Yard. Doç. Dr. SEVTAP METİN İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi BİYO-TIP ETİĞİ VE HUKUK

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Yard. Doç. Dr. SEVTAP METİN İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi BİYO-TIP ETİĞİ VE HUKUK"

Direnç Çoban
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Yard. Doç. Dr. SEVTAP METİN İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi BİYO-TIP ETİĞİ VE HUKUK

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...vii İÇİNDEKİLER...ix GİRİŞ...1 A. Temel Kavramlar: Biyo-Etik, Biyo-Tıp Etiği Biyo-Tıp Etiğine Duyulan Gereksinim Biyo-tıp Etiği ve Tıbbi Deontoloji İlişkisi Biyo-tıp Etiğinin Tarihi Gelişimi...7 Birinci Bölüm BİYO-TIBBIN SOSYO-KÜLTÜREL VE AHLAKİ TEMELLENDİRİLMESİ A. Biyo-tıp etiği ve Din İslam Dininde Hayatın Başlangıç Anı Semavi Dinler ve Kürtaj Yeni Üreme Teknolojilerine Kutsal Metinlerin Bakışı...31 a. Yumurta/ Sperm Dondurulması ve Bağışı...34 b. Cinsiyet Tayini Organ Nakli ve Ölüm Kriteri Ötenazi...39

3 x 6. Kök Hücre ve Tedavi Amaçlı Kullanımı Genetik Müdahale ve İnsan Kopyalama B. Biyo-Tıp Alanında Ahlak Teorileri Yararcı/Utiliteryan Etik Anlayış...53 a. Biyo-tıp Etiği nde Yararcılık Uygulaması...56 b. Yararcılığın Eleştirisi Kant ın Etik Anlayışı ve Biyo-tıp Etiği Alanında Yansıması...60 a. Kant ve Biyo-tıp Etiği...63 b. Organ Nakli ve Kant...64 c. Kant Etiğinin Eleştirel Değerlendirmesi Komüniteryanizm/Cemaatçilik...72 a. Cemaatçilik ve Biyo-tıp Etiği...72 b. Komüniteryan Etiğin Eleştirel Bir Değerlendirmesi Erdem Etiği...78 a. Erdem Etiğinin Biyo-tıp Etiği ne Yaklaşımı...80 b. Erdem Etiğinin Eleştirisi Bakım Etiği...84 a. Bakım Etiği nin Biyo-tıp Etiği nde Yeri...85 b. Bakım Etiğinin Eleştirel Değerlendirmesi...86 C. Biyo-tıp Teknolojilerine Eleştirel Bakışlar/ Karşı Cevaplar Modern Tıp Bir Aldatmaca mı? Bilimin İdeolojiye Dönüşme Kaygısı Biyo-teknoloji Eli İle İnsan Doğasının Dönüştürülmesi Biyoteknolojilerin Doğanın Dengesine Olumsuz Etkileri D. Kültürel Farklılıkların Biyo-etikte Yansımaları...109

4 E. Biyo-tıp Etiğinin Dört Temel İlkesi: İlkecilik (Principalism) Özerkliğe Saygı İlkesi a. Otonomi/ Özerklik Kavramı b. Otonomi İlkesinin Çok Kültürlü Toplumlarda Uygulanabilirlik ve Kapsam Sorunu c. Otonominin Meşru Sınırlandırmaları (1) Yehova Şahitleri (2) Ashley Vak ası (3) Mahkûmların Üreme Özgürlüklerine Dair Mahkeme Kararları d. Biyo-tıp ta Özerkliğe Saygı İlkesinin İçeriği (1) Aydınlatılmış Onam (2) Tıpta Paternalizm, Aydınlatılmış Onama Karşı (3) Aydınlatılmış Onamın Unsurları i. Aydınlatma Yükümünün Kapsamı ii. Aydınlatma Yükümünün Kalktığı veya Daraldığı Haller Yararlılık ilkesi Zarar vermeme ilkesi Adalet ilkesi İlkeciliğe Yönelik Eleştiriler xi

5 xii İkinci Bölüm BİYO-TIP ETİĞİNİN KAPSAMA ALANINDAKİ HAYATIN BAŞLANGIÇ VE SONUNA İLİŞKİN TEMEL KONULAR A. Hayatın Başlangıcı İle İlgili Meseleler Kişi Kimdir? Kişilik Nedir? a. Kişiliğin Elde Edilme Anını Açıklamaya Yönelik Ölçütler (1) Türcülük Kriteri (2) Katı Potansiyellik Kriteri (3) Düzeltilmiş ya da Tedrici Potansiyellik Kriteri (4) Aktüelleşmiş (Mevcut) Sahiplik Kriteri b. Embriyo Üzerinde Deneyler c. Embriyo Dondurulmasından Doğan Hukuki İhtilaflar Kürtaj a. Kişiliğin Oluşum Anı ile İlgili Potansiyellik Görüşünün Kürtaj Tartışmalarına Yansımaları b. Cenin ve Kadının Haklarının Çatışması c. Mülkiyet Modeli Üzerinden Kürtajın Doğrulanması d. İsteyerek Düşük Tartışmalarında Sonuçsalcı Yaklaşım e. Kürtaja Ahlaken İzin Verilebilir Koşullar Klonlama a. Klonlama Yöntemleri b. Klonlamanın Vaat Ettikleri c. Klonlamaya Yönelik İtirazlar...190

6 xiii (1) Psikolojik Zarar Tezi (2) Genetik Çeşitliliği Azalttığı Tezi (3) Güvenli Olmadığı Tezi (4) Klonlamanın İnsan Doğası ve Onuruna Aykırılığı Tezi d. Genel Değerlendirme Gen Analizleri a. Gen Analizlerinin Yararları ve Sakıncaları b. Cinsiyet Taraması ve Seçici Kürtaj (1) Seçici Kürtajın Hukuken Yasaklanmasının Yerindeliği Meselesi (2) Doğacak Çocuğun Cinsiyetini Belirleyebilmenin Etik Yerindeliği (3) Doğacak Çocukların Irk ve Cinsel Yönelimlerinin Seçiminde Gen Teknolojilerinin Kullanımı c. Genetik Müdahale Türleri (1) Somatik Gen Tedavisi-Germline Gen Tedavisi (2) Genetik Terapi ve Genetik Yükseltme i. Genetik Ayıklamanın Genetik Yükseltmeye Tercih Edilebilirliği ii. En İyi Çocuğu Seçmek Ahlaki Görev midir? d. Genetik Mühendislik Amacına Ulaşamaz İtirazı e. Genetik Testler Ayrımcılığa Kapı Açar f. Gen Teknolojilerinin Yarattığı Öjenik Tehdit g. Genetik Testler Yasaklanmalı mı? Patentlenen Yaşam a. Patentin Amaçları ve Niteliği

7 xiv b. Patent Hakkının Felsefi Temellendirilmesi c. Gen Patentleri Aleyhindeki Tezler d. Gen Patentleri Lehindeki Tezler e. Konuya ilişkin değerlendirici düşünceler B. Hayatın Sonu Ağırlıklı Biyo-Tıp Etiği Sorunları Ölüm Anının Belirlenmesi: Beyin Ölümü a. Beyin Ölümünün Muhalifleri Ne Diyor? Neden Diyor? Beyin Ölümüne Muhalefet ve Gerekçeleri Organ Nakli a. Organ Nakillerine Karşı Kültürel Tutum ve Dirençler b. Organ Havuzunu Arttırmaya Yönelik Çözüm Önerileri (1) Organ Bağışına Zorlayıcı Model (2) Talimatlandırılmış Bağış (3) Organ Pazarı Bir Çözüm Olabilir mi? i. Etik bir organ pazarının işleyişi (4) Varsayımsal Rızaya Dayalı Rutin Organ Alımı/İtiraz Modeli c. Organ Nakillerinde Geleceğe Dönük Hedeflenen Gelişmeler Ötenazi a. Ölme Hakkı: Hayatın Değerini Kim Belirler? (1) Ötenaziyi Olumlamayan Felsefi Düşüceler i. Yaşamın Kutsallığı ii. Yaşamın Dokunulmazlığı...314

8 xv (2) Ötenaziyi Olumlayan Felsefi Düşünceler: Hayatın Değerini Ben Belirler i. Mülkiyetten Hareket Eden Görüş ii. Nitelikli Yaşam Tezi b. Yaşam Hakkının Uzantısı Ölme Hakkı c. Ötenazi Türleri (1) Aktif ve Pasif i. Pasif Ötenazi/Tedavinin Reddi ii. Aktif/Pasif Ötenazi Ayrımı aa. Öldürmek/Ölmeye İzin Vermek bb. Çifte Etki Doktrini /Pasif Ötenazide Öldürme Niyeti Yoktur (2) İstemli/İstemsiz Ötenazi (3) Dolaylı/Dolaysız Ötenazi d. Ötenaziye Muhalif Tezler e. Tıp Profesyonelleri ve Kamuoyundan Ötenaziye Bakış f. Genel Değerlendirme Ölüm, Kaçınılmaz Son Olmaktan Çıkacak Mı? a. Hibernasyon: Kış Uykusu b. Hibernasyon un Tanımı ve Gelişimi (1) Doğal Hibernasyon (2) Yapay Kış Uykusu c. Hibernasyon ve Geleceğin Tıp Etiği Tartışmalarındaki Yeri...352

9 xvi Üçüncü Bölüm BİYO-TIP MESELELERİNİN ADALET VE HUKUK BOYUTU A. Tıbbi Kaynakların Dağıtımında Hak ve Adalet Sağlık Hakkı Tartışmaları Tıbbi Kaynakların Makro ve Mikro Dağıtımında Adalet Sorunu İnsan Hayatının Bir Fiyatı Var mı?/ Sağlık Kaynaklarının Dağıtımında Adalet Modellemeleri a. Sağlık Kaynaklarının John Rawls un Adalet Teorisi ne Göre Dağıtımı b. Ronald Dworkin in Kaynakların Eşit Dağılımı Modeli c. Quality-Adjusted Life Years: Kalite Faktörü ile Düzeltilmiş Yaşam Süresi d. Triaj: Kaynakların Dağıtımına Yönelik Tıbbi Acil Yardım Modeli e. Faydacı Dağıtım Modeli ve Bu Modelin John Harris Üzerinden Eleştirisi f. John Harris in Arzuya Dayalı Fırsat Eşitliği Temelinde Dağıtım Modeli g. Arzuya Dayalı Eşitlikçi ve Sonuçsalcı Dağıtımın Karşılaşması i. Kaynak Dağıtımında Yaş Unsurunun Değerlendirilmesi h. Kaynakların Dağıtımı ve Tıbbi Tedaviye Kabulde İyi-Kötü Hasta Ayrımı: Ahlaki Sorumluluk Ölçütü i. Genetik Yükseltme Tekniklerine Kaynak Aktarımı...396

10 xvii 4. Küresel Bir Yeniden Dağıtım Modeli Önerisi B. Etik Kurullar Etik Kurulların İşlevi İnsan Üzerinde Tıbbi Deneylerin Tarihçesi Etik Kurulların Tarihsel Gelişimi Türkiye de Etik Kurulların Tarihi Gelişimi Etik Kurulların Kuruluş Yapısı a. Yerel Etik Kurulların Oluşumu ve Görevleri Merkezi Etik Kurulun Oluşumu ve Görevleri Tıp Etik Kurulları Neden Sadece Doktorlardan Oluşmamalıdır? C. Biyo-teknolojinin Hukuken Düzenlenmesi Zorunluluğu Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi: a. İnsan Hakları ve Biyo-tıp Sözleşmesi nin Niteliği ve Yapılış Süreci b. Türkiye Açısından Durum c. Sözleşmenin Özellikleri (1) Bağlayıcı Oluşu (2) Biyoetiğe Kapsayıcı Yaklaşması (3) Çerçeve Sözleşme Oluşu (4) Ulusal Mahkemelerce Yargısal/ hukuki Koruma (5) Sınırlanması Mümkün Olmayan Haklar d. Sözleşmenin İçeriği e. Sözleşmenin Değerlendirilmesi...439

11 xviii 2. Avrupa İnsan Hakları ve Biyo-tıp Sözleşmesinin İnsan Klonlanmasının Yasaklanmasına Dair Ek Protokolü Ötenazinin Hukuki Görünümü a. Ötenazinin Suç Teşkil Edip Etmediği Meselesi (1) Ötenazinin Suç Sayılmaması (2) Ötenazinin Ayrı ve Bağımsız Bir Suç Olduğu Görüşü (3) Ötenazinin Kasten Adam Öldürme Suçunu Oluşturduğu Görüşü b. Türk Hukukunda Ötenazi c. Konuyla İlgili Değerlendirme Gen Patentlerinin Hukuki Esasları a. Gen Patentleri Verilmesinin Hukuki Koşulları b. Gen Patentlerinin Kapsamı İnsan Üzerinde Deney Suçu a. İnsan Üzerinde Deneyin Koşulları b. İnsan Üzerinde Denemenin Koşulları Türk Hukuku nda Üremeye Yardımcı Yapay Döllenme Teknikleri ve Embriyo Hakkında Yasal Düzenleneme a. Üremeye Yardımcı Yapay Döllenme Teknikleri Hakkında Yasal Düzenleneme b. Türk Hukukunda Embriyo Hakkındaki Düzenlemeler c. Yardımcı Üreme Tekniklerinin Yol Açtığı Soybağı Problemleri ve Çözümleri (1) Döllendirilen üreme hücrelerinin evlilik birliği içinde olanlara ait olması..487 (2) Evlilik Dışı (Heterolog) Yapay Döllenme i. Üçüncü Kişiye Ait Sperm...489

12 xix ii. Üçüncü Kişiye Ait Yumurta İle Döllenme/Yumurta Bağış Rahim Tahliyesi ve Hukuki Değerlendirmesi a. Türk Ceza Kanunu nda Konuyla İlgili Düzenlenen Suçlar (1) Çocuk Düşürtme Suçu i. Rıza Olmadan Çocuk Düşürtme Suçu ii. Rıza ile Çocuk Düşürtme Suçu (2) Çocuk Düşürme Suçu b. Çoğul Gebeliklerin Kısmi Sonlandırılması ve Ceza Hukukundaki Yeri Türk Hukukunda Organ Aktarımlarının Ele Alınışı a. Canlıdan Organ Aktarımı b. Ölü Vericiden Organ Alımı c. Türk Ceza Kanunu nda Organ Nakline İlişkin Suç Düzenlemeleri SONUÇ KAYNAKÇA...541

Benzer belgeler

KİŞİLİK HAKKI İHLALİ KAPSAMINDA İNSAN ÜZERİNDE YAPILAN DENEYLER VE HUKUKİ SONUÇLARI

Hilal YÜKSEL İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi-Medeni Hukuk Araştırma Görevlisi KİŞİLİK HAKKI İHLALİ KAPSAMINDA İNSAN ÜZERİNDE YAPILAN DENEYLER VE HUKUKİ SONUÇLARI İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER...