BİYOGRAFİ ÖĞRETİMİ. İnsanın bu dünyada yaptığı şeylerin tarihi, gerçekte büyük adamların burada yaptığı şeylerin tarihidir. Caryle (İngiliz Tarihçi)

Transkript

1 BİYOGRAFİ ÖĞRETİMİ İnsanın bu dünyada yaptığı şeylerin tarihi, gerçekte büyük adamların burada yaptığı şeylerin tarihidir. Caryle (İngiliz Tarihçi)

2 BİYOGRAFİ Yaşayışları ve yaptıklarıyla ün kazanmış önemli kişilerin hayatlarını belgelere dayalı olarak inceleyen eserlere biyografi denir. Toplumların çeşitli alanlardaki gelişim ve değişiminde önemli roller üstlenmiş olan kişilerin; yetişme tarzları, yaşadıkları olaylar, bu olaylardaki lider veya grup üyesi olarak etkinlikleri fikir, duygu ve hayal dünyalarıyla eserlerinin ele alınıp anlatıldığı bir yazılı anlatım türü olarak kabul edilir.

3 TÜRLERİ Bilimsel Biyografi Kronolojik sıra Bağlamlar (kişisel, zaman ve mekan) Eleştirel tutum Belge, araştırma ve incelemeye dayalı Biyografik Roman Kurgusal Roman üslubu Sanatsal kaygı Süslü anlatım Yazarın Etkisi Nekroloji Ölüm ardı yazıları

4 BİYOGRAFİ YAZIMINDA TAKİP EDİLMESİ GEREKEN YOL (COFFİN, 2000) Geçiş kısmında biyografik anlatımda, kişinin adı, doğum tarihi, doğum yeri ve ailesinin geçmişi ve onların tarihsel önemi hakkında önemli geçmiş bilgileri verilir. Olayların kaydı kısmında kişinin yaşamının anahtar olayları kaydedilir. Niçin ünlü olduğu belirtilir. Son olarak kişinin ölümü hakkında bilgi verilir. Kişinin değerlendirilmesi kısmı zorunlu olmayan bir kısımdır. Bu kısmın fonksiyonu, kişinin davranışları ya da topluma olan katkısına ve genel olarak kişinin yaşamındaki olayların tarihsel önemine dikkat çekmek ve kişi hakkında yargılama yapmaktır (Counsell, 1997; Coffin, 2000; Kiriş, 2009).

5 Çocuk Biyografisi hazırlarken; Biyografiye konu olacak kişi, çocukların kavrayabileceği ün de (bir ulusun kahramanları, bilim açısından güncelliği olan bilim insanları veya dünyaca ünlü bir düşünür vb.) birisi olmalıdır. Biyografiye konu olan kişinin yaptıkları işler, çocuklar için kabul edilebilir ve kavranabilir özellikte olmalıdır. Biyografilerin öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel gelişimini olumlu yönde etkileyecek bir konusu olmalıdır. Biyografi öğrencilerin yaş, ilgi, istek, ihtiyaç ve zekâ seviyelerine uygun tarzda hazırlanmalıdır. Anlatım kuru, yavan değil; akıcı, canlı ve sürükleyici olmalıdır. Anlatımın çocukların alışageldikleri üslupta (masal, hikâye vb.) olmasına dikkat edilmelidir. Öğrencilere iyi bir sanat eserinin verdiği zevki verecek, öğrendikleri bilgilerin anlam kazanmasına ve pekiştirilmesine de yardımcı olacak tarzda yazılmalıdır. Yazı görselleştirilmeli; fotoğraf ve resimlerle zenginleştirilmelidir. İstenildiği takdirde kaynak ve dipnot gösterilmeyebilir Çocuklar için hazırlanan biyografiler çok kısa ve anlaşılır bir dille yazılmalıdır.

6 Kronolojik Yazım Yaşamöyküsü anlatılacak kişinin çocukluk yılları, nerede ne zaman doğmuştur? Çocukluğu nasıl bir ortam içinde geçmiştir? Nasıl bir öğrenim görmüştür? Öğrenimini etkileyen başlıca etkenler nelerdir? Seçtiği meslek ve meslekteki gelişimi hangi aşamalardan geçmiştir? Kişiliği, huy ve davranış özellikleri nelerdir? (İlgi duyduğu alanlar, insan ilişkileri v.s.) Yaptıkları ve gerçekleştirdikleri nelerdir? Hangi alanda ürünler vermiştir ve ne gibi işler gerçekleştirmiştir? Toplumsal yaşamdaki önemi ve değeri nereden gelmektedir?

7 Biyografi Seçim İlkeleri (Genel) Biyografiler yaşayışı ve yaptıklarıyla dönemlerini etkilemiş önemli kişilerin yaşamlarını içermelidir. Kişi hakkında geniş ve etraflıca bir araştırma yapılmış olmalıdır. Kişinin yaşamı olduğu gibi verilmeli; olay ve tarihlerde değişiklik yapılmamalıdır. Biyografiler geçerli ve belgelere dayalı olmalıdır. Nesnel olmalı, tarafsız bir bakış açısıyla yazılmış olmalıdır. Anlatım, akıcı, sürükleyici, renkli ve ilgi çekici olmalıdır. Anlatımda düzenli ve kronolojik bir sıra izlenmiş olmalıdır.

8 Biyografi Seçim İlkeleri (Çocuk) Biyografi öğrencilerin yaş, ilgi, istek, ihtiyaç ve zekâ seviyelerine uygun olmalıdır. Biyografilerin öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel gelişimini olumlu yönde etkileyecek bir konusu olmalıdır. Biyografiye konu olan ünlü kişilerin yaptıkları işler çocuklar için kavranabilir özellikte olmalıdır. Öğrencilere hem bilgi veren didaktik-öğretici nitelikli olmalı hem de estetik yaşantılar sunmalıdır. Biyografiler belli bir güçlük düzeyinde olmalı ve ilgi çekici bilgi sunmalıdır. Biyografiler bazı duygusal etkilere sahip olmalıdır. Biyografiler çocuklar tarafından araştırma kaynağı olarak kullanılabilmelidir. Yazı görselleştirilmiş; fotoğraf ve resimlerle zenginleştirilmiş olmalıdır. Gelecek kuşaklara hangi yönden örnek olduğu belirtilmiş olmalıdır

9 Biyografi Okuma Teknikleri Kitabınızın konusu hakkındaki bazı gerçekleri, çeşitli kaynaklardan araştırmak (sadece ana hatlar) Bölüm bölüm ve ara vererek okumak; düşünmek için zaman ayırmak. Okumanıza sizi en çok ilgilendiren bölümle başlayın. Kendinize şöyle sorular sorun: Kahramanın bu özelliğinin olası nedeni neydi? Yol boyunca nasıl örnekleriyle karşılaşıyoruz? Kahraman için sonuç ne oldu? Bu sorular tabi ki sadece öneri sizde kendi listenizi bulun. Sizin ana amacınız o zaman bu kişiliği keşfetmek. Okudukça kendinize sorun Bu durum hangi özelliği gösteriyor? Ne zaman aradığınız özelliğin bir örneğini, nedenini ya da yazarın notunu görürseniz not alın. (Özetlemek için) Biyografi okumanın son aşaması arkadaşlarınızla okuduğunuz ortak bir kitabı tartışmak olabilir. Eğer okuduğunuz biyografi üstüne bir rapor yazmanız gerekiyorsa bu bölümde kullanılan başlıkları kullanabilirsiniz; kahramanın hayatındaki ana olguların kısa bir özeti, izlediğiniz yolların açıklaması, somut örneklerle karakter özeti ve yazarın tekniği üzerine kısa bir yorum.

10 Biyografik Araştırma Yöntemi Genel amaç; şimdiye kadar olduğundan daha fazla grupların ve bireylerin hayatlarının anlamlarını ve içyapısını daha iyi anlamaktır. Biyografik araştırmanın özel amacı da; özel biri ya da birilerinin hayatını belirli nedenlerden dolayı incelemektir. Önemli olan ne kadar büyük bir araştırma olduğu değil nasıl bir neden için gerekli olduğudur Mesela çalışma hayatını incelerken, insanları doktor, öğretmen, aktör, hayat kadını gibi belli mesleklere yönlendiren (biyografik rota) olayları araştırmak uygun olabilir. P Hangi nedenlerle biyografik araştırma yaptırabilirsiniz? Gerekli yöntemler Görgül özellikler (gözleme dayalı unsurlar; doküman vb) Yaratıcılık (hayal gücü) Anlatı (öyküleme)

11

12 Sosyal Bilgilerde Biyografi Öğretimi Tarihi büyük şahsiyetlerin hikayelerine yer vermek Yazma Süreci / Öğrenciler biyografi yazarken; Kişinin yaşadığı zaman ve mekanı gerçekçi tasvir etmeliler (biyografiler yaşayan ya da tarihi insanlar hakkında yazılabilir), Kişiyi doğru analiz etmeliler, Kişinin hayatındaki olayları doğru araştırmalılar, Kişiyi belli bir şekilde davranmasına iten olay ve değerleri doğru araştırmalılar. Araştırma süreci

13 YARARLARI Sosyal Bilgiler dersinde biyografi aracılığıyla öğrencilerin toplumda ün yapmış ve kişilere saygı duymalarının ve onların hayatlarını örnek almalarının önü açılmış olur. Toplumda ün yapmış bilim insanlarının, liderlerin, kahramanların, sanatçıların yaşamları soyut ve anlaşılamayan olaylara somutluk ve yaşam kazandırır. Öğrencilerin biyografinin konusu olan kimsenin yaşadığı toplum, toplumun kuralları, adet, gelenek ve görenekleri hakkında bilgi edinmeleri sağlanmış olur. Diğer bir anlatımla bir dönemin adetleri, özellikleri ve ruhu adeta öğrencilerin gözünde yaşatılmış olur. Biyografisi incelenen kişinin yaşamından hareketle öğrencilerin bir milletin bütün ümitlerini, bütün ideallerini ve bütün fedakârlıklarını anlamalarına yardımcı olur. Bir insanın hayatı, maceraları, yaptığı hareketler öğrencilerin ilgisini çekerek konunun daha iyi öğrenilmesine zemin hazırlar. Bu bağlamda öğrenci motivasyonunu ve başarısını artırır. Öğrencilere başkalarının hayat kavgalarını, karşılaştıkları türlü sorunları ve başarılarının nedenlerini anlatmakla, onları ileride karşılaşabilecekleri durumlara hazırlıklı olmalarını sağlar. Öğrencilerin büyük insanlara karşı hayranlık ve saygı duymaya başlamasını sağlar. Vatanseverlik, milletine ve devletine bağlı olmak gibi olumlu duyguların güçlendirilmesine aracılık eder. Öğrencileri biyografisi yazılan kişinin yaşam dönemi (konu, sorun ve insan) hakkında bilgilendirerek tarih içinde yolculuk yapmalarına fırsat sunar. Biyografiye konu olan kişinin yaşamını dönemiyle aynı anda izlemeye fırsat verir. Öğrencilerin geçmişi, içinde bulunulan zaman dilimiyle karşılaştırmasına yardımcı olur. Öğrencilerin tarihsel değişimin nasıl meydana geldiğini anlamalarını sağlar. Tarihi olayları kişi, zaman, yer, detay vb. bağlamında analiz etmeyi öğrenir. Birincil kaynaklara dayalı, yazılı kaynakları içeren, harita, resim vb. görsel unsurlarla zenginleştirilmiş biyografiler öğrencilere tarihin nasıl yazılması gerektiğiyle ilgili rehberlik eder

14 SB Sınırlıkları Biyografide kahramanın ele alınış biçimi nedeniyle öğrenciler asıl konuyu öğrenemeyebilirler. Örneğin biyografisi verilen kişinin temsil ettiği ve yönettiği toplumdan soyut olarak ele alınırsa, öğrenci toplumsal ilişkiler, düşünceler ve anlamlar üzerine odaklanacağı yerde belirli kişilerin yaşayışları üzerine odaklanır. Böylelikle biyografi heyecan verici bir hikâye biçimine dönüşür ve amacına ulaşmamış olur. Sosyal Bilgiler derslerinde biyografi konunun yapısına göre kullanılmalıdır. Aksi takdirde konular öğrencilerin çocukların zihninde birbirlerine bağlı olmayan bir takım izlenimler olmaktan öteye gidemez. Herhangi bir dönem açıklanırken tip olarak alınan birey, öğrencilerin ilgisini çekmeyebilir. Bir kişinin hayatı bazen bütün olayları yorumlamak için yeterli olmaz. Bir kişinin biyografisinin birçok noktaları güncelliğini yitirdiğinden zamanın canlı olayları ile bağlantı kurulması zor olabilir. Olayları bireylerin etrafında toplamak çok defa bireyleri, olayların etrafında toplamaktan daha kolaydır

15 SB Kullanım Esasları Senaryo: Çalışmanın yapısı ve organizasyonu nasıldır? Doruk noktası nerededir? Hikâye nerede ve ne zaman başlar? Nerede ve ne zaman sona erer? Yazar, hikaye devam ederken sonuca dair ipuçları verir mi? Karakter: Ana karakter kimdir? Nasıl tanıtılırlar ve nasıl geliştirilirler? Hikayeyi kim anlatmaktadır? Yorumcunun, karakterlerin hissettikleri ve düşünceleri konusunda ne kadar bilgisi vardır? Bölüm: Bölümlerde kaç çeşit aksiyon meydana gelmektedir? Tam anlamıyla nasıl tarif edilmişlerdir? Bölümler hikâyeyi ne ölçüde etkilemektedir? Konu: Hangi ana düşünce çalışmada ele alınmaktadır? Başlık (konu ismi) bu konuda ipucu verir mi? Stil: Çalışmanın ton u (ses özelliği) nedir? Yazar ne ölçüde diyalog, tarif, örnek v.b. şeyler vermektedir? Kelime ve dil yapısı; dinleyici, konu ve yazar hakkında kişiye ne söylemektedir?

16 Bazı Örnekler Şerif Baştav - Büyük Hun Kağanı Atilla Mehmet Süreyya - Sicill-i Osmani Falih Rıfkı Atay - Çankaya: Atatürk ün Doğumundan Ölümüne Kadar Tuncer Baykara - Aydınoğlu Gazi Umur Paşa Ahmet Temir - Moğolların Gizli Tarihine Göre Cengiz Han Necdet Sakaoğlu - Bu Mülkün Sultanları: 36 Osmanlı Padişahı Gilbert Sinove - Kavalalı Mehmet Ali Paşa: Son Firavun Fernand Grenard - Babür M. Tayyib Gökbilgin - Kanuni Sultan Süleyman Ahmet Refik - Osmanlı Alimleri ve Sanatkarları Murat Bardakçı - Son Osmanlılar, Şahbaba Oktay Aslanapa - Mimar Sinan Burchard Brentjes - İbn-i Sina: Avicenna Orhan Koloğlu - Bedevi, Lawrens, Arap, Türk Reşat Ekrem Koçu - Osmanlı Padişahları

17