Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Ders Notları, C. Erdemir BÖLÜM 3 TOPLUMSAL KURAM İDEOLOJİ VE ARAŞTIRMA 3.1 KURAM VE İDEOLOJİ

Transkript

1 BÖLÜM 3 TOPLUMSAL KURAM İDEOLOJİ VE ARAŞTIRMA 3.1 KURAM VE İDEOLOJİ Toplumsal kuram, toplumsal dünya hakkındaki bilgileri özetleyen ve düzenleyen, birbiriyle bağlantılı fikirler sistemi olarak tanımlanmıştı. İdeoloji, çoğunlukla politik değerlere ya da inanca dayalı olan, varsayımları, kavramları, kavramlar arasındaki ilişkileri ve açıklamaları bulunan bilimsel olmayan bir yarı kuramdır. İdeoloji, değişime direnen, ampirik verilerle doğrudan yanlışlanamayan ve kuralcı(normatif) iddialarda bulunan kapsamlı bir sistemdir. İdeolojiler dolambaçlı uslamlama kullanan, karşıt kalıplara kapalı inanç sistemleridir. Toplumsal kuram ile ideoloji arasındaki benzerlikler : 1. Bir dizi varsayım ya da başlangıç noktası önerir, 2. Toplumsal dünyanın neye benzediğini, nasıl/neden değiştiğini açıklar, 3. Bir kavramlar/fikirler sistemi kurar, 4. Kavramlar ararsındaki ilişkileri belirler, neyin neye sebep olduğunu söyler, 5. Birbiriyle bağlantılı fikirler sistemi kurar. Toplumsal kuram ile ideoloji arasındaki farklılıklar: İdeoloji Toplumsal Kuram Bir dizi varsayım ya da başlangıç noktası önerir. Koşullu, uzlaşılmış anlayışlar vardır Toplumsal dünyanın neye benzediğini, Tamamlanmamıştır, belirsizliği kabul eder nasıl/neden değiştiğini açıklar Sabit, kapalı, bitmiştir. Büyümekte, açık, açıklayıcı ve genişlemekte Testlerden, sabit bulgulardan kaçınır Testlere, olumlu ve olumsuz kanıtlara açıktır Karşıt kanıtlara gözleri kapalıdır Kanıtlara bağlı olarak değişir Belirli ahlaki inançlara kilitlenmiştir Tarafsız, bağlantısız ahlaki duruşu vardır Son derece parçalı ve taraflıdır Nötrdür, tüm tarafları değerlendirir. Çelişkiler, tutarsızlıklar içerir Mantıksal tutarlılık, uyum arar Belirli bir konumdan kaynaklanır Toplumsal konumları aşar geçer 3.2 TOPLUMSAL KURAMIN PARÇALARI Varsayımlar Varsayım bir kuramda, kuramsal bir araştırma oluşturmak için zorunlu olan test edilmemiş başlangıç noktası ya da inançtır. İnsanların doğası, toplumsal gerçeklik ya da belirli bir olgu hakkındaki varsayımlar gibi. Çoğunlukla belirtilmez. Kavramlar Toplumsal kavram simge ya da sözcüklerle ifade edilen, iyi düşünülmüş, dikkatle tanımlanmış bir fikirdir. Tüm kuramlar kavramlar içerir. Kuramsal kavram, iyi düşünülmüş, dikkatle tanımlanmış ve kuramda açıkça belirtilmiş olan bir fikirdir. Kavramlar kuramın yapı taşlarıdır. 1

2 Kavramlar kişisel deneyim, yaratıcı düşünce ya da gözlemle yaratılır. Sosyal bilim kavramları özelleşmiş bir dil ya da jargon oluşturur. Uzmanlar birbirleriyle iletişim kurmak için jargonu kısa yol olarak kullanır. Kavramlar soyutlama düzeyine göre farklılık gösterir. Soyutlama düzeyi bir kavramın, görgül, ve somut, gündelik yaşamda kolaylıkla gözlemlenebilir olandan soyut, görünmeyen zihinsel yaratımlara kadar uzanan bir özelliğidir. Kavramlar bildik görgül dünya ya da somut kavramlardan, gündelik yaşamdan uzaklaşmış, görgül olmayan son derece soyut düşünsel oluşumlara kadar uzanırlar. Örneğin alt, üst ve mesafe kavramları yükseklik kavramından daha somuttur ve yüksekliğin tanımında kullanılır. Aynı şekilde saldırganlık kavramı ciddi biçimde zarar verme ve tehdit kavramlarından daha soyuttur. Bazı kavramlar birden çok kavram ile açıklanabilir. Örneğin kentsel çürüme gibi bir kavramı tartışmak için onunla ilgili, kentsel genişleme, ekonomik büyüme, kentleşme, varoşlar, kent merkezi, toplu taşıma gibi bir dizi kavrama ihtiyaç olur. Bazı kavramlar bir dizi değer, nicelik ya da miktar içerir. Bu tür kavramlara değişkenler denir. Örneğin, ekonomik büyüme kavramındaki gelir miktarı, nüfus yoğunluğu, tasarruf oranı, enflasyon oranı gibi kavramları barındırır ki bunlara değişken olarak da adlandırılır. Basit ve karmaşık kavramlar. Bazı kavramlar basittir. Yalnızca bir boyutu bulunur. Bazıları karmaşıktır; birden çok boyutu ya da birden çok alt bölümleri bulunur. Demokrasi kavramının üç boyutu bulunur: özgür seçimler, yasama, ifade ve örgütlenme özgürlüğü. Her boyutunun dereceleri farklılık gösterir ve boyutlardan rejim türleri kümesi oluşturulur. Buna göre her üç boyutu da düşük olan rejimler totaliter ya da liberal oligarşilerdir. Kavramlar arası ilişkiler. Toplumsal kuramlar, varsayımlarda bulunmaya ve kavramlar sağlamaya ek olarak kavramlar arasındaki ilişkileri de belirler. Kuramlar, kavramların ilişkili olup olmadığı ve eğer ilişkiliyse bunun ne tür bir ilişki olduğunu söyler. Bir kuram çoğu zaman varsayımlar, kavramlar ve ilişkilerden oluşan bir karmaşık bütünün ana hatlarını çizer ve belirli bir ilişkinin neden var olduğunu ya da neden var olmadığını ortaya koyar. İlişki çeşitleri. Eğer iki kavram birbirleriyle ilişkiliyse kuram, ilişkinin güçlü mü zayıf mı olduğunu, doğrudan mı dolaylı mı olduğunu, birbirlerini artırdıklarını mı yoksa azalttıklarını mı, anında mı işlikli olduklarını yoksa zaman gecikmeli olarak mı ilişkilendiklerini belirtir.bir kavram bir diğeriyle tek başına ilişkili olabilir ya da yalnızca başka koşullar ve kavramlarla birleştiğinde ilişkili olabilir yani etkileşim etkisi ve bağlantı etkisiyle ilişkili olabilir. Faiz ile enflasyon arasında ilişki vardır. Bu tek yönlü bir ilişkimidir? Eş zamanlı olarak mı biri diğerini etkiler? Gibi soruları cevaplandırır. Önermeler ve hipotezler. Pek çok kuram, kavramlar arasındaki ilişkiyle ilgili önermeler ya da bildirimler içerir. Bu tür önermeler, iki ya da daha fazla kavram arasındaki ilişkiyi ve ilişkinin türünü belirten bir bildirimlerdir. Araştırmacı, bir önermenin doğruluğunu görgül kanıtlara ya da verilere uyup uymadığını değerlendirerek öğrenmeye çalışır. Bunun için önermeyi hipoteze çevirir. Hipotez bir ilişki hakkında geçici bir bildirimdir. Hipotez pek çok durum ve koşul altında defalarca değerlendirilir, test edilir. Eğer hipotez değişmiyorsa, bu kuramsal 2

3 önermenin doğruluğundaki kesinlik artar. Bazen araştırmacılar önermeleri görgül kanıtları inceledikten sonra geliştirir. Analiz birimleri. Toplumsal dünyayı oluşturan bireyler, gruplar, kurumlar, ülkeler gibi pek çok birim analiz birimleri olarak ele alınır. Araştırmacılar kuramsal kavramları bu birimlerden birine veya birden fazlasına uyacak biçimde değiştirir. Örneğin agresiflik kavramı, bir politikacıya, şirkete, piyasaya ve bir ülkeye uydurularak kullanılabilir. 3.3 KURAMIN FARKLI YÖNLERİ Bir kuramın parçaları, varsayımlar, kavramlar, ilişkiler ve analiz birimleri olarak görüldü. Şimdi de bir kuram farklı yönleri ile değerlendirilebilir. Bir kuram beş ana yönü ile değerlendirilebilir. (1) Kuramlaştırmanın yönü. Araştırmacılar kuram oluşturma ve test etmeye iki yönden yaklaşır. Tümdengelimci yaklaşım, bir kuram oluşturmaya ya da doğrulamaya soyut kavramlar ve kuramsal ilişkilerle başlayıp daha somut görgül kanıtlara doğru işleyen bir yaklaşımdır. Tümevarımcı yaklaşım somut görgül kanıtlarla başlayıp daha soyut kavramlara ve kuramsal ilişkilere doğru ilerleyen bir kuram geliştirme veya onaylama yaklaşımıdır. Pek çok araştırmacı temellendirilmiş kuram adı verilen özel bir tümevarımcı kuramlaştırma kullanır. Temellendirilmiş kuram, genel nitel araştırmalarda kullanılan, çoğunlukla gözlemler arasında karşılaştırmalar yaparak soyut bir kurama doğru kurulan bir tür tümevarımcı toplumsal (2) İnceleme düzeyi. Toplumsal gerçeklik, mikro düzeyden makro düzeye pek çok düzeyde var olur. Mikro düzeyde kuram toplumsal yaşamın kısa sürelerde gerçekleşen mikro düzeyi üzerine odaklana toplumsal kuramdır. Örneğin bireyler veya küçük gruplar arasında yüz yüze etkileşmeler ve karşılaşmalar. Delliger ve Williams (2002) işyerinde cinsel tacizi, mikro düzeyde bir kuramla açıkladılar. McFarkland (2004) lise sınıflarında kargaşaya yol açan davranışlara dair mikro düzeyde bir kuram geliştirdi. Makro düzeyde kuram toplumsal yapının makro düzeyine ve uzun sürelerde gerçekleşen süreçlere odaklanan toplumsal kuramdır. Örneğin toplumsal kurumlarda veya toplumun tümünde uzun yıllar boyunca gerçekleşen olaylar, süreçler ve yapıları açıklamak için geliştirilen kuramlardır. Anthony Marks (1998) iki yüzyıl boyunca üç ilçedeki ulusal ırk politikalarının kalıplarını ve Siyah insanların tam vatandaşlık hakkı kazanmak için protestolara katılmasının koşullarını inceleyerek geliştirdiği makro düzeydeki kuram, protestoların ırka dayalı hareketlilik ve ırk hakimiyetine yönelik idare politikaları arasında bir etkileşime sebep olduğunu ortaya koydu. Mezo düzeyde kuram, toplumsal yaşamın orta düzeyindeki (örgüt, hareket, cemaat) ilişkiler, süreçler ve orta uzunluktaki sürelerde(aylar, bir kaç yıl) işleyen olaylar üzerine odaklanan toplumsal kuramdır. Örneğin Kelly(2003) ABD çalışanları arasında çalışan yardımları nın ortaya çıkışını mezo düzeyde bir kuramla açıkladı. Siyahların ve Beyazların, bir mahalleyi kendileri için istenilir kılanın ne olduğu sorusuna mezo düzeyde geliştirdiği bir kuramla cevap verdi. (3) Kuramın odağı. Araştırmacılar tözel (özde var olan) veya biçimsel (formel) kuramlar oluşturur, ayrıntılandırır ve test eder. Tözel kuram, toplumsal gerçeklikteki belirli bir içerik ya da başlığa göre hazırlanır, güçlü açıklamalar sunar, belirli ortamlar ve süreçler için zengin ayrıntılar içerir. Formel kuram bir çok başlık üzerinde işleyen genel süreçler üzerine 3

4 odaklanır. Örneğin Toplumsal kimlik oluşturma, güç uygulama genel süreçlerdir ve her biri aile, çocuk suçlular ve ırksal-etnik gruplar başlıkları üzerinde işleyebilir. (4) Kuramın açıklama biçimi. Bir kuramın asıl amacı açıklamaktır. Kuramsal açıklama bir şeyin neden gerçekleştiğini açıklayan ve bunu genel fikirlere ve soyut ilkeler başvurarak yapan mantıksal bir argüman ya da öykü dür. Kuramsal açıklamanın toplumsal araştırmacılar tarafından kullanılan başlıca üç biçimi vardır: nedensel, yapısal ve yorumlayıcı açıklama. Nedensel açıklama olayların neden gerçekleştiğini ve nasıl yürüdüğü hakkında nedenler ve sonuçları ifade eder. Kavramlar arasında neden sonuç ilişkisi olduğunda kullanılır. Yapısal açıklama ile toplumsal süreçler belirli yapılar içerisine yerleştirilerek açıklanır. Bu yapılar ardışık yapı, ağ yapısı ya da işlevsel yapılardır. Toplumsal yaşamın yönleri, daha büyük yapıda nereye oturduklarını belirterek açıklanır. Yapısal bir açıklama kullanan başlıca üç tane kuram vardır: Ardışık kuram, ağ kuramı, işlevsel kuram. Ardışık kuram, ardışık bir örüntünün ana hatlarını çizen ve olayları oluşturan sıralı düzeni, aşamaları, adımları ya da evreleri belirten bir kuram türüdür. Mahoney (2003) tarafından yapılan İspanyol kökenli Amerikan ülkeleriyle ilgili tarihsel-karşılaştırmalı araştırma örneğinde bir ardışık kuram kullanılmıştı. Sömürgecilik sonrasındaki olayların sonraki aşamalarda ülkenin gidişatını belirlediğini ortaya atmıştı. Ağ kuramı da bir yapıyı tartışır ama bu konumsal bir yapıdır. Konumlar ağ yapısı içindedir. Konumlar, insanlar, örgütler, kentler ya da uluslar arasındaki ilişkiler ağındaki noktalar ya da düğümler olabilir. Bir ağın yapısı ve konumları, iletişim kolaylığını, iktidar ilişkilerini, hiyerarşik ilişkileri, ve ağdaki akışların hızını açıklamaya yardımcı olur. Gould un (1991) 1871 Paris Komünü ndeki toplumsal hareketliliğe ilişkin kuram ağ kuramını kullanıyordu. İşlevsel kuram, bir dizi birbirine bağımlı ilişkinin yer aldığı sistem fikrinden yararlanır. Sistemin parçalarından birinin başarı ya da başarısızlığının tüm sistem için sonuçları vardır. İşlevsel bir toplumsal değişim kuramı, bir toplumsal sistemin zaman içinde geliştiğini ve daha karmaşık hale geldiğini söyler. Özelleşme ve bireycilik geçici aksamalara yol açar. Sistem, işlevleri yerine getirmenin yeni yollarını üretir. Kalmjin (1991), Amerikalıların evlenecekleri eşleri seçme biçimlerinde bir değişikliği açıklamak için işlevsel açıklama kullandı. Yorumlayıcı açıklamanın amacı, toplumsal dünyanın işleyişini kavramaya, anlamaya ve başka birinin gözünden görmeye çalışır. Süreç bir edebiyat yapıtını çözümlemeye benzer. Futell ve Siml (2004), ABD Beyaz iktidar hareketini incelemek için yorumlayıcı açıklamayı kullandı. (5) Kuramlaştırmanın erimi (menzili, genişliği, etki alanı), görgül bir genelleme, orta erimli bir kuram ya da kuramsal çerçeve olabilir. Kuramsal ifadeler, dar bir bildirimden çok geniş genellemelere kadar çeşitlilik gösterir. 4

5 BÖLÜM 4 YÖNTEMBİLİM (MET0DOLOJİ) 4.1 YÖNTEMBİLİMİN ANLAMI Yöntembilim belli bir alanda kullanılan tüm yöntemlerin bilim ve felsefesidir. Yöntemlerin temellendirilmesi, karşılaştırılması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi ile ilgilenir. Araştırmada kullanılan yöntemlerin hangi felsefi temele dayandığı, yöntemlerin karşılaştırılması ve değerlendirilmesi yöntembilimin konusudur. 4.2 YAKLAŞIMLAR Araştırmanın nasıl yapılacağı konusunda yöntemlerin felsefi dayanaklarına yaklaşım ya da paradigma denir. Yaklaşımlar toplumsal gerçekliği gözlemenin, ölçmenin ve anlamanın yollarıdır larda başlayan sosyal bilimin yeniden değerlendirmesine dayalı olarak üç yaklaşım (ya da paradigma) ortaya çıkmıştır. Bunlar pozitivist, yorumlayıcı ve eleştirel yaklaşımlardır. Sosyal bilim bu yaklaşımlarla ortaya çıkar. Bu sebeple yaklaşımlara, pozitivist sosyal bilim(psb), yorumlayıcı sosyal bilim(ysb), eleştirel sosyal bilim(esb) de denmektedir. Toplumsal araştırmaların çoğu ilk ikisine dayanır. Pozitivist yaklaşın en eski ve en yaygın kullanılan yaklaşımdır. Bu üç ana yaklaşımdan başka, feminist toplumsal araştırma ve post modern toplumsal araştırma yaklaşımları da günümüzde kabul edilmiş yaklaşımlardır. Her yaklaşım toplumsal kuramda farklı geleneklerle ve çeşitli araştırma teknikleri ile ilintilidir. Her yaklaşımın varsayım ve düşüncesi farklıdır. Her yaklaşımın varsayım ve düşüncesini ortaya koymak için aşağıdaki 10 soru düzenlenmiştir: 1. Sosyal bilimsel araştırma yürütmenin nihai amacı nedir? 2. Toplumsal gerçekliğin esas doğası nedir? 3. İnsanoğlunun temel doğası nedir? 4. İnsan eylemliliği (özgür istem, istenç ve akılcılık) hakkındaki görüş nedir? 5. Bilimde sağduyunun yeri nedir? 6. Toplumsal gerçeklik kuramının genel görünümü nedir?v 7. Doğru bir açıklama nasıl belirlenir? 8. İyi kanıtlar nedir, neye benzer? 9. Sosyal bilimsel bilginin rolü ya da kullanımı nedir? 10. Sosyopolitik değerlerin yeri nedir? 4.3 POZİTİVİST SOSYAL BİLİM (PSB) Genel tanımıyla doğa bilimcilerin yaklaşımıdır. Sosyal bilimlerde pozitivizm Aguste Comte( ) düşünce ekolünden doğmuştur. Fransiz sosyolog Emile Durkheim ( ) Sosyolojik Metodun Kuralları (1895) adlı eserinde pozitivizmin ana hatlarını oluşturmuştur. 5

6 Pozitivizm bir çok toplumsal kuramla ilişkilidir. Yapısal-işlevsel, rasyonel seçim ve değişim kuramı en bilinen örneklerdir. PSB araştırmacıları kesin nicel verileri tercih eder ve çoğunlukla deneyler, taramalar, ve istatistikler kullanır. Katı, kesin ölçütler ve nesnel araştırma ararlar ve ölçümlerden gelen sayıları dikkatle inceleyerek araştırma hipotezlerini test ederler. Yöneticiler, suç bilimciler, piyasa araştırmacıları, politika analistleri, planlamacılar pozitivizmi kabul eder. Eleştirmenler ise PSB yi insanları sayılara indirgemekle suçlar ve bu yaklaşıma, soyut formüllerle uğraşmanın insanların gerçek yaşamlarıyla hiçbir ilgisinin bulunmadığı suçlamasında bulunurlar. Pozitivist sosyal bilim yaklaşımı yukarıdaki 10 soruya verdiği cevaplar şöyledir: 1. Sosyal bilimin amacı, insanlar olayları kestirebilsin ve denetleyebilsin diye doğa yasalarını keşfetmektir. 2. Toplumsal gerçekliğin esas doğası nedir? Keşfedilebilir önceden var olan sabit kalıplar ya da düzendir. 3. İnsan doğası nedir? Dış güçler tarafından biçimlendirilen bencil, rasyonel bireylerdir. 4. İnsan eylemliliği nedir? Güçlü dış toplumsal baskılar insanların eylemlerini biçimlendirir; özgür istem büyük oranda bir yanılsamadır. Deterministik bir tutum benimsenir. Determinizme göre günlük hayatta aldığımız kararlar, düşüncelerimiz, eylemlerimiz, ahlaki tercihlerimiz belirlenmiş ve kesin kurallar içerisindedir. Özgür irade yanılsamadır. Bize özgü sandığımız hareketlerimiz sadece bilimsel yasaların işleyişidir. İnsanın iradesi nedenler zinciri ile gelişen bir durumdur ve bu durumda insanın etkisi yoktur. Sadece nedenler ve sonuçlar vardır. Bu sebepten nedensellik ilkesi determinizmin temel taşıdır. Evrende bir düzen vardır ve nedenler-sonuçlar bu düzen içerisinde işler. Bu düzen çözüldüğünde nedenler ve sonuçların açıklanıp daha sonra gelişecek olayların bilgisini elde etmek mümkün olacaktır. 5. Sağduyunun rolü bilime açıkça ayrıdır ve daha az geçerlidir. 6. Kuramın genel görünümü nedir? Birbiriyle bağlantılı tanımlar, aksiyomlar ve yasalardan oluşan mantıksal, tümdengelimli bir sistemdir. Açıklamalar büyük oranda nedensel yasalara, yasaya benzer bildirim ve ilişkilere dayanır (nomotetiklik) ve tümdengelimci uslamlama ile gelişir. 7. Doğru bir açıklama nedir? Mantıksal olarak yasalara bağlıdır ve olgulara dayanır. 8. İyi kanıtlar, ötekilerin tekrarlayabileceği kesin gözlemlere dayanır. Gerçeklere dayalı bilginin başkaları tarafından paylaşılmasını gerektirir. 9. Bilginin rolü nedir? Bilgi araçsal bir yönelim kullanır, bilgi insanların olaylara hükmetmesine ve onları denetlemesine olanak verir. Bilgi toplumsal dünyanın nasıl işlediğini ortaya koyarken aynı zamanda toplumsal koşulları değiştirmek için kullanılır. 10. Değerlerin yeri nedir? Bilim değerlerden bağımsızdır ve değerlerin bir konu seçimi dışında yeri yoktur. 4.4 YORUMLAYICI SOSYAL BİLİM (YSB) YSB nin kökenleri Alman sosyolog Max Weber e ( ) ve Alman filozof Wilhem Dilthey e( ) kadar uzanır. YSB, 19. yüzyılda ortaya atılan bir anlam kuram olan hermenotik (yorum bilgisi) ile ilişkilidir. Sözlük anlamı anlaşılması zor olanı basit hale getirmektir. Genel olarak yorumlayıcı yaklaşım insanların kendi toplumsal dünyalarını nasıl oluşturduğu ve sürdürdüğüne dair yorumlara varmak için insan eylemlerinin gözlem yoluyla sistematik analizidir. Yorumlayıcı araştırmacılar genellikle katılımcı gözlem ve saha 6

7 araştırması tekniklerini kullanırlar. Bu teknikler araştırmacıların incelenen kişilerle birlikte doğrudan kişisel temas içerisinde olmasını gerektirir. Yorumlayıcı yaklaşım, bağlama duyarlı olan, ötekilerin dünyayı görme biçimlerinin içine giren, empatik bir anlayışı sağlamakla ilgilenen toplumsal araştırma yöntemlerinin temelidir. YSB 10 soruya şöyle cevap verir. 1. Sosyal bilimsel araştırma yürütmenin nihai amacı anlamlı toplumsal eylemi anlamak ve tanımlamaktır. 2. Toplumsal gerçekliğin esas doğası nedir? İnsan etkileşimiyle oluşturulan bir durumun betimlemeleridir. 3. İnsanoğlunun temel doğası nedir? Anlam oluşturan ve sürekli olarak kendi dünyalarını anlamlandıran toplumsal varlıklardır. 4. İnsan eylemliliği (özgür istem, istenç ve akılcılık) hakkındaki görüş nedir? İnsanların belirgin bir iradesi vardır; anlamlar geliştirirler ve seçim yapma özgürlükleri vardır. 5. Bilim ve sağduyu arasındaki ilişki nedir? Sağduyu insanların kullandığı güçlü gündelik kuramlardır. 6. Toplumsal gerçeklik kuramının genel görünümü nedir? Bir grubun anlam sisteminin nasıl üretildiği v esürdürüldüğünün bir betimlemesidir. 7. Doğru bir açıklama nedir? İlgilenenlere göre doğru açıklamalardır. 8. İyi kanıtlar neye benzer? Toplumsal etkileşimlerin bağlamına gömülüdür. 9. Bilginin rolü ya da kullanımı nedir? Pratik bir yönelim kullanır; bilgi ötekilerin yaşam dünyalarını ve deneyimlerini empatik olarak kabul etmemize/paylaşmamıza yardım eder. 10. Sosyopolitik değerlerin yeri nedir? Değerler toplumsal yapının ayrılmaz bir parçasıdır; hiçbir grubun değerleri yanlış değildir, yalnızca farklıdır. 4.5 ELEŞTİREL SOSYAL BİLİM (ESB) Genel olarak ESB, sosyal bilimi, insanların koşulları değiştirmesine ve kendileri için daha iyi bir dünya kurmasına yardımcı olmak üzere, maddi dünyanın gerçek yapılarını ortaya çıkarmak için yüzeydeki illüzyonların (göz boyamaların) ötesine geçen bir sorgulama süreci olarak tanımlar. Buna göre PSB statükocudur, TSB aşırı öznel ve görecidir. Her iki yaklaşım da insanların ele almada başarısızdır, toplumsal bağlamı görmezden gelmekte ve anti hümanisttir. Bu yaklaşımı tam zamanlı araştırmacılardan çok, toplu eylem grupları, politik örgütler, ve toplumsal hareketler benimser. ESB her türlü araştırma tekniğini kullanabilir, ama tarihselkarşılaştırmalı yöntemi daha fazla tercih etme eğilimindedirler. Kullandıkları tekniklerden çok bir araştırma problemine nasıl yaklaştıkları, ne tür sorular sordukları ve araştırma yapma amaçları ile ayrılırlar. ESB 10 soruyu şöyle cevaplar: 1. Sosyal bilimsel araştırma yürütmenin nihai amacı nedir? Mitleri paramparça etmek, insanlara toplumu değiştirme gücü vermek. 7

8 2. Toplumsal gerçekliğin esas doğası nedir? Gizli altta yatan yapılar tarafından yönetilen birden çok katman. 3. İnsanoğlunun temel doğası nedir? İnsanlar yanılsamanın pençesine düşmüş, gerçekleştirilmemiş potansiyeli olan, yaratıcı, uyum sağlayabilen varlıklardır. 4. İnsan eylemliliği (özgür istem, istenç ve akılcılık) hakkındaki görüş nedir? Sınırlı özerklik ve yapısal olarak kısıtlı özgür seçim, ama sınırlar yerinden oynatılabilir. 5. Bilim ve sağduyu arasındaki ilişki nedir? Gücü gizleyen yanlış inançlar ve objektif koşullardır. 6. Toplumsal gerçeklik kuramını ya da açıklamasını ne oluşturur? Gerçek koşulları açığa çıkaran ve insanların eyleme geçmesine yardımcı olan bir eleştiri oluşturur. 7. Doğru bir açıklama nedir ve işe yarar? İnsanlara dünyayı değiştirmek için gerekli araçları sağlar. 8. İyi kanıtlar ya da gerçeklere dayalı bilgi neye benzer? Yüzeyin altına geçen bir kuram tarafından beslenir. 9. Sosyal bilimsel bilginin rolü ya da kullanımı nedir? Diyalektik bir yönelim kullanır; bilgi insanların daha derin yapıları görmesine değiştirmesine olanak verir. 10. Sosyopolitik değerler bilime nerede girer? Her türlü bilim bir değer konumuyla başlamalıdır; bazı konumlar doğrudur; bazıları yanlıştır. 4.6 FEMİNİST TOPLUMSAL ARAŞTIRMA (FTA) Bu yaklaşıma göre, feminist toplumsal araştırma, çoğu kadın olan, feminist bir öz-kimlik taşıyan ve bilinçli olarak feminist bir perspektif kullanan insanlar tarafından yürütülür. Feminist araştırmacılar birçok araştırma tekniğini kullanır, kadınlara söz hakkı vermeye çabalar ve baskın olan erkek yönelimli perspektifleri düzeltmek için çalışır. 10 soruyu aşağıdaki gibi cevaplar. 1. Sosyal bilimsel araştırma yürütmenin nihai amacı nedir? Başkalarını eğitme ve eşitlik değerlerini ilerletmek için insanlara güç kazandırmak. 2. Toplumsal gerçekliğin esas doğası nedir? İnsanları baskı altında tutan, cinsiyet yapıları olan iktidar ilişkileridir. 3. İnsanoğlunun temel doğası nedir? Gerçekleştirilmemiş potansiyeli olan, çoğunlukla görünmeyen güçlerin pençesine düşmüş olan cinsiyetli varlıklardır. 4. İnsan eylemliliği (özgür istem, istenç ve akılcılık) hakkındaki görüş nedir? Cinsiyete dayalı yapısal sınırlar sınırları kısıtlar; ama yeni düşünme ve eylem sınırları aşabilir. 5. Bilimde sağduyunun rolü nedir? Sağduyu gücü gizleyen yanlış inançlar ve objektif koşullardır. 6. Toplumsal gerçeklik kuramının genel görünümü nedir? Gerçek koşulları açığa çıkaran ve insanları daha iyi bir dünyaya giden yolu görmesine yardımcı olan bir eleştiridir. 7. Doğru bir açıklama nasıl belirlenir? Doğru bir açıklama insanları baskıcı ilişkilerden kurtarmaya yardımcı olacak fikirleri/araçları sağlar. 8. İyi kanıtlar nedir, neye benzer? Cinsiyet yapılarını açığa çıkaran bir kuram tarafından beslenir. 9. Sosyal bilimsel bilginin rolü ya da kullanımı nedir? Bilgi farklılığını artırır ve insanlara değişiklik yapma gücü verir. 8

9 10. Sosyopolitik değerlerin yeri nedir? Değerler araştırma için elzemdir ve feminist olanlar açıkça tercih edilir. 4.7 POSTMODERN TOPLUMSAL ARAŞTIRMA Postmodern toplumsal araştırma yaklaşımı, sanat, müzik, edebiyat, ve kültürel eleştiriyi içeren postmodern hareketin parçasıdır. Postmodern araştırmacılar, sanatlar ya da insan bilimleriyle sosyal bilimler arasında hiçbir ayırım gözetmez. YSB gibi soyut açıklamaya güvenmez ve araştırmanın betimlemeden fazlasını yapamayacağını ve tüm betimlemelerin eşit derecede geçerli olduğunu savunur. Araştırma raporunun yansız sunulmasına itiraz eder. Araştırma raporu bir sanat yapıtına benzer; başkalarını uyarır, zevk verir, tepkiyi açığa çıkartır ve merak uyandırır. 10 soruya aşağıdaki gibi cevap verir. 1. Sosyal bilimsel araştırma yürütmenin nihai amacı nedir? Öznel benliği ifade etmek, oyuncul olmak, eğlendirme ve uyarmak. 2. Toplumsal gerçekliğin esas doğası nedir? Gerçek kalıplar yoktur, asıl plan bulunmaz, kaotiktir ve akıcıdır. 3. İnsanoğlunun temel doğası nedir? Gerçekleştirilmemiş potansiyeli bulunan yaratıcı, dinamik varlıklar. 4. İnsan eylemliliği (özgür istem, istenç ve akılcılık) hakkındaki görüş nedir? İnsanların büyük bir iradesi vardır ve tüm yapılar yanılsamadır. 5. Bilimde sağduyunun yeri nedir? Toplumsal gerçekliğin özü bilimsel ya da bürokratik uslamlama biçimlerinden üstündür. 6. Toplumsal gerçeklik kuramının genel görünümü nedir? Ötekileri eğlendirebilen, şoke edebilen ya da uyarabilen bir performans ya da sanatsal dışavurum çalışmasıdır. 7. Doğru bir açıklama nasıl belirlenir? Hiçbir açıklama daha doğru değildir; onları kabul edenler için hepsi doğrudur. 8. İyi kanıtlar nedir, neye benzer? Estetik özellikleri vardır ve insanların içindeki duygulara hitap eder. 9. Sosyal bilimsel bilginin rolü ya da kullanımı nedir? Daha önceki bilgilerin hiçbir özel değeri yoktur; eğlendirici olabilir ya da kişisel zevk verebilir. 10. Sosyopolitik değerlerin yeri nedir? Değerler araştırmanın içinde bulunur; ama tüm değer konumları eşittir. 9