Düşük Sosyoekonomik Durumdaki Öğrenciler Arasında Ağız- Diş Sağlığı Sorunları ve Risk Faktörleri

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2014;13(6): Düşük Sosyoekonomik Durumdaki Öğrenciler Arasında Ağız- Diş Sağlığı Sorunları ve Risk Faktörleri [Oral-Dental Health Problems and Related Risk Factors Among Low Socio- Economic Status Students] ÖZET AMAÇ: Ağız-diş sağlığı okul çağı çocuklar için hala en önemli sağlık sorunudur. Sorunun kontrol altına alınmasında risk faktörlerinin belirlenmesi önemlidir. Sosyoekonomik durumu yüksek ve düşük gruplar arasında risk karşılaştırılması olmasına rağmen, sosyoekonomik durumu düşük grupta, grup içi risk faktörlerinin değerlendirilmesine gereksinim vardır. YÖNTEM: Kesitsel türdeki bu çalışma sosyoekonomik yönden dezavantajlı olan 7-15 yaş arası 151 öğrenciyle yapılmıştır. Veriler ağız-diş sağlığına yönelik sağlık taraması ve olası risk faktörlerini içeren bir anket formu ile toplanmıştır. Veriler sayı ve yüzde olarak özetlenmiş, odds oranı ve güven aralığı analizinden yararlanılmıştır. BULGULAR: Öğrencilere yönelik yapılan ağız-diş sağlığı taramasında öğrencilerin %74,8 inin diş çürüğü sorunu, %44,4 ünün ağız hijyeninin kötü olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerde eksik diş ortalaması 1,12±1,4; lekeli diş ortalaması 1,69±2,1, çürük diş ortalaması ise 3,07±2,8 olarak bulunmuştur. Çürük diş için; yaş, cinsiyet ve anne eğitimi risk faktörü değildir. Baba eğitiminin ortaokul ve altında olması (OR:4,272 Cl:1,893-9,644), diş fırçası sahibi olmama (OR:3,938, Cl:1,526-10,167) ve günlük süt tüketmeme (OR:3,043, Cl:1,395-6,635) diş sağlığını olumsuz etkileyen önemli risk faktörleridir. Kötü ağız hijyeni için risk faktörleri; 10 yaş altında olmak (OR:2,0202 Cl:1,410-4,253), anne eğitimin ilkokul ve altında olması (OR:3,051 Cl:1,471-6,329), baba eğitiminin ortaokul ve altında olması (OR:9,212 Cl:3,056-27,773), diş fırçası sahibi olmama (OR:4,258, Cl:2,096-8,650) ve günlük süt tüketmeme (OR:2,240, Cl:1,661-4,3622) dir. SONUÇ: Sosyoekonomik durumun kötü olması, diş sağlığı için önemli bir risk kabul edilmekle birlikte bu grup içinde anne-baba eğitimin düşük olması, diş fırçasına sahip olmama ve süt tüketme diş sağlığını olumsuz etkileyen risk faktörleridir. Sosyoekonomik düzeyi düşük öğrencilere diş fırçası temin edilmesi ve okula dayalı süt dağıtımı bu grubun diş sağlığı açısından yaşadığı sorunları azaltabilir. SUMMARY AIM: Oral health is still the most important health problem for school age-children. It is important to determine the modifiable risk factors for the control and management of dental problems. Although comparison of risk between groups of high and low socioeconomic status, it need to assessed risk factor within the low socioeconomic group. METHOD: This cross-sectional study was held on a sample of 151 students who are disadvantaged socioeconomic status, between the ages of The data were collected with a questionnaire, including oral health screening and possible risk factors. The data were summarized as the number and percentage, analysis of odds ratios and confidence interval were used. RESULTS: According to the results of oral health screening 74.8% of students had dental caries and 44.4% had poor oral hygiene. We found that average of missing teeth 1.12±1.4; stained teeth 1.69±2.1, dental caries 3.07±2.8. Age, gender, mother's education were not risk factors for dental caries. Father s education level of secondary and below (OR:4.272 Cl: ,644); not having toothbrush (OR:3.938, Cl: );and not to consume milk per day (OR:3,043, Cl: ,635) were important risk factors effected oral health negatively. Risk factors for poor oral hygiene were under the age of 10 (OR: Cl: ,253); mother's education level of primary school and below (OR:3,051 Cl:1,471-6,329); father s education level of secondary and below (OR:9,212 Cl:3,056-27,773); not having toothbrush (OR: 4.258, CI :2,096-8, 650) and not to consume milk per day (OR: 2.240, CI :1, ). CONCLUSIONS: Poor socio-economic situation is considered a major risk for dental health however parents with low education, not having toothbrush and not to consume milk per day were risk factors for dental health negatively affect. Providing toothbrush for students with low socioeconomic status and distribution of milk in school can decrease the problems of in terms of dental health for this group. Gönderme Tarihi/Date of Submission: , Kabul Tarihi/Date of Acceptance: Deniz Kocoglu 1, Burcu Ceylan 2, Emine Sarı 1 1 Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fak., Halk Sağlığı Hemşireliği AD. Konya 2 Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fak., Psikiyatri Hemşireliği AD. Konya Anahtar Kelimeler: Ağız-Diş Sağlığı, Okul Çağı Çocuğu, Risk Faktörleri Key Words: Oral-Dental Health, School- Age Children, Risk Factors Sorumlu yazar/ Corresponding author: Deniz Kocoglu, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fak., Halk Sağlığı Hemşireliği AD. Konya deniizkocoglu@gmail.com DOI: /pmb GİRİŞ Ağız-diş sağlığı ile ilgili sorunlar ülkemizde tüm yaş gruplarında, her iki cinsiyette, her sosyoekonomik düzeyde görülen ancak bu özelliklere göre görülme sıklığı değişen önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır (1,2). Bu sorun sadece ülkemiz özelinde değil dünyada da bir problem olarak değerlendirilmektedir (3). Uzun yıllardır önemli bir sorun alanı olmasından dolayı 479

2 çok çeşitli politika, kampanya ve bilimsel çalışmalarla bu sorunla mücadele edilmiş ancak yapılan çalışmalarda sorunun hala yaygın olduğu görüldüğünü gösteren sonuçlar elde edilmiştir (4,5,6,7,8,9,10). Halk sağlığı alanında bir sorunun epidemiyolojik olarak ele alınması süreci, sorunun yaygınlığının belirlenmesi, risk faktörlerinin saptanması, önemli olan risk faktörlerine yönelik müdahaleler geliştirilmesi ve etkin olan müdahalelerin hizmet sunumu olarak yaygınlaştırılması aşamalarından oluşmaktadır (11). Bu alandaki tanımlayıcı çalışmalarda çocuklarda görülen ağız-diş sağlığı sorunları sırasıyla çürükler, eksik diş, hijyen eksikliği, ortodontik sorunlar olarak tanımlamıştır (4,6,9,12,13). Özellikle diş çürüklerinin sayısının birden fazla ve tedaviye gereksinimlerinin olduğu, tedavi edilme oranlarının da düşük olduğu belirtilmektedir (4,8,14). Ağız-diş sağlığı alışkanlıkları değerlendirildiğinde ise çocukların öğün arasında atıştırma alışkanlığının olduğu, atıştırma için şekerli yiyecek ve içeceklerin tercih edildiği, diş fırçalama alışkanlığının yetersiz olduğu, macun ve fırça dışında yardımcı bir temizlik ürünü kullanılmadığı, diş hekimi kontrolüne gitmeme gibi olumsuz özellikler belirlenmiştir (2,8,9,15,16). Müdahalenin etkinliğini değerlendiren çalışmalarda ise çocuklara yönelik düzenlenen ağız-diş bakımı ile ilgili eğitim faaliyetlerinin istendik düzeyde olmasa da ağız-diş sağlığını geliştirdiğine yönelik bulgular yer almaktadır (14,16). Ağız diş sağlığı açısından risk faktörleri ve gruplarını değerlendiren analitik çalışmalar; erkek öğrenciler, yaşı daha küçük olan, anne-baba eğitimi düşük düzeyde olan, yerleşim yeri kırsal alan ya da gecekondu bölgesi olan çocuklarda sorunun diğer gruplara göre daha yaygın olduğunu göstermektedir (4,6,9,10,12,15). Literatürde ayrıca sosyal olanaklar yönünden dezavantajlı, kişilerin gelir düzeyinin yoksulluk sınırında olduğu alanlarda yaşayan sosyoekonomik durumu kötü olan çocukların, ağız-diş sağlığı sorunlarını daha fazla yaşadığını gösteren çalışmalar yer almaktadır (10,15,16). Toplumsal düzeyde sağlık sorunlarının ele alınmasında gruplar arası karşılaştırmanın yanı sıra grup içinde de karşılaştırılmanın yapılması gerekmektedir (11). Bu nedenle sosyoekonomik yönden dezavantajlı grubun içinde diş sağlığı sorunu yaşayan ve yaşamayan çocukların bazı özelliklerinin karşılaştırılması ile sosyoekonomik durumu düşük çocukların diş sağlığının korunmasına yönelik geliştirilecek stratejiler için önemli bilgiler elde edilebilir. Sosyoekonomik durumu düşük olan çocuklar arasında ağız-diş sağlığı açısından grup içi risk faktörlerinin değerlendirilmesiyle ilgili bilgilerin yeterince olmadığı görülmektedir. Bu nedenle bu çalışma sosyoekonomik yönden dezavantajlı bir bölgede öğrenciler arasında diş sağlığı sorunlarının belirlenmesi ve risk faktörlerinin değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. GEREÇ YÖNTEM Araştırmanın türü Sosyoekonomik yönden dezavantajlı bölgede yaşayan öğrenciler arasında diş sorunlarının sıklığını ve risk faktörlerinin belirlenmek üzere kesitsel türde yapılmıştır. Evren-Örneklem Araştırmanın çalışma grubunu, Konya ili Karatay İlçesinde bulunan bir mahallenin ilköğretim okulunda eğitim-öğretimine devam eden ilkokul birinci kademe öğrencileri (birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıf) oluşturmuştur. Bu okula gelen öğrencilerin aileleri sosyoekonomik anlamda olumsuz özellikleri olan, göç ile oluşmuş, işsizliğin yaygın görüldüğü ve sosyal olanakların yetersiz olduğu bir yerleşim alanında ikamet etmektedirler. Çalışma 1-10 Mayıs 2013 tarihleri arasında yapılmıştır. 205 öğrencinin öğrenim gördüğü bu okulda tarama yapıldığı gün okulda olan 151 öğrenciye ulaşılmıştır. Lojistik regresyon analizi için örneklem büyüklüğünün her bağımsız değişken için minimum 20 kişi olacak şekilde planlanması önerilmektedir (17). Bu çalışmada altı risk faktörü değerlendirilmiş ve ulaşılan öğrenci sayısına göre (n=151) her risk faktörü için 25 katılımcının çalışmada yer aldığı görülmüş ve örneklem büyüklüğü analizler için yeterli kabul edilmiştir. Veri Toplama Formu ve Özellikleri Araştırmada verilerin toplanmasında iki ayrı form kullanılmıştır. a) Öğrencilerin sosyodemografik ve bazı özelliklerini inceleyen, altı sorudan oluşan, araştırmacılar tarafında literatür incelenerek geliştirilen (4,5,6,7,8,9,10) anket formu çalışmada kullanılan ilk formdur. Bu forma dayalı olarak öğrencilerin yaş, cinsiyet, annebaba eğitimi, diş fırçası sahibi olma, günlük süt tüketme alışkanlıkları değerlendirilmiştir ve bu 480

3 faktörler araştırma da bağımsız değişkenler olarak ele alınmıştır b) Ağız Diş Sağlığı Formu: Okul sağlığı diş taramalarında kullanılan bir formdur. Form ışık kaynağı kullanılarak gözle yapılan ağız içi muayenesi ile doldurulmuştur. Bu muayene sırasında ön ve arka dişlerde kahverengi, siyah renkte çürük lezyonları, diş kaybı, dolgulu diş, dişlerde görünüm bozuklukları, dişeti ya da yüzde şişlik, ağız kokusu, ağız içinde yara, plak ya da diş taşı birikimi, dişeti çekilmeleri ve dişlerde sallanma bulguları aranmıştır (18). Bu forma dayalı elde dilen diş çürüğü ve ağız hijyeni bilgileri ise çalışmada bağımlı değişkenler olarak kabul edilmiştir. Çalışmanın yürütülmesi için kurumdan izin alınmış, öğrenci ailelerinden de çalışmanın uygulanması öncesi izin almak için öğretmenler aracılığıyla onam formları gönderilmiş, sınıf ortamında da öğrencilerden izin alınmıştır. Verilerin Analizi Verilerin analizinde SPSS 20.0 bilgisayar programı kullanılmıştır. Tanımlayıcı istatistikleri için sayı, ortalama, standart sapma ve yüzde hesaplanmalarından yararlanılmıştır. Bağımsız değişkenlerle bağımlı değişkenler arasında ilişki ki-kare testiyle araştırılmıştır. Risk değerlendirilmelerinde tahmini rölatif risk ve güven aralığı hesaplanmıştır. Risk faktörlerinin birlikte etkisini değerlendirmek içinde lojistik regresyon analizinden yararlanılmıştır. Lojistik regresyon analizi için risk kabul edilen gruplar 1, referans gruplar ise 0 olarak kodlanmıştır. Buna göre bağımsız değişkenler cinsiyet, yaş, anne-baba eğitimi, süt tüketim alışkanlığı, diş fırçası sahibi olma durumudur. Çalışmada diş fırçasına sahip olan ve diş fırçalama alışkanlığı olan öğrencilerin benzer olması, yüksek ilişki göstermesi nedeniyle sadece diş fırçasına sahip olma durumu analizlerde kullanılmıştır. Çalışmanın bağımlı değişkenleri ise ağız içi muayenede diş çürüğü varlığı ve ağız hijyen durumudur. Ağız hijyeninde dişlerin fırçalanmamış olması, ağız kokusunun varlığı, dişlerde sarı tortunun olması, diş etinin koyu kırmızı renk olması durumunda ağız hijyeni kötü olarak kabul edilmiştir. BULGULAR Çalışmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması 9,06±1,8 olup, %56,3 ü erkek öğrenci, %29,1 inin annesi okuryazar değil ya da sadece okuryazar, %76,8 inin babası ise ilkokul ya da daha altında bir eğitim düzeyindedir. Ağız-diş sağlığı açısından özellikleri değerlendirildiğinde; öğrencilerin %44,4 ü kötü, %37,7 si orta nitelikte ağız hijyenine sahipti. %74,8 i en az bir diş çürüğü sorunu yaşarken, diş çürüğü sorunu yaşayan öğrencilerin ortalama 3,1±2,8 tane diş çürüğüne sahip olduğu bulunmuştur. %54,3 ünde eksik diş, %61,6 nın dişlerinde leke bulunmaktadır. Öğrencilerde eksik diş ortalaması 1,1±1,4; lekeli diş ortalaması 1,7±2,1 olarak saptanmıştır. Öğrencilerin %35,8 i diş fırçasına sahip değilken, %66,9 unun düzenli diş fırçalama alışkanlığı olmadığı belirlenmiştir. %51,7 si günlük süt tüketmemektedir ve %74,8 i diş doktoruna hiç gitmemiştir (Tablo 1). Tablo 1. Öğrencilerin bazı diş sağlığı özellikleri Ağız Hijyeni Diş çürüğü Eksik diş Lekeli Diş Sayı %) İyi 27 17,9 Orta 57 37,7 Kötü 67 44,4 Var ,8 Yok 38 25,2 Var 82 54,3 Yok 69 45,7 Var 93 61,6 Yok 58 38,4 Diş Doktoruna Gitme Süt tüketimi Diş Fırçası Evet ,8 Hayır 38 25,2 Evet 73 48,3 Hayır 78 51,7 Var 97 64,2 Yok 54 35,8 Diş Fırçalama Alışkanlığı Evet 50 33,1 Hayır ,9 Toplam ,

4 Diş çürüğünün görülme oranlarının yaş, cinsiyet ve anne eğitimine göre oluşturulan gruplarda benzer olduğu (p>0.05) görülmüştür. Baba eğitimi ilkokul ve altı olanlarda, günlük süt tüketimi ve diş fırçası olmayan grupta diş çürüğü oranının, baba eğitimi ortaokul ve üstü olan, süt içen ve diş fırçası olan öğrencilere göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Tahmini rölatif risk hesaplamalarında da yaş, cinsiyet, anne eğitiminin risk faktörü olmadığı, baba eğitiminin ortaokul ve altında olması (OR:4,272 Cl:1,893-9,644), diş fırçası sahibi olmaması (OR:3,938, Cl:1,526-10,167) ve günlük süt tüketmemenin (OR:3,043, Cl:1,395-6,635) önemli risk faktörleri olduğu görülmektedir. Lojstik regresyon analizinde bütün faktörler bir arada değerlendirildiğinde baba eğitimi ilkokul ve altı olanların, ortaokul ve üzeri olanlara göre 3,4; süt tüketmeyenlerin süt tüketenlere göre 3,2, diş fırçası olmayanların olanlara göre 4,3 kat diş çürüğü riskini taşıdıkları belirlenmiştir (Tablo 2). Kötü ağız hijyeni içinse cinsiyet hariç (p>0.05) diğer değişkenler için gruplar arasındaki farkın anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Tahmini rölatif risk hesaplamalarına göre; 9 yaş ve altında olmak (OR:2,0202 Cl:1,410-4,253), anne eğitimin ilkokul ve altında olması (OR:3,051 Cl:1,471-6,329), baba eğitiminin ortaokul ve altında olması (OR:9,212 Cl:3,056-27,773), diş fırçası sahibi olmaması (OR:4,258, Cl:2,096-8,650) ve günlük süt tüketmeme (OR:2,240, Cl:1,661-4,3622) önemli risk faktörleridir. Lojstik regresyon analizinde bütün faktörler bir arada değerlendirildiğinde 9 yaş ve altında olanların, 10 yaş ve üzerindeki gruba göre 4 kat; anne eğitimi düşük olanların ilkokul ve üzeri olan gruba göre 2,5 kat, baba eğitimi ilkokul ve altı olanların ortaokul ve üzeri olanlara göre 13 kat; süt tüketmeyenlerin süt tüketenlere göre 2,6 kat, diş fırçası olmayanların olanlara göre 4,8 kat ağız hijyeninin kötü olması riskini taşıdıkları belirlenmiştir (Tablo 3). Tablo 2. Diş çürüğü görülme oranlarının bazı özelliklere göre dağılımı ve diş çürüğü için risk faktörleri. Bağımsız Değişkenler Yaş Diş Çürüğü Var Yok Sayı (%) Sayı (%) 2 ve P değeri TRR (%95 Güven Aralığı) OR (%95 Güven Aralığı) 9 yaş ve altı 48 (73,8) 17 (26,2) 0,059 0,912 0, yaş ve üstü 65 (75,6) 21 (24,4) (0,435-1,912) (0,401-2,321) Cinsiyet Erkek 67 (78,8) 18 (21,2) 1,643 1,618 1,439 Kız 46 (69,7) 20 (30,3) (0,773-3,389) (0,619-3,346) Anne Eğitim Durumu Okuryazar değil/okuryazar 37 (84,1) 7 (15,9) 2,825 2,156 1,444 İlkokul ve üzeri 76 (71,0) 31 (29,0) (0,868-5,353) (0,523-3,987) Baba Eğitim Durumu İlkokul ve altı 95 (81,9) 21 (18,1) 13,253 4,272 3,488 Ortaokul ve üstü 18 (51,4) 17 (48,6) (1,893-9,644) (1,350-9,009) Süt Tüketimi Günde en az bir bardak süt tüketenler 47 (64,4) 26 (35,6) 8,196 3,043 3,232 Gün içinde hiç tüketmeyenler 66 (84,6) 12 (15,4) (1,395-6,635) (1,374-7,606) Diş Fırçası Evet 48 (88,9) 6 (11,1) 8,817 3,938 4,306 Hayır 65 (67,0) 32 (33,0) (1,526-10,16) (1,512-12,26) Toplam 113 (74,8) 38 (25,2) 482

5 Tablo 3. Ağız hijyeni sorunu görülme oranlarının bazı özelliklere göre dağılımı ve kötü ağız hijyeni için risk faktörleri Bağımsız Değişken Yaş Ağız Hijyeni Kötü Orta-İyi Sayı (%) Sayı (%) 2 ve P değeri TRR (%95 Güven Aralığı) OR (%95 Güven Aralığı) 9 yaş ve altı 36 (55,4) 29 (44,6) 5,609 a 2,202 4, yaş ve üstü 31 (36,0) 55 (64,0) (1,141-4,253) (1,683-9,565) Cinsiyet Erkek 40 (47,1) 45 (52,9) 0,569 1,284 1,154 Kız 27 (40,9) 39 (59,1) (0,670-2,459) (0,515-2,587) Anne Eğitim Durumu Okur-yazar değil/okuryazar 28 (63,6) 16 (36,4) 9,337 3,051 2,505 İlkokul ve üzeri 39 (36,4) 68 (63,6) (1,471-6,329) (1,047-5,998) Baba Eğitim Durumu İlkokul ve altı 63 (54,3) 53 (45,7) 20,031 9,212 13,938 Ortaokul ve üstü 4 (11,4) 31 (88,6) (3,056-27,77) (3,683-52,74) Süt Tüketimi Günde en az bir bardak süt tüketenler 42 (53,8) 36 (46,2) 5,869 2,240 2,606 Gün içinde hiç tüketmeyenler 25 (34,2) 48 (65,8) (1,161-4,322) (1,148-5,915) Diş Fırçası Evet 36 (66,7) 18 (33,3) 16,930 4,258 4,880 Hayır 31 (32,0) 66 (68,0) (2,096-8,650) (2,067-11,520) Toplam 67 (44,4) 84 (55,6) TARTIŞMA Araştırmada öğrenciler arasında diş sağlığı sorunlarının oldukça yaygın olduğu görülmüş, diş çürüklerinin prevelansı %74,8 bulurken, ağız hijyeni ile de ciddi bir problem olduğu belirlenmiştir. Bu alanda yapılan çalışmalarda da çocuklar arasında diş çürüğü yaygınlığı %49,7-71,6 arasında değişen oranlarda belirlenmiştir (4,5,6,7,8,9). Kötü ağız hijyeni de diğer önemli bir sorun başlığı olarak yine literatürde bu çalışmayla benzer olarak önemle belirtilmektedir (12,13,14). Bu özelliklerin yanı sıra diş sağlığı açısından önemli olan günlük süt tüketme yönünden grubun yarısının bu alışkanlığa sahip olmadığı görülmektedir. Öğrencilerin yine önemli bir kısmının diş fırçalama alışkanlığı bulunmazken, % 35,8 inin diş fırçası bile bulunmamaktadır. Bu verilerin diş fırçası bulunan öğrencilerin diş fırçasının niteliği, temizliği, değiştirme sıklığı ve uygun teknikle fırçaladıkları ile ilgili bilgiyi sunmadığını da düşündüğümüzde ağız hijyenine ilişkin önemli bir sorunun varlığından söz edebiliriz. Yapılan çalışmalarda diş fırçasına sahip olmayan ve düzenli diş fırçalama alışkanlığı olmayan çocukların oranları bu çalışmaya göre daha düşük olarak bildirilmektedir (2,9,14,15). Bunun en önemli nedeni bu çalışmaların kentsel alanda ve sosyoekonomik özellikler bakımından karma bir grupla yapılması olabilir. Yaşanan diş sağlığı sorunlarının yanı sıra hiç diş doktoruna gitmeyen öğrencilerin yüksek oranı (%74,8), çocuk ve ailesinin etkili yardım arayıcı davranış içinde olmadıkları ve gecikmiş tedavi nedeniyle bu grubu ileri yaşlarda önemli ağız-diş sağlığı sorunlarının beklediği şeklinde yorumlanabilir. Literatürde de diş hekimine gitmeyenlerin yüzdesinin yaşla birlikte azaldığı belirtilmekte (2); ilkokul grubunda 483

6 bu oranın %41-45 (2,14) arasında değiştiği görülmektedir. Literatür ve bu çalışma sonuçları bir arada değerlendirildiğinde diş sağlığı yönünden ekonomik yönden dezavantajlı çocukların tedaviye ulaşma konusunda eşitsizlik yaşadıkları yönünde bir yoruma ulaşabiliriz. Bu çalışmada, diş çürüklerinin görülme oranları yaş grupları, cinsiyet ve anne eğitim durumuna göre oluşturulan gruplarda benzer oranlarda dağılım göstermektedir. Yapılan çalışmalarda, bu çalışmadan farklı olarak daha küçük yaş gruplarında, erkek öğrencilerde ve anne eğitim düzeyi daha olumsuz olanlarda diş çürüğünün daha fazla görüldüğü bulguları yer almaktadır (4,6,9,15). Bu değişkenlerin tahmini rölatif risk hesaplamasına göre bir risk olmamasını ve çoklu değerlendirme fırsatı tanıyan lojistik regresyon analizinde önemli faktörler olarak belirlenmemesini göz önünde bulundurduğumuzda, sosyoekonomik düzeyi düşük gruplar içinde diş çürüğünün yaş, cinsiyet ve anne eğitim durumundan bağımsız olarak yaygın görüldüğü şeklinde yorumlayabiliriz. Baba eğitim düzeyine göre ilkokul ve altı grupta diş çürükleri oranının yüksek olduğu ve baba eğitiminin düşük olmasının riski yaklaşık 3,5 kat artırdığı görülmektedir. Son zamanlarda yapılan çalışmalarda babayla çocuk ilişkisinin başta ruh sağlığı ile ilgili olmak üzere çocuk üzerinde önemli etkileri olduğu görülmektedir (19,20). Sosyal öğrenme kuramına göre çocuklar birçok şeyi gözlem yaparak ve bir yetişkini rol model alarak yaşamlarına geçirirler. Bu nedenle babanın çocuklarına diş sağlığı yönünden uygun davranışlar için rol model olması oldukça önemli olabilir. Başıbüyük ve Hubbezoğlu (2008) çalışmalarında baba eğitim düzeyi artıkça diş sağlığı durumunda olumlu bir gelişme olduğunu belirtmişlerdir. Bu çalışmanın bir sınırlılığı olarak babaların diş fırçalama alışkanlıkları ve diş sağlığı durumlarına yönelik veri toplanmamış olmasından dolayı yapılan bu yorumun başka çalışmalarla desteklenmesi gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çalışmanın diğer bir bulgusu da diş fırçası sahibi olmayan çocuklar arasında diş çürüklerinin daha fazla görüldüğü ve diş fırçası sahibi olmamanın çürük riskini artırdığı yönündedir. Bir sağlık davranışının ortaya çıkması için bu davranışın yararları konusunda kişinin farkında olması, yapmayı istemesi için motivasyonunun olması ve olanaklara sahip olması gerekmektedir. Bu veri öğrencilerin diş fırçasına sahip olmasının diş sağlığı açısından hem bir motivasyon kaynağı hem de olanakların sağlanması olarak yorumlanabilir. Yapılan çalışmalarda da diş fırçasına sahip olmanın ve diş fırçalama alışkanlığının diş sağlığı üzerinde olumlu etkileri olduğu belirtilmektedir (8,15). Ağız hijyeniyle ilgili ki-kare analizi ile yapılan değerlendirmelerde cinsiyet hariç diğer özelliklerde gruplar arasında farkın anlamlı olduğu görülmektedir. Risk değerlendirmelerinde de yaşın küçük olması, anne ve baba eğitiminin düşük düzeyde olması, süt tüketmeme ve diş fırçasına sahip olmamanın risk olduğu belirlenmiştir (Tablo 3). Bu bulgulardan yola çıkarak yaşı küçük olan çocukların ağız hijyenini iyi yapıp yapmadıklarının aileleri tarafından denetlenmesi gerektiğini söylenebiliriz. Anne ve babaların bu konuda bilgilendirilmeleri sağlanarak, hem çocuklarına rol model olması hem de ağız hijyeni yönünden çocuklarının denetimlerini düzenli yapmaları sağlanmalıdır. Burada baba eğitiminin düşük olmasının riski 13 kat artırdığına ilişkin çıkan sonucun eleştirel olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu risk faktörünün güven aralığı değerlendirildiğinde oldukça geniş aralıkta olduğu ve odaklanmadığı görülmektedir. Bu nedenle gözlere düşen veri sayısı nedeniyle riskin büyük çıktığını düşünmek daha temkinli bir yaklaşım olabilir. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmadan elde edilen bulgular bir arada değerlendirildiğinde ekonomik yönden dezavantajlı bölgede yaşayan çocukların diş çürüğü ve ağız hijyeniyle ilgili sorunlarının oldukça sık görülen bir sorun olduğu ve diş hekimine başvurma, tedavi alma yönünden de dezavantajlı oldukları sonucu söylenebilir. Ekonomik yönden dezavantajlı grup içinde anne ve baba eğitimi düşük olanlar, günlük süt tüketmeyenler ve diş fırçasına sahip olmayanlarda riskin daha yüksek olduğu görülmektedir. Ekonomik yönden dezavantajlı çocukların eğitim gördüğü okullarda öğrencilere ücretsiz diş tedavisi sağlanması, ağız-diş hijyeni ile ilgili temizlik ürünlerinin ücretsiz temin edilmesi, anne ve babalarının sağlık konusundaki farkındalık ve ilgilerinin artırılmasının sorunun çözümünde önemli olduğu düşünülmektedir. Ayrıca bazı çalışmalarda belirtildiği gibi, çocuk sağlığı üzerinde etkinliği değerlendirilen okulda kahvaltı saatinin uygulamaya konması olumlu sonuçlar ortaya çıkarabilir (21,22). Bu yolla hem çocukların günlük süt tüketmeleri sağlanabilir hem de nitelikli bir kahvaltı yapmaları nedeniyle diğer sağlık sorunlarının ortaya çıkması önlenebilir

7 Literatürde; bu çalışmada risk faktörü olarak değerlendirilmemiş olan erken yaşlarda başlanan sigara, alkol ve fazla miktarda tüketilen rafine şekerin diş sağlığını olumsuz etkilediği bildirilmektedir. Sosyoekonomik durum ve diş sağlığı ile ilgili bundan sonra yapılacak çalışmalarda bu konularında sorgulanarak farklı örneklem büyüklüğü ve gruplarda çalışmanın tekrarlanması önerilmektedir. KAYNAKLAR 1. Gökalp S, Güçiz-Doğan B, Tekçiçek M, Berberoğlu A, Ünlüer Ş. The oral health profile of adults and elderly, Turkey Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi. 2007; 31(4): Gökalp S, Güçiz - Doğan B, Tekçiçek M, Berberoğlu A, Ünlüer Ş. Beş, on iki ve on beş yaş çocukların ağız diş sağlığı profili, Türkiye Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi. 2007; 31(4): Wong D, Hockenberry-Eaton M, Wilson D, Sinkelstein M, Schwartz P. Health Promotion Of The School-Age Child And Family In: Hockenberry MJ, Wilson D, ed. Wong s essentials of pediatric nursing. 6th ed. Mosby; p Altun C, Güven G, Başak F, Akbulut E. Altıonbir yaş grubu çocukların ağız-diş sağlığı yönünden değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi 2005; 47: Ceylan SS, Turan T. Bir ilköğretim okulunda okul sağlığı hemşireliği uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2009; 4(2): Kalyoncu C, Metintaş S, Balız S, Arıkan İ. Eğitim araştırma bölgesinde ilköğretim öğrencilerinde sağlık düzeyleri ve okul tarama muayeneleri sonuçlarının değerlendirilmesi. TAF Preventine Medicine Bulletin. 2011; 10(5): Doğan D, Türksel-Dülgergil Ç,Yıldırım I, Çolak H, Hamidi MM, Ercan E. İki farklı il merkezinde yaşayan okul öncesi çocuklarda çürük prevalansının belirlenmesi: bir ekonomik analiz ve bir projeksiyon. ADO Klinik Bilimler Dergisi 2011; 5(2): Gücük S, Dudak AH. İlköğretim birinci sınıf öğrencilerinin sağlık taramalarının değerlendirilmesi: Bolu ili örneği. TAF Preventine Medicine Bulletin. 2012; 11(5): Çalışkan D, Işık A, Yaşar F, Yıldırım N, Elhan A. Park Sağlık Ocağı bölgesindeki bir ilkokulda diş çürükleri ve etkili faktörler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 1999;52(2). 10. Ayrancı Ü. Bir grup ilkokul öğrencisinde diş çürüğü saptama araştırması. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 2005; 14(3): Tezcan S. Temel Epidemiyoloji. Ankara: Hacettepe Vakfı Yayınları, p Koçoğlu D, Emiroğlu ON, Okul hemşiresinin okul sağlık tarama programlarındaki rolünün değerlendirilmesi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2011; 13: Güler G, Kubilay G. Bir ilköğretim okulu öğrencilerinin fiziksel bakım sorunlarının belirlenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2004;26(2): Yurdasal B, Bozkurt Aİ, Öz İ, Tanrıverdi S, Taş E, Nalbant M. Denizli ağız diş sağlığını geliştirme projesi; 3. yıl sonuçları. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi. 2012;10(1): Özgün-Başıbüyük G, Hubbezoğlu İ.Sivas il merkezinde bulunan ilköğretim çağındaki çocukların ağız diş sağlığı yönünden değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi. 2008; 11(2): Köse S, Güven D, Mert E, Eraslan E, Esen S yaş grubu çocuklarda oral hijyen eğitiminin etkinliği. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2010; 13: Çokluk Ç. Lojistik regresyon analizi: kavram ve uygulama. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 2010;10 (3): Özcebe H, Ulukol B, Mollahaliloğlu S, Yardım N, Karama F. Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı. Ankara: Yücel Ofset Matbaacılık; Fluori, E, Buchanan A. What predicts a father s involvement with their children? A prospective study of intact families. British Journal of Developmental Psychology 2003;21: Karabekiroğlu K, Rodopman-Arman A, Berkmen M. Erken çocukluk dönemi psikiyatrik sorunları ile ebeveyn depresyonu arasındaki ilişki: cinsiyetin rolü. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2008;15(2):

8 21. Shemilt I, Harvey L, Shepstone L, Swift R, Reading M, Mugford P, Belderson N,Norris J, Thoburn J, Robinson A.National evaluation of school breakfast clubs: evidence from a cluster randomized controlled trial and an observational analysis child: Care, Health And Development 2004; 30(5): Mhurchu CN, Turley M, Gorton D, Jiang Y, Michiel J, Maddison R, Hattie J. Effects of a free school breakfast programme on school attendance, achievement, psychosocial function, and nutrition: a stepped wedge cluster randomised trial. BMC Public Health.2010;10: