ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU II Mart 2004 B LD R LER C LT 1. Editörler

Transkript

1 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU II Mart 2004 B LD R LER C LT 1 Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurflun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Seyfettin Ünlü Tel Fax

2 Üsküdar Belediye Baflkanl Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Yay n No: 16 ISBN Tak m No: ISBN Cilt 1: X Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurflun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Seyfettin Ünlü Mart 2005, stanbul TEKN K HAZIRLIK: KAKNÜS AJANS KAPAK DÜZEN : KAKNÜS AJANS Ç BASKI: ALEMDAR OFSET KAPAK BASKI: M LSAN C LT: D LEK MÜCELL T Üsküdar Sempozyumu Yer: Üsküdar Belediyesi Çaml ca E itim Merkezi Tarih: Mart 2004 Düzenleyen: Üsküdar Belediyesi

3 ÜSKÜDAR DA GENEL SEÇ MLERDE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GENEL GÖZLEMLER Davut Dursun * Girifl: ktidar vatandafllar ad na kullanacak kadrolar n seçimler yoluyla belirlenmesi kadar seçmenlerin talep ve e ilimlerinde baz de iflmelerin meydana gelmesi de önemlidir. Seçmen tercih ve davran fllar, zaman içerisinde çeflitli faktörlerin etkisi ile de ifliklik göstermektedir. Seçmenlerin tercihlerinde meydana gelen de iflmeler, kamu politikalar n ve önceliklerin belirlenmesinde belirleyici bir rol oynamaktad r. Bu bak mdan seçmen davran fllar ile ilgili çal flmalar, demokratik süreçler ve sistemler için her zaman önemini korumufltur. Türkiye de halk n birden çok parti aras ndan bir tercih yapabilme imkan buldu u 1946 genel seçiminden bu yana yar m asr aflan bir süre geçmifl ve bu arada toplam yirmi befl genel seçim yap lm flt r. Bu zaman içerisinde seçmen tercihlerinde ve genel olarak seçmen davran fllar nda önemli de iflmelerin meydana gelmifltir. Bilindi i gibi zaman de iflkenine göre meydana gelen seçmen davran fllar ndaki de iflmede pek çok faktör etkili olmaktad r. Toplumun ekonomik, sosyal, kültürel ve di er alanlar nda meydana gelen de iflmeler ve geliflmeler siyasi yap da belli de iflikliklerin yaflanmas nda etkili olmaktad r. Neticede bireylerin ekonomik, sosyal ve kültürel katlardaki de iflmelerin siyasi tercihleri ve davran fllar belli yönde de ifltirdi i bilinmektedir 1. Çok partili hayata geçildi inden bu yana toplumun ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yap s nda ciddi de iflmeler gerçekleflmifltir. Bu de iflmelerin seçmenlerin tercihlerinde ve davran fllar nda da önemli de iflmeler meydana getirdi i gözlenmektedir. Seçmen tercihleri siyasi partiler aras nda yer de ifltirirken ayn zamanda toplumun siyasi ideoloji ve düflünce yap s nda da tercih kaymalar ve davran fl farkl laflmas na yol açm flt r. Belli dönemlerde sosyaldemokrat söylemleri öne ç karan partiler öncelikle tercih edilirken bir baflka dönemde veya seçimde liberal veya muhafazakar kimlikli partilerin tercih edildikleri görülmektedir. * Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi. 1 Genel olarak siyasal davran fllar n de iflmesi için bk. Davut Dursun, Siyaset Bilimi, stanbul, Beta Yay nlar, 2002, s ; Ayr ca bk. Taner Tatar, Siyaset Sosyolojisi, stanbul, Turan Yay nc l k, 1977, s ; Ersin Kalayc o lu, Karfl laflt rmal Siyasal Kat lma/ Siyasal Eylemin Kökenleri Üzerine Bir nceleme, stanbul, stanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yay nlar, 1983.

4 370 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Türk siyasetinde merkez sa ve merkez sol fleklinde formüle edilen iki ana eksen egemen konumda olmakla beraber altm fll y llardan itibaren her iki kutbun da kendi içerisinde bölündü ü ve afl r ya do ru savrulan yeni siyasi kimlikler belirgin flekilde öne ç km flt r 2. Bu çal flmam zda 1983 ten bu yana Üsküdar daki seçmenlerin siyasi tercih ve davran fllar nda ne tür bir de iflmenin meydana geldi ini ortaya koymaya çal fl yoruz ü bafllang ç noktas olarak almam z n anlafl labilir bir sebebi vard r dan bu yana üç ayr anayasa ve farkl seçim sistemleri uyguland ndan siyasi bak mdan bir homojenlik söz konusu de ildir. Ayr ca bu süre içerisinde siyasi partilerde de ciddi de ifliklikler ve yeniden yap lanmalar yaflanm flt r. Türk siyasetinde bir bak ma yeni bir milat olarak ortaya ç kan 12 Eylül darbesi sonras nda yap lan ve bugün de uygulanmakta olan 1982 Anayasas n n temel parametrelerine göre oluflturulan siyasi yap ve kurumlar varl n korumaktad r ten bu yana gerek partilerde, gerekse anayasa düzeninde önemli de ifliklikler olmufltur, ancak sistem radikal bir de iflmeye u ramam flt r. Bu bak mdan 1983 sonras n n bir dönem olarak ele al nmas n n do ru olaca düflünülmektedir y l ndan bu yana geçen 21 sene içerisinde seçmen e ilimlerinde ve davran fllar nda meydana gelen önemli de iflmelerin izlenmesini ve analizini zorlaflt ran bir hususa dikkat çekmemiz gerekiyor. Bu zaman zarf nda siyasi partilerde ortaya ç kan geliflmeler; baz partilerin kapanmas veya kapat lmas, baz partilerin siyasi hayattan çekilmeleri, di er partilerle birleflerek varl klar na son vermeleri, baz lar n n bölünmeleri gibi geliflmeler hem partiler hem de ideolojiler temelinde de erlendirmelerini yap lmas n zorlaflt rmaktad r. Ancak bu sorunu aflmak için genel çerçevede ayn kesimde yer alan partileri birlikte de erlendirme yoluna gidilmesini zorunlu hale getirmifltir. Di er yandan birbirinin devam niteli inde olan veya böyle bir görüntü verenleri de tek parti imifl gibi ele almak gerekmektedir. Seçmen Say s ve Seçime Kat lma Oranlar : 1983 y l ndan bu yana 1983, 1987, 1991, 1995, 1999 ve 2002 olmak üzere toplam alt genel seçim yap lm flt r. Bu zaman içerisinde Üsküdar ilçesi s n rlar dahilinde ikamet eden seçmenlerin kütü e kay tl olan, oy kullanan ve geçerli oylar n say s nda ve oranlardaki geliflme afla daki tabloda gösterilmektedir. Buna göre 1983 ile 2002 aras nda seçmen say s nda yaklafl k olarak yüzde doksan oran nda bir art fl söz konusudur. Yirmi y lda gözlenen bu art fl n Türkiye ve stanbul ili genelindeki art fl n gerisinde kald gözlenmektedir. Bu zaman içerisinde tüm Türkiye genelinde seçmen say s ndaki art fl dan e ç - karken stanbul ilinde ise dan e yükselmifltir. Buna göre Türkiye de bu zaman içerisinde toplam seçmen say s yüzde yüzden biraz fazla artarken stanbul ilinde yüzde 283 oran nda bir art fl olmufltur. Üsküdar daki art fl n hem Türkiye hem de stanbul iline göre daha düflük seviyede gerçekleflti i anlafl lmaktad r. Türkiye genelindeki art fl ile Üsküdar daki art fl aras nda çok büyük bir farkl l k gözlenmezken stanbul ili geneli ile büyük bir farkl l k bulunmaktad r. Bu durumun stanbul un göç alan bir yerleflim yeri olmas, buna karfl l k Üsküdar n ise nispeten göç alma özelli inin azalmas n n yan nda Ümrani- 2 Türk siyasetindeki bölünmeler için bk. Tanju Tosun, Merkez Sa ve Merkez Solda Bölünmeler, stanbul, Boyut Kitaplar, 1999; Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecindeki Türkiye ( ), Türkçesi: Fethi Naci, stanbul, Hil Yal n, 1994.

5 ÜSKÜDAR DA GENEL SEÇ MLERDE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GENEL GÖZLEMLER ye nin ayr lmas yla baz mahallelerini kaybetmesi ile ilgili oldu u söylenebilir. 19 Haziran 1987 tarihinde Ümraniye nin ilçe haline getirilerek Üsküdar dan ayr lmas ile bu tarihe kadar Üsküdar s n rlar dahilinde bulunan dokuz mahallenin yeni ilçeye dahil olmas Üsküdar n seçmen nüfusunu azaltm fl bulunmaktad r. E er bu dokuz mahalle halen Üsküdar s - n rlar dahilinde bulunmufl olsayd nüfusun daha fazla olaca aç kt r. Zaten afla daki tabloda 1987 ile 1991 say lar aras ndaki farkl l n buradan kaynakland görülmektedir. Tablo:1. Üsküdar da toplam kay tl seçmen ve oy kullanan seçmen toplam. Seçim y llar Kay tl seçmen Oy kullananlar Geçerli oy Kaynak: Kaynak: D E, Milletvekili Genel Seçim Sonuçlar (Özet Tablolar) , Ankara, 1996; D E, Milletvekili Üsküdar daki seçmenlerin genel seçimlerdeki oy kullanma oranlar aras nda çok büyük farkl l k olmamakla birlikte en yüksek oranda 1987 genel seçimlerinde sand k bafl na gittikleri anlafl lmaktad r. Buna karfl l k 1991 seçimlerinde ise en düflük seviyede sand a gitmifllerdir. Üsküdar seçmenlerinin sand a gitme oranlar ile Türkiye geneli ve stanbul ili aras nda ilginç iliflkiler bulunmaktad r. Buna göre Türkiye genelinde, stanbul ilinde ve Üsküdar daki seçime kat lma oranlar flu flekilde gerçekleflmifltir. Tablodan da aç kça anlafl laca gibi stanbul ilinde seçime kat lma oran Türkiye genelinin biraz gerisinde gerçekleflirken Üsküdar da stanbul ilinin alt nda gerçekleflmifltir. Üsküdarl seçmenler Türkiye ve stanbul ili ortalamas n n alt nda seçimlere ilgi göstermekte ve sand k bafl na gitmektedirler. 371 Tablo: 2. Türkiye, stanbul ili ve Üsküdar da seçime kat lma oranlar. Seçim y llar Türkiye Geneli stanbul li Üsküdar 1983 (%) , (%) , (%) , (%) , (%) (%) ,

6 372 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU SEÇ M DÖNEMLER NE GÖRE SONUÇLAR 1983 Genel Seçimi 12 Eylül darbesi ile bafllayan ola anüstü dönemi sona erdiren 1983 genel seçimine Anavatan Partisi (ANAP), Halkç Parti (HP) ve Milliyetçi Demokrasi Partisinin (MDP) kat lmalar na izin verilmifltir. Bu üç partinin Türkiye genelinde ald klar oy oranlar s ra ile yüzde 45.14, yüzde ve yüzde olarak gerçekleflmifltir. Ulusal ve bölgesel olmak üzere çifte barajl seçim sisteminin uyguland 1983 seçimlerinde partilerin Üsküdar da ald klar oy oranlar Türkiye geneliyle farkl oranlarda gerçekleflmifl olsa da s ralama de iflmemifltir. Üsküdar da ANAP yüzde 49.23; Halkç Parti yüzde ve MDP yüzde oran nda oy alm fllard r. ANAP ile HP Üsküdar da Türkiye ortalamas n n üzerinde oy al rlarken MDP Türkiye ortalamas n n gerisinde kalm flt r. Tablo: 3. Üsküdar da 1983 Seçimi sonucu. S. Parti Ad Oy Oran Toplam Oy 1 ANAP HP MDP BA Kaynak: Genel Seçimi: 1987 genel seçimlerine toplam yedi parti kat lm fl ve bunlardan ANAP, SHP ve DYP yüzde onluk ulusal ve bölgesel baraj aflarak Mecliste temsil edilme hakk kazanm fllard r. Türkiye genelinde ANAP önceki secime göre yaklafl k yüzde onluk gerileme ile yüzde oyla yine birinci parti olmufltur. HP ile SODEP in 1985 te birleflmeleriyle oluflan Sosyaldemokrat Halkç Parti (SHP) yüzde oran nda oy al rken önceki seçimlere girmesine izin verilmeyen DYP ise yüzde oran nda oy alm flt r. Bu partilerin yan nda sosyal demokrat kesimdeki di er bir parti olan Demokratik Sol Parti (DSP) yüzde 8.53, Refah Partisi (RP) yüzde 7.16 ve Milliyetçi Çal flma Partisi (MÇP) de yüzde 2.93 oran nda oy almalar na ra men yüzde onluk ulusal baraj n alt nda kald klar ndan Meclise temsilci gönderememifllerdir. Seçime giren partilerin Üsküdar da ald klar oy miktarlar Türkiye ortalamas yla karfl laflt r ld nda farkl l k göstermektedir. S ralama de iflmemekle birlikte ANAP ile SHP nin ortalaman n üzerinde, DYP nin ise alt nda Üsküdar da oy ald klar gözlenmektedir. Buna göre Üsküdar da yüzde ile ANAP birinci gelirken ikinci s rada yüzde oran nda oy alan SHP yer alm flt r.yüzde oy alan DYP üçüncü s raya yerleflmifltir. Tablo: 4. Üsküdar da 1987 Seçimi sonucu. S. Parti Ad Oy Oran Toplam Oy ANAP SHP DYP DSP RP MÇP IDP BA Kaynak:

7 ÜSKÜDAR DA GENEL SEÇ MLERDE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GENEL GÖZLEMLER Genel Seçimi: 1991 genel seçimlerine toplam alt siyasi parti kat lm flt r. Bunlardan befli ülke ve bölge baraj n geçerek Mecliste temsil edilme hakk elde etmifllerdir. Meclise girebilen partilerin ilk s - ras na yüzde oy oran yla DYP yerleflirken önceki seçimlerde ilk s rada yer alan ANAP gerilemesini sürdürerek yüzde oran ndaki oy ile ikinci s raya gerilemifltir. Üçüncü s rada öncekine göre oy kaybeden ve yüzde oy alan SHP gelirken MÇP ve Islahatç Demokrasi Partisi ile ittifak yaparak seçime girmifl olan Refah Partisi yüzde lik oy oran yla dördüncü parti olmufltur. Baraj n üzerine ç kma baflar s gösteren Demokratik Sol Parti de yüzde lik oy oran yla Meclise girebilen sonuncu parti olmufltur. Bu partilerin Üsküdar da kazand klar oy oranlar afla daki tabloda gösterilmektedir. Buna göre 1991 seçimlerinde Üsküdar da en çok oyu yüzde luk oy oran yla DYP elde etmifltir. kinci s rada yüzde oy oran yla ANAP yer alm flt r. Refah Partisi çat s içerisinde gerçeklefltirilen ittifakla seçime giren MÇP ve Islahatç Demokrasi Partisi ittifak yüzde oy alarak üçüncü s raya yerleflmifltir. SHP ise yüzde oy al rken DSP yüzde oran nda oy kazanm flt r. Üsküdar daki bu tablonun Türkiye geneliyle uyumlu oldu u gözlenmektedir. Türkiye ortalamas ile Üsküdar da elde edilen oy miktarlar k yasland nda baz küçük farkl - l klar olsa da genel e ilimde önemli bir de ifliklik olmad söylenebilir. Tablo: 5. Üsküdar da 1991 Seçimi sonucu. S. Parti Ad Oy Oran Toplam Oy 1 DYP ANAP RP SHP DSP SP BA Kaynak: Genel Seçimi: 1995 genel seçimlerine toplam oniki siyasi parti kat lm fl ve bunlardan yüzde onluk ülke baraj n aflabilen dört parti Mecliste temsil edilebilme hakk kazanm flt r. Mecliste temsil edilme hakk kazanan partilerin ilk s ras na yüzde lik oy oran yla RP yerleflmifltir. RP bir önceki seçimde dördüncü s rada yer al rken bu sefer ülkenin en büyük partisi haline gelmifltir. ANAP her seçimde sürdürdü ü oy kayb n bu seçimde de sürdürerek oyunu yüzde e geriletmifl ve ikinci s rada yer alm flt r. DYP ise oy kayb na u rayarak yüzde oran na gerilemifl ve üçüncü s raya düflmüfltür. Önceki seçime göre oylar n art ran DSP yüzde oran nda oy al rken CHP de baraj k l pay geçerek yüzde oran nda oy alm fl ve Meclise girmeyi baflarm flt r. Bunlar n yan nda Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) yüzde 8.18, HADEP yüzde 4.17 oran nda oy almalar na karfl n baraj geçemedikleri için Meclise girememifllerdir. Di er partilerse yüzde bir oran nda bile oy alamam fllard r. Bu partilerin Üsküdar da ald klar oy miktarlar ise Türkiye ortalamas ndan çok farkl bir tablo göstermemifltir. Türkiye de ilk s raya yerleflen RP Üsküdar da da yüzde oy oran y-

8 374 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU la en çok oyu alan parti olarak ilk s rada yer alm flt r. kinci s rada yüzde lik oy oran yla ANAP yer al rken arkas ndan yüzde lik oy oran yla DSP üçüncü ve onun arkas ndan da yüzde oran yla DYP dördüncü s radaki yerini alm flt r. Mecliste temsil edilebilme hakk kazand halde CHP Üsküdar da baraj aflabilecek oy alamam fl ve oyu yüzde 9.35 oran nda kalm flt r. Buna karfl l k Meclise giremeyen MHP ise yüzde 3.80, HADEP de yüzde 3.26 oran nda oy alm fllard r. Di er partilerin ald klar oy oranlar yüzde birin de gerisinde kalm flt r. Tablo: 6. Üsküdar da 1995 Seçimi sonucu. S. Parti Ad Oy Oran Toplam Oy 1 RP ANAP DSP DYP CHP MHP HADEP YDH MP P YDP YP BA Kaynak: Tablo: 7. Üsküdar da 1999 Seçimi sonucu. S. Parti Ad Oy Oran Toplam Oy 1 DSP FP ANAP MHP CHP DYP HADEP ÖDP BBP LDP DTP DP BP P MP EMEP YDP DBP S P DEPAR BA Kaynak:

9 ÜSKÜDAR DA GENEL SEÇ MLERDE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GENEL GÖZLEMLER Genel Seçimi: Türk siyasi hayat nda seçime kat lan parti say s nda rekorun k r ld 1999 genel seçimlerinde ülke baraj n aflabilen befl parti olmufltur. Bunlardan ülke düzeyinde en çok oy alan parti yüzde oy oran yla DSP olmufltur. kinci s rada yüzde oy ile MHP gelirken 1998 de Anayasa Mahkemesi taraf ndan kapat lan RP nin yerine kurulan Fazilet Partisi (FP) yüzde oy oran yla onu izlemifltir. Yüzde oy alan ANAP dördüncü s rada yer al rken yüzde oy oran yla DYP de sonuncu parti olmufltur. Üsküdar da ise bu s ralama farkl olarak ortaya ç km flt r. Meclise girebildi i halde DYP Üsküdar da baraj geçememifltir. S ralamada DSP Türkiye genelinde oldu u gibi Üsküdar da da ilk s rada yer al rken ikinci s raya yerleflen MHP, Üsküdar da ancak dördüncü s rada yer alm flt r. Buna karfl l k ülke genelinde üçüncü s rada gözüken FP, Üsküdar da ikinci s raya yerleflmifltir. ANAP ise ülke genelinde dördüncü s rada yer al rken Üsküdar da üçüncü s rada yerini alm flt r. Üsküdar da, ülke genelinde baraj geçemeyen partilerden CHP yüzde 6.75; HADEP yüzde 2.66; ÖDP yüzde 1.47 ve BBP de yüzde 1.17 oran nda oy alm fllard r. Di er partilerse yüzde birden daha düflük oy alm fllard r Genel Seçimi: 2002 genel seçimleri Türk siyasi hayat için tam bir dönüm noktas olmufltur. Seçime kat - lan parti say s bir önceki genel seçimin gerisinde kalsa da rekoru korumufltur. Ancak yüzde onluk ülke baraj n geçerek Mecliste temsil hakk elde eden parti say s sadece iki olarak gerçekleflmifltir. Daha da önemlisi 2001 y l nda kurulan Adalet ve Kalk nma Partisi (Ak Parti) k - sa zaman içerisinde ülkenin en büyük ve birinci partisi haline gelmifl ve Mecliste ço unlu u Tablo: 8. Üsküdar da 2002 Seçimi sonucu. S. Parti Ad Oy Oran Toplam Oy 1 AKP CHP GP DEHAP MHP ANAP SP DYP YTP YP DSP BBP P BTP LDP ÖDP TKP MP BA Kaynak:

10 376 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU ele geçirmifltir. Buna göre toplam oylar n yüzde ünü alan Ak Parti Meclise girebilen ilk parti olurken oylar n yüzde n alan CHP ikinci parti olmufltur. CHP bir önceki genel seçimde Meclisin d fl nda kalm flken bu seçimde oylar n iki misli art rarak Meclise girmeyi baflarm flt r. Bunun yan nda DYP yüzde 9.54; MHP yüzde 8.35; Genç Parti yüzde 7.25; DEHAP yüzde 6.14; ANAP yüzde 5.11; Saadet Partisi (SP) yüzde 2.49 ve DSP de yüzde 1.22 lik oy oranlar yla baraj n alt nda kalarak Meclise girememifllerdir. Üsküdar da elde edilen sonuçlar Türkiye geneliyle fazla bir farkl l k göstermemektedir. Sadece oy oranlar nda farkl l k olsa bile baraj aflabilen parti say s Üsküdar da da Ak Parti ile CHP olmufllard r. Di er partilerse Türkiye genelinde oldu u gibi baraj n alt nda kalm fllard r. Baraj n alt nda kalan partilerin Türkiye genelindeki baflar s zl Üsküdar da do rulanm flt r. Meclise girebilen partilerin Üsküdar daki oy oranlar n n Türkiye genelinden daha yüksek gerçekleflmifl. PART LER TEMEL NDEK DE fimeler 1983 genel seçimlerine kat labilen parti say s üçtü. Milli Güvenlik Konseyi sadece Anavatan Partisi (ANAP), Halkç Parti (HP) ve Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) ne seçime kat lma izni vermiflti. Kuruluflunu tamamlad klar halde kurucular veto edilen Do ru Yol Partisi (DYP) ile Sosyaldemokrat Parti (SODEP) nin seçime kat lmalar na izin verilmemiflti. Ancak 1983 seçimlerine kat lan partilerden bugün sadece ANAP varl n sürdürebilmektedir. Di er ikisinden SODEP 1985 y l nda HP ile birleflerek Sosyaldemokrat Halkç Parti (SHP) ad n al rken MDP ise da lm flt r. Anavatan Partisi 1983 ten bu yana bütün seçimlere giren ve bugün de varl n sürdürmekte olan Anavatan Partisi nin Üsküdar da genel seçimlerde ald oylar devaml gerileme göstermifltir seçimlerinde % gibi oy kullanan seçmenlerin yar s n n oyunu al rken bu oran n giderek geriledi i ve 2002 genel seçiminde % 4.91 e kadar düfltü ü gözlenmektedir. Bu partinin Türkiye ve stanbul ilindeki oy oranlar na bak ld nda bunun normal bir geliflme oldu u söylenebilir. Zira 1983 ten itibaren hem Türkiye hem de stanbul ilinde genel seçimlerde Üsküdar dakine benzeyen bir gerilemenin gerçekleflmifl oldu u görülmektedir. Afla daki tablodan bu say lar ve gerileme e ilimini takip etmek mümkündür. Tablo:9. ANAP n genel seçimlerdeki oy oranlar. Türkiye stanbul ili Üsküdar Anavatan Partisi nin Türkiye genelindeki oy oran ile stanbul ilinde ve Üsküdar daki oy oranlar aras nda çok büyük bir farkl l k olmad gözlenmektedir. Küçük oy farklar yla de- erlerin birbirine yak n oldu u ve Türkiye deki genel e ilimin stanbul ve Üsküdar da da gerçekleflti i söylenebilir.

11 ÜSKÜDAR DA GENEL SEÇ MLERDE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GENEL GÖZLEMLER 377 Do ruyol Partisi Sa kesimin ikinci önemli partisi olan Do ruyol Partisi nin Üsküdar da ald oylar, ANAP takine benzer bir seyir izlemifltir seçimlerine girmesine müsaade edilmeyen DYP, 1984 y l nda yap lan mahalli seçimlerde Büyükflehir Belediye Baflkanl seçiminde % 4.5; il genel meclisi seçiminde % 4.9; Üsküdar Belediye Baflkanl seçiminde de % 4.8 oran nda oy alm flt r. Bu oranlar dikkate al nd - nda DYP e er 1983 genel seçimine girmifl olsayd Üsküdar da ortalama % 5-7 oran nda bir oy alaca düflünülebilir. Dikkat edilirse DYP nin Türkiye genelinde alm fl oldu u oy oran hem stanbul ili hem de Üsküdar da ald ndan daha yüksek seyretmektedir. stanbul ili ile Üsküdar da al nan oy oranlar aras nda fazla bir fark n bulunmad anlafl lmaktad r. Bu durum DYP nin daha çok k rsal kesimin partisi oldu u fleklindeki genel kanaate uygun oldu u söylenebilir. Zira kentlilik artt kça bu partinin oy oranlar nda da bir düflme gözlenmektedir. Tablo:10. Do ruyol Partisinin genel seçimlerdeki oy oranlar. Türkiye stanbul ili Üsküdar Cumhuriyet Halk Partisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) sadece 1995, 1999 ve 2002 genel seçimlerine kat labilmifltir de Milli Güvenlik Konseyi taraf ndan ülkedeki tüm siyasi partiler kapat ld ndan ve siyasi partilerin kurulmas na izin verildi inde kapat lm fl partilerin adlar yla yeni parti kurulmas imkans z oldu undan CHP kurulamam flt. Ancak gerekli de ifliklik yap ld ktan sonra bu partinin yeniden aç lmas 1994 te mümkün olmufltur. Bu tarihten önce ise, bu kesime hitap eden Halk Parti ile Sosyaldemokrat Parti faaliyet göstermifltir. Bu iki partinin 1985 y l nda birleflmeleriyle Sosyaldemokrat Halkç Parti do mufltur. CHP kurulduktan sonra SHP bu partiye kat lm fl oldu undan tek parti olarak kalm flt r. Bu sebeple 1983 seçiminde HP, 1987 ve 1991 seçimlerinde de SHP ne giden oylar CHP içerisinde de erlendirme yoluna gidilecektir. Elbette ki iki partinin birleflmesiyle tüm seçmenlerin yeni partiye akaca iddia edilemez, ancak büyük oranda ana e ilimin ve devaml l n korunaca söylenebilir. Bu durumda HP+SHP+CHP çizgisinin 1983 ten 1999 e kadar ciddi biri gerileme gösterdi i, 1999 genel seçimlerinde yüzde onluk ülke baraj n aflamad için Meclise giremedi i, 2002 deki son genel seçimde ise oylar n bir misline yak n art rarak yeniden yükselifle geçti i ve Meclise girdi i görülmektedir. Bu parti için stanbul ilinde al nan oylar hem Türkiye, hem de Üsküdar da al nan oylardan daha yüksektir. Sa partilerde Türkiye ortalamas yüksekken CHP için Türkiye ortalamas stanbul ili ve Üsküdar a göre daha düflüktür. Üsküdar ile stanbul ili karfl laflt r ld nda ise Üsküdar daki oylar n stanbul ilinden daha düflük oldu u görülmektedir. Kentli seçmenlerin genelde sol veya sosyal demokrat partilere yönelmeleri bu e ilimi do rulamaktad r. Üsküdar stanbul da di er baz semtlere göre geleneksel özellikleri koruyan bir ilçe olmas dolay s yla sonuç flafl rt c de ildir.

12 378 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Tablo:11. Cumhuriyet Halk Partisinin genel seçimlerdeki oy oranlar. Türkiye stanbul ili Üsküdar Refah / Fazilet / Saadet Partisi Türk siyasetine yetmiflli y llarda dahil olan dini hassasiyetleri önemseyen, geleneksel yap lar n ve de erlerin muhafaza edilmesinin sözcülü ünü üstlenen Milli Selamet Partisi çizgisi seksenli y llarda Refah Partisi ile devam etmifltir. Bu partinin 1998 y l bafl nda Anayasa Mahkemesi taraf ndan kapat lmas üzerine kurulan Fazilet Partisi bu çizgiyi sürdürmüfltür. Fazilet Partisi nin de, kapat lan Refah Partisinin devam oldu u gerekçesiyle kapat lmas üzerine bu çizgi ikiye ayr larak gelene i yeni kurulan Saadet Partisi sürdürürken bir grup farkl çizgiye kayarak Adalet ve Kalk nma Partisi ni kurmufllard r (2001). Böylece Milli Selamet Partisi çizgisinden iki ayr partinin ç kt söylenebilirse de bu partilerin ideolojik tercihleri, oturduklar toplumsal kesimler ve savunduklar temel siyasalar aç s ndan de erlendirildi inde RP, FP çizgisinin Saadet Partisinde sürdürüldü ü söylenebilir. Ak Parti ise her ne kadar bu çizgiden do mufl bir parti gibi gözükse de gerek temel siyasalar, ideolojisi, oturdu u toplum kesimleri ve siyaset yapma üslubu dikkate al nd nda bu çizgiden uzaklaflt ve bafll bafl na kendine yeni bir siyasi kulvar açt görülmektedir. Bu bak mdan RP, FP ve SP ayn çizgide de erlendirmeyi tercih etmekteyiz. RP 1983 genel seçimlerine kat lamam flt r. 1987, 1991 ve 1995 seçimlerine kat lan RP çizgisini 1999 seçimlerinde FP devam ettirmifltir seçimlerinde ise bu çizginin SP taraf ndan devam ettirildi i gözlenmektedir mahalli seçimlerine kat lan RP nin ald oylar 1983 seçimlerine girebilseydi hangi oranda oy alaca hususunda bir görüntü elde etmemize imkan vermektedir. Buna göre RP 1984 mahalli seçimlerinde il genel meclisinde % 4.9; Büyükflehir Belediye Baflkanl nda % 5.6; belediye baflkanl nda % 5.0 ve belediye meclisi seçimlerinde de % 4.9 oran nda oy alm flt r. Buradan hareketle 1983 genel seçimlerinde yüzde 4 veya 5 civar nda bir oy alabilece ini tahmin etmek mümkündür. Bu tahminden hareketle RP nin 1983, 1987, 1991 ve 1995 genel seçimlerinde oylar n hem Türkiye, hem stanbul ili ve hem de Üsküdar da art rd n ; buna karfl l k 1999 ve 2002 seçimlerinde ise ciddi bir gerileme gösterdi ini söyleyebiliriz. Bu partinin Türkiye, stanbul ili ve Üsküdar da ald oylara bak ld nda stanbul ili genelinde daha düflük kald, Üsküdar da kazan lan oylar n Türkiye ortalamas n n üzerinde gerçekleflti i gözlenmektedir. Yani RP+FP+SP çizgisi için Üsküdar, hem Türkiye, hem de stanbul ili geneline göre daha baflar l bir flehirdir. E er bu partiye oy verenleri sosyal ve siyasi bak mdan dindar, gelenekçi ve slamc fleklinde nitelemek mümkünse Üsküdar n bu niteli inin belirgin oldu u söylenebilir.

13 ÜSKÜDAR DA GENEL SEÇ MLERDE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GENEL GÖZLEMLER 379 Tablo: 12. Refah+Fazilet+Saadet Partisinin genel seçimlerdeki oy oranlar. Türkiye stanbul ili Üsküdar Milliyetçi Hareket Partisi Milliyetçi kesime hitap eden Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) çizgisini 1983 ten 1985 e kadar Muhafazakâr Parti, arkas ndan 1993 e kadar da Milliyetçi Çal flma Partisi (MÇP) sürdürmüfl, eski partilerin ad yla parti kurma imkan n n getirilmesinden sonra kurulan MHP ile MÇP birleflerek bütünleflmifllerdir. MÇP kendi ad yla 1987 genel seçimlerine kat lm fl ve baraj n alt nda oy ald için Meclise temsilci gönderememifltir genel seçiminde ise MÇP, Islahatç Demokrasi Partisi ve RP ile seçim ittifak yaparak RP çat s alt nda seçime girmifltir. Ancak bu partinin RP çat s alt nda al nan oylar n ne kadar n kendisinin ald n hesaplamak imkans zd r. Öncekine göre oylar n art rd ve 1987 ile 1995 seçimlerinde al nan oylar n ortas nda Türkiye stanbul ili Üsküdar Türkiye stanbul ili Üsküdar bir oy miktar na oturdu u söylenebilir. Buna göre bu partinin 1999 seçimlerine kadar oylar - n istikrarl bir flekilde art rd, son seçimde ise yaklafl k yar yar ya oy kaybederek Meclisin d fl nda kald gözlenmektedir. Tablo:13. Milliyetçi Hareket Partisinin genel seçimlerdeki oy oranlar. Tablodan da anlafl laca gibi MHP nin Üsküdar da genel seçimlerde ald oylar Türkiye genelinin oldukça gerisinde kalmaktad r. Yaklafl k olarak Üsküdar oylar n n Türkiye ortalamas - n n yar s civar nda seyretti i söylenebilir. stanbul ili geneli ile Üsküdar aras nda fazla bir fark bulunmamaktad r. MHP aç s ndan hem stanbul, hem de Üsküdar baflar vaat eden bir yer de- ildir. Bu bak mdan MHP ile kentlilik aras nda ciddi bir ters orant n n oldu u gözden rak tutulmamal d r. Kentlilik oran artt kça MHP yi tercih edenlerin oran gerilemektedir. Demokratik Sol Parti Demokratik Sol Parti (DSP) 1983 d fl ndaki tüm seçimlere kat lm flt r. Bu partinin 1999 genel seçimlerine kadar oylar n ciddi flekilde art rd, 2002 seçimlerinde ise trajik denebilecek

14 380 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU bir oranda oy kaybetti i gözlenmektedir genel seçimleri sonunda ülkenin en büyük partisi haline gelen DSP 2002 seçimlerinde Meclisin d fl nda kalman n ötesinde ülkenin en küçük ve marjinal partilerinden biri haline gelmifltir. Seçimler öncesinde partide yaflanan bölünmenin de bunda önemli oldu u söylenebilir. DSP nin Türkiye, stanbul ili ve Üsküdar daki oylar na bak ld nda stanbul ili genelinde en yüksek oyu ald, arkas ndan Üsküdar n geldi i ve Türkiye genelinin düflük gerçekleflti- i gözlenmektedir. MHP Türkiye genelinde yüksek oy al rken DSP Türkiye genelinde en düflük seviyede kalmaktad r. DSP aç s ndan Üsküdar n stanbul iline göre daha az baflar l oldu- u anlafl lmaktad r. Bunun kentleflme ile demokratik sol ideoloji taraftarl aras ndaki iliflki ile ilgili oldu u söylenebilir. Üsküdar nispeten daha geleneksel, Anadolu özelliklerini koruyan bir kent olmas nedeniyle demokratik sol ideoloji fazla taraftar bulamamaktad r. Tablo:14. Demokratik Sol Partinin genel seçimlerdeki oy oranlar. Türkiye stanbul ili -- 10, Üsküdar Adalet ve Kalk nma Partisi 2001 y l nda kurulan ve 2002 genel seçimlerinde en fazla oy alarak ülkenin birinci partisi haline gelen Adalet ve Kalk nma Partisi (Ak Parti) nin daha önceki partilerden herhangi birisinin devam fleklinde de erlendirilmesi anlaml gözükmemektedir. Zira bu partinin, yukar da belirtildi i gibi söylemleri, temel siyasi tercihleri, oturdu u toplum kesimleri, siyasal ideolojisi ve siyaset yapma üslubu dikkate al nd nda partinin Türk siyasetinde yeni bir kimlik oluflturmaya çal flt ve farkl bir çizgiyi ifade etti i söylenebilir. Ak Parti 2002 genel seçiminde Türkiye genelinde %34.43; stanbul ilinde %37.20 ve Üsküdar da da %39.54 oran nda oy alm flt r. Buna göre Ak Partinin Üsküdar da hem stanbul ili, hem de Türkiye ortalamas n n üzerinde oy ald anlafl lmaktad r. Bu parti aç s ndan Üsküdar en baflar l kentlerden biridir. Üsküdar daki seçmen profili ile Ak Partililik aras nda yak n bir iliflkinin bulundu u söylenebilir. Ak Partinin kendisi için tan mlamaya çal flt muhafazakâr demokrat kimlikle Üsküdarl seçmenlerin bütünlefltikleri gözlenmektedir. MERKEZ SA VE MERKEZ SOL OYLAR Günümüzde fazla anlaml olmamakla beraber Türk siyasetinde geleneksel bir kullan m alan oluflturan ve siyasi e ilim ve davran fllar çok genel çizgileriyle ifade etmeye imkan veren merkez sa ve merkez sol ay r m na göre Üsküdar daki genel seçimler de erlendirildi inde Üsküdar seçmeninin genel itibariyle merkez sa partileri tercih eden bir seçmen profili çizdi i söylenebilir te seçmenin yüzde i (% ANAP, %16.95 MDP) merkez sa kulvarda yer alan partileri tercih ederken 1987 seçimlerinde yine merkez sa da yer alan ANAP, DYP, RP, MÇP ve di er küçük partileri tercih edenlerin toplam yüzde 60 in üzerine ç kmaktad r seçiminde merkez sa oylar biraz daha artarak yüz-

15 ÜSKÜDAR DA GENEL SEÇ MLERDE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GENEL GÖZLEMLER de yetmifllere yaklafl rken 1995 te küçük bir art fl göstermifltir seçiminde ise merkez sa partilere giden oylar n toplam nda önemli denebilecek bir düflme ortay ç km fl ve oylar yüzde a gerilemiflken son genel seçimlerde bu oran n yeniden art fla geçti i ve yüzde 65 lere yükseldi i anlafl lmaktad r. Buna göre bütün seçimlerde merkez sa oylar n ortalama yüzde 60 ile 70 aras nda seyretti i söylenebilir. Bu durumda Üsküdarl seçmenlerin ço- unun sa kimlikli partilere oy verdikleri, sol veya sosyal demokrat partilerin baflar flanslar n n merkez sa partilere göre daha az oldu u ifade edilmelidir. Tablo:15. Merkez sa partilerin (ANAP, MDP, DYP, RP, FP, SP,MÇP, MHP, Ak Parti) toplam oy oranlar. Üsküdar stanbul ili Türkiye Üsküdar da merkez sol partilerin genel seçimlerde ald klar oy miktar na gelince bu cenahta yer olan HP, SHP, CHP, DSP, Özgürlük ve Demokrasi Partisi, HADEP, DEHAP ve di er küçük partilerin oy toplamlar n n genel olarak yüzde otuz ile k rk aras nda seyretti i söylenebilir. Merkez sol partiler 1983 te % 33.01; 1987 de % 39.03; 1991 de % 21.67; 1995 te % 30.58; 1999 da % ve 2002 seçiminde de % toplam oy alm fllard r. Merkez sol partilerin ald toplam oy miktar 1987 seçiminde yüzde ile en yüksek seviyeye ulafl rken 1991 seçiminde yüzde ile en düflük seviyede gerçekleflmifltir. Tablo:16. Merkez sol partilerin (HP, SHP, CHP, DSP, ÖDP, HADEP, DEHAP) toplam oy oranlar. Üsküdar stanbul ili Türkiye Üsküdar da merkez sa partilerle merkez sol partilerin ald klar toplam oy miktarlar n n genel olarak Türkiye ve stanbul ili ortalamas yla yak n de erlerde oldu u söylenebilir. Merkez sa partilerin Üsküdar daki oy toplamlar hem stanbul ili, hem de Türkiye ortalamas n n alt nda gerçekleflmifltir. Buna karfl l k merkez sol partilerin Üsküdar da ald klar toplam oy miktar Türkiye genelinin üzerinde ve stanbul ilinin gerisinde kalmaktad r.