facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk

Transkript

1 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 1 KRİMİNOLOJİ PART Sosyal öğrenme teorisinin, ayırıcı birliktelikler teorisine dayandığını ve bu teorinin birtakım eksikliklerinin bulunduğunu söylemiştik. İlki, ayırıcı birliktelikler teorisi sadece gerçek insanlarla etkileşim halindeyken suç davranışının öğrenilip 1

2 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 2 öğrenilemeyeceğini söylüyordu. Oysa ki gerçek insanlar dışındaki faktörler yoluyla da suç davranışı pek tabiiki öğrenilebilir. İkincisi, bu teori suç davranışını olumlayan tanımlamaların neler olduğunu çok iyi açıklamamıştır. Aslında bu teoriye göre insanlar suç davranışını doğru buşmazlar fakat birtakım nötrleştirme teknikleri uygulayarak suçu kendilerince olumlayabilirler daha doğrusu meşru bir zemine oturtabilirler. Nötrleştirme teknikleri başlıca şunlardır: -Sorumluluğun reddedilmesi -Mağdurun varlığını reddetmesi -Zararın reddedilmesi -Kişinin kontrolü dışında suçu işlediğini savunması -Mağdurun o suçu hakkettiğini düşünmek -Kendilerini suçlayanların suçlanması -Daha üstün bağlılık değerlerine başvurma Akers, ayırıcı birliktelikler teorisine dayanır fakat ondan ayrı yönleri vardır. En önemlilerinden biri, Akers suç davranışının sadece gerçek kişilerden 2

3 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 3 öğrenilmeyeceğini bunun dışında dolaylı yollarla da suç davranışının öğrenilebileceğini söyledi. Dahada önemlisi suç davranışının öğrenilmesindeki mekanizmaları açıkladı. (Ayırıcı birliktelikler-tanımlama-taklit- Pekiştirme) İki türlü pekiştirmeden bahsedebiliriz: -Pozitif pekiştirme: Sapma davranışının sonuçlarının ödüllendirilmesi (onay, para, kendini iyi hissetme) bu davranışın gerçekleşme ihtimalini arttırır. Örneğin suç işliyorsunuz ve cezalandırılıyorsunuz bu pozitif pekiştirmedir. -Negatif pekiştirme: Kişinin kötü veya hoş olmayan durumlardan kaçınmasını sağlayan sapma davranışlarının tekrarlanma ihtimali de yüksektir. Örneğin çocuk eve gelir çantayı atar televizyonun karşısına oturur annesi dersini çalış der çocuk bağırır sesini yükseltir ve anne tepki veremez ve susar bunun sonucunda çocuk her durumda bağırarak sesini yükselterek sorunu çözebileceğini düşünür. Sosyal Öğrenme Teorisi ve Suç Önleme: Bu teoriyi doğru bulduğumuzda herşeyden önce suç davranışlarının önüne geçmek için aileden başlamak gerekir. Kişinin antisosyal örneklere kesinlikle maruz 3

4 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 4 kalmaması lazım. Çocuğun olumlu davranışı pekiştirilip olumsuz davranışları cezalandırılmalıdır. Bu teorinin öngördüğü gibi suç davranışı kişinin içinde bulunduğu çevre içerisinde meydana gelen sosyal öğrenme süreçleri sonucu öğreniliyor ise o halde bu süreçleri değiştirerek davranışı değiştirmek mümkündür. Birçok suç önleme faaliyeti ve suçlulara yönelik uygulanan iyileştirme programları ve denetimli serbestlikte sosyal öğrenme prensiplerinden faydalanılmıştır (örn: olumlu akran rol modelleri kullanılması, suçlu çocuklara yönelik öğreten aile modeli ve bilişsel-davranışçı programlar gibi). Bilişsel-davranışçı programlardan kasıt, bu suçluların o güne kadar öğrendikleri, kazandıkları düşünce/zihin yapısını, tutumlarını, davranışlarını ve onları suça teşvik eden çevresindeki olumsuz etkenleri değiştirmeyi hedef alan programları kastediyoruz. Ve bu programların suçluluğu azalttığına dair bulgular var. KONTROL TEORİLERİ Öncelikle bu teorinin diğerlerinden ne farkı onu inceleyelim. 4

5 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 5 Kontrol teorileri diğer teoriler gibi insanların sosyal ve hukuki normlardan neden sapma gösterdiğini açıklamaya çalışmak yerine insanların bu normlara neden uyduğunu açıklamaya çalışır. Kontrol teorisine göre hepimiz normlara uyarız çünkü üzerimizdeki sosyal kontroller bizim suç davranışında bulunmamızı engeller. Üzerimizdeki bu kontroller zayıfladığında ya da tamamen çöktüğünde sapma gösterme ihtimali artar. Bu zamana kadar incelediğimiz teoriler hukuki veya sosyal davranışların normal olduğunu suç davranışının veya sapma davranışının anormal olduğunu kabul ediyordu. Fakat kontrol teorileri bunun tam aksine sapma ve suç davranışının normal olduğunu sosyal davranışın anormal olduğunu söylüyor. Esasında bunu şu temellendirmeye dayandırıyorlar: Kişinin üzerinde herhangi bir kontrol mekanizması yoksa kişi hedonist yapısından dolayı suç işlemeye meyillidir. Dolayısıyla kişiler sürekli bir şekilde antisosyal davranışlara yönelirler. Kontrol teorileri dediğimiz zaman yalnızca 2 teori karşımıza çıkar. İlki sosyal bağ yada sosyal kontrol teorisi ikincisi ise öz kontrol teorisi. Bunları 5

6 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 6 incelemeden önce erken dönem kontrol teorilerine değinmek gerekir. Çünkü inceleyeceğimiz teoriler erken dönemin ilerlemiş hali. Sosyal kontrol nedir?? Sosyal kontrol kavramı bir taraftan kişinin öz-kontrol kazandığı sosyalleşme sürecini kapsarken diğer taraftan da sosyal yaptırımların, uyma davranışına karşı gösterilen ödüller ile sapma davranışına karşı gösterilen cezalandırmaların uygulanmasıyla kişinin davranışları üzerinde dışarıdan sağlanan kontrolü içermektedir. Erken Dönem Kontrol Teorileri Reiss, sosyal kontrol kavramını kriminolojide ilk uygulayan isimlerdendir.(1951) Reiss a göre suçun sebebi, hem kişisel hem de sosyal kontrollerin başarısızlığıdır. Kişisel kontroller, geleneksel norm ve değerler içselleştirildiğinde oluşur. Sosyal kontroller ise hukuki ve enformel (geleneksel) sosyal yaptırımları içerir ve bunların dışarıdan uygulanması vasıtasıyla işlev görürler yılında ise Nye isimli kriminolog suçluluğu 6

7 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 7 önleyen 3 temel sosyal kontrol kategorisi belirledi: Doğrudan kontrol: Aile, öğretmenler ve polis gibi dış güçler tarafından bize karşı doğrudan uygulanan ödüllendirme ve sınırlandırmalar vasıtasıyla gerçekleşir. Dolaylı kontrol: Kişinin geleneksel değerlere bağlı olan kişilerle olan duygusal bağının sonucunda bu yakın kişilere acı ve hayal kırıklığı yaşatmamak suretiyle suç davranışından kaçınmasıdır. İçsel kontrol: Dışarıdan bir sınırlama getirilmediği durumlarda kişinin içselleştirdiği değerler ve normlar, vicdanı bu vazifeyi görüyor. Reckless ın Sınırlama Teorisi Reckless a göre kişinin suç işlemesine neden olan 2 temel güç bulunmaktadır: (1) Bireyi suç işlemeye teşvik eden çekiciler ve (2) Bireyi suça iten dış faktörler veya iticiler. Temel önerme: İçsel ve dışsal olabilen bu suça itici ve çekici etkenler, içsel ve dışsal sınırlama olmadığı durumlarda suçluluğa sebep olacaktır. Yani içsel veya dışsal sınırlama varsa kişi suça 7

8 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 8 yönelmeyecektir. Dış sınırlama, bireyin en yakınındaki ailesinden ve dostlarından başlayarak bireyi saran sosyal ortamın bireyi suç işlemekten alıkoyma yeteneğidir. Dış sınırlayıcılar, sürekli gözetim altında tutarak birey üzerinde etkin bir disiplin sağlar ve birey için ulaşılması gereken hedefleri gösterir. Bu süreçte arzu edilen istikamette gösterilen davranışlar takdir edilir ve bireyin kendini güvende hissedeceği hareket alanının çerçevesi çizilir. Bu süreçler sonunda bireyin grubun bir parçası olduğu hissettirilerek bireyde aidiyet hissinin oluşması sağlanır. İç sınırlama, bireyin öz-kontrol mekanizmasının bir ürünü olarak kendisini suç işlemekten uzak tutarak kendisinden beklenen uyum davranışlarını gösterebilme yeteneğidir. Bu anlamda iç sınırlayıcılar öz-kontrol, iyi bir benlik kavramı, ego gücü, gelişmiş bir süper ego, hayal kırıklıklarına karşı yüksek direnç, boş işlerle meşguliyete karşı direnç, yüksek sorumluluk hissi, hedefe kilitlenmiş olma, alternatif tatmin yolları 8

9 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 9 bulabilme yeteneği, gerilim azaltıcı gerekçelendirmeler ve benzeri bileşenlerden oluşur. Bu teoriler zamanla geliştirilerek Hirschi nin sosyal bağ teorisi meydana geldi. HİRSCHİ NİN SOSYAL BAĞ TEORİSİ Bugün en çok incelenip test edilen teorilerden biridir. Bu terorinin şöyle bir özelliği var: İlk defa kriminoloji alanında bir araştırmacı hem bir teori ileri sürüyor hemde bunun nasıl test edileceğine dair ortaya kavramlar koyuyor. Ve daha sonraki kitaplarında ve araştırmalarında kendi teorisini kendisi test ediyor. Bu yönüyle kriminolojide çığır açmıştır. Önerme yine aynı, yani kişinin toplumla olan bağı zayıfsa kopmuşsa suç işleme ihtimali yüksektir. Toplumla olan bağı meydana getiren 4 unsur var: -Bağlılık -Adanmışlık -Sürekli meşguliyet -İnançlar Bağlılık: Diğer insanlara olan bağlılığımız bizim 9

10 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 10 onların beklentilerini önemsememize neden olacak kadar onlarla ne derece yakın duygusal bağ kurduğumuzla ilgilidir. İnsanlara ne kadar bağlılık duyarsak, toplumsal normların, vicdanın veya süper egonun içselleştirilmesi o kadar muhtemel olur ve bu insanlarla beraber paylaştığımız normlar tarafından o kadar çok sınırlandırırız kendimizi. Tabi bu bağlılık çocuğun yetiştirilme şekliyle çok yakından ilgili. Adanmışlık: Kişinin geleneksel değer ve davranış türlerine yaptığı yatırımı ve dolayısıyla da sapma davranışı ya da yasa ihlali ile birlikte tehlikeye atacağı veya kaybedebileceği birikimi teşkil etmektedir. Kişinin iyi bir iş ve iyi bir kariyer inşa etmek ve iyi bir sosyal konum, saygınlık kazanmak için uzun yıllar süren emek ve zahmetleri bu yatırımı meydana getirir. Adanmışlığın rasyonel bir yönü olduğunu söyleyebiliriz. Sürekli Meşguliyet: Kişinin çalışmak, aile ile zaman geçirmek ve ders dışında sosyal aktivitelerde bulunmak gibi toplumsal değer ve geleneklere uygun aktivitelere dahil olmasını ve bunlarla meşgul olmasını ifade 10

11 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 11 etmektedir. Eğer kişi bu tarz aktiviteler ile çok meşgul ise o zaman suç işlemeye vakti olmayacaktır ve suç davranışı engellenecektir. İnançlar: İnanç kavramı geleneksel değer ve normların benimsemesini ve özellikle de yasaların ve toplumun kurallarının ahlaki olarak doğru bulunması ve bunlara uyulması gerektiğini ifade eder. Dolayısıyla kişinin yasaların ve normların ahlaki geçerliliğine ilişkin inancı, kurallara uymak gerektiği yönündeki inancı zayıflarsa, o kişinin bu normları ihlal etmesi daha muhtemel hale gelecektir. Bu bağlamda düşünürsek yani bu 4 unsur çerçesinde bu teorinin açıklayamadığı suç tipleri var mıdır?? Alt kültürle işlenen suçların açıklanmasında bu teori yetersiz kalıyor. Örneğin töre cinayetleri. Çünkü o cinayeti işleyen kimse alt kültürüne sıkı sıkıya bağlı olduğu için ona verilen görevi yerine getirip cinayeti işlemektedir. Ayrıca beyaz yaka suçları da bu teoriyle açıklanamaz. Bu teoriye göre duygusal olarak bağlanılan kişinin önemi yoktur çünkü suçlular duygusal bağ kuramaz; 11

12 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 12 siz eğer böyle bir bağa sahipseniz suç işleme ihtimaliniz düşük olacaktır. Sosyal Bağ Teorisinin Ampirik Geçerliliği Hirschi tarafından yapılan araştırmalar genel olarak bu teoriye ampirik destek sağlamıştır. Sürekli meşguliyet dışında genelde toplumsal bağlar zayıfladıkça suçluluğun arttığını bulmuştur. Ancak yapılan diğer araştırmalardan elde edilen bazı bulgular bu teorinin önermeleri ile uyumlu değildir. Örneğin, bu çalışmalar Hirschi'nin önermesinin tersine suçlu arkadaşlara güçlü bağlılığı olan çocukların daha fazla suçlu olma ihtimalleri olduğunu göstermiştir. Genel olarak, Hirschi nin sosyal bağ teorisi ampirik olarak biraz destek görmüştür. Ancak sosyal bağ ile suçluluk arasındaki ilişkinin boyutu yapılan bu araştırmalarda zayıf ile orta arasında değişiklik göstermektedir. Sosyal Bağ Teorisi ve Suç Önleme Sosyal bağ teorisine göre kişinin toplumla olan bağı zayıfladığında veya kopma noktasına geldiğinde kişi suç işler. Dolayısıyla bu yaklaşıma göre suçun önlenmesi 12

13 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 13 için kişinin toplumsal bağları kuvvetlendirilmelidir. Örn: Çocukların aile ve okula bağlılığını güçlendirmek gerekir (bağlılık). Çocuğun okulda başarılı olması önemlidir (adanmışlık). Çocukları faydalı işlerle meşgul etmek ve enerji ve zamanlarını olumlu faaliyetlerde harcamaları teşvik edilmelidir. Onların vakitlerini meşru faaliyetlerle geçirmeleri sağlanmalı ve meşru olmayan faaliyetlere vakitleri ve fırsatları kalmamalı (sürekli meşguliyet) Çocuklara ve gençlere toplumsal değerleri öğretmek önemlidir (inançlar). 13

14 facebook.com/salthukuk twitter.com/salt_hukuk 14 NOT:İlk dönem sınava dahil değil.caydırıcılık teorisi-rasyonel seçim teroisi-rutin aktiviteler teorisi-sosyal öğrenme teorisi-sosyal bağ teorilerinden sorumluyuz. Sınav sadece test,herkese başarılar : ) 14