T.C. T.C. MALÝYE BAKANLIÐI

Transkript

1 T.C. T.C. MALÝYE BAKANLIÐI YILLIK EKONOMÝK RAPOR 2006

2 T.C. MALİYE BAKANLIĞI YILLIK EKONOMİK RAPOR 2006

3 Yıllık Ekonomik Rapor, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı internet sitesinde ( yer almaktadır.

4 İÇİNDEKİLER I YILI GENEL EKONOMİK HEDEFLERİ...1 II. MİLLİ GELİR...5 A. GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA...7 B. GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA...12 C. KİŞİ BAŞINA GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA...18 D. SEKTÖREL GELİŞMELER ) Tarım ) Sanayi...21 i. İmalat Sanayi...24 ii. Madencilik ) Enerji ) Hizmetler...31 i) İnşaat...32 III. İŞGÜCÜ VE İSTİHDAM...35 A. KÜRESELLEŞME VE DÜNYADA İŞSİZLİK...37 B. GELİŞMİŞ ÜLKELER VE AB'DE İŞSİZLİK...38 C. YURT İÇİ İSTİHDAM...39 D. TÜRKİYE İŞ KURUMU ÇALIŞMALARI...43 E. İŞSİZLİK SİGORTASI...44 IV. KAMU MALİYESİ...47 A. GENEL DURUM...49 B. BÜTÇE GİDERLERİ...52 C. BÜTÇE GELİRLERİ...55 D. ÖZELLEŞTİRME GELİRLERİ...58 E. VERGİ YÜKÜ VE VERGİ ESNEKLİĞİ ) Vergi Yükü ) Vergi Esnekliği...62

5 V. DEVLET BORÇLARI...65 A. GENEL DURUM...67 B. MERKEZİ YÖNETİM BORÇ STOKU ) İç Borç Stoku ) İç Borç Stokunun Yapısı ) İç Borç Servisi...73 C. DIŞ BORÇ GELİŞMELERİ ) Dış Borç Yapısı ) Dış Borçların Dağılımı ) Dış Borç Servisi ) Proje Finansmanı...77 VI. PARA, BANKA VE MALİ PİYASALAR...79 A. GENEL DURUM...81 B. PARA POLİTİKASI ) Merkez Bankası Analitik Bilançosu ) Para Arzları ) Açık Piyasa İşlemleri (APİ) ) Bankalararası Para Piyasası (INTERBANK) ) Döviz ve Efektif Piyasası...90 C. BANKACILIK SEKTÖRÜ ) Sektörün Genel Görünümü ) Bankacılık Sektörü Bilanço Büyüklükleri ) Katılım Bankaları...99 D. MENKUL KIYMET STOKLARI E. İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI (İMKB) F. ALTIN PİYASASI VII. FİYATLAR A. GENEL GÖRÜNÜM B. TÜKETİCİ FİYATLARINDAKİ GELİŞMELER C. ÜRETİCİ FİYATLARINDAKİ GELİŞMELER ) Tarım Fiyatları ) İmalat Sanayi Fiyatları...124

6 3) Madencilik ve Taş Ocakçılığı Fiyatları ) Elektrik, Gaz ve Su Fiyatları VIII. ÖDEMELER DENGESİ A. DIŞ TİCARET ) İhracat ) İthalat ) Dış Ticaret Dengesi ) Dış Ticaret Hacmi ) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı ) Ülkeler İtibariyle Dış Ticaret i. Ülkelere Göre İhracat ii. Ülkelere Göre İthalat B. ÖDEMELER DENGESİ Cari İşlemler Hesabı Sermaye ve Finans Hesabı IX. DÜNYA EKONOMİSİ A. GENEL GÖRÜNÜM B. GELİŞMİŞ EKONOMİLER ) ABD ) Euro Bölgesi ) İngiltere ) Japonya C. YÜKSELEN PİYASALAR VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ) Yükselen Asya Ülkeleri ) Latin Amerika ) Orta ve Doğu Avrupa ) Bağımsız Devletler Topluluğu ) Afrika ) Orta Doğu D. DÜNYA TİCARETİ ) Gelişmiş Ekonomiler ) Yükselen Piyasalar ve Gelişmekte Olan Ülkeler...177

7 E. EMTİA FİYATLARI ) Petrol Fiyatları ) Petrol Dışı Emtia Fiyatları F. CARİ İŞLEMLER DENGESİ G. ÖZEL SERMAYE HAREKETLERİ H. YÜKSELEN PİYASALAR VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE DIŞ BORÇLAR X. AVRUPA BİRLİĞİ NE AİT GELİŞMELER A. GENEL B YILI AB BÜTÇESİ VE MALİ PERSPEKTİFİ NE İLİŞKİN GELİŞMELER C. TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ D. TÜRKİYE-AB MALİ İŞBİRLİĞİ E. KATILIM ÖNCESİ MALİ İZLEME PROSEDÜRÜ TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER...197

8 SUNUŞ Bu rapor, Türkiye ve dünya ekonomisi hakkında bilgi vermek amacıyla, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 18 inci maddesi gereğince 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı ekinde sunulmuştur.

9 BAŞLICA EKONOMİK GÖSTERGELER Yılsonu Ger.Tah. Nüfus (Milyon Kişi, Yıl ortası tahmini) 69,3 70,2 71,2 72,1 73,0 73,9 GSMH (Cari Fiyatlarla, Milyon YTL) GSMH (Milyar Dolar) 180,9 239,2 299,5 360,9 172,1 389,7 410,0 Büyüme Hızı (Yüzde) 7,9 5,9 9,9 7,6 7,5 6,0 5,0 -Tarım 6,9-2,5 2,0 5,6 1,3 0,5 2,5 -Sanayi 9,4 7,8 9,4 6,5 7,7 6,5 5,2 -Hizmetler 7,5 6,7 10,2 8,2 7,2 6,8 5,4 Kişi Başına GSMH (Dolar) 2.598, , , , , ,0 Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) * Vergi Gelirleri Vergi Hariç Gelirler Bütçe Giderleri (Milyon YTL) I. Personel ve Sos. Güv. Primleri II. Mal ve Hizmet Alımları III. Faiz Giderleri IV. Cari Transferler V. Sermaye Giderleri VI. Sermaye Transferleri VII. Borç Verme VIII. Yedek Ödenekler Bütçe Dengesi (Milyon YTL) Faiz Hariç Denge (Milyon YTL) Bütçe Dengesi/GSMH (Yüzde) -14,6-11,3-7,1-1,3-0,3-0,5-2,7 Faiz Hariç Denge/GSMH (Yüzde) 4,2 5,1 6,1 8,1 6,7 7,7 5,7 Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (Milyon YTL) , , , ,0 Kamu Kesimi Borçlanma Gereği/GSMH (Yüzde) -12,7-9,4-4,7-0,9 Dış Borç Stoku (Milyar Dolar) 130,1 144,9 162,2 171,1 193,6 Haz İç Borç Stoku (Milyar YTL.) 149,9 194,4 224,5 244,8 251,9 Ağ Emisyon (Milyon YTL) 7.635, , , , ,8 Rezerv Para (Milyon YTL) , , , , ,8 Para Arzı ( M1) (Milyon YTL) , , , , ,4 Para Arzı (M2) (Milyon YTL) , , , , ,7 Para Arzı (M2Y) (Milyon YTL) , , , , ,7 TEFE (ÜFE) Değişim Yüzdesi (Yıllık ortalama) 50,1 25,6 11,1 5,9 7,06 TEFE (ÜFE) Değişim Yüzdesi (Yıl sonu) 30,8 13,9 13,8 2,7 11,19 TÜFE Değişim Yüzdesi (Yıllık ortalama) 45,0 25,3 10,6 8,2 9,05 TÜFE Değişim Yüzdesi (Yıl sonu) 29,7 18,4 9,3 7,7 10,55 9,8 4,0 İhracat (Milyar Dolar) 36,1 47,3 63,2 73,5 53,3 83,5 95,0 İthalat (Milyar Dolar) 51,6 69,3 97,5 116,8 88,9 135,5 149,7 İhracat / İthalat (Yüzde) 69,9 68,1 64,8 62,9 60,0 61,6 63,5 Dış Ticaret Dengesi (Milyar Dolar) -15,5-22,1-34,4-43,3-35,6-52,0-54,7 Cari İşlemler Dengesi (Milyar Dolar) -1,5-8,0-15,6-23,2-22,4-30,7-30,4 TCMB Döviz Rezervler (Milyar Dolar) 26,8 33,6 36,0 50,5 58,5 Ortalama Dolar Kuru 1,5058 1,4931 1,4223 1,3408 1,4721 Dönem Sonu Dolar Kuru 1,6345 1,3958 1,3421 1,3430 1,4919 (*) Bütçe Gelirleri red ve iadeler hariç net rakamlardır yılları Konsolide Bütçe, yılları Merkezi Yönetim Bütçe verilerini içermektedir Gerçekleşme Ocak-Haziran Ocak-Ağustos Ocak-Eylül Ağustos Ocak-Eylül Eylül 2007 Program

10 2006I 2007 Yýlý Genel Ekonomik Hedefleri

11

12 2007 Yılı Genel Ekonomik Hedefleri M LL GEL R VE BÜYÜME HIZLARI Gayri Safi Milli Has la Büyüme H zlar (Yüzde) ( Milyon YTL ) ( 1998 Fiyatlar yla ) Cari 1998 Fiyatlarla Fiyatlar yla GSMH GSY H Tar m Sanayi Hizmetler ,9 7,9 6,9 9,4 7, ,9 5,8-2,5 7,8 6, ,9 8,9 2,0 9,4 10, ,6 7,4 5,6 6,5 8,2 2006(1) ,0 6,0 0,5 6,5 6,8 2007(2) ,0 5,0 2,5 5,2 5,4 Kaynak : DPT (1) Gerçekle me tahmini (2) Program 3

13 Yıllık Ekonomik Rapor 2006 KAYNAKLAR - HARCAMALAR DENGES CAR F YATLARLA 1998 F YATLARIYLA 2005 De er GSMH çindeki Pay De er ( Milyon YTL ) ( % ) ( Milyon YTL ) 2006 (2) 2007 (3) (2) 2007 (3) (2) 2007 (3) 2005 De i me ( Yüzde ) 2006 (2) 2007 (3) GSMH ,0 100,0 100, ,6 6,0 5,0 DI KAYNAK (1) ,7 8,2 7, ,3-1,5 0,6 TOPLAM KAYNAKLAR ,7 108,2 107, ,6 7,1 4,1 SAB T SERMAYE YATIRIMI ,1 21,6 21, ,6 10,8 5,9 KAMU ,0 5,0 5, ,8 1,2 5,8 ÖZEL ,1 16,6 16, ,0 14,0 6,0 STOK DE MES (1) ,8 3,2 3, ,6-1,3 0,0 KAMU ,2-0,1-0, ,2-0,3-0,1 ÖZEL ,6 3,3 3, ,8-1,0 0,1 TOPLAM YATIRIMLAR ,9 24,8 24, ,5 4,7 5,4 KAMU ,3 4,9 4, ,1-3,6 4,9 ÖZEL ,7 19,9 20, ,7 7,0 5,5 TOPLAM TÜKET M ,8 83,4 82, ,3 7,9 3,7 KAMU ,0 12,4 13, ,9 10,0 6,0 ÖZEL ,8 71,1 69, ,1 7,6 3,3 Kaynak : DPT. (1) 1998 fiyatlar yla yüzde de i imler GSMH büyümesine katk lar göstermektedir. (2) Gerçekle me tahmini (3) Program 4

14 2006II Milli Gelir

15

16 Milli Gelir M LL GEL R A. GAYR SAF M LL HASILA 2001 y l nda ya anan ekonomik krizin ard ndan, 2003 y l ndan itibaren ekonomik program n uygulanmas nda gösterilen kararl l k ile sürdürülebilir ekonomik büyüme ve fiyat istikrar odakl mali ve parasal disiplin, Türkiye ekonomisinde olumlu makroekonomik geli meleri beraberinde getirmi tir. Uygulamaya konulan makro ekonomik programla birlikte sürdürülebilir büyüme sürecine giren Türkiye ekonomisi, 2003 ve 2004 y llar nda hedeflerin üzerinde bir büyüme performans sergilemi tir. Güven ortam n n güçlenmesi, enflasyondaki dü ü, kredi faizlerinin gerilemesi ve uluslararas konjonktürün olumlu seyretmesi ile birlikte, ekonomideki canlanma 2005 y l nda da devam etmi tir y l gerçekle melerinde, özellikle 2004 y l n n ikinci yar s ndan itibaren ba layan e ilimler belirleyici bir rol oynam t r y l n n ilk alt ayl k döneminde, ekonomideki belirsizliklerin ortadan kalkmas na paralel olarak tüketici ve yat r mc güveni yeniden tesis edilmi ve ertelenen harcamalar büyük ölçüde bu dönem içerisinde gerçekle tirilmi tir. Bununla birlikte, d talep ko ullar ndaki iyile melere paralel olarak ihracattaki mevcut yükseli e ilimi de devam etmi tir y l n n ikinci alt ayl k döneminde ise, dünya ekonomisindeki büyüme h z n n beklenenden daha yüksek olmas nedeniyle emtia fiyatlar yükseli e geçmi ve küresel piyasalarda risk alg lamas n n art na paralel olarak sermaye hareketlerinde dalgalanmalar ya anm t r. Bu dönemdeki enflasyon riski, uluslararas boyutta önem kazanm ve bu nedenle Türkiye de halihaz rda yüksek düzeylerde seyretmekte olan iç talep üzerinde k s tlay c bir tak m önlemler al nmak durumunda kal nm t r. Kamu bankalar n n tüketici kredilerini s n rlamas, kaynak kullan m destekleme fonunun art r lmas, ham petrol fiyatlar n n yükselmesi ve uluslararas konjonktürün yava lamas bu dönemde büyüme h z n n yava lamas na neden olmu ; neticede, 2004 y l n n ikinci yar s ndaki büyüme oranlar daha dengeli ve sürdürülebilir düzeylere gerilemi tir. 7

17 Yıllık Ekonomik Rapor y l n n ilk yar s n takiben al nan önlemler neticesinde ekonomik büyümede görülen yava lama 2005 y l n n ilk yar s nda da devam etmi tir. Bu durum, ilk bak ta bir durgunluk sinyali olarak alg lanm, ancak, cari denge d ndaki ba l ca ekonomik göstergelerde herhangi bir bozulma olmamas ve geli melerin beklentiler do rultusunda gerçekle mesi ile birlikte söz konusu kayg lar n gereksiz oldu u anla lm t r. Büyüme h z nda gözlenen bu yava lama, potansiyel seviyenin çok üzerinde seyreden büyüme oranlar n n uzun dönemli büyüme e ilimine yakla mas olarak de erlendirilmektedir y l n n ikinci yar s nda Türkiye ekonomisi, sanayi sektörü katma de erindeki art n yan nda ticaret ile ula t rma-haberle me sektörlerinde ya anan canlanman n etkisiyle önceki döneme k yasla belirgin bir h zlanma göstermi tir. Bu geli melerle birlikte Türkiye ekonomisi 2005 y l n n tamam nda yüzde 7,6 oran nda büyüyerek 2003 ve 2004 y llar nda oldu u gibi öngörülen yüzde 5 lik büyüme hedefini a m ve 2002 y l n n ikinci çeyre inden itibaren sürdürdü ü aral ks z büyüme sürecini devam ettirmi tir y l nda GSMH cari fiyatlarla yüzde 13,4 büyümeyle 486 milyar 401 milyon YTL ye yükselmi tir. GAYR SAF M LL HASILA Cari Fiyatlarla Sabit Fiyatlarla De i im De i im Dönem Milyon YTL % Bin YTL % 2002 Y ll k , , Y ll k , , Y ll k , ,9 I , ,5 II , , ayl k , ,0 III , ,0 IV , ,2 Y ll k , ,6 I , ,4 II , ,5 6 ayl k , ,5 Kaynak: TÜ K 8

18 Milli Gelir SEKTÖRLER T BAR YLE BÜYÜME (Yüzde) ,4 10,2 9, ,9 7,9 7,5 7,68,2 7,8 9,4 7,7 7,5 6,7 6,9 6,5 6,4 6,0 5,6 7,2 5,9 4 5,1 2 2,0 1, /6 2006/ ,5 Tar m Sanayi Hizmetler GSMH 2005 y l büyümesinde genel olarak ya anan istikrar ve güven ortam belirleyici olurken, özellikle son çeyrekte h zlanan sanayi sektörünün ve y l genelinde h zl bir geli me gösteren in aat sektörünün büyüme üzerinde etkili oldu u görülmektedir. Sanayi ve in aat sektörlerinde görülen yüksek performans, hizmetler sektöründe özellikle ula t rma, haberle me ile ticaret sektörlerinde ekonomik faaliyetlerin canlanmas n sa lam, böylece söz konusu sektörler de ekonomik büyümeyi desteklemi tir. Tar m sektöründe 2004 y l nda ba layan ve 2005 y l nda da devam eden büyüme e ilimi, sektörün mevsimselli inin önemli ölçüde azald n göstermektedir. Böylece tar m sektörü katma de eri istikrar kazanarak büyümeye olumlu katk da bulunmu tur y l nda ana ve alt sektörlerdeki büyüme oranlar, tar mda yüzde 5,6, sanayide yüzde 6,5, hizmetlerde yüzde 8,2, in aat sektöründe yüzde 21,5, ticaret sektöründe yüzde 7,4, ula t rma-haberle mede yüzde 8,8, konut sahipli inde yüzde 1,5, serbest meslek ve hizmetlerde yüzde 7,4, devlet hizmetlerinde yüzde 0,8, ithalat vergilerinde yüzde 12,2 eklindedir y l nda daralan sektörler ise mâli kurulu lar ile kâr amac olmayan kurulu lard r. 9

19 Yıllık Ekonomik Rapor 2006 GAYR SAF M LL HASILA BÜYÜME HIZLARI ( 1987 Üretici Fiyatlar na Göre, Yüzde De i im ) Y ll k Y ll k Y ll k I II 6 Ayl k III IV Y ll k I II 6 Ayl k A. Tar m 6,9-2,5 2,0 4,3 8,2 6,9 7,5-0,1 5,6 6,2-1,1 1,3 B. Sanayi 9,4 7,8 9,4 6,6 3,9 5,1 5,7 10,1 6,5 4,5 10,5 7,7 C. Hizmetler 7,5 6,7 10,2 6,8 6,0 6,4 8,7 10,9 8,2 7,5 6,9 7,2 1. n aat Sanayii -5,6-9,0 4,6 20,6 25,4 23,3 25,6 14,8 21,5 26,7 13,7 19,3 2. Ticaret 11,0 8,1 12,8 7,0 5,0 5,9 7,5 9,9 7,4 7,0 7,3 7,2 3. Ula t rma ve Haberle me 6,0 8,4 6,8 6,8 4,7 5,7 8,0 15,2 8,8 3,3 4,3 3,8 4. Mali Kurulu lar -7,1-6,3 1,1 0,7 0,3 0,5-0,5-1,2-0,2-0,5-1,3-0,9 5. Konut Sahipli i 1,8 1,4 1,8 1,3 1,4 1,3 1,6 1,9 1,5 2,0 2,1 2,1 6. Serbest Meslek ve Hizmetler 7,4 5,2 8,0 6,7 5,5 6,1 7,7 9,4 7,4 4,9 4,4 4,6 7. Devlet Hizmetleri 0,7 0,8 1,2-0,3 1,3 0,5 1,0 1,2 0,8 1,6 2,2 1,9 8. Kâr Amac Olm.Öz.Hiz.Kur. 0,6-1,0 0,2-1,3 0,1-0,6-0,2 0,4-0,2 1,0 1,1 1,1 9. thalat Vergisi 24,7 22,6 26,2 8,7 8,8 8,7 14,7 16,2 12,2 15,3 13,1 14,2 D. D Alem Net Faktör Gelirleri 1.D Alemden Gelen -14,6-2,5 11,4 19,7-3,5 8,5 28,6 26,1 17,5 5,8 33,9 17,9 2.D Aleme Giden ( - ) -7,4-0,9-8,2-0,1 17,5 7,6 14,9 4,7 8,7 7,3 3,3 5,4 E. G.S.M.H. 7,9 5,9 9,9 7,5 4,7 6,0 8,0 10,2 7,6 6,4 8,5 7,5 Kaynak: TÜ K 10

20 Milli Gelir GAYR SAF M LL HASILA SEKTÖR KATKILARI ( 1987 Üretici Fiyatlar na Göre, Puan ) Y ll k Y ll k Y ll k I II 6 Ayl k III IV Y ll k I II 6 Ayl k A. Tar m 1,0-0,3 0,3 0,2 0,6 0,4 1,5 0,0 0,7 0,3-0,1 0,1 B. Sanayi 2,7 2,3 2,8 2,2 1,3 1,7 1,5 2,9 1,9 1,5 3,4 2,5 C. Hizmetler 4,4 4,0 6,1 4,3 3,7 4,0 4,8 6,7 4,9 4,8 4,2 4,5 1. n aat Sanayii -0,3-0,4 0,2 0,7 0,9 0,8 0,9 0,7 0,8 1,0 0,6 0,8 2. Ticaret 2,5 1,9 3,0 1,7 1,3 1,5 1,8 2,4 1,8 1,7 1,8 1,7 3. Ula t rma ve Haberle me 0,8 1,1 0,9 1,0 0,6 0,8 0,9 2,2 1,2 0,5 0,6 0,5 4. Mali Kurulu lar -0,2-0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5. Konut Sahipli i 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 6. Serbest Meslek ve Hizmetler 0,2 0,1 0,2 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 7. Devlet Hizmetleri 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 8. Kâr Amac Olm.Öz.Hiz.Kur. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 9. thalat Vergisi 1,1 1,2 1,6 0,7 0,6 0,7 0,9 1,2 0,9 1,3 1,0 1,1 D. D Alem Net Faktör Gelirleri -0,2 0,0 0,8 0,8-0,8-0,1 0,2 0,6 0,2-0,1 0,9 0,4 1.D Alemden Gelen -0,6-0,1 0,4 0,8-0,1 0,3 0,7 0,8 0,5 0,3 1,0 0,7 2.D Aleme Giden ( - ) -0,5 0,0-0,4 0,0 0,7 0,4 0,5 0,2 0,4 0,4 0,1 0,3 E. G.S.M.H. 7,9 5,9 9,9 7,5 4,7 6,0 8,0 10,2 7,6 6,4 8,5 7,5 Kaynak: TÜ K 11

21 Yıllık Ekonomik Rapor 2006 Son dört y lda yakalanan yüksek büyüme h z 2006 y l nda da öngörülerin üzerinde devam etmekte olup, 2006 y l n n ilk çeyre inde GSMH, yüzde 6,4, ikinci çeyre inde ise yüzde 8,5 oran nda büyümü tür. kinci çeyrekteki büyüme ile birlikte Türkiye ekonomisi son 18 çeyrek boyunca sürekli büyüme kaydetmi ve yeni bir rekora imza atm t r y l n n ilk yar s nda cari fiyatlarla GSMH yüzde 17,7 artarak 240 milyar 158 milyon YTL'ye yükselmi tir y l n n ilk alt ayl k döneminde sabit fiyatlarla büyüme oran ise yüzde 7,5 tir y l n n ilk alt ayl k döneminde, Türkiye ekonomisindeki büyümenin temel dinamikleri sanayi, ticaret ve in aat sektörleri olmu, sanayi sektörü katma de eri yüzde 7,7 oran nda büyümü, hizmetler sektörü içinde önemli bir paya sahip olan ticaret katma de eri ise yüzde 7,2 oran nda artarak güçlü bir performans sergilemi tir. n aat sanayinde 2005 y l nda görülen yüksek büyüme h z ise yava lamakla birlikte bu dönemde de sürmü ve sektörün katma de eri yüzde 19,3 oran nda artm t r. Tar m sektörü üretiminin yüzde 1,3 büyüdü ü bu dönemde, hizmetler toplam yüzde 7,2 oran nda artm, alt sektörlerden ula t rma ve haberle mede yüzde 3,8, konut sahipli inde yüzde 2,1, serbest mesleklerde yüzde 4,6, devlet hizmetlerinde yüzde 1,9, kar amac olmayan kurulu larda yüzde 1,1, ithalat vergisinde ise yüzde 14,2 oran nda büyüme gerçekle mi tir. Bu y l n ilk alt ayl k döneminde küçülen tek sektör ise yüzde 0,9 gerilemeyle bankac l k sektörü olmu tur. B. GAYR SAF YURT Ç HASILA Ki i ba na dü en gelirin reel bazda yükselmesi, yabanc tasarruflardan sa lanan d kaynaklar n artmas, faiz oranlar n n gerilemesi ve finansal piyasalarda tüketiciye sa lanan kaynaklar n geni lemesi, 2005 y l nda tüketim ve yat r m harcamalar nda beklenenin üzerinde bir art sa lam, bu geli melere ba l olarak harcama yöntemiyle hesaplanan GSY H sabit fiyatlarla yüzde 7,4 oran nda büyümü, cari fiyatlarla ise yüzde 13,2 artarak 487 milyar 202 milyon YTL ye yükselmi tir. 12

22 Milli Gelir GAYR SAF YURT Ç HASILA Cari Fiyatlarla De i im Sabit Fiyatlarla De i im Dönem Milyon YTL % Bin YTL % 2002 Y ll k , , Y ll k , , Y ll k , , Kaynak: TÜ K I , ,6 II , ,5 6 ayl k , ,0 III , ,7 IV , ,5 Y ll k , ,4 I , ,5 II , ,5 6 ayl k , ,0 GSY H da görülen yüzde 7,4 oran ndaki büyümenin kaynaklar n özel kesim tüketim harcamalar, özel kesim sabit sermaye yat r mlar ve kamu kesimi sabit sermaye yat r mlar olu tururken; net d ticaret kalemi büyümeye olumsuz etki eden bir faktör olmu tur y l nda özel yat r ma dayal olarak gerçekle en büyüme 2005 y l nda, esas olarak, özel tüketim harcamalar taraf ndan desteklenmi tir. Özel tüketim harcamalar nda iç talepteki canl l n etkisiyle GSY H büyümesinin de üzerinde bir art kaydedilmi ; alt kalemler itibariyle bak ld nda, 2005 y l nda enerji, ula t rma, haberle me d ndaki tüm harcama gruplar nda art gözlenmi tir. Ki i ba na dü en gelirin yükselmesi, faizlerin gerilemesi ve tüketiciye sa lanan kaynaklar n artmas ile birlikte ev aletleri, özel ula m araçlar gibi dayan kl tüketim mallar na olan talepte görülen yüzde 15 oran ndaki art, özel tüketim harcamalar nda gözlenen yüzde 8,8 oran ndaki yükseli in temel belirleyicisi olmu tur. Bunun yan s ra giysi, ayakkab, mutfak e yalar, temizlik malzemeleri gibi yar dayan kl ve dayan ks z tüketim mallar ndaki yüzde 12,9 ve g da tüketimindeki yüzde 8,2 oran ndaki art da özel tüketim harcamalar n n yükselmesinde etkili olmu tur. 13

23 Yıllık Ekonomik Rapor 2006 GSY H BÜYÜMES NE KATKILAR (Puan) 17 1, ,1 1,0 1,4-0,8-0,9 3,0 2,6 4,2-0,9 6,6 6,4 0,8 1,3 5,4 4,6 1,1 3,3 5,6 6,3 2,7-2,5-0,8-2,0-3 -3,1-4,9-1,7-3, /6 2006/6 Özel Tüketim Özel Yat r mlar Kamu Stok De i meleri Net hracat 2005 y l nda kamu tüketim harcamalar ndaki art h z yüzde 2,4 seviyesinde kalm ve büyümeye 0,2 puan katk da bulunmu tur. Alt kalemler itibariyle bak ld nda maa ve ücret kaleminin yüzde 0,8, di er cari harcamalar n ise yüzde 4,3 oran nda artt gözlenmi tir. Uygulanan ekonomik program neticesinde güven ortam n n güçlenmesi risk priminin ve dolay s yla faizlerin gerilemesini sa lam, böylece 2003 y l ndan beri devam etmekte olan yat r m e ilimi 2005 y l nda da devam ederek potansiyel üretim düzeyinin büyümesini güçlendirmi tir. Özel sektör yat r mlar in aat sektöründeki canlanman n yan s ra makineteçhizat yat r mlar ndaki art lar n da deste iyle yüzde 23,6 oran nda geni lemi, özel sektör makine-teçhizat yat r mlar yüzde 21,4, bina in aat yat r mlar ise yüzde 29,9 oran nda artm t r y l nda özel kesimde sabit sermaye yat r mlar n n 2004 y l na göre k smen h z kesti i görülmektedir. Ancak bu yava lama kamu kesimi yat r mlar ile telafi edilmi tir. Kamu maliyesindeki iyile me neticesinde, özel sektör yat r mlar n tamamlay c nitelikteki kamu altyap yat r m harcamalar da 14

24 Milli Gelir artmaya ba lam t r ve 2004 y llar nda büyümeye negatif katk da bulunan kamu sabit sermaye yat r m harcamalar, 2005 y l nda yüzde 25,9 oran nda artarak büyümeye olumlu katk da bulunmu tur. Kamuda bina in aat yat r mlar yüzde 16,1, makine-teçhizat yat r mlar ise yüzde 51,6 oran nda art göstermi tir. Bu geli meler sonucunda 2005 y l nda toplam tüketim harcamalar yüzde 8,1 oran nda artarken, toplam yat r m harcamalar yüzde 24 oran nda geni lemi ; toplam yurt içi talepte ise yüzde 8,8 oran nda art meydana gelmi tir ve 2004 y llar ihracat ndaki yüksek art lar, 2005 y l nda yava lamakla birlikte devam etmi tir. YTL nin güçlü konumuna ra men, verimlilik art lar firmalar n uluslararas piyasalardaki rekabet gücünü olumlu etkilemi ve ihracat performans n n temel belirleyicisi olmu tur. Öte yandan yurt içi talepte gözlenen canlanma, ithalât n yüksek oranda artmas na neden olmu, ayr ca YTL nin yabanc para birimleri kar s nda de er kazanmas da ithal mallara olan talebi art rm t r. Sonuçta ihracattaki yüzde 8,5 lik art büyümeye 3,8 puanl k katk yaparken, yüzde 11,5 lik ithalat art ise büyüme h z n 5,5 puan a a çekmi, net ihracat n büyümeye katk s negatif olmu tur. 15

25 Yıllık Ekonomik Rapor 2006 GAYR SAF YURT Ç HASILA BÜYÜME HIZLARI ( Harcamalar Yöntemine Göre, Sabit Fiyatlarla, Yüzde De i im ) Y ll k Y ll k Y ll k I II 6 Ayl k III IV Y ll k I II 6 Ayl k A. Tüketim Harcamalar 2,5 5,6 9,0 4,1 3,9 4,0 9,8 14,1 8,1 8,6 10,8 9,7 1. Özel 2,1 6,6 10,1 4,1 3,9 4,0 10,4 16,7 8,8 8,6 10,1 9,4 a. G da, çki 1,1 4,1 2,8 3,3 8,6 6,0 10,8 8,7 8,2 7,5 6,2 6,8 b. Dayan kl Tüketim Mallar 2,1 24,0 29,7 3,2 2,9 3,0 26,0 31,3 15,0 13,4 15,9 14,6 c. Yar Dayan kl ve Day.s z Tük. Mal. 3,0 2,1 18,8 9,0 3,0 6,1 3,7 39,6 12,9 12,7 21,6 16,8 2. Kamu 5,4-2,4 0,5 4,4 4,0 4,2 3,2 0,0 2,4 8,1 18,0 13,5 a. Maa, Ücretler 0,7 0,8 1,2-0,3 1,3 0,5 1,0 1,2 0,8 1,6 2,2 1,9 b. Di er Cari 10,8-5,9-0,2 17,3 8,3 11,6 6,1-0,6 4,3 23,1 41,2 34,2 B. Gayri Safi Sabit Sermaye Olu umu -1,1 10,0 32,4 10,3 20,0 15,8 30,6 33,0 24,0 30,7 10,9 19,0 1. Kamu 8,8-11,5-4,7 30,7 30,2 30,4 38,2 17,1 25,9 34,5-11,3 1,0 a. Makine Teçhizat 12,2-19,2 14,8 24,2 32,1 29,6 102,1 47,3 51,6-8,0-22,4-17,9 b. Bina n aat 19,7-26,7-24,4 67,9 43,4 48,8 27,5 1,0 16,1-19,1-6,4-9,6 c. Bina D n aat 0,4 4,0-3,2 26,6 25,4 25,7 19,7 7,5 16,1 85,5-6,5 16,6 2. Özel -5,3 20,3 45,5 8,8 18,4 14,1 29,0 41,6 23,6 30,4 14,8 21,5 a. Makine Teçhizat 4,4 46,1 60,3 5,1 15,4 10,8 26,8 43,5 21,4 32,7 11,0 20,2 b. Bina n aat -14,9-11,4 15,3 20,8 28,8 25,0 33,2 35,9 29,9 23,8 26,3 25,2 Toplam Nihai Yurtiçi Talep 1,7 6,5 14,1 5,5 8,4 7,1 14,5 19,1 12,1 14,0 10,8 12,3 C. Stok De i meleri Toplam Yurtiçi Talep 9,3 9,3 14,1 5,6 6,8 6,3 10,9 11,6 8,8 8,6 10,0 9,4 Mal ve Hizmet hracat 11,1 16,0 12,5 14,0 6,7 10,1 3,9 10,9 8,5 3,5 4,3 3,9 Mal ve Hizmet thalat ( - ) 15,8 27,1 24,7 10,6 9,1 9,8 11,2 15,3 11,5 8,2 10,0 9,2 D. Net hracat E. GAYR SAF YURT Ç HASILA (*) 7,9 5,8 8,9 6,6 5,5 6,0 7,7 9,5 7,4 6,5 7,5 7,0 Kaynak : TÜ K (*) Üretim yoluyla Gayri Safi Yurtiçi Has la 16

26 Milli Gelir GAYR SAF YURT Ç HASILA SEKTÖR KATKILARI ( Harcamalar Yöntemine Göre, Sabit Fiyatlarla, Puan ) Y ll k Y ll k Y ll k I II 6 Ayl k III IV Y ll k I II 6 Ayl k A. Tüketim Harcamalar 1,9 4,0 6,4 3,3 2,8 3,0 6,5 10,0 5,8 6,7 7,6 7,2 1. Özel 1,4 4,2 6,4 3,0 2,5 2,7 6,3 10,0 5,6 6,2 6,4 6,3 a. G da, çki 0,3 1,0 0,6 0,8 1,7 1,3 2,6 1,6 1,8 1,7 1,3 1,5 b. Dayan kl Tüketim Mallar 0,2 2,3 3,3 0,6 0,4 0,5 2,7 3,7 2,0 2,3 2,2 2,2 c. Yar Dayan kl ve Day.s z Tük. Mal. 0,3 0,2 1,7 1,2 0,3 0,7 0,3 3,6 1,3 1,7 2,1 1,9 2. Kamu 0,5-0,2 0,0 0,3 0,3 0,3 0,2 0,0 0,2 0,5 1,1 0,8 a. Maa, Ücretler 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 b. Di er Cari 0,4-0,2 0,0 0,3 0,2 0,2 0,1 0,0 0,1 0,4 1,1 0,8 B. Gayri Safi Sabit Sermaye Olu umu -0,2 1,9 6,4 2,5 5,5 4,1 6,0 8,4 5,8 7,8 3,4 5,5 1. Kamu 0,5-0,7-0,2 0,5 1,1 0,8 1,4 1,5 1,2 0,7-0,5 0,0 a. Makine Teçhizat 0,2-0,3 0,2 0,2 0,4 0,3 0,8 1,2 0,6-0,1-0,3-0,2 b. Bina n aat 0,3-0,5-0,3 0,1 0,3 0,2 0,2 0,0 0,2-0,1-0,1-0,1 c. Bina D n aat 0,0 0,1-0,1 0,2 0,5 0,4 0,4 0,3 0,4 0,8-0,2 0,3 2. Özel -0,8 2,6 6,6 2,0 4,4 3,3 4,6 6,9 4,6 7,1 4,0 5,4 a. Makine Teçhizat 0,3 3,3 5,9 0,9 2,9 2,0 2,9 5,4 3,1 5,6 2,2 3,8 b. Bina n aat -1,1-0,7 0,7 1,1 1,5 1,4 1,8 1,5 1,5 1,5 1,7 1,6 Toplam Nihai Yurtiçi Talep 1,6 5,9 12,8 5,8 8,3 7,2 12,5 18,4 11,6 14,5 11,0 12,6 C. Stok De i meleri 7,1 3,0 1,1 0,7-0,7-0,1-2,8-6,5-2,5-4,6 0,3-2,0 Toplam Yurtiçi Talep 8,8 8,9 14,0 6,5 7,6 7,1 9,7 12,0 9,1 9,9 11,3 10,6 Mal ve Hizmet hracat 4,3 6,3 5,4 6,3 3,0 4,5 1,6 5,2 3,8 1,7 2,0 1,9 Mal ve Hizmet thalat ( - ) 5,1 9,4 10,3 5,8 5,0 5,3 4,1 7,6 5,5 4,6 5,7 5,2 D. Net hracat -0,9-3,1-4,9 0,5-2,0-0,8-2,5-2,4-1,7-3,0-3,7-3,3 E. GAYR SAF YURT Ç HASILA (*) 7,9 5,8 8,9 6,6 5,5 6,0 7,7 9,5 7,4 6,5 7,5 7,0 Kaynak : TÜ K (*) Üretim yoluyla Gayri Safi Yurtiçi Has la 17

27 Yıllık Ekonomik Rapor y l na gelindi inde ise GSY H, tüketim ve yat r mdaki art n sürmesiyle ilk çeyrekte yüzde 6,5, ikinci çeyrekte yüzde 7,5 oran nda yükselmi tir. Y l n ilk yar s ndaki GSY H büyüme h z ise yüzde 7 olmu tur y l nda özel sektör harcamalar ndaki büyüme h z devam etmi ve ekonomik büyümeyi artan oranlarda desteklemi tir. Özel kesimin ilk çeyrekte yüzde 8,6 oran nda olan harcama art ikinci çeyrekte yüzde 10,1 e yükselmi ; böylece y l n ilk yar s nda büyüme yüzde 9,4 olarak gerçekle mi tir. Büyümeyi destekleyen tüketim art nda dayan kl ve yar dayan kl tüketim mamullerine yönelik harcamalardaki geni leme etkili olmu, y l n ilk yar s nda dayan kl tüketim mallar na yönelik harcama tutar sabit fiyatlarla yüzde 14,6, yar dayan kl ve dayan ks z tüketim mal harcamalar ise yüzde 16,8 oran nda büyümü tür. Büyüme verilerinde dikkat çekici geli melerden biri de kamu sektöründe görülmektedir. Kamu harcamalar maa d ndaki cari harcamalar n etkisiyle y l n ilk çeyre inde yüzde 8,1, ikinci çeyre inde yüzde 18 oran nda art göstermi ; böylece y l n ilk yar s ndaki büyüme h z yüzde 13,5 olmu tur y l n n ikinci çeyre inde yat r mlar n art h z dü mü, y l n ilk çeyre inde yüzde 30,7 büyüyen gayri safi sabit sermaye olu umundaki geli me h z ikinci üç ayda yüzde 10,9 a gerilemi tir. Y l n ilk yar s nda gayri safi sermaye olu umunda görülen art h z ise yüzde 19 olmu tur y l n n ilk çeyre inde yüzde 30,4 oran nda artan özel sektör yat r mlar ikinci çeyrekte yüzde 14,8, y l n ilk yar s nda ise yüzde 21,5 oran nda artm t r. Kamu yat r mlar ise y l n ilk çeyre inde yüzde 34,5 oran nda artarken, y l n ikinci çeyre inde yüzde 11,3 oran nda gerilemi ; neticede y l n ilk yar s ndaki art oran yüzde 1 düzeyinde olmu tur y l n n ilk yar s nda mal ve hizmet ihracat yüzde 3,9 oran nda büyümü, ithalattaki büyüme ise yüzde 9,2 olarak gerçekle mi tir. hracatta görülen büyümenin, ithalat art n n gerisinde kalmas nedeniyle net ihracat n büyümeye katk s negatif olmu tur. C. K BA INA GAYR SAF M LL HASILA Ki i ba na gayri safi milli hâs la, bir taraftan millî gelir art nda yakalanan ivme, di er taraftan YTL nin dolar kar s nda de er kazanmas na ba l olarak 2005 y l nda bir önceki y la göre yüzde 20 oran nda artarak 5 bin 8 dolara yükselmi tir y l fiyatlar ile ki i ba na GSMH art oran ise bir önceki y la göre yüzde 7,2 olmu tur. 18

28 Milli Gelir K BA INA GAYR SAF M LL HASILA Cari Fiyatlarla 1987 Fiyatlar yla De i im De i im De i im Y llar YTL (%) Dolar (%) YTL (%) , ,4 1,67 6, , ,2 1,74 4, , ,3 1,88 8, , ,0 2,02 7,2 Kaynak: TÜ K D. SEKTÖREL GEL MELER Genel olarak bak ld nda 2005 y l nda ekonomik büyümenin sektörel bazda daha geni bir tabana yay larak devam etti i görülmektedir. 1) Tar m Tar m sektörünün ekonomide ta d öneme kar n, üretimin do al ko ullara ba ml l, ortalama i letme ölçe inin çok küçük ve parçal olmas, girdi tedarikindeki s k nt lar nedeniyle sektördeki verimlilik ve rekabet gücü s n rl kalmaktad r. 19

29 Yıllık Ekonomik Rapor y l nda yüzde 2 oran nda artan tar m sektörü katma de eri, 2005 y l nda ormanc l k sektöründe ya anan küçülmeye ra men, çiftçilik ve hayvanc l k ile bal kç l k sektörlerindeki katma de er art lar na ba l olarak yüzde 5,6 büyümü tür. Tar m sektöründe son iki y ld r gözlenen art lar sektörün mevsimselli inin önemli ölçüde azald n göstermektedir. Bu da hububat üretiminde görülen istikrarl art lar ile özellikle 2005 y l nda meyve ve sebze üretimindeki olumlu performanstan kaynaklanm t r. TARIM SEKTÖRÜ KATMA DE ER NDEK DE M ORANLARI ( Sabit Fiyatlarla, % ) /II 2006/II TARIM 6,9-2,5 2,0 5,6 6,9 1,3 a. Çiftçilik ve Hayvanc l k 6,8-2,3 1,3 6,4 8,2 0,2 b. Ormanc l k 15,4-8,9 15,1-7,4-3,6 8,2 c. Bal kç l k -4,1 1,4 7,7 2,6 7,2 7,4 Kaynak: TÜ K 2005 y l nda çiftçilik ve hayvanc l k sektörü katma de eri yüzde 6,4, bal kç l k sektörü katma de eri yüzde 2,6 oran nda artarken, ormanc l k sektörü katma de eri yüzde 7,4 oran nda gerileme göstermi tir y l nda tar m sektörü milli gelir büyümesine yakla k bir puanl k katk yaparak beklentilerin üstünde bir performans sergilemi tir. Bu döneme ili kin i gücü rakamlar n n sektörde ciddi bir istihdam azal göstermesine kar n, büyüme rakamlar n n yüksek ç kmas sektördeki verimlilik art na yönelik olumlu sinyaller vermektedir y l n n ilk çeyre inde yüzde 6,2 büyüyen tar m sektörü, ikinci çeyrekte çiftçilik ve hayvanc l kta ya anan gerilemeye ba l olarak yüzde 1,1 küçülmü ; ilk alt ayl k büyüme h z ise yüzde 1,3 seviyesinde kalm t r. Ülkemizde tar m sektörünün üretim içindeki pay her geçen y l küçülmekte, sektörün GSMH, ihracat ve istihdama katk s giderek azalmaktad r y l nda yüzde 11,8 olan tar m sektörünün GSMH içindeki pay, 2004 y l nda yüzde 11,3 e, 2005 y l nda ise yüzde 10,3 e gerilemi tir y l n n ilk alt ayl k döneminde yüzde 5,2 olan tar m sektörünün GSMH içindeki pay ise 2006 y l n n ayn döneminde yüzde 4,5 e dü mü tür. 20

30 Milli Gelir TARIM SEKTÖRÜ KATMA DE ER N N GSMH ÇER S NDEK PAYI (Cari Fiyatlarla, %) /II 2006/II TARIM 11,7 11,8 11,3 10,3 5,2 4,5 a. Çiftçilik ve Hayvanc l k 94,2 93,9 92,8 92,4 83,4 81,7 b. Ormanc l k 2,8 3,0 3,5 3,5 7,6 8,0 c. Bal kç l k 3,0 3,1 3,7 4,1 9,0 10,3 Kaynak: TÜ K Alt sektörler itibariyle bak ld nda çiftçilik ve hayvanc l n tar m sektörü içerisinde yüzde 90 n n üzerinde bir paya sahip oldu u, sektörde bal kç l n pay n n ise giderek artt görülmektedir. 2) Sanayi Sanayi sektörü katma de eri, ihracata yönelik üretim art n n yan s ra, iç talep art ve in aat sektörüne girdi sa layan sektörlerdeki canl l n etkisiyle 2005 y l nda yüzde 6,5 oran nda büyümü tür y l nda sanayi sektörünün alt sektörlerinden madencilik ve ta ocakç l sektöründe yüzde 12,8, imalat sanayi sektöründe yüzde 6,1 ve enerji sektöründe yüzde 7,5 oran nda katma de er art gerçekle mi tir. Sanayi sektörünün katma de er art h z 2005 y l nda geçmi üç y la oranla yava lam, bu yava lama imalat sanayinin alt kalemlerinden tekstil ve giyim sektörlerinin üretimlerinde görülen gerilemeden kaynaklanm t r. Sanayi üretimi art nda gözlenen yava lama k smen in aat sektöründe ya anan canlanmayla telafi edilmi, in aat sektöründe görülen canl l a ba l olarak bu sektöre girdi sa layan sektörlerin üretimlerindeki art, sanayi sektörünün katma de erinin artmas nda önemli rol oynam t r. SANAY SEKTÖRÜ KATMA DE ER NDEK DE M ORANLARI ( Sabit Fiyatlarla, % ) /II 2006/II SANAY 9,4 7,8 9,4 6,5 5,1 7,7 a.madencilik ve Ta ocakç l -4,4-2,9 2,6 12,8 16,6 7,1 b. malat Sanayii 10,4 8,6 10,1 6,1 4,7 7,6 c.elektrik, Gaz, Su 8 5,7 6,1 7,5 4,9 9,1 Kaynak: TÜ K 21

31 Yıllık Ekonomik Rapor y l n n ilk çeyre inde yüzde 4,5 olan sanayi sektörü katma de er art, ikinci çeyrekte h z kazanm, sektörün y l n ikinci çeyre indeki geni lemesi yüzde 10,5 olarak gerçekle mi, bu büyüme 2004 ün ikinci çeyre indeki yüzde 15,7 lik büyümeden sonra en h zl art olmu tur y l nda sanayi sektöründe yüzde 5,1 olan ilk alt ayl k büyüme h z ise 2006 y l n n ayn döneminde yüzde 7,7 ye yükselmi tir. Sanayi maddelerinin üretim bilgilerinden olu turulan 1997 temel y ll Üç Ayl k Sanayi Üretim Endeksi verilerine göre ise sanayi sektörü üretimi, 2005 y l n n birinci üç ayl k döneminde yüzde 6,1, ikinci üç ayl k döneminde yüzde 3,1, üçüncü üç ayl k döneminde yüzde 4,5, dördüncü üç ayl k döneminde yüzde 7,8 art göstermi tir. SANAY ÜRET M ENDEKS DE M ORANLARI (1997=100) I.Çeyrek II.Çeyrek III.Çeyrek IV.Çeyrek Y ll k Ort. YIL K Ö T K Ö T K Ö T K Ö T K Ö T ,4 4,4 3,2 1,0 16,1 11,9 0,6 13,3 9,8-4,9 20,0 12,7-0,8 13,5 9, ,3 14,9 9,3-7,6 8,5 4,6-1,2 14,4 10,4-4,1 15,5 10,7-4,5 13,3 8, ,8 14,6 10,6 6,0 18,9 16,2-1,4 11,4 8,5 4,4 4,8 4,7 1,6 12,2 9, ,9 7,5 6,1 7,0 2,2 3,1 6,7 3,9 4,5 6,7 8,1 7,8 5,4 5,3 5, ,0 4,1 3,5 11,8 8,8 9,4 Kaynak: TÜ K Not: K: Kamu Ö: Özel T: Toplam Dönemler itibariyle sanayi üretimi art oranlar 2005 y l nda son dönem hariç 2004 y l art oranlar n n alt nda gerçekle mi, böylece 2004 y l nda yüzde 9,9 olan sanayi üretimi art oran, 2005 y l nda özel sektör sanayi üretimi art h z ndaki küçülmeye ba l olarak yüzde 5,3 e dü mü tür. 22

32 Milli Gelir SANAY ÜRET M ENDEKS (1997=100) ,5 130,0 125,9 134, ,4 112, \6 2006\ y l n n ilk çeyre inde toplam sanayi üretimi, geçen y l n ayn dönemine göre yüzde 3,5, ikinci çeyrekte ise yüzde 9,4 oran nda artm t r y l n n ilk alt ay nda yüzde 4,5'te kalan sanayi üretimindeki büyüme h z 2006 y l n n ayn döneminde yüzde 6,6 olarak gerçekle mi tir. SANAY SEKTÖRÜ KATMA DE ER N N GSMH ÇER S NDEK PAYI (Cari Fiyatlarla, %) /II 2006/II SANAY 25,5 24,9 25,0 25,4 27,6 27,3 a.madencilik ve Ta ocakç l 4,2 4,3 4,8 5,6 3,7 4,0 b. malat Sanayii 79,6 81,0 81,8 81,9 83,0 83,7 c.elektrik, Gaz, Su 16,2 14,7 13,3 12,5 13,2 12,3 Kaynak: TÜ K Sanayi sektörünün GSMH içindeki pay 2004 y l nda yüzde 25 iken, 2005 y l nda yüzde 25,4 e yükselmi tir y l n n ilk alt ayl k döneminde ise sanayi sektörünün GSMH içindeki pay yüzde 27,3 tür y l nda sanayi sektörü içerisinde imalat sanayi sektörünün pay yüzde 81,9, enerji sektörünün pay yüzde 12,5 ve madencilik sektörünün pay ise yüzde 5,6 d r. 23

33 i. malat Sanayi Yıllık Ekonomik Rapor y l nda yüzde 10,4 olan toplam imalat sanayi üretimi art oran, 2005 y l nda yüzde 4,8 düzeyinde kalm ; bu olumsuz geli me özel sektör üretim art h z ndaki küçülmeden kaynaklanm t r. Gözlenen bu performans kayb n n ard ndaki ba l ca neden ise tekstil ürünleri ve giyim e yas imalat nda ya anan gerilemedir. MALAT SANAY ÜRET M ENDEKS YÜZDE DE M (1997=100) /6 2006/6 Toplam 10,9 9,3 10,4 4,8 3,7 6,3 Kamu 4,7 2,2-0,3 1,6-0,1 3,3 Özel 12,5 11,0 12,8 5,3 4,5 6,8 G da Ürünleri ve çecek 2,8 7,7-0,4 6,1 4,0 7,5 Tütün Ürünleri 5,7-4,6-19,6 10,9-1,0 16,0 Tekstil Ürünleri 12,5 2,1-1,4-11,9-11,8-5,0 Giyim E yas 3,3 1,8 3,7-12,5-9,0-4,8 Derinin sl., Bavul, Çanta vb. 15,1-1,6 12,2-19,3-24,3 14,6 A aç ve Mantar Ürünleri 18,1-1,7 17,4 15,7 20,4 15,7 Ka t ve Ka t Ürünleri 20,8 9,5 2,4 4,8 5,8-9,4 Bas n ve Yay m -8,4 24,7 34,0 0,9 2,8 5,0 Kok Kömürü, Petrol Ürünleri 9,0 3,1-4,6-0,1-5,4-2,6 Kimyasal Madde Ürünleri 14,2 8,8 16,1 5,6 5,3 15,6 Plastik-Kauçuk Ürünleri 12,3 15,7 12,7 19,8 18,2-10,4 Metalik Olm. Di er Min. Mad 10,8 10,1 9,4 10,0 13,2 11,5 Ana Metal Sanayi 10,0 11,9 11,6 3,4 4,6 8,9 Metal E ya Sanayi 0,6 3,2 9,6 31,7 39,2 1,7 Makine ve Teçhizat 21,3 22,5 31,1 1,1-1,6 21,7 Büro, Muh. Bilgi lem Mak 48,5 9,8 79,3 23,3 2,3 151,3 Elek. Makine Cihazlar 11,5 2,8-4,2 16,6 20,5 14,7 Radyo, TV, Hab. Cihazlar 51,1 19,5 34,9 4,8-1,4-8,7 T bbi, Opt. Aletleri, Saat. 14,4-4,3 12,9 37,9 34,1 14,3 Ta t Araçlar ve Karoseri 27,1 47,7 53,3 9,6 10,9 10,4 Di er Ula m Araçlar 10,4-38,7 2,5-7,3 0,3 46,0 Mobilya malat -11,4-6,4-3,7 40,3 24,8 26,6 Kaynak: TÜ K TÜ K Ayl k Sanayi Üretim Endeksi verilerine göre, imalat sanayi seçilmi alt sektörler itibariyle incelendi inde, 2005 y l nda tekstil, giyim, derinin i lenmesi, petrol ürünleri ve di er ula m araçlar imalat d ndaki tüm sektörlerde üretimin artt görülmektedir. Tekstil ve giyim sektörlerinde üretim, 2005 y l nda bir önceki y la göre s ras yla yüzde 11,9 ve 12,5 oranlar nda azalm t r. Söz konusu sektörlerde görülen bu 24

34 Milli Gelir azal ta, Çin ve Hindistan gibi Asya ülkelerinden kaynaklanan rekabet bask s etkili olmu tur. malât sanayinde a rl kl olan sektörlerden g da sektörü üretimi yüzde 6,1, kimyasal madde üretimi yüzde 5,6, metalik olmayan di er mineral maddelerin üretimi yüzde 10, ana metal sanayi üretimi yüzde 3,4, metal e ya sanayi üretimi yüzde 31,7, makine ve teçhizat üretimi yüzde 1,1 oranlar nda artarak imalat sanayi büyümesine önemli katk sa lam lard r. Ta t araçlar üretiminde, 2003 ve 2004 y llar nda iç talepteki canl l k ve yüksek ihracat performans na ba l olarak görülen yüksek oranda art, 2005 y l nda bir önceki y la göre yava layarak yüzde 9,6 olarak gerçekle mi tir y l n n ilk çeyre inde ise imalat sanayi üretimi yüzde 2,8 oran nda artarken, ikinci çeyrekte bu oran yüzde 9,4 e yükselmi tir. Bu y l n ilk alt ayl k döneminde ise imalat sanayi üretimi ortalama yüzde 6,3 oran nda art göstermi tir. Bu dönemde tekstil, giyim e yas, ka t üretimi, kok kömürü ve rafine edilmi petrol ürünleri, plastik ve kauçuk ürünleri, radyo, TV, haberle me cihazlar üretimi hariç di er tüm sektörlerde üretim art kaydedilmi tir y l nda imalat sanayi üretiminde meydana gelen art lar n, kapasite kullan m oranlar na yans mas nispeten s n rl kalm t r. Kapasite kullan m oran kamu kesiminde 1,8 puanl k art la yüzde 86,1 e yükselirken, özel kesimde 1 puanl k dü ü le yüzde 78,9 a gerilemi tir y l nda yüzde 81,5 olan toplam imalat sanayi kapasite kullan m oran ise 2005 y l nda yüzde 80,3 seviyesinde gerçekle mi tir ,2 82,7 72,2 78,5 83,7 75,3 81,5 84,3 79,9 80,3 86,1 78,9 79,6 84,6 78,3 80,4 88,8 79, /8 2006/8 Toplam Kamu Özel Kaynak: TÜ K 25

35 Yıllık Ekonomik Rapor 2006 malat Sanayinde E ilimler anketi sonuçlar na göre i yerlerinin tam kapasite ile çal amama nedenleri aras nda iç pazardaki talep yetersizli i önemli bir yer tutmaktad r y l nda tam kapasite çal amama nedenleri içinde yüzde 58,9 olan iç talep yetersizli inin pay 2005 y l nda yüzde 50,2 ye gerilemi tir. Hammadde yetersizli i, mali imkâns zl klar ve d talep yetersizli i gibi nedenlerin kapasite kullan m üzerindeki olumsuz etkisi 2005 y l nda 2004 y l na göre art göstermi tir y l n n ilk sekiz ayl k döneminde, i yerlerinin, tam kapasite ile çal amamas n n nedenleri aras nda talep yetersizli i yine ilk s rada yer alm, ancak toplam içindeki pay yüzde 45,1 e kadar dü mü tür. Buna ilaveten d pazarda talep yetersizli i yüzde 19,6, mali imkans zl k yüzde 4,5, yerli mallarda hammadde yetersizli i yüzde 4,6, ithal mallarda hammadde yetersizli i yüzde 2,7, i çilerle ilgili meseleler yüzde 2,1 oran nda etkili olmu tur. Ekonomideki yap sal de i ime ba l olarak ortaya ç kan verimlilik art lar büyümeyi etkileyen önemli faktörlerden biri haline gelmi tir ile 2005 y llar aras nda imalat sanayinde gerçekle en verimlilik art kümülatif olarak yüzde 22 seviyesine ula m t r. Verimlilik art lar, bir yandan büyüme sürecini desteklerken, di er yandan da büyümenin niteli ini iyile tirmekte ve sürdürülebilirli ine önemli katk da bulunmaktad r. 180 MALAT SANAY NDE VER ML L K VE ÜRET M 162, ,9 124,6 136,1 133,8 146,1 144,8 123,7 154,8 152,9 129,6 151,0 148,9 126,0 160,2 133,9 112, ,5 82,2 83,7 85,4 84,8 84,6 83, ,7 82,3 84,6 83,7 83,4 82, /6 2006/6 Çal anlar Endeksi Çal lan Saat Endeksi Ki i Ba na K smi Verimlilik Endeksi Saat Ba na K smi Verimlilik Endeksi malat Sanayi Üretim Endeksi Kaynak: TÜ K 26

36 Milli Gelir döneminde imalat sanayi üretim endeksinde görülen art, imalat sanayinde çal lan saat ve çal an ki i endekslerindeki art n oldukça üzerinde gerçekle mi tir. Bu durum imalat sanayinde çal lan saat ve çal an ki i ba na dü en verimliliklerde gerçekle en art tan kaynaklanmaktad r y l nda imalât sanayi genelinde çal lan saat ba na verimlilik yüzde 6, çal an ki i ba na verimlilik yüzde 5,6 oran nda artm ; çal anlar endeksi yüzde 0,7, çal lan saat endeksi ise yüzde 1,1 oran nda azalm t r y l n n ilk yar s nda da imalat sanayinde verimlilik art lar devam etmi, ki i ba na k smi verimlilik endeksi geçen y l n ayn dönemine göre yüzde 7,6, saat ba na k smi verimlilik endeksi yüzde 7,9 oran nda artm t r. MALAT SANAY NDE ÇALI ANLAR, ÇALI ILAN SAAT VE KISM VER ML L K ENDEKSLER (Bir Önceki Y l n Ayn Dönemine Göre Yüzde De i im) Çal anlar Endeksi Çal lan Saat Endeksi Ki i Ba na K smi Verimlilik Çal lan Saat Ba na K smi Verimlilik 6 Ayl k Ort. Y ll k Ort. YIL Kamu Özel Top. Kamu Özel Top ,7-2,0-3,4-9,1 2,3 0, ,3 4,6 3,4-6,8 3,1 1, ,3 3,5 1,7-11,0 3,6 2, ,6 0,9 0,1-8,1 0,1-0, ,0-0,9-1, ,9 0,1-1,6-9,9 4,0 2, ,4 4,4 3,4-5,6 3,0 2, ,0 4,8 3,1-9,7 4,3 2, ,6-0,1-0,8-8,5-0,3-1, ,5-1,3-1, ,7 11,7 12,5 15,4 9,7 10, ,7 4,4 4,3 9,5 7,8 7, ,7 13,6 12,6 12,1 8,8 8, ,2 3,6 3,8 10,6 5,4 5, ,3 7,8 7, ,8 9,3 10,4 16,4 7,8 8, ,4 4,7 4,3 8,1 7,9 7, ,0 12,1 11,1 10,5 8,0 7, ,3 4,7 4,7 11,0 5,9 6, ,6 8,2 7,9 Kaynak: TÜ K 27

37 ii. Madencilik Yıllık Ekonomik Rapor y l nda yüzde 4 artan toplam madencilik sektörü üretiminde 2005 y l nda yüzde 13,8 art olmu, özel sektör üretiminde yüzde 11,7 dü ü e ra men, kamu sektörü üretiminde yüzde 25,2 art meydana gelmi tir. MADENC L K SANAY ÜRET M ENDEKS YÜZDE DE M (1997=100) /6 2006/6 Toplam -8,3-3,3 4,0 13,8 20,4 6,9 Kamu -12,6-5,3-0,4 25,2 36,7 11,6 Özel 6,4 2,3 15,5-11,7-13,7-8,9 Maden kömürü, liny. ve turb. san. -12,5-10,1-6,7 33,3 50,5 7,0 Ham petrol ve tabii gaz üretimi -5,0-0,4 0,5 8,6 7,8-8,4 Metal cevheri madencili i -21,3 5,1 0,6 8,9 13,8 23,3 Di er madencilik 1,0 2,6 20,1-2,0 0,9 11,0 Kaynak: TÜ K 2005 y l kömür madencili i üretimi yüzde 33,3, ham petrol-do al gaz üretimi yüzde 8,6 ve metal cevheri üretimi yüzde 8,9 oran nda artm t r. Bunlar n d nda kalan madenlerin üretiminde ise yüzde 2 oran nda dü ü gözlenmi tir. MADENC L K ÜRET M ENDEKS (1997=100) ,0 90, ,2 82,6 84, , /6 2006/ y l n n ilk yar s nda toplam madencilik sektörü üretiminde yüzde 6,9 art olmu, özel sektör üretimi yüzde 8,9 oran nda dü erken kamu sektörü üretiminde ise yüzde 11,6 art meydana gelmi tir. 28

38 Milli Gelir 3) Enerji 2004 y l nda yüzde 6,8 olan enerji sektörü üretimi art h z 2005 y l nda yüzde 7,6 ya yükselmi tir. Kamu sektörü enerji üretiminde yüzde 7,2, özel sektör enerji üretiminde yüzde 7,9 oran nda art gerçekle mi tir. ENERJ ÜRET M ENDEKS YÜZDE DE M ORANLARI (1997=100) I.Çeyrek II.Çeyrek III.Çeyrek IV.Çeyrek Y ll k Ortalama YIL K Ö T K Ö T K Ö T K Ö T K Ö T ,2 21,4 3,6-3,7 37,5 8,3-8,4 43,1 5,4-16,0 49,7 4,7-7,9 38,4 5, ,7 64,6 8,0-26,6 64,9 7,2-16,2 55,6 10,0-26,9 51,7 8,4-21,8 58,5 8, ,0 15,5 6,5 21,3-1,4 8,4 3,2 10,6 7,0 22,8-4,7 5,6 10,0 4,3 6, ,9 9,8 5,7 3,8 10,8 7,5 10,7 6,4 8,4 13,6 5,2 8,8 7,2 7,9 7, ,6 4,4 8,5 13,9 4,6 9,0 Kaynak: TÜ K Not: K: Kamu Ö: Özel T: Toplam Enerji sektörü üretimi 2005 y l n n birinci üç ayl k döneminde yüzde 5,7, ikinci üç ayl k döneminde yüzde 7,5, üçüncü üç ayl k döneminde yüzde 8,4, dördüncü üç ayl k döneminde ise yüzde 8,8 oran nda artm t r. ENERJ ÜRET M ENDEKS (1997=100) ,4 136,0 145,3 156,4 150,15 163, /6 2006/6 29

39 Yıllık Ekonomik Rapor y l n n ilk çeyre inde toplam enerji sektörü üretimi yüzde 8,5, ikinci çeyre inde ise yüzde 9 oran nda artm t r y l nda brüt elektrik enerjisi üretimi bir önceki y la göre yüzde 7,5 oran nda artarak 150 bin 698 GWh dan 161 bin 956 GWh a yükselmi tir. Elektrik üretiminin dörtte üçü termik santrallerden, dörtte biri de hidroelektrik santrallerinden sa lanm t r y l n n ilk yar s nda ise elektrik üretimi bir önceki y l n ayn dönemine göre yüzde 8,4 artm ve 84 bin 192 GWh a yükselmi tir. BRÜT ELEKTR K ÜRET M (GWh) De i im % Da l m % /6 2006/ / /6 Ta Kömürü ,4-6,7 8,2 6,9 Linyit ,4 10,7 18,5 17,8 Akaryak t ,5 24,7 3,4 4,5 Do algaz ,0 3,6 45,3 42,4 Di er ,3-13,8 0,1 0,1 TERM K ,0 5,2 75,5 71,7 Jeotermal ,4 10,7 0,1 0,1 H DROL K ,2 17,2 24,4 28,2 TOPLAM ,5 8,4 100,0 100,0 Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl verilerine göre 2005 y l nda elektrik tüketiminin yüzde 50 ye yak n sanayi kesiminde, yüzde 24 ü de meskenlerde tüketilmektedir. Türkiye de ki i ba na dü en enerji miktar ise 2001 y l ndaki gerilemenin ard ndan takip eden y llarda sürekli artm 2005 y l itibariyle KWh a ula m t r

40 Milli Gelir 4) Hizmetler Hizmetler sektörü katma de eri, 2005 y l nda bir önceki y la göre, in aat, ticaret, ula t rma-haberle me, serbest meslek ve hizmetler sektörlerindeki katma de er art lar na ba l olarak yüzde 8,2 büyümü tür. Hizmetler sektörü alt sektörlerinden in aat sektöründe 2004 y l nda ba layan büyüme performans, 2005 y l nda artarak devam etmi ve yüzde 21,5 e ula m t r. Sanayi sektörü ve in aat sektörünün gösterdi i büyüme performans, hizmetler sektöründe özellikle ula t rma ve haberle me ile ticaret sektörlerinin de canlanmas n sa lam, ticaret sektörü yüzde 7,4, ula t rma ve haberle me sektörü yüzde 8,8, serbest meslek ve hizmetler sektörü yüzde 7,4, ithalat i lemlerinden al nan vergiler yüzde 12,2 büyümü, mali kurulu lar ve kar amac olmayan kurulu lar ise yüzde 0,2 küçülmü tür. Hizmetler sektörü 2006 y l n n ilk yar s nda ise yüzde 7,2 oran nda büyümü, in aat ve ticaret sektörlerinin olumlu etkisi bu dönemde de devam etmi tir. H ZMETLER SEKTÖRÜ KATMA DE ER NDEK DE M ORANLARI ( Sabit Fiyatlarla, % ) /II 2006/II H ZMETLER 7,5 6,7 10,2 8,2 6,4 7,2 a. n aat Sanayii -5,6-9,0 4,6 21,5 23,3 19,3 b. Ticaret 11,0 8,1 12,8 7,4 5,9 7,2 c. Ula t rma ve Haberle me 6,0 8,4 6,8 8,8 5,7 3,8 d. Mali Kurulu lar -7,1-6,4 1,1-0,2 0,5-0,9 e. Konut Sahipli i 1,8 1,4 1,8 1,5 1,3 2,1 f. Serbest Meslek ve Hizmetler 7,4 5,2 8,0 7,4 6,1 4,6 g. Devlet Hizmetleri 0,7 0,8 1,2 0,8 0,5 1,9 h. Kâr Amac Olmayan Öz. Hiz.Kur. 0,6-1,0 0,2-0,2-0,6 1,1 i. thalat Vergisi 24,7 22,6 26,2 12,2 8,7 14,2 Kaynak: TÜ K 2004 y l nda GSMH n n yüzde 64 ünü olu turan hizmetler sektörünün pay 2005 y l nda yüzde 65 e yakla m t r y l nda hizmetler sektörü içinde en fazla pay yüzde 31,8 ile ticaret sektörü alm, bunu yüzde 22,9 luk payla ula t rma ve haberle me hizmetleri izlemi tir. Son dönemlerde yüksek oranl art larla dikkat çeken in aat sektörünün hizmetler içerisindeki pay 2004 y l nda yüzde 5,6 iken, 2005 y l nda yüzde 6,8 e yükselmi tir. 31

41 Yıllık Ekonomik Rapor 2006 H ZMETLER SEKTÖRÜ KATMA DE ER N N GSMH ÇER S NDEK PAYI (Cari Fiyatlarla, %) /II 2006/II H ZMETLER 63,8 64,2 64,1 64,5 67,6 68,1 a. n aat Sanayii 6,5 5,5 5,6 6,8 6,2 7,4 b. Ticaret 31,9 31,2 32,3 31,8 30,6 29,7 c. Ula t rma ve Haberle me 23,8 23,5 22,5 22,9 22,8 21,2 d. Mali Kurulu lar 7,4 7,8 7,9 6,9 8,2 8,0 e. Konut Sahipli i 6,6 6,4 6,7 7,1 7,7 7,9 f. Serbest Meslek ve Hizmetler 5,6 5,4 5,4 5,4 5,1 5,0 g. Devlet Hizmetleri 15,9 16,0 15,5 15,2 16,4 16,4 h. Kâr Amac Olmayan Öz. Hiz.Kur. 0,9 1,6 1,3 1,0 0,5 0,4 i. thalat Vergisi 6,0 6,0 6,8 7,0 7,2 7,9 Kaynak: TÜ K i. n aat Kredi maliyetlerindeki gerileme ve uzun vadeli kredi imkânlar n n artmas ile birlikte ba ta konut kredileri olmak üzere tüketici kredilerinin artmas, ertelenmi konut talebinin canlanmas n sa lam, böylece yakla k be y ll k bir daralma döneminin ard ndan 2004 y l nda toparlanmaya ba layan in aat sektörü, 2005 y l nda yüzde 21,5 gibi yüksek bir oranda büyüyerek en yüksek art gösteren sektör olmu tur. n aat sektörü üretimi ileri ve geri ba lant lar dü ünüldü ünde di er birçok sektörün lokomotifi durumundad r. Bu sektörde gözlenen yüksek performans n etkileri di er sektörlere olumlu olarak yans maktad r y l nda, kamu sektörü yat r m harcamalar n n geçen y la göre yüksek oranda artmas da in aat sektöründeki canlanmaya katk sa lam t r. Bununla birlikte, 2005 y l nda, gerek kamu gerekse özel sektör in aat yat r mlar nda belirgin bir art olmu, kamu ve özel sektör bina in aat yat r mlar s ras yla yüzde 16,1 ve yüzde 29,9 oran nda artm t r y l nda 2004 y l na göre yap ruhsat verilen yap lar n toplam in aat alan yüzde 42,6 l k art la 69 milyon 720 bin m 2 den 99 milyon 432 bin m 2 ye yükselmi tir. Yap kullanma izin belgesi verilen yap lar n toplam in aat alan yüzde 56,1 artarak 31 milyon 28 bin m 2 den 48 milyon 440 bin m 2 ye yükselmi tir. 32