Dikkat, Bilinç ve Bozuklukları

Transkript

1 Dikkat, Bilinç ve Bozuklukları Doç. Dr. E. Timuçin Oral İstanbul Ticaret Üniversitesi 23 Kasım 2012

2 Dikkat Dikkat bilincin önemli bileşenlerindendir Bilinçli olmanın temelinde algı işlevi yatıyorsa algısal uyaranların fark edilmesinde dikkatin önemli bir yeri vardır Dikkat kişinin bilincindeki seçiciliği ifade edebilir

3 Dikkatin Tanımı Dikkat bir yaşantının bazı kısımlarına odaklanmak üzere harcanan çabadır Bu çaba içinde odaklanmayı bir etkinlik üzerinde sürdürebilme yetisi Odaklanmayı bir etkinlikten diğerine kaydırabilme yetisi vardır

4 Dikkatin Çeşitleri KENDİLİĞİNDEN DİKKAT Çevrede bulunan algısal uyaranların yarattığı ve kişinin özel bir çaba harcamadan farkında olduğu odaklanmadır Yalnızca dikkat kapsamında algıladığımız ancak bunun ötesinde çaba harcamadığımız durumlardır Hep bir algısal uyaran olarak bilincimizin bir köşesinde durur

5 Dikkatin Çeşitleri İSTEMLİ DİKKAT Kişinin özel bir çaba ve enerji harcayarak algısal uyaranın farkında olması ve bunu bilince işlemesidir Burada kişisel gereksinime göre hareket edilir ve kişi dikkatini oraya yönlendirir Böylece varolan uyaran ya da durum hemen tamamen bilince kaydedilir

6 Dikkatin Gelişimi Dikkat benliğin (egonun) doğuştan var olan bir işlevidir Bebek dikkat yetisi ile doğar Doğumdan sonra uyaran artması ile birlikte istemli dikkat giderek pekişir ve günlük işlevsellikte yer alır

7 Dikkat Bozuklukları Dikkati yoğunlaştıramama (konsantrasyon güçlüğü) Dikkatin azalması ile ilişkili en çok görülen bozukluk Çeşitli ruhsal hastalıklara da eşlik eder Kişinin dikkatini belirli bir noktaya verememesi ve o nokta üzerine odaklanamamasıdır

8 Dikkat Bozuklukları Dikkatin çelinebilirliği (distraktibilite) Kişi dikkatini belirli bir noktaya yoğunlaştırmada güçlük çeker Dikkati çevrede varolan tüm uyaranlara kayar Çoğunlukla asıl uyaran dışındaki uyaranlar konu dışı ya da önemsiz uyaranlardır

9 Dikkat Bozuklukları Dikkatin aşırı canlılığı (hipervijilans) Kişinin kendiliğinden dikkati nin ileri derecede artmasıdır ve etraftaki tüm uyaranları algılayabilir Çevredeki tüm uyaranlara odaklanır ve tüm uyaranları algılayabilir

10 Bilinç Bilinç kavramı kişinin çevresinde ve kendinde olan bitenin farkında olması ve bu anlamda uyanıklık durumudur Bilinçlilik durumu için uyanıklık dışında algısal bir filtre bulunması gerekir Uyaranlardan hangisine yanıt vereceğimizi o andaki gereksinimlerimiz belirler Bunun içinde hem duygular hem de mantık bulunur

11 Bilinç, farkında olmak olduğu için insanın kendisi ve çevresinden de haberdar olması halidir. Bilinç kapsamı içinde çeşitli düzeylerde farkında olma dereceleri vardır. Uyanıklık, uyku, rüya, hipnoz ve meditasyon insandaki bilinç durumlarıdır Normal bilinç durumu, bireyin kendi duyumlarının, uyarıcıların, kendi kararlarının, düşüncelerinin farkında olduğu uyanıklık durumudur.

12 Birey, normal bilinç durumunda; Dikkatli ve uyanıklık halindedir. Çevresindeki uyarıcıları algılayabilir. Onları bilgiye dönüştürebilir. Bireyin o anda kavrayabildiği duyum alanı, bilinç alanıdır; dikkatin en çok yoğunlaştığı, en iyi algılayabildiği konu ise bilinç odağıdır.

13 Duyularımıza ulaşan uyaranların hepsine dikkat etmeyiz. Bilincimiz bazı uyaranlar üzerinde yoğunlaşır, bazılarını ise ihmal eder. Bilincimiz seçicidir. Hayatta kalmak için önemli olaylar öncelik taşır. Karnımız açsa kendimizi çalışmaya vermekte zorlanırız. Bilincin bir işlevi de eylemlerimizi planlamak, başlatmak ve yönlendirmektir. Bilinçlilik süreci süregiden davranışın sadece gözlenmesi değil, davranışın yönlendirilmesi ve denetlenmesini de içerir.

14 Bilinçlilik Durumunun Özellikleri ve İşlevleri Bilinçlilik en yüksek düzeydeki beyin işlevidir Bilinçliliğin işleyişinde duyum, algı, bellek, imgelem, düşünce gibi bir çok zihinsel süreç devreye girer Bilinçlilik insanın dış dünyasının farkında olmasına yarar

15 Bilinçlilik Durumunun Özellikleri ve İşlevleri Bilinçli halde kişi sınırlarını yani ben ve ben değil ayrımını bilir Bilinçlilik ile kişi amaç yönelimli bir etkinlik ortaya çıkarır ve çevreyle etkileşmesi olanaklı hale gelir

16 Bilinçliliğin Oluşması ve Sürebilmesi İçin Gerekli Koşullar Uyanık olmak (temel koşul) Dikkatin tamamen yerinde olması Algılama ve bu algıları doğru işleyebilme Beyinde işlenen uyaranlara yönelik uygun bir yanıt verme

17 Nörofizyoloji: Bilinci etkileyen sinirsel mekanizma ve işlevini inceler. Kafa derisine (bazen daha derine) elektrot yerleştirerek beyin-zihin bağlantısı incelenir. EEG

18 Elektroensefalografi (EEG)

19 Elektroensefalografi (EEG) Alfa (8-12 Hz) Dalgaları Uyanık ve gevşemiş durumda iken ve özellikle gözler kapatıldığında, en fazla parieto-oksipital bölgede

20 Elektroensefalografi (EEG) Alfa (8-12 Hz) Dalgaları Uyanık ve gevşemiş durumda iken ve özellikle gözler kapatıldığında, en fazla parieto-oksipital bölgede Beta (13-30 Hz) Dalgaları Sinir sistemi aktif olarak bir duysal girdiyi işlerken veya zihinsel bir aktivite içindeyken

21 Elektroensefalografi (EEG) Alfa (8-12 Hz) Dalgaları Uyanık ve gevşemiş durumda iken ve özellikle gözler kapatıldığında, en fazla parieto-oksipital bölgede Beta (13-30 Hz) Dalgaları Sinir sistemi aktif olarak bir duysal girdiyi işlerken veya zihinsel bir aktivite içindeyken Teta (4-7 Hz) Dalgaları Bebeklerde uyanıkken, erişkinde ise uykuda, emosyonel streste veya beyin patolojilerinde görülür

22 Elektroensefalografi (EEG) Alfa (8-12 Hz) Dalgaları Uyanık ve gevşemiş durumda iken ve özellikle gözler kapatıldığında, en fazla parieto-oksipital bölgede Beta (13-30 Hz) Dalgaları Sinir sistemi aktif olarak bir duysal girdiyi işlerken veya zihinsel bir aktivite içindeyken Teta (4-7 Hz) Dalgaları Bebeklerde uyanıkken, erişkinde ise uykuda, emosyonel streste veya beyin patolojilerinde görülür Delta (0-4 Hz) Dalgaları Erişkinlerde uykuda görülür, fakat uyanık bebeklerde normaldir. Uyanık erişkinde görülmesi beyin hasarını gösterir

23 Elektroensefalogram (EEG)

24 Uyanık ve gevşek durumdaki kişide EEG deki frekans sayısı (saniyedeki devir sayısı) 10 olup buna alfa ritmi denir. Derin uykuda frekans 1-3 Hz olur. Buna delta dalgaları denir.

25

26 Bilincin Basamakları 1. Aşırı uyanıklık basamağı (hiperalertness) Ruhsal rahatsızlıktan dolayı kişideki aşırı canlı olma halidir Dikkat önce aşırı artmış iken sonra giderek dağılır Tüm hareketler aşırı artmıştır 2. Uyanıklık basamağı Optimal düzeyde uyanıklık ve canlılık vardır Dikkat olağandır ve etkinlikler amaca yöneliktir

27 Bilincin Basamakları 3. Rahat uyanıklık basamağı Kişide rahatlama-gevşeme vardır Uyaranlara yönelik dikkat azalmıştır Zihinsel işlevler artmıştır 4. Uykuya geçiş basamağı Uyuklama ve hayal kurma görülür Dış uyaranlara karşı dikkat ve davranışsal yanıt azalmıştır

28 Bilincin Basamakları 5. Hafif uyku basamağı Bilinç dış uyaranlara hemen tümüyle kapanmıştır 6. Derin uyku basamağı Bilinç dış uyaranlara tamamen kapanmıştır Dış uyaranlara yanıt olabilir Bu devrede kas işlevleri yerinde olabilir

29 Bilincin Basamakları 7. Letarji (uykuya eğilim) basamağı Genel olarak bir uykululuk ve dış uyaranlara yönelik yanıt oluşturmada kayıtsızlık vardır 8. Stupor basamağı Kişinin yalnız şiddetli ve sürekli dış uyaranlar ile uyandırılabildiği bir durumdur

30 Bilincin Basamakları 9. Yarı koma (koma öncesi) basamağı Bilinçliliğin tam kaybı ile birlikte, yalnız refleks düzeyde yanıt alınabilir 10. Koma basamağı Bilincin kapalı olması yanısıra şiddetli uyaranlara da yanıt ya yoktur ya da çok zayıftır Ancak refleks yanıt alınabilir

31 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 1. Uyku İki evreden oluşur REM (hızlı göz hareketleri) dönemi Non-REM (göz hareketleri dışı) dönem Uykunun başlangıcında non-rem 1 ve 2, ardından REM dönemi ortaya çıkar Bu dönemde uyanıklık ile hemen hemen aynı beden durumu söz konusudur

32 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 1. Uyku İki evreden oluşur REM (hızlı göz hareketleri) dönemi Non-REM (göz hareketleri dışı) dönem Uykunun başlangıcında non-rem 1 ve 2, ardından REM dönemi ortaya çıkar Bu dönemde uyanıklık ile hemen hemen aynı beden durumu söz konusudur

33 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları Rüya görme asıl olarak REM dönemindedir, uyanıklıktan farkı kas hareketlerinin olmamasıdır Daha sonra non-rem 3 ve 4 gelir. Bu evreler derin uyku ya da yavaş dalga uykusu adını alır, burada bilinç hemen hemen yok gibidir Ancak derin uyku döneminde kas etkinliği var olduğundan uyurgezerlik durumları görülebilir

34

35 Uyku, organizmanın dinlenmesinde işlevseldir. Uyku sırasında oranizmanın tepkileri yavaşlar; tüm sistemler otomatik olarak yeniden düzenlenir. Beyin, uykuda da aktivitesini sürdürür; uyanıkken öğrendiklerini ayıklar, gruplar, depolar. REM veya NREM uykusu az olursa bir sonraki gecede bu eksikliği kapatacak şekilde uykuda artış görülmektedir. Bu bulgulara göre uyku bir sağlık göstergesidir.

36 Uyku Bozuklukları Terimleri: İnsomnia, Hipo/Hipersomnia, Parasomnia Yeterince uyuduğu halde yorgunluk hissi Uyurgezerlik Narkolepsi: Birkaç dk da gelen REM uykusu Apne : Uykuda nefes alamamak

37 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 2. Ecstasy (ekstazi = vecd) Bazı ritüeller (ayin, tören) sırasında uyanıklık değişmeksizin kişide bilinç dalgalanması oluşur Burada kişi bir tür düş durumundadır Geçici olarak tanımlanan bu durumda davranışlar, dikkat ve hatta ağrı algısı bir bozulabilir

38 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 3. Dissosiyatif durumlar Psikolojik stres altında kişi gerçek yaşamdan geçici olarak uzaklaşabilir En tipik örnek dissosiyatif amnezi (ör. stresle gerçek yaşamdan kopup başka bir kente gitmek ve 2-3 günde kendine gelmek) Bir başka örnek çoğul kişilik (ör. stresle bir kişilikten diğerine geçmek ve kişilikler arasına bağlantı olmaması)

39 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 4. Hipnoz (trans hali) Kişi gevşeyerek telkine yatkın duruma gelebilir Gerçek yaşamdan tam olarak kopmaz ama tüm komutlara açık bir hale gelir Gerçeği değerlendirme bozulabilir (koşul değil) Bazen hipnoz sonrası anımsamama olur

40 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 5. Meditasyon: Sessiz ve sakin bir şekilde oturup, yoga egzersizleriyle yapılan farklı bir bilinç durumudur. Amaç, bireylerin ruhsal dinlenmesini sağlamaktır. Zihin sakinliği, çevreyle barışık olma ve kendini iyi hissetme duygusu oluşturulması amaçlanır. Kişi bedeni üzerinde ruhsal denetim sağlayarak gerginlik ve kaygıdan kurtulmaya çalışır.

41 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 6. Gerçeğin çarpıtılması Şizofreni ve benzeri psikoz durumlarında hasta kendi gerçekliği ile baş başadır. Farkındalığın kaybı anlamında bilinç bozulmuştur ama kuramsal olarak bilinci açık, yani uyanıktır. Pratikte bilinçli değil diye nitelenir.

42 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 7. Alkol ya da madde kullanımı Geçici süre için bilincin kaybolmasına neden olur Doza bağımlıdır En güçlü olanı eroindir Kişinin gerçeklik duygusu kaybolur ve zaman zaman uyanıklık durumundan uzaklaşır ya da trans benzeri bir durumdadır

43 İşlevsellik Açısından Değişik Bilinç Durumları 8. Deliryum Beynin işleyişinin herhangi bir organik etmenle bozulmasıdır (ör. uyuşturucu madde yoksunluğu) Bilinç sislenir (zihinsel berraklığı tam değildir) ve düş benzeri bir durumdadır Deliryum şiddeti arttıkça konfüzyon (şaşkınlık hali) olur. Yere, zamana, kişiye yönelimi bozulur

44 Delirium Ani başlangıç Bilinç düzeyinde bozulma Bilinç bulanıklığı Bilişsel bozukluk Davranış bozuklukları Sendrom

45 Deliryum için DSM-IV Tanı Kriterleri : A.Dikkati belirli bir konu üzerinde yoğunlaştırma, sürdürmede yetersizlikle giden bilinç bozukluğu. B.Algı bozukluğunun ortaya çıkması ya da bilişsel değişikliklerin (bellek, yönelim, dil bozukluğu gibi) olması. C.Tablonun kısa bir sürede gelişmesi (Genellikle saatler veya günler) ve gün içinde dalgalanmalar göstermesi. D.Anamnez, fizik muayene ya da laboratuvar verilerinden, tablonun genel tıbbi bir durumun doğrudan etkilerine bağlı olduğunu gösteren kanıtların bulunması.

46 Sıklığı Hastanede genel servislerde %10-15 Acil servislerde ve açık kalp ameliyatlarından sonra görülme sıklığı %20-30 Ameliyat sonrası %50 lere çıkmaktadır. Yaş ilerledikçe deliriyum sıklığı artmaktadır.

47 Deliryum Riski Taşıyan Gruplar 60 yaşından büyük hastalar Çocuklar Kalp ameliyatı olan hastalar Yanık hastaları Daha önce beyin travması geçirmiş olanlar Madde kullanım bozukluğu öyküsü olanlar.

48 Etiyoloji (Sebepleri) Deliryuma neden olan etiyolojik durumlar 4 ana başlıkta toplanabilir. İkincil olarak beyni etkileyen sistemik hastalıklar Birincil kafa içi hastalıklar Toksik ajanlar Kötüye kullanılan maddelerden yoksun kalma

49 Klinik Özellikler Ani başlangıç Bilinç bulanıklığı: Dış uyaranların farkında olmamak Dikkat/konsantrasyon bozukluğu: Dikkati toplama/sürdürme güçlüğü (Distraktibilite) Dikkati kaydıramama, kalıpların tekrarı (Perseverasyon)

50 Başlıca Belirti ve Bulguları Bilinç Bozukluğu: En önemli özellik, değişen derecede: Genellikle bilinç bulanıklığı, bazen stupor ve koma Dikkat Bozuklukları: Dikkat çok dağınıktır. Yoğunlaştırma ve sürdürmede yetersizlik. Yönelim Bozukluğu: Deliryum için tanı koydurucudur. Önce zamana sonra yere, bazen kişiye yönelim bozulur. Gün içinde tamamen düzelebilir, ortam değişikliği ve gece, yönelim bozukluğunu arttırır (dalgalanma).

51 Başlıca Belirti ve Bulguları Algı Bozuklukları : Varsanı ve yanılsama sık. En çok görsel ve taktil. Hafif olgularda kişi farkedebilir. Bellek Bozukluğu : Değerlendirilmesi güçtür. Yakın bellek bozuklur, yeni bir şey öğrenemez. Hastalık dönemine ait amnezi olabilir. Uyku - Uyanıklık Döngüsünde Bozukluk : İlk çıkan belirtilerden. Genellikle tersine döner. Hasta, gece uyanık ve ajite, gündüz ise sakindir. Uyku sırasında kabuslar görülebilir.

52 Başlıca Belirti ve Bulguları Düşünce Bozuklukları : Akışı artmış veya azalmış, çağrışımlar dağınık, amaca varamaz (dezorganize). Perseverasyon sık. Paranoid içerikli hezeyanlar olabilir. Duygulanım Bozuklukları : Hallüsinasyon (varsanı) ve hezeyanlara (sanrı) eşlik eden duygudurum bozuklukları. En sık anksiyete, korku, irritabilite, kızgınlık, öfori ve apati. Bazen katastrofik anksiyete.

53 Başlıca Belirti ve Bulguları Davranış Bozuklukları : Psikomotor aktivite artışı ya da azalması görülür, ardısıra karma özellikler de bulunabilir. Hiperaktif hastalar; huzursuz, ajite, eksitedirler. Hipoaktif hastalar; sessiz, sakin, uykulu, kayıtsız, hareketsizdirler. Depresyonla karıştırmamak gerekir.

54 Başlıca Belirti ve Bulguları Nöropsikiyatrik Belirti ve Bulgular : Motor beceri kusurları. Kaba hızlı tremor, bir kısmında EEG bozukluğu Otonom Bozukluklar : Solukluk, ateş, terleme, taşikardi veya bradikardi, hipotansiyon veya hipertansiyon, bulantı, kusma, ishal veya kabızlık. Psikiyatrik belirtilerle birlikte otonom sistem belirtileri ilk önce deliryum ihtimalini düşündürmelidir.

55 Seyir Deliryum farkedilmeyecek derecede hafif ya da ölümle sonlanacak derecede ağır olabilir. Huzursuzluk, anksiyete, irritabilite, uyku bozuklukları gibi prodromal belirtiler olabilir. Ancak bu belirtilerle bir deliryum tablosunun gelişeceğine karar vermek güçtür. Genellikle akut başlar, hasta şaşkın görünümdedir, anlamsız, amaçsız hareketler gösterir.

56 Ayırıcı Tanı (Nelerle Karışır?) Demans, Depresyon, Şizofreni, Konversiyon, Dissosiyatif ve Yapay bozukluk

57 Tedavi Altta yatan etkenin tedavisi Semptomatik tedavi: Ajitasyon Sanrı/varsanılar Yapılmaması gereken: Aşırı sedasyon (konfüzyon)

58 Destekleyici Tedavi : Bakım, çevre düzenlemesi, sıvı-elektrolit bozukluğu tedavisi, vitamin eksikliklerinin yerine konulması ve hijyenik önlemler. Uyaran eksikliği /fazlalığı olmamalı Bulunduğu oda loş ya da fazla aydınlık olmamalı. Saat - takvim, radyo, aile resimleri vb bulunmalı. İhtiyaç duyulursa refakatçi bulundurulmalı. Tıbbi personel her seferinde kendisini tanıtmalı ve ne yapacaklarını açıklamalıdır. Sıkı gözlem, yaralanmalardan korunmalıdır

59 Yapısal Açısından Değişik Bilinç Durumları 1. Demans (bunama) Beyinde yapısal bozulma sonucu bilinç bozulur; düş benzeri durum, bilinç sislenmesi olabilir 2. Stupor Beynin beslenmesi ya da oksijenlenmesi bozulunca ortaya çıkar; çevreden habersizdir Düşünme, algılama ve uygun tepki verme gibi işlevler bozulmuştur (ör. CO zehirlenmesi)

60 Yapısal Açısından Değişik Bilinç Durumları 3. Koma Beynin ağır hasar görmesi sonucu olur; en derin bilinç bozukluğudur Bilinç kapalıdır, kişi anlamlı yanıt veremez; ağrılı uyaranlara refleks yanıt verir. (ör. kafa travması) Bazen kişi oturabilir, hatta yürüyebilir ama bilinçli değildir (koma vijil)

61 Demans Tanım: Çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan özellikle bellek, yargılama, soyut düşünce, dil gibi çoğul kognitif defisitlerle ve kişiliğin bozulmasıyla karakterize bir sendromdur.

62 Demans Bilişsel alanda bozukluklar: öğrenme, bellek, lisan, sorun çözme, yönelim, algı, dikkat ve konsantrasyon, yargı, sosyal yetenekler Kişilik değişikliği ve davranış belirtileri Günlük yaşam aktivitelerinde bozulma Bilinç bozukluğu olmamalı

63 Klinik tablo Bilinçte bozulma olmaksızın bilişsel işlevlerde bozulma: bellek, zeka, öğrenme, problem çözme, dil, yönelim, algı, dikkat, konsantrasyon, yargılama, motor beceriler Zaman içinde kişilik değişimi ve sosyal becerilerde de azalma gösteren, ilerleyici bir biçimde kötüleşen klinik bir tablodur Demans doğrudan bir hastalık olmayıp çoğu zaman (Alzheimer'de olduğu gibi) farklı bozuklukların en önemli belirtisidir.

64 Temel Özellikleri Bellek, yargılama bozuklukları Soyut düşüncenin bozulması Premorbid kişilikte sapma ya da abartı. Serebral disfonksiyon bulgularının varlığı.

65 DSM-IV Tanı Ölçütleri Aşağıdakilerden A ve B maddelerinin bulunmasıyla belirli. A. Çoğul kognitif yetersizlik gelişmesi. 1. Bellek bozukluğu. 2. Aşağıdakilerden birinin ya da her ikisinin bulunması. a. Afazi (lisan bozukluğu b. Apraksi (motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinleri yerine getirememe) c. Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın nesneleri tanıyamama ya da tanımlayamama) d. Yönetsel işlev bozukluğu (planlama, organize etme, sıraya koyma, soyutlama) B. Kognitif fonksiyonlardaki bozulmaların bireyin, toplumsal ve mesleki işlevselliğini belirgin derecede etkilemesi. C. Öykü, fizik muayene ya da laboratuvar bulgularından elde edilen verilere göre etyolojiyi ortaya koyabilecek genel tıbbi durumlardan birinin sonucu olduğuna ilişkin kanıtların varlığı (Ör: HIV enfeksiyonu, Parkinson, hipotiroidi, vitamin eksikliği gibi). D. Bunların sadece deliryumun gidişi sırasında ortaya çıkmaması.

66 En Sık Görülen Demans Nedenleri Dejeneratif (Yozlaştırıcı) Alzheimer hastalığı (%65) Pick hastalığı Parkinson hastalığı Lewy cisimcik hastalığı Vasküler (Damarsal) nedenler Vasküler demans (%20) Karma tip (Alzheimer + Vasküler)

67 Tipleri Kortikal demans Bellek, dil, yer oryantasyonu ve kişilik etkilenir Alzheimer Hastalığı tipi örnek Subkortikal demans Uyanıklık, dikkat, motivasyon etkilenir Psikomotor gerilik, bellek kusurları, duygulanım HIV, Huntington, Parkinson

68 Vasküler Demans Beyin damarlarının hastalığı sonucu gelişir. Özellikle öyküde hipertansiyon veya diğer kalp hastalıkları olan erkek hastalarda yaygındır. Nörolojik bulgular bulunabilir. Bilişsel işlevlerde basamak tipi bozulma dikkat çeker. Alzheimer tipi demansa göre ani başlangıçlıdır

69 Bilişsel Belirtiler Tüm bilişsel alanlarda yıkım görülebilir En belirgin yıkım bellekte Yeni bilgileri öğrenme yeteneğinde kayıp Dikkati toplama ve sürdürme kaybı Karar verme güçlüğü Yönelim bozukluğu Agnozi, afazi, apraksi Demans tipine göre seyir

70 Erken Belirtiler Yakın zamandaki olayları, konuşmaları hatırlamaz. Eskileri hatırlama sorunu yoktur Eşyalarını sık sık kaybeder. Tekrarlayıcı sorular sorar. Eşyaları kullanma becerisi bozulur. Para hesabında zorlanır Kişileri içinde bulunduğu yer ve zamanı karıştırabilir Kişilik ve duygulanımında değişiklikler fark edilebilir

71 Seyir Demanslar genellikle sinsi başlar, yavaş ilerler ve gittikçe kötüleşir. Bazen tamamen geri döner veya duraklar. Bazıları (kafa travması vs) ani başlayabilir. Erken, orta ve geç dönemlerde farklılıklar gösterebilir. Klinik ilerledikçe bilişsel, sosyal ve mesleki işlevsellikteki yıkımın şiddeti ile nörolojik defisitlerin ortaya çıkışı paralellik gösterir.

72 Muayene GÖRÜŞME AİLE FERTLERİNDE BİRİ İLE BİRLİKTE YAPILMALIDIR Unutuyor mu? Neleri unutuyor? Ne zamandır var? Nasıl başladı ve ilerledi? Günlük yaşamını etkiliyor mu? Ek hastalık belirtileri var mı? Varsanı,depresyon, düşünce bozukluğu Başka fiziksel bir hastalığı var mı? İlaçları neler? Ailede başka demans hastası var mı?

73 Demansta görülen psikiyatrik belirtiler: Başlangıç dönemi: Uyku bozuklukları, somatik yakınmalar, anksiyete ve depresif belirtiler, kayba bağlı katastrofik reaksiyonlar, akşam huzursuzluk artışı: güneş batması fenomeni Orta dönem: Perseverasyon, teğetsellik ve çevresellik görülebilir. İleri dönem: Yer, zaman, kişi yönelimi bozulur. Sistematize olmamış hezeyanlar, sosyal geri çekilme, özbakım bozuklukları, görsel varsanılar olabilir.

74 Genel Görünüm : Demansın derinliğiyle ilişkili. Ağır olgularda kişisel hijyen bozulur, özensiz, savruk görünüm. Çevreye karşı ilgi azalır ve ilişki kurmak zor olabilir. Konuşma bozuklukları görülebilir. Geliş ya da getiriliş biçimi de farklılıklar gösterebilir. Bazen süpheciliği, bazen çeşitli davranış bozuklukları sebebiyle getirilirken, birçok hastada fiziksel yakınmalar ön planda olabilir.

75 Düşünce : Akışı yavaşlar, içeriği fakirleşir. Soyut düşünce bozulur: atasözlerini açıklayamaz, farklılık ya da benzerlikleri izah edemez. Kuşkuculuk, ilerledikçe sanrılar çıkabilir. Duygulanım : Erken dönemlerde sıklıkla anksiyete, irritabilite ve depresyon görülür. İlerledikçe sığlaşır. Ani öfke patlamaları ve panik düzeyine varan anksiyete Kimi hastalarda zaman zaman çoşku ve taşkınlık kimilerinde ise durgunluk, ilgisizlik

76 Kişilik ve Davranış Bozukluğu : Hastalık öncesi özellikler abartılır veya sapma gösterir. (ör. hafif kıskanç ve kuşkucu ise paranoid/psikotik özellikler gösterir; temiz, titiz, düzenli olan bir kişi, savruk/pasaklı; sessiz, durgun bir kişi, ileri derecede konuşkan ya da cimri birisi ileri derecede cömert olabilir). Kişilikteki değişiklikler, zaman zaman seksüel sapma ya da çalma, açık saçık teklifler yapmak gibi dürtü kontrol bozuklukları gösterebilir.

77 Bilişsel işlevler Bilinç : Genellikle açıktır. Yönelim: Başlangıçta normaldir. Önce zamana daha sonra yer ve kişilere karşı yönelim bozulur. Hastalar evindeki odasını şaşırır, yakınlarını tanıyamaz. Dikkat: Genel olarak dağınıktır. Bellek: Bellek bozukluğu demanslar için belirleyici ve en erken görülen bulgulardandır. Yeni bilgileri kaydetme, depolama ve hatırlama bozulur. Gittikçe ilerler. Genel olarak eskiye ait anıları anlatma eğilimindedir.

78 Ayırıcı tanı Depresyona bağlı pseudo-demans: Depresyon, gece değişiklik göstermemesi, bellek kaybından sıkıntı duyma, Deliryum: Ani başlaması, kısa sürmesi, dalgalanma göstermesi ve bilinç bulanıklığı ile ayrılır. Şizofreni: farklı düzeylerde bilişsel bozukluklar görülse de düşünce bozuklukları daha ön plandadır. Normal yaşlanma: Yaşlılıkta hafif bellek sorunu izlenebilir. Ancak bunlar demanstaki kadar kişinin sosyal hayatını ve kişiler arası ilişkilerini bozmaz.

79 Deliryum-Demans ayrımı Deliryum Bilinç bozukluğu Ani başlangıç Göreceli sabit seyir Sanrılar sistemsiz Dikkat bozukluğu belirgin Altta yatan neden var Demans Bilinç bozukluğu yok Başlangıç genellikle sinsi Seyir kronik, ilerleyici Sanrılar görece sistemli Bellek bozukluğu belirgin Bir başka neden yok

80 75

81 76

82 Tedavi İlk basamak oluş nedenine yönelik tedavidir İkinci basamak destekleyici ve semptomatik tedavidir (depresyon, anksiyete ajitasyon, davranış bozuklukları, uykusuzluk ve psikoz) Burada koruyucu önlemlerin alınması da önem taşır.