Sağlık Bilimleri Enstitü Müdürleri Toplantısı Kocaeli Üniversitesi Mayıs Bilimsel Düşünce. Prof Dr Yavuz ÖZORAN KTÜ Tıp Fakültesi

Transkript

1 Sağlık Bilimleri Enstitü Müdürleri Toplantısı Kocaeli Üniversitesi Mayıs 2012 Bilimsel Düşünce Prof Dr Yavuz ÖZORAN KTÜ Tıp Fakültesi

2 TDK Sözlüğü Bilim Tanımı Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci

3 Bilimin uğraşı alanı doğa olayları Fiziksel sosyolojik psikolojik ekonomik - kültürel vb bilgi alanları İnsan ve çevresiyle ilgili olan her olgu bir doğa olayı İnsanoğlu bu olguları bilmek - kendi yararına yönlendirmek için var oluşundan beri tükenmez bir tutku ve sabırla uğraşmakta

4 Bilim yüzyıllar süren bilimsel bilgi üretme sürecinde kendi niteliğini - geleneklerini - standartlarını koymuştur Bu süreçte çağdaş bilimin dört önemli niteliği Çeşitlilik İlgilendiği konular çeşitlidir Süreklilik Bilimsel bilgi üretme süreci devamlıdır Yenilik Bilime yeni bilgiler eklenir Ayıklanma Yanlış olduğu anlaşılan bilgiler kendiliğinden ayıklanır - yerine yenisi konulur

5 Bilimin Özellikleri Olgusaldır Mantıksaldır Genelleyicidir Nesneldir (Objektif) Gözlenebilir olgulara dayanması Araştırma sonuçlarının tutarlılığı Bilim tek tek olgularla değil olgu türleriyle uğraşı bireyin kişisel görüşünden bağımsızlılığı Eleştiricidir

6 Bilimin üç değeri 1 Pratik değeri bireysel - toplumsal yaşantımıza teknolojik yararı 2 Entelektüel değeri insanın bilme isteğini tatmin evreni anlama olanağı 3 Ahlaki değeri bilimsel düşünce kazandırmak Bilimsel düşünce dürüst - tarafsız olmak karşılaşılan problemleri sabırlı - ayrıntılı - uzak görüşlü biçimde ele almak = ahlak erdemin özellikleri

7 Doğrulanabilen Gözlem Buluşun Hammaddesidir

8 Buluş Örneği Bakteri - küf etkileşimi sonrasında penisilin üretimi Alexander Fleming

9 Buluş biliminin gözlemleri meraklı insanları soru sormaya ve açıklamalar aramaya zorlar Bu tarz bir araştırma bilimsel yöntem olarak bilinir Bilimsel yöntem bir sorgulama sürecidir bir seri basamaktan oluşur

10 Genel olarak düşünme Bir gerçeğe ulaşmak amacıyla kavramlar - yargılar - akıl yürütmeler yaparak çaba göstererek analiz - sentez yollarını izleyen zihin çalışması Düşünme ruhun en karışık - yüksek çalışma alanı

11 Bilimsel Düşünmenin Temel Elemanları Kavramlar + yargılar + akıl yürütmeler =birleşik gayeler - uzun zincirler oluşturur Örnek Bir geometri teoreminin ispatında birçok yargılar ve akıl yürütmeler birbiri ardı sıra dizilerek teoremin ispatı amaçlanır

12 Buluş bilimi tümevarımcı akıl yürütmenin tetikleyicisi Tümevarımcı sonuç eş zamanlı çok sayıda gözlemi özetleyen genelleme Bütün organizmalar hücreden oluşur

13 Bilimsel Düşünce / Kritik Düşünce Aristotle 17. Yüzyıl Fransız Filozof René Descartes ( ) Alman cizvit rahip Athanasius Kircher ( ) Bilimsel düşünce bilim adamları tarafından kullanılan Kritik düşünce bazı insanlar tarafından kullanılan

14 Bilimsel Düşünmenin Yapısı Ruhsal olaylar üç kısımda görülür 1 Düşünsel 2 Duygusal 3 Eylemsel Düşünce - duyguların bir arada eylemlere yönelmesi hayatımızın en önemli noktalarından

15 Bilimsel Düşünce Sorun > Niçin bilimsel düşünce? Birey doğamız gereği derse de Düşüncelerimizin çoğu önyargılı-bias-distorsiyone-kısmen vb Düşünce kalitesi-yaşam kalitemizi-yaptıklarımızıoluşturduklarımız belirler Düşüncenin mükemmeliyeti sistematik olarak kazanılır

16 Bilimsel Düşünce Tanım Düşünce modeli bilimsel konu-kapsam-sorun için konunun yapısal bileşenlerini entelektüel standartlarda irdeleyerek düşünce kalitesini arttırmak

17 Bilimsel Düşünce Sonuç Yeterli birikimli bilimsel düşünce sahibi Yaşamsal bilimsel soru sorunları kesin ve açıkca formüle eder İlgili bilimsel veri-bilgileri toplar-yorumlar bunlara uyum için etkin kısa fikirler üretir Karşıt kriter ve standartlarla test ederek iyi nedenselleştirilmiş sonuçlar-çözümler geliştirir

18 Bilimsel Düşünce Sonuç Bilimsel düşüncenin konverjan sistemlerinde açık fikirli olarak bilimsel kabulleri, uygulamaları ve pratik sonuçlarını ön görür Karmaşık bilimsel sorunların çözümü için diğerleri ile etkin iletişim sağlar

19 Bilimsel Düşünce Kısaca Bilimsel düşünce kendi içinde Yöneten Disipline eden Kaydeden Düzelten düşüncedir

20 Bilimsel Düşünce Bilimsel düşünce gereksinimleri Etkin iletişim Sorun çözme becerisi Bilimsel geliştirme becerisi Bilimsel yetenek

21 Bilimsel Bakış Açısı Bilimsel Düşüncenin Amacı Bilimsel Uygulamalar & Sonuçlar Bilimsel Tüketim Grant ile desteklenme Referans Perspektif Oryentasyon Bilimsel Düşünce Elementleri Bilimsel Kabuller Teoriler Tanımlar Aksiyonlar Yasalar Prensipler Modeller Amaç Objektif Bilimsel İnterpretasyon (Uyum) Sonuçlar Çözümler Sorun Konu Bilimsel Sorunun Konusu Bilimsel İnformasyon Data Olaylar Gözlemler Deneyim 2003 foundation for critical thinking

22 Evrensel İntelektüel Standartların Sensitivitesi Açıklık>Doğruluk > Derinlik > Değerli Kesinlik

23 Bilimsel Düşünce Elementer Soruları 1 Bilimsel amaç ana amacım nedir? Bilimsel soru hangi problem için? ne soruyorum? Bilimsel bilgi soruya yanıt için hangi bilgilere gerek var? Bilimsel sonuç sonuca nasıl ulaşabilirim? bilgilere uyum yolu? Bilimsel konsept ana konsept-teori-prensip ne? açıklayabiliyormuyum?

24 Bilimsel Düşünce Elementer Soruları 2 Kaynak nereden desteklenebilirim? maddi destek sonuca yetermi? Uygulama sonuçlar verilerin uygulaması nedir? Bakış açısı hangi bakış açısı ile değerlendiriyorum? Başka bir açıdan bakılabilirmi?

25 Einstein Newton Darwin

26 Bilimsel Düşüncenin Entelektüel Standartları Açıklık Görüşünüzü ayrıntılandırabiliyormusungerçekleştirilebilirmi? Doğruluk Teori sınanabilirmiveriler kontrol edilebilirmi? Kesinlik Fenomen hakkında daha fazla bilgi sağlanabilirmimekanizma kesinleşebilirmi? İlişki Veriler sorunu nasıl etkiyor? Derinlik Bu güç bilimsel sorunu yaratan faktörler nelerdir? Hangisini önceleyelim? Bakış açısı Farklı bakış açısı gerekebilirmi? Akılcılık Verilerin birleri ile ilişkisi nedir? Kayda değer oluş Ana fikir nedir? Bilgilerin hangisi önemli?

27 Bilimsel Düşünce Gelişimi Başarılı Bilimsel Düşünür (İyi bilimsel düşünce alışkanlıkları ikincil doğası gibi olmaktadır) İleri Derecede Bilimsel Düşünür (Pratiklerini geliştirmeyi sürdürür) Uygulayan Bilimsel Düşünür (Düzenli pratik için gerekliliğin farkındadır) Başlangıç Aşamasındaki Bilimsel Düşünür (Bilimsel düşünceyi geliştirmeye çalışır, ancak düzenli pratikten yoksundur) Zorlanan Düşünür (Bilimsel sorularla uğraşırken sıklıkla bilimsel olarak düşünme konusunda başarısız olduğunu fark etmeye başlar) Bilimsel Olmayan Düşünür (Bilimsel konularda bilimsel düşüncenin gerekliliğinin farkında değildir, bu sebeple bilimi yalancı bilimden ayıramaz)

28 İki Tür Bilimsel Soru Bir soruna yaklaşırken, iki konuyu birbirinden ayırt etmek gerekir: Bu sorunun kesin bir yanıtı var mı? Ya da sorunun çelişkili yanıtları var mı? 1 2 Kurulu Sistem Çelişkili Sistem Kurulu bilimsel sistemlerin dayandığı kanıt ve nedensellik gerekleri Çelişkili bilimsel teori veya sistemlerin kanıt ve nedensellik gerekleri Kanıtlanabilen yanıtlar Henüz kanıtlamamış yanıtlar Bilimsel bilgi Bilimsel yargı nedensellik sorunları

29 Bilimsel düşünürler bilimsel düşüncelerini geliştirmek için bilimsel nedensellik elementleriyle entelektüel standartları rutin uygularlar Temel Entelektüel Standartlar Açıklık Kesinlik İlgililik Mantıksallık Genişlik Anlamlılık Bütünsellik Adaletlilik Derinlik Uygulanmalıdır Bilimsel Düşüncenin Bileşenleri Geliştirmek için Amaçlar Sorular Bakış Açıları Bilgi İlişkilendirme Konseptler Suçlamalar Varsayımlar Bilimsel Düşüncenin Özellikleri Entelektüel Alçakgönüllülük Entelektüel Otonomi Entelektüel İçtenlik Entelektüel Cesaret Entelektüel Azim Mantığa Güven Entelektüel Empati Adil Düşünce Yapısı

30 Bilimsel Makale-Araştırma-Bölüm Mantığını Nasıl Analiz Edelim? (1) 1) Makalenin amacı nedir?... 2) Ana bilimsel sorun nedir?... 3) Makalenin en önemli bilgisi nedir?. 4) Makalenin ana sonucu nedir?... 5) Makaleyi anlamak için ana konsept nedir?...

31 Bilimsel Makale-Araştırma-Bölüm Mantığını Nasıl Analiz Edelim? (2) 6) Yazar düşüncesinin altında yatan ana kaynak nedir?... 7a) Eğer bu nedenselliği ciddi olarak irdelersek?... 7b) Eğer bu nedenselliği değerlendiremezsek?... 8) Makaledeki ana görüş noktası? Foundation for Critical Thinking

32 Bilimsel Kitabı Nasıl Analiz Edelim? (1) 1) Bilimsel kitabın ana amacı?... 2) Yazarın kitapta anahtar sorusu?... 3) Kitaptaki en önemli bilgiler?... 4) Kitabın ana sonuçları?... 5) Kitabı anlamak için anahtar konsept?.. Bu konseptle yazar ne demek istiyor?... 6) Yazar düşüncesinin altında yatan ana kaynak?...

33 Bilimsel Kitabı Nasıl Analiz Edelim? (2) 7a) Eğer insanlar kitabı ciddiye alırsa, sonuçlar?... 7b) Eğer insanlar kitabı ciddiye almazsa, sonuçlar?... 8) Kitabın ana bakış açısı?...

34 Araştırma Değerlendirilmesi (Ekde - Araştırmanın ayrıntılı tanımı veya laboratuar prosedürü ) (1) Araştırmanın 1) Ana amacı.. 2) Test edilen hipotez. 3) Yanıtı aranan soru.. 4) Kontroller.. 5) Arkasındaki konsept yada teoriler.

35 Araştırma Değerlendirilmesi (2) Araştırmanın 6) Sağlanan data 7) Kaynakları 8) Potansiyel uygulamaları 9) Gerisindeki ana bakış açısı.

36 Araştırma Sonrası Analiz 1) Araştırma sürecinde toplanan bilgiler 2) Bilgilerden en akılcı çıkan sonuçlar. 3) En önemli uygulamalara etkisi.. 4) Gelecekte bu alanda yapılacak çalışmalara öneriler..

37

38