder. Aşılama sonucu Nepal, Sri Lanka, Tayland ve Vietnam' da, daha yakın zamanda da Çin'in bazı bölgelerinde, Japonya ve Kore Cumhuriyetinde Japon Ensefaliti sıklığı azalmıştır. Japon Ensefaliti riski özellikle kentsel alanlarda, kısa süreli seyahatlerde çok düşüktür. Ancak risk mevsime (muson mevsimi boyunca risk yüksektir), konaklama tipine, faaliyetlere ve seyahat süresine göre değişir. İyi otellerde kalan ve sivrisinek ısırıklarına az maruz kalan kimselerde risk düşüktür. Ancak endemik bölgelerde bulunanlar, kırsal kesimlerde kalanlar, uzun süreli dışarıda kalmayı gerektirecek aktiviteler yapanlar ( yürüyüş, bisiklet, balıkçılık gibi), kampçılar, yüksek risk altında olabilirler. Korunma Japon ensefaliti aşısı mevcuttur. Aşının koruyuculuğu yüksektir. 1 ay içerisinde, son doz seyahate gitmeden 1 hafta önce olacak şekilde 2 veya 3 doz olarak uygulanır. Gezileri 1 aydan uzun sürecekler için aşı tavsiye edilir. Kentsel alan dışında uzun zaman geçireceklere ve salgın bölgelerine seyahat edenlere de aşı önerilir. Korunmada aşı kadar sivrisinek ısırıklarına karşı önlem almak ta önemlidir. Bu amaçla: Uzun kollu gömlek, uzun pantolon, şapka gibi vücudu kapatacak giysiler giyin. Etken madde (örn:deet) oranı yüksek sinek kovucu spreyler kullanın. Güneş koruyucu kullanacaksanız, ilkönce güneş koruyucu, üzerine sinek kovucu uygulayın. Klimalı ve korunaklı mekanlarda kalmaya özen gösterin. Seyahat Dönüşü Öneriler Ateş, başağrısı şikayetleriniz varsa parasetamol grubu bir ağrı kesici alın, bol sıvı tüketin ve acilen bir sağlık kuruluşuna başvurun. Seyahatiniz hakkında hekiminizi mutlaka bilgilendirin.