FAZLA K LOLU VE fi fiman KADINLARDA BOY UZUNLU UNUN R SK GÖSTERGELER LE L fik S

Transkript

1 st T p Fak Derg 2005;68: 9-13 J Ist Faculty Med 2005;68: ARAfiTIRMALAR / RESEARCH ARTICLES FAZLA K LOLU VE fi fiman KADINLARDA BOY UZUNLU UNUN R SK GÖSTERGELER LE L fik S THE RELATIONSHIP BETWEEN HEIGHT MEASUREMENT AND METABOLIC RISK MARKERS IN OVERWEIGHT AND OBESE WOMEN Vakur AKKAYA*, Ayfle ÇIKIM SERTKAYA**, Nefle ÖZBEY*, Yusuf ORHAN* ÖZET Amaç: K sa boy baz kardiyovasküler risk faktörleri ile iliflki göstermektedir. Bu çal flma fazla kilolu ve fliflman kad nlarda boy uzunlu u ile çeflitli kardiyovasküler risk faktörleri aras ndaki iliflkiyi araflt rmak amac yla gerçeklefltirildi. Gereç ve yöntem: Beden kitle indeksi kg/m 2 aras nda de iflen 3665 fazla kilolu ve fliflman kad nda boy ile serum glukoz, ürik asit, total ve HDL-kolesterol, trigliserit, insülin, HOMA (homeostasis model assessment), sistolik ve diyastolik damar bas nc aras ndaki iliflki, korelasyon analizi ve boy uzunlu una göre ayr lm fl dört grupta ANOVA, efllenmemifl seri t-testi ve ki-kare testi ile araflt r ld. Bulgular: Olgularda boy uzunlu u ile a rl k ve HDL kolesterol aras nda anlaml pozitif, boy uzunlu u ile yafl, beden kitle indeksi, glukoz, kolesterol, trigliserit, maksimum ve minimum damar bas nc ve bel-kalça oran aras nda anlaml negatif iliflkiler bulundu. Boy ile ürik asit, insülin ve HOMA aras nda anlaml bir iliflki saptanmad. Boy uzunlu una göre dört gruba ayr lan olgularda ANOVA ile yafl, a rl k, beden kitle indeksi, glukoz, maksimum ve minimum damar bas nc, kolesterol, trigliserit ve bel kalça oran aç s ndan gruplararas anlaml farklar bulundu. Vakalarda çeyrek gruplar aras nda diabetes mellitus, hipertansiyon, hiperkolesterolemi ve abdominal fliflmanl k varl - bak m ndan anlaml farkl l k bulundu. Aksine hipertrigliseridemi ve HDL-kolesterol düflüklü ü varl aç s ndan anlaml bir fark saptanmad. Sonuç: Bulgular m z, fazla kilolu ve fliflman kad nlarda k sa boyun hiperglisemi, hipertansiyon ve hiperkolesterolemi gibi tablolar birlikte olabilece ini desteklemektedir. Bu nedenle k sa boylu ve fazla kilolu veya fliflman olan kad nlar kardiyovasküler risk varl bak m ndan daha yak ndan izlenmelidir. Anahtar kelimeler: Boy uzunlu u, fazla kiloluluk, k sa boy, fliflmanl k ABSTRACT Objective: The aim of this study was to determine the relationship between height and cardiovascular risk markers in overweight and obese women. Materials and methods: The study group was composed of 3665 overweight or obese women with body mass index varying from 25 to 67 kg/m 2. In order to determine the relationship between body height and various cardiovascular risk markers, ANOVA, unpaired-t test and chi-square tests were performed. Results: Data analyses indicated a significant positive relationship between height and weight and HDL cholesterol and an inverse relationship between height and age, serum total cholesterol, glucose, triglyceride, systolic and diastolic blood pressure. No significant relationship was found between height and uric acid, insulin and HOMA (homeostasis model assessment). Age, weight, body mass index, glucose, cholesterol, triglyceride, systolic and diastolic blood pressures were found to vary between quartiles of stature. The incidence of diabetes mellitus, hypertension, hypercholesterolemia and abdominal obesity also was found to differ significantly between quartiles of stature using ANOVA analysis. Conclusion: These results support the suggestion that short stature may be relevant to hyperglycemia, hypertension and hypercholesterolemia. Therefore, the measurement of metabolic risk markers could be useful in clinical screening for overweight and obese women of short stature. Key words: Height, obesity, overweight, short stature Dergiye geldi i tarih/date received: * stanbul Üniversitesi, stanbul T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal, Endokrinoloji- Metabolizma ve Beslenme Bilim Dal, Çapa, stanbul ** nönü Üniversitesi T p Fakültesi, Endokrinoloji ve Metabolizma Bilim Dal, Malatya

2 Fazla kilolu ve fliflman kad nlarda boy uzunlu u ve risk göstergeleri G R fi Yap lan de iflik çal flmalar boy uzunlu u ile çeflitli hastal klar aras nda iliflki bulundu unu göstermektedir. Boy k sal çeflitli hastal klar için risk faktörü oluflturmaktad r. Erkek hastalarda yap lan baz çal flmalar koroner arter hastal mortalitesi ile boy aras nda iliflkiler bulundu u göstermektedir. Morris ve ark. (18), 1966 y l nda Londra daki otobüs flöförleri aras nda yüksek kardiyovasküler risk bulunanlar n daha k sa boylu olduklar n göstermifltir. Daha sonra gerçeklefltirilen Whitehall çal flmas sonuçlar boyun iskemik kalp hastal mortalitesini nisbeten etkiledi ini yans tmaktad r (28). Kad nlarda boy uzunlu u konusunda yap lar çal flmalar daha k s tl say dad r. K sa boy uzunlu unun kad nlarda hipertansiyon ile birlikte oldu u gösterilmifltir (20, 27). Kad nlarda yap lan bir di er çal flma boy uzunlu u ile koroner kalp hastal - ve inme riski aras nda negatif bir iliflki bulundu unu göstermektedir (23). K sa boy kad nlarda ayr ca akut koroner kalp olaylar ndaki kötü prognozu yans tmaktad r (29). Boy uzunlu u kardiyovasküler hastal k mortalite riski ile negatif bir iliflki göstermektedir (6). K sa boy koroner kalp hastal için ba- ms z bir risk faktörünü oluflturmaktad r (8). talyan kad nlar nda da boy k sal n n akut myokard infarktüsü riskini art rd gösterilmifltir (5). Bir di er çal flmada ise do um boyu ile eriflkin koroner kalp hastal ve inme aras nda anlaml iliflkiler saptanm flt r (24). Boy uzunlu u kad nlarda da diabetes mellitus ve komplikasyonlar ile iliflki göstermektedir. Yunanl kad nlarda k sa boy gestasyonel diabetes mellitus riski ile birliktedir (1). Beyaz veya sar rk kökenli kad nlarda gestasyonel diyabetli olanlar n boyu, normal glukoz tolerans olanlardan daha k sa bulunmufltur (17). Brezilyal kad nlarda özellikle fliflman olanlar aras nda k sa boy, gestasyonel diabetes mellitus geliflme riski ile birliktedir (4). Koreli kad nlarda da k sa boy uzunlu unun gestasyonel diabetes mellitus geliflimi için ba ms z bir risk faktörü oldu u gösterilmifltir (14). Ülkemizde boy uzunlu unun risk aç s ndan de erini inceleyen çal flmalar yayg n de ildir. Anabilim Dal m zda daha önce gerçeklefltirilen bir çal flmada BMI de eri 27 kg/m 2 nin üzerinde olan kad nlarda boy uzunlu u ile çeflitli risk faktörleri aras ndaki iliflki incelenmifltir (25). Bu çal flma fazla kilolu ve fliflman kad nlarda boy uzunlu u ile metabolik risk faktörleri aras ndaki iliflkiyi araflt rmak amac yla yap lm flt r. GEREÇ ve YÖNTEM Çal flma kapsam na stanbul T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal, fiiflmanl k poliklini ine baflvuran 3665 fazla kilolu veya fliflman kad n al nd. Vakalar n yafl ortalamas 39,17 ± 12,29 y l (medyan 39, s n rlar y l), boy ortalamas 158 ± 6,6 cm (medyan 157, s n rlar cm), a rl k ortalamas 88,14 ± 16,67 kg (medyan 85,50, s n rlar kg) ve beden kitle indeksi (body mass index, BMI) ortalamas 35,55 ± 6,69 kg/m 2 (medyan 34,55, s n rlar 25,07-66,89 kg/m 2 ) olarak bulundu. BMI de erinin 25 kg/m 2 veya üzerinde bulunmas fazla kilolu, 30 kg/m 2 veya üzerinde bulunmas ise fliflmanl k kriteri olarak kabul edildi (7). Tablo 1. Fazla kilolu ve fliflman kad nlarda boy uzunlu u ile çeflitli parametreler aras ndaki iliflki. Parametreler r de eri p de eri Yafl(y l) -0,1879,001 A rl k (kg) +0,1595,001 BMI (kg/m 2 ) -0,2089,001 Bel/kalça oran -0,0422,027 Maksimum DB(mmHg) -0,0801,001 Minimum DB(mm Hg) -0,0748,001 nsülin (µu/ml) -0,0088 A.D. HOMA -0,0503 A.D. Glukoz (mg/dl) -0,0710,001 Ürik asit (mg/dl) -0,0319 A.D. Kolesterol (mg/dl) -0,0971,001 HDL-kolesterol(mg/dl) +0,0780,001 Trigliserit (mg/dl) -0,0623,001 A.D. : Anlaml de il Fizik muayene esnas nda a rl k, uzunluk, bel ve kalça çevresi, maksimum ve minimum damar bas nçlar belirlendi. Kan örnekleri al narak glukoz, ürik asit, total ve HDL kolesterol, trigliserit ve insülin tayinleri yap ld. Ölçümler oda giysileri içinde, aç karn na ve ayakta elde edildi. Bel çevresi, arkus kostarum ile prosessus spina ilaca anterior superior aras ndaki en dar çap, kalça çevresi ise arkada gluteus maksimuslar n ve önde simfiz pubis üzerinden geçen en genifl çap kabul edildi (9). BMI, a rl k (kg) /boy 2 (m) formülü ile (7) ve bel/kalça çevresi oran (waist/hip ratio, WHR) bel çevresi (cm)/kalça çevresi(cm) formülü ile (11,26) elde edildi. nsülin direnci varl n yans tan HOMA (homeostasis model assessment) de eri = bazal insülin (µu/ml)/22.5 e -ln [bazal glukoz (mmol/l)] formülü ile hesapland (3). Vakalar boy uzunluklar na göre çeyreklere ayr ld. En k - sa boy uzunlu u olan çeyrek ile di erleri yafl, a rl k, BMI, bel çevresi, WHR, glukoz, maksimum ve minimum damar bas nc, total ve HDL-kolesterol, trigliserit, ürik asit, insülin ve HOMA de erleri bak m ndan karfl laflt r ld. Açl k kan flekerinin 126 mg/dl ve üzerinde olmas diabetes mellitus. kolesterol düzeyinin 200 mg/dl ve üzerinde olmas hiperkolesterolemi, trigliserit de erlerinin 200 mg/dl ve üzerinde olmas hipertrigliseridemi, HDLkolesterol düzeyinin 45 mg/dl nin alt nda olmas HDLkolesterol düflüklü ü, damar bas nc n n 140/90 mm Hg ve üzerinde olmas hipertansiyon ve WHR de erinin 0.8 in üzerinde olmas abdominal fliflmanl k olarak kabul edildi (13). Boy uzunlu u çeyreklerinde bu hastal klar n da l - m ndaki farkl l klar araflt r ld. Vakalar "DBase IV V2.0" (Borland, ABD) program ile kaydedildi ve istatistik de erlendirmede "SPSS (Statistical Package for Social Sciences)/ PC plus" V 3.0 (SPSS Inc, Chicago, Illinois, ABD) istatistik program kullan ld (19, 21). statistik de erlendirme, varyans analizi (ANO- VA), efllenmemifl seri t-testi, korelasyon analizi ve ki-kare testi ile gerçeklefltirildi (2)

3 Stature and metabolic risk markers in overweight and obese women Tablo 2. Boy uzunlu u çeyrekleri aras nda çeflitli parametrelerin k yaslanmas Parametreler Grup 1 (n=960) Grup 2 (n= 873) Grup 3 (n= 901) Grup 4 (n= 931) Boy (m) 1,49 ± 0,02 1,55 ± 0,01 1,59 ± 0,11 1,66 ± 0,03 (p=,001)* (p=,001) (p=,001) Yafl (y l) 42,98 ± 12,66 40,40 ± 12,04 38,57 ± 11,49 34,64 ± 11,34 (p=,001) (p=,001) (p=,001) A rl k (kg) 83,48 ± 15,54 87,49 ± 16,95 88,84 ± 16,42 92,87 ± 16,77 (p=,001) (p=,001) (p=,001) BMI (kg/m 2 ) 37,14 ± 6,86 36,19 ± 7,00 34,97 ± 6,33 33,88 ± 6,07 (p=,003) (p=,001) (p=,001) Glukoz (mg/dl) 104,68 ± 35,59 100,66 ± 33,28 98,50 ± 22,87 98,01 ± 25,29 (p=,016) (p=,001) (p=,001) Mak.TA (mm Hg) 134,64 ± 26,24 131,58 ± 26,39 129,05 ± 25,51 126,41 ± 23,19 (p=,017) (p=,001) (p=,001) Min. TA (mm Hg) 84,91 ± 14,50 83,88 ± 14,45 82,86 ± 14,06 81,80 ± 13,77 (p= A.D.) (p=,003) (p=,001) Bel/kalça oran 0,826 ± 0,080 0,821 ± 0,067 0,815 ± 0,068 0,814 ± 0,068 (p= A.D.) (p=,005) (p=,001) Kolesterol(mg/dl) 213,82 ± 45,69 211,61 ± 46,38 206,34 ± 46,57 199,74 ± 40,74 (p= A.D.) (p=,001) (p=,001) Trigliserit(mg/dl) 159,28 ± 91,51 159,25 ± 89,45 151,86 ± 91,31 146,35 ± 88,76 (p= A.D.) (p= A.D.) (p=,003) * Grup 2, 3 ve 4 de erlerinin grup 1 de erinden fark n n anlaml l n göstermektedir. Tablo 3. Gruplar aras nda diabetes mellitus, hipertansiyon, kolesterol yüksekli i, trigliserit yüksekli i, HDL-kolesterol düflüklü ü ve bel kalça oran yüksekli inin da l m 1.çeyrek 2.çeyrek 3.çeyrek 4. çeyrek Toplam p de eri* Diabetes mellitus % 9,4 % 6,6 % 5,1 % 5,7 % 6,7 0,0018 Hipertansiyon % 43,9 % 37,3 % 33,0 % 29,1 % 35,9 0,0001 Kolesterol yüksekli i % 58,8 % 56,6 % 51,2 % 46,1 % 53,2 0,0001 Trigliserit yüksekli i % 23,1 % 22,8 % 20,3 % 20,3 % 21,6 A.D. HDL-Kolesterol düflüklü ü % 47,7 % 48,4 % 48,6 % 47,6 % 48,1 A.D. Bel / kalça oran > 0,80 % 62,5 % 63,3 % 59,7 % 56,2 % 60,4 0,0087 A.D.: anlaml de il * Ki-kare testi sonucu belirlenmifltir. BULGULAR Çal flmalardan elde edilen bulgular flu flekilde s ralanabilir: 1) Vakalarda boy uzunlu u ile a rl k ve HDL kolesterol aras nda pozitif; yafl, BMI, glukoz, kolesterol, trigliserit, maksimum ve minimum damar bas nc ve WHR aras nda negatif iliflkiler bulundu. Boy uzunlu u ile ürik asit, insülin ve HOMA aras nda anlaml bir iliflki saptanmad. Bulgular Tablo 1 de gösterilmektedir. 2) Çal flmaya al nan vakalar boy uzunlu una göre dört çeyreke ayr ld : a), 1,53 m ve alt nda olanlar; b), 1,53-1,57 m aras ; c) 1,58-1,61 m aras ve d) 1,62 m den yüksek. Çeyrekler aras ndaki çeflitli parametrelerin farkl l ANOVA ile karfl laflt r ld nda yafl, a rl k, beden kitle indeksi (body mass index, BMI), glukoz, maksimum ve minimum damar bas nc, kolesterol, trigliserit ve bel kalça oran (waist/hip ratio, WHR) aç s ndan gruplar aras nda anlaml farklar bulundu. Bu parametrelerde en küçük çeyrek ile (grup 1) di er çeyrekler aras nda (2., 3. ve 4.) çeflitli parametrelerin farkl l Tablo 2 de gösterilmektedir. Ürik asit, HDL-kolesterol, insülin ve HOMA parametreleri çeyrekler aras nda anlaml farkl l k göstermedi (Bu parametrelere tabloda yer verilmemifltir). 3) Vakalarda ayr ca çeyrekler aras nda diabetes mellitus, hipertansiyon, hiperkolesterolemi, hipertrigliseridemi, HDL-kolesterol düflüklü ü, ve bel-kalça oran farkl l klar da araflt r ld nda, çeyrekler aras nda diabetes mellitus, hipertansiyon, hiperkolesterolemi varl ve WHR bak m ndan anlaml farkl l k bulundu. Aksine hipertrigliseridemi ve HDL-kolesterol düflüklü ü varl aç s ndan anlaml bir fark görülmedi. Bulgular Tablo 3 de gösterilmektedir

4 Fazla kilolu ve fliflman kad nlarda boy uzunlu u ve risk göstergeleri TARTIfiMA Çal flma bulgular m z boy uzunlu u ile çeflitli risk göstergeleri aras nda iliflki bulundu unu yans tmaktad r. Boy uzunlu u ile serum glukoz, maksimum ve minimum damar bas nc, kolesterol ve trigliserit düzeyleri aras nda hafif derecede ve anlaml negatif ve HDL-kolesterol düzeyleri aras nda hafif derecede ve anlaml pozitif iliflki saptanm flt r. Bu bulgular boy k - sald kça risk göstergelerinin artt n yans tmaktad r. Kad nlarda yap lan çeflitli çal flmalar boy k sal n n çeflitli risk göstergeleri ile birlikte bulundu unu göstermektedir. Bir talyan çal flmas k sa boylu kad nlarda kardiyovasküler riskin daha yüksek oldu unu yans tmaktad r (5). Çal flma bilhassa yafll ve kilolu kad nlar n daha riskli oldu unu göstermektedir (5). Çal flmam zda da en k sa boy çeyre inin yafl ve BMI de- erinin di er çeyreklerden daha yüksek oldu u dikkati çekmektedir. Framingham çal flmas nda (18), uzunluk bak m ndan dört çeyre e ayr lan ve 36,5 y l takip edilen 2585 kad n aras nda uç iki çeyrek aras nda myokard infarktüsü riski bak - m ndan anlaml bir fark bulunmufltur. ABD de kad - n n 14 sene takip edildi i Nurse s Health Study de en k sa boylu kad n grubunda göreceli koroner arter hastal riski en yüksek bulunmufltur (23). Wamala ve ark. (29), kad nlarda k - sa boyun akut koroner olay ndan sonra geliflen kötü prognozu yans tt n ileri sürmüfllerdir. K sa boy ile ilgili olarak yap lan çal flmalar n önemli bir k sm diabetes mellitus geliflmesi üzerinde yo unlaflmaktad r. Han ve ark. (10), k sa boyun tip 2 diabetes mellitus geliflmesinde risk göstergesi oldu unu ileri sürmüfllerdir. fiehirli Afrikal larda uzunluk ile glukoz intolerans geliflmesi aras nda iliflki saptanm flt r (22). Koreli (14), Yunanl (1) ve Brezilyal (4) kad nlarda boy k sal ile gestasyonel diabetes mellitus geliflmesi aras nda anlaml iliflkiler gösterilmifltir. Çal flmam zda en k sa boylu çeyrek grup kan flekeri ve sistolik damar bas nc bak m ndan di er üç gruba göre anlaml yükseklik göstermektedir. Bu bulgu k sa boylu kiflilerin daha yüksek kan glukoz ve sistolik damar bas nc gösterdiklerini akla getirmektedir. Çal flmam zda k sa boy ile birlikteli i dikkati çeken bir di er faktörün damar bas nc yüksekli i oldu u belirtilmiflti. Brezilyal kad nlarda k sa boy ile hipertansiyon varl aras nda bir iliflki bulundu u gösterilmifltir (27). K sa boyun hipertansiyon nedeni olarak kardiyovasküler riski yükseltti i akla gelebilir. Çal flmam zda bunlara benzer bir flekilde boy uzunlu u gruplar aras nda diabetes mellitus, hipertansiyon ve hiperkolesterolemi varl bak m ndan anlaml farkl l klar saptanm flt r. Bu bulgular k sa boylu kad nlarda kan flekeri, damar bas nc ve kolesterol düzeyleri yüksekli inin kardiyovasküler riski artt rd n akla getirmektedir. Hsieh ve Yoshinaga (12), benzer bel çevresi olan kifliler aras nda en düflük boy çeyre inde bulunanlar n sa l k riskinin en yüksek boy çeyre inden daha yüksek oldu unu göstermifllerdir. Yazarlar daha sonra bu gözlemlerine dayanarak, bel çevresi/ boy oran ad n verdikleri (waist to height ratio, WHR) ve kardiyovasküler riski daha iyi yans - tacak bir parametrik gösterge tan mlam fllard r (13). Anabilim Dal m zda yap lan öncü bir çal flma bulgular bu göstergenin kardiyovasküler riski yans tmadaki de erini desteklemektedir (16). K sa boy ile risk faktörleri aras ndaki iliflki thrifty phenotype ve Barker hipotezinin destekleyicisi olarak kabul edilmektedir. Yani fetal yaflamdaki malnütrisyon sonucu geliflen de ifliklikler, bireyin anatomi ve fizyolojisinde kal c de iflimlere neden olabilmektedir (3). Fetal yaflamdaki malnütrisyon sonucu oluflan boy k sal glukoz intolerans ve hipertansiyon gibi bulgulardan sorumlu olabilir. Aksine, boy k sal ile iliflki göstermeyen bulgular ise eriflkin yaflam biçimi ile iliflkili olabilir (16). Bulgular m z k sa boylu fazla kilolu ve fliflman kad nlarda risk göstergelerinin daha s k mevcut oldu unu ve bu bak m ndan daha yak ndan izlenmesi gerekti ini düflündürmektedir. KAYNAKLAR 1. Anastasiou E, Alevizaki M, Grigorakis SJ, Philippou G, Kyprianou M, Souvatzoglou A. Decreased stature in gestational diabetes mellitus. Diabetologia 1998; 41: Armitage P, Berry G. Statistical Methods in Medical Research, Blackwell, Oxford, 2.Bask, Barker DJ, Hales CN, Fall CH, Osmond C, Phipps K, Clark PM. Type 2 (non-insulin dependent) diabetes mellitus, hypertension and hyperlipidemia (syndrome X). Relation to reduced fetal growth. Diabetologia 1993; 36: Branchtein L, Schmidt MI, Matos MC, Yamashita T, Pousada JM, Duncan BB. Short stature and gestational diabetes in Brazil. :Brazilian Gestational Diabetes Study Group. Diabetologia 2000; 43: D Avanzo B, La Vecchia C, Negri E: Height and the risk of acute myocardial infarction in Italian women. Soc Sci Med 1994; 38: Davey-Smith G, Hart C, Upton M, Hole D, Gillis C, Watt G, Hawthorne V. Height and risk of death among men and women. Aetiological implications of associations with cardiorespiratory disease and cancer mortality. J Epidemiol Commun Health 2000; 54: Despres JP, Prud homme D, Pouliot MC, Tremblay A, Bouchard C. Estimation of deep abdominal adipose tissue accumulation from simple anthropometric measurements in men. Am J Clin Nutr 1991; 54: Forsen T, Eriksson J, Qiao Q, Tervahauta M, Nissinen A, Tuomilehto J. Short stature and coronary heart disease. A 35 year follow up of the Finnish cohorts of the seven countries study. J Intern Med 2000; 248: Haffner SM, Stern MP, Hazuda HP, Pugh J, Patterson JK. Do upper body and centralized adiposity measure different aspects of regional body fat distribution? Relationship to non-insulin dependent diabetes mellitus, lipids and lipoproteins. Diabetes 1987; 36: Han TS, Feskens EJ, Lean ME, Seidell JC. Associations of body composition with type 2 diabetes mellitus. Diabet Med 1998; 15: Houmard JA, Wheeler WS, McCammon MR, Well JM, Truitt N, Hamad SF, Holbert D, Israel RG, Barakat HA. An evaluation of waist to hip ratio measurement methods in relation to lipid and carbonhydrate metabolism in men. Int J Obes 1991; 15: Hsieh SD, Yoshinaga H. Do people with similar waist circumference share similar health risks irrespective of height? Tohoku J Exp Med 1999; 188: Hsieh SD, Yoshinaga H, Muto T. Waist to height ratio. A simple and practical index for assesing central fat distribution and me

5 Stature and metabolic risk markers in overweight and obese women tabolic risk in Japanese men and women. Int J Obes Relat Metab Disord 2003; 27: Jang HC, Min HK, Lee HK, Cho NH, Metzger BE. Short stature in Korean women. A contribution to the multifactorial predisposition to gestational diabetes mellitus. Diabetologia 1998; 41: Kannam JP, Levy D, Larson MG, Wilson PW. Short stature and risk for cardiovascular disease morbidity and mortality. The Framingham Heart Study. Circulation 1994; 90: Kopuz K, Özbey N, Kazanc o lu R, Orhan Y. fiiflman kad nlarda kardiyovasküler riskin saptanmas nda bel çevresi/boy oran düzeyleri. Ist T p Fak Mecm 2000; 63: Kousta E, Lawrence NJ, Penny A, Millauer BA, Robinson S, Johnston DG, McCarthy MI. Women with a history of gestational diabetes of European and South Asian origin are shorter than women with normal glucose tolerance in pregnancy. Diabet Med 2000; 17: Morris JN, Kagan A, Pattison DC, Gardner MJ. Incidence and prediction of ischaemic heart disease in London busmen. Lancet 1966; 2: Nie NH, Hull CM, Jenkins JG, Steinbrennar K, Benta DM. Statistical Package of the Social Sciences, McGraw Hill, New York, 2.Bask, Njolstad I, Arnesen E, Larsen PGL. Body height, cardiovascular risk factors and risk of stroke in middle aged men and women. A 14 year follow-up of the Finnmark study. Circulation 1996; 94: Norusis MJ. SPSS/PC+ for the IBM PC/XT/AT. SPSS Inc, Chicago, Olatunbosun ST, Bella AF. Relationship between height, glucose intolerance and hypertension in an urban African black adult pqopulation. A case for the "thrifty phenotype" hypothesis. J Natl Med Assoc 2000; 92: Rich-Edwards JW, Manson JE, Stampfer MJ, Colditz GA, Willett WC, Rosner B, Speizer FE, Hennekens CH: Height and the risk of cardiovascular disease in women. Am J Epidemiol 1995; 142: Rich-Edwards JW, Stampfer MJ, Manson JE, Rosner B, Hankinson SE, Colditz, GA, Willett WC, Hennekens CH. Birth weight and risk of cardiovascular disease in a cohort of women followed up since BMJ 1997; 315: Özbey N, Molval lar S, Sencer E, Orhan Y. fiiflman kad nlarda metabolik risk göstergesi olarak boy uzunlu unun de eri. Ist T p Fak Mecmuas 2001; 64: Seidell JC, Björntorp P, Sjöström L, Sannerstedt R, Krotkiewski M, Kvist H. Regional distribution of muscle fat mass in men. New insight into the risk of abdominal obesity using computed tomography. Int J Obes 1989; 13: Sichieri R, Siqueira KS, Pereira RA, Ascherio A. Short stature and hypertension in the city of Rio de Janeiro, Brazil. Public Health Nutr 2000; 3: Smith GD, Shipley MJ, Rose G. Magnitude and causes of socioeconomic differentials in mortality. Further evidence from the Whitehall Study. J Epidemiol Commun Health 1990; 44: Wamala SP, Mittleman MA, Horsten M, Schenck-Gustafsson K, Orth-Gomer K. Short stature and prognosis of coronary heart disease in women. J Intern Med 1999; 245: