Bandrol Uygulamasýna Ýliþkin Usul ve Esaslar Hakkýnda Yönetmeliðin 5 inci maddesinin ikinci fýkrasý çerçevesinde bandrol taþýmasý zorunlu deðildir.

Transkript

1

2 Bandrol Uygulamasýna Ýliþkin Usul ve Esaslar Hakkýnda Yönetmeliðin 5 inci maddesinin ikinci fýkrasý çerçevesinde bandrol taþýmasý zorunlu deðildir.

3 Ý Ç Ý N D E K Ý L E R Baþkandan...4 Önsöz...6 I. BÖLÜM: AVRUPA BÝRLÝÐÝ GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ AB Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Önemli Göstergeler...8 Hazýrlayan: Prof. Dr. Adem ÞAHÝN - TOBB-ETÜ Öðretim Üyesi 1-2 AB Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin Yapýsý AB Dýþ Ticareti (2010) Gýda Ürünleri ve Tarýmsal Ham Madde Fiyatlarý Perakende Gýda Pazarý Dünya Trendleri ücretsiz özel ekidir II. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ'NE AÝT BAZI EKONOMÝK VERÝLER Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Ýþletme Sayýlarý Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Ýstihdam...18 Yayýncý: Comart Kurumsal Ýletiþim Hizmetleri Ltd. Þti. Derleme - Düzenleme: Dr. Ýsmail Mert, Tuðba Eracar, Metin Ertunç, Ali Reþat Yýlmazbilen, Seda Yýldýz Yaratýcý Yönetmen : Önder Olgun Bökü Grafik Tasarým: Ýsmail Hakký Eser Tercüme: Selen Kölay Bu kitabýn tüm haklarý Comart Kurumsal Ýletiþim Hizmetleri Ltd. Þti, ne aittir. Kaynak gösterilmeksizin kýsmen veya tamamen alýntý yapýlamaz, hiçbir yöntemle kopya edilemez, çoðaltýlamaz, yayýmlanamaz. 2-3 Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Toplam Üretim Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Satýþ Cirolarý Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Katma Deðer Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Ýþ Gücü Verimliliði Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Yoðunlaþma Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Yabancý Sermaye III. BÖLÜM: TÜRKÝYE'DE HANEHALKI TÜKETÝM HARCAMALARI ÝÇÝNDE GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ'NÝN YERÝ Hanehalký Tüketim Harcamalarýnýn Harcama Gruplarýna Göre Daðýlýmý Basým ve Cilt: Elma Teknik Basým Matbaacýlýk Birinci Basým: 14 Mayýs 2012 Ankara ISBN: Hanehalký Gýda ve Ýçecek Harcamalarý Hanehalký Harcamalarý Ýçinde Gýda ve Ýçecek Harcamalarýnýn Yeri... 34

4 3-4 Gýda ve Ýçecek Harcamalarýnýn Bölgelere Göre Daðýlýmý Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin Ana Harcama Gruplarýna ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri36 IV. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ'NDE ARGE Gýda ve Ýçecek Sanayi ARGE Harcamalarý Harcama Gruplarýna Göre ARGE Harcamalarýnýn Daðýlýmý Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde ARGE Harcamalarý Veriler adet Ýþletme sayýsý kiþi milyon dolar Ýhracat %32, milyon dolar Ýthalat % ARGE Faaliyetlerinde Ýstihdam V. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ'NDE BAZI EKONOMÝK GÖSTERGELER Büyüme Fiyat Endeksleri Sanayi Üretim Endeksleri Kapasite Kullanýmý milyon TL Ýçecek Sanayi toplam üretim 41 adet Ýstihdam milyon dolar Cari fiyatlarla sektörün büyümesi %15, milyon TL Gýda Sanayi toplam üretim 895 kiþi %3,7 5-5 Yatýrým Teþvikleri Faaliyete geçen yabancý sermayeli firma Ýstihdam edilen ARGE personeli 5-6 Üretimde Ücret ve Kazanç Endeksleri VI. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ'NDE DIÞ TÝCARET VERÝLERÝ Ýhracat ve Ýthalat Dýþ Ticaret Dengesi YÖNETÝCÝ ÖZETÝ milyon TL GSYÝH içindeki pay %19, bin TL Toplam ARGE harcamalarý içinde sektörün payý %19,1

5 4 B a þ k a n d a n Bu yýl 6.'sýný yayýnladýðýmýz TGDF Gýda ve Ýçecek Sanayi Envanteri ile tüm paydaþlarýmýzýn önüne sektörümüzün en net fotoðrafýný koyuyoruz. TÜÝK, Ekonomi Bakanlýðý ve Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasý kaynaklý istatistikî verilere dayalý bu deðerli çalýþma, sektörümüzün her yýl kaydettiði ilerlemeyi rakamlarla gözler önüne serdiði gibi, ayný zamanda bizlere, gelecek adýna neler yapmamýz gerektiði konusunda da fikir veriyor. Bu özelliði ile Envanter, doðru öngörülerde bulunmamýzý da kolaylaþtýrýyor. Envanter, bir baþka yönüyle (ki bu özelliðinin gözden kaçtýðýný düþünüyorum) Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin Federasyonumuzun kurulmasýyla birlikte kýsa zamanda büyümesinin nasýl bir ivme kazandýðýný ve her yýl nasýl geliþmekte olduðunu da gösteriyor. TGDF'li yýllar hiç þüphesiz ki, sektörümüzün dünya çapýnda kabul görmeye baþladýðý, yetkinliðe kavuþtuðu ve ihracatýný arttýrdýðý yýllar olmuþtur. Çok deðil bundan yýl öncesine kadar Türkiye sadece tarýmsal ürünler ihracatçýsý bir ülke olarak biliniyordu. TGDF ile birlikte bugün ülkemiz, kýsa zamanda dünyanýn önemli gýda ihracatçýsý ülkeleri arasýndaki yerini alarak 'sadece tarýmsal ürün satabilen ülke' imajýndan sýyrýlmakla kalmamýþ, bununla birlikte güvenilir gýda ve içecekler üreten, tüm dünyaya satan, modern üretim tesislerine sahip çaðdaþ bir gýda sektörünün altyapýsýný da oluþturmuþtur. Gýda ve içecek sanayimizin yýllarý arasýnda ihracatýnýn 5 kata yakýn artarak 1,8 milyar dolar seviyesinden 8,9 milyar dolara yükselmesi ve bu ihracatýn kaynaðýnýn bu topraklardan elde edilen deðerler (tarýmsal ürünler) olmasý, bunun en önemli göstergesidir. Federasyonumuz, kurulduðu 1999 yýlýndan bu güne kadar geçen sürede, önemli iþlevler yerine getirmiþ, bundan sonra da getirmeye devam edecektir. Tabii ki bu baþarý, tek baþýna gerçekleþtirilmiþ bir baþarý deðildir. Bu baþarýda elbette, her fýrsatta iþ birliði yaptýðýmýz paydaþlarýmýzýn da büyük payý bulunmaktadýr. Bu nedenle çalýþmalarýmýza katkýda bulunan tüm paydaþlarýmýza teþekkür ediyorum. Bizler, TGDF'li yýllardaki büyümeye, modernleþmeye bakarak gelecekte de bu baþarýnýn devamýný saðlamak ve Türkiye'nin 2023 hedeflerine katkýmýzý arttýrmak konusundaki umutlarýmýzý taptaze tutuyoruz. Biliyoruz ki bu sektöre yapýlan yatýrýmlar, saðlýklý bir nesil ve dolayýsýyla dünyada güçlü bir Türkiye olarak bizlere geri dönecektir. Bunu saðlamak, bizlerin olduðu kadar paydaþlarýmýzýn da büyük sorumluluðudur. Bu noktadaki önceliklerimiz ise bilim, teknoloji ve etik olmalýdýr. Ben, tüm paydaþlarýmýzdan TGDF Gýda ve Ýçecek Sektörü 2011Envanteri'ne bir de bu pencereden bakmalarýný rica ediyorum. Bu yýl 6.'sýný yayýnladýðýmýz Envanter çalýþmamýzda, bilgi birikimi ve tecrübelerini yýllardýr bizlerden eksik etmeyen TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Öðretim Üyesi Sayýn Prof. Dr. Adem Þahin'e de bu vesile ile teþekkürlerimi sunmak istiyorum. Bu deðerli çalýþmayý sektörle buluþturan Gýdahattý ekibini de tebrik ediyorum. Saygýlarýmla Þ e m s i K o p u z

6 Makro Ekonomik Veriler ile Türkiye GSYÝH + % 17,8 Cari fiyatlarla sektörün büyümesi milyon TL TÜFE + % 6,47 On iki aylýk ortalamalara göre artýþ + % 10,45 Bir önceki yýlýn ayný ayýna göre artýþ ÜFE + % 11,09 On iki aylýk ortalamalara göre artýþ + % 13,33 Bir önceki yýlýn ayný ayýna göre artýþ TEFE + % 11,09 On iki aylýk ortalamalara göre deðiþim 5 Yabancý Sermaye Yatýrýmlarý + % yýlý itibarýyla milyon dolar Ýhracat - Ýthalat + % 18,5 Ýhracat milyon dolara yükseldi + % 29,8 Ýthalat milyon dolara yükseldi Özelleþtirme + % 35, milyon dolar Yatýrým Teþvikleri Yatýrým teþvikleri milyon TL

7 Ö n s ö z 6 Bir süreden beri dünyanýn gündeminde, 2050 yýlýnda 9 milyara ulaþacaðý tahmin edilen dünya nüfusunun gýda ve içecek ihtiyacýnýn karþýlanmasý konusunda bugünden neler yapýlmasý gerektiði konusu var. Diðer yandan global gýda fiyatlarý yükseliþine devam ediyor. 2008'deki kadar olmasa da gýda fiyatlarýnýn seviyesi yüksek ve tahminler 2012'de de yükseliþin devam edeceði yönünde. Yüksek fiyatlar, ekonomiler üzerinde enflasyonist bir baský yaratýyor. Çevre kirliliði, doðal kaynaklarýn azalmasý, iklim deðiþikliði ve bunlarýn dünyamýza etkileri ise baþka bir gündem konusu... Artýk her þey ve özellikle de gýda üretimi sürdürülebilir olmak zorunda... Ancak BM Gýda ve Tarým Örgütü raporlarýna göre gýda sektörü, dünya enerji tüketiminin yaklaþýk %30'undan, sera gazý emisyonlarýnýn da %20'sinden sorumlu... Bu döngü içerisinde dünya hýzla globalleþiyor ve bu geliþme beraberinde rekabeti getiriyor. Tüm bu sorunlara çözüm üretmek, sürdürülebilirliði saðlamak ve rekabet edebilmek için öncelikle elinizde ne olduðunu bilmeniz gerekiyor ki; iyi bir planlama ile hýzlý ve doðru kararlar alabilesiniz ve bu sayede geliþmeleri iyi yönetebilesiniz. Ýþte bu noktada nitelikli bir envanter, yol gösterici olacaktýr. TGDF Gýda ve Ýçecek Sektörü 2011 Envanteri, iþletme sayýsý, istihdam, ihracat, ithalat, Ar-Ge ve diðer alanlarda 'Elimizde ne var?' sorusunu yanýtlýyor. Ayný zamanda sanayimizin son bir yýldaki geliþimini ortaya koyuyor. Paydaþlarýmýza ise sektörün geleceðine ve büyüme potansiyeline iliþkin fikir veriyor. Her yýl olduðu gibi bu yýl da Envanterin hazýrlanmasýnda desteðini esirgemeyen deðerli Hocamýz; TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Öðretim Üyesi Sayýn Prof. Dr. Adem Þahin'e þükranlarýmýzý sunuyoruz.

8 Bölüm:1 Avrupa Birliði Gýda ve Ýçecek Sanayi * 7 * Bu bölümdeki bilgiler, Avrupa Birliði Gýda ve Ýçecek Endüstrileri Konfederasyonu (FoodDrinkEurope), Data & trends of the European Food and Drink Industry, 2011 raporundan derlenmiþtir.

9 1-1 AB Gýda ve Ýçecek Sanayi nde Önemli Göstergeler Ýþ hacmi Çalýþan sayýsý Küresel ihracat pazarýnda AB payý Sektör içerisinde KOBÝ lerin payý* ARGE % 0,38* * 2007 yýlý verisi 956,2 milyar avro +%2,9 2009, a göre 4,1 milyon kiþi -%2,4 2009, a göre %17,8 -%2,6 2000, e göre Gýda ve Ýçecek Sanayi iþ hacmi içerisinde KOBÝ lerin payý %48,7 Faaliyet gösteren iþletme sayýsý * * 2009 yýlý verisi 8 % 16 pay ile AB, nin en büyük üretim sektörü. Ýhracat %14,6 pay ile AB, de en fazla istihdama sahip sektör. Ýthalat 2000 yýlýnda bu oran %20,4 idi. Dýþ ticaret dengesi Gýda ve Ýçecek Sanayi istihdamý içerisinde KOBÝ lerin payý * 2009 yýlý verisi %63 Tüketim %13* * Hanehalký tüketimine oranla Katma deðer üretimi %2* * AB GSYÝH ine oranla 2009 yýlý verisi 65,3 milyar avro %21,5 2009, e göre 55,5 milyar avro %9,3 2009, e göre +9,8 milyar avro Gýda ve Ýçecek Sanayi, nde net ihracatçý AB'nin iþ hacmi, katma deðer ve istihdam açýsýndan en büyük, firma sayýsý açýsýndan da ikinci büyük imalat sektörü olan Gýda ve Ýçecek Sanayi; iþletme, 956,2 milyar avro iþ hacmi ve 100 milyar avronun üzerinde dýþ ticaret büyüklüðü ile 4,1 milyon kiþiye istihdam saðlamaktadýr.

10 1-2 AB Gýda ve Ýçecek Sanayi nin Yapýsý Ýmalat sanayinde iþ hacmi payý (%) Ýmalat sanayinde katma deðer payý (%) Ýmalat sanayinde istihdam payý (%) Ýmalat sanayinde iþletme sayýsý payý (%) Gýda ve Ýçecek Sanayi Makine ve Ekipman Otomotiv Metal Ürünler Kimya Diðer Matbaa ve Yayýncýlýk Mobilya Kauçuk Plastik Ürünler Tekstil Kaynak: Eurostat ve SBS Toplam iþ hacminin %20'sini temsil eden et sektörü, iþ hacmi açýsýndan AB Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin en büyük alt sektördür. "Fýrýncýlýk ürünleri ve unlu mamuller" kategorisi ise istihdam, firma sayýsý ve katma deðer açýsýndan ilk sýrada yer almaktadýr. Ýþ Hacmi, Ýstihdam, Katma Deðer ve Ýþletme Sayýsýnýn Alt Sektörler Bazýnda Daðýlýmý Kaynak: Eurostat ve SBS 2009 Ýþ hacmi (%) Ýstihdam (%) Katma deðer (%) Ýþletme sayýsý Fýrýncýlýk ürünleri ve unlu mamuller, et sektörü, süt ve süt ürünleri ve içecekler alt sektörleri AB Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin temel sektörleridir ve diðer gýda ürünleri kategorisiyle birlikte toplam iþ hacminin %76'sýný, toplam istihdam ve iþletme sayýsýnýn ise beþte dördünden fazlasýný oluþturur. Et Ýþleme Balýk Ürünleri Katý ve Sývý Yaðlar Süt ve Süt Ürünleri Hayvan Yemi Ýçecek Ýþlenmiþ Meyve ve Sebze Öðütülmüþ Tahýl ve Niþasta Ürünleri Fýrýncýlýk Ürünleri ve Unlu Mamüller Diðer Gýda Ürünleri

11 1-3 AB Dýþ Ticareti (2010) AB Gýda ve Ýçecek Sanayi, 2010 yýlýnda, toplam 65,3 milyar avroluk ihracat gerçekleþtirmiþtir yýlýnda Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde AB toplam ticaretinin deðeri %15.6 oranýnda artmýþtýr; bu, önceki yýl kaydedilen %11'lik düþüþün ardýndan oldukça önemli bir iyileþmedir. Geliþmekte olan pazarlara ihracattaki büyüme oranlarý (BRIC-Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin için ortalama %42) ve azalan taleple AB ithalatýnýn düzelmesiyle 2010 yýlýnda gýda ve içecek ürünleri için AB dýþ ticaret dengesi yaklaþýk 10 milyar avro olmuþtur. Bu, dýþ ticaret dengesinde neredeyse on yýl süren düþüþ eðiliminin tersine bir iþarettir yýlýndaki düþüþün ardýndan tüm önemli pazarlar için ihracat deðerleri artýþ göstererek 2008 seviyelerinin üzerine çýkmýþtýr. Bu olumlu sonuç, özellikle avrodaki deðer kaybýnýn ve pek çok ürün için dünya fiyatlarýnýn yüksek düzeyde olmasýnýn sonucudur. Ticaret istatistikleri, AB Gýda ve Ýçecek Sanayi ihracatý için en büyük 15 pazarýn 8'ini ve en önemli 15 tedarikçinin 11'ini oluþturan geliþmekte olan ekonomilerin artan önemini yansýtmaktadýr. Bölgelere Göre AB Dýþ Ticareti (2010) (Milyon Avro) Kaynak: Eurostat, Comext 10 Ýhracat Ýthalat NAFTA:13,662 CIS:7,478 NAFTA:4,751 CIS:1,022 Andean Group:590 EFTA:6,795 ASEAN:3,889 Balkanlar:1,956 GCC:3,268 Akdeniz Ülkeleri:3,715 Andean Group:1,932 EFTA:5,920 Balkanlar:943 ASEAN:10,611 Akdeniz GCC:180 Ülkeleri:1,793 MERCOSUR:1,192 ACP:5,950 MERCOSUR:11,733 ACP:5,098 ACP: Afrika, Karayip ve Pasifik Ülkeleri; Andean Group: Bolivya, Kolombiya, Ekvator, Peru ve Venezuela; ASEAN: Güneydoðu Asya Ülkeleri Birliði; Balkanlar: Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hýrvatistan, Kosova, Makedonya, Karadað, Sýrbistan; CIS/Baðýmsýz Devletler Topluluðu: Ukrayna, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Kazakistan, Kýrgýzistan, Moldova, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan; EFTA: Avrupa Serbest Ticaret Alaný; GCC: Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleþik Arap Emirlikleri, Umman, Suudi Arabistan; MERCOSUR: Brazilya, Arjantin, Uruguay ve Paraguay; NAFTA: Kanada, ABD, Meksika

12 2010 yýlýnda tüm ürün kategorilerinde çift haneli ihracat artýþý kaydedilmiþtir. En önemli artýþ, önceki yýla göre %27'lik oranla süt ve süt ürünlerinde gerçekleþmiþtir yýlýnda, sektörel ticaret dengesi açýsýndan, gýda ürünleri kategorilerinin çoðunda net bir iyileþme olmuþtur. Sadece balýk ürünleri ile sývý ve katý yaðlar kategorilerinde bir miktar düþüþ kaydedilmiþtir. Þarap ve alkollü içecekler kategorisi, Avrupa Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin önde gelen ihracat kategorisi olmaya devam etmiþtir yýlýnda genel olarak içecekler, AB Gýda ve Ýçecek Sanayi toplam ihracatýnýn yaklaþýk üçte birini oluþturmuþtur. Bunu toplamda ihracatýn dörtte birini oluþturan süt ve süt ürünleri ve et ürünleri izlemiþtir. AB nin En Fazla Ticaret Yaptýðý Ýlk 10 Ülke (2010) (Milyon Avro) Ýhracat ABD 10,916 Ýthalat BREZÝLYA 5,992 RUSYA 6,604 ARJANTÝN 5,229 ÝSVÝÇRE 4,339 ABD 3,663 JAPONYA 3,377 ÇÝN 3,602 ÇÝN 2,393 ÝSVÝÇRE 3,187 NORVEÇ 2,276 ENDONEZYA 2,572 KANADA 2,128 TAYLAND 2,394 AB Gýda ve Ýçecek Ýhracatýnda Alt Sektörlerin Payý (%) (2010) HONG KONG 1,920 AVUSTRALYA 1,499 S.ARABÝSTAN 1,354 TÜRKÝYE 1,893 NORVEÇ 1,779 YENÝ ZELANDA 1,536 Kaynak: Eurostat, Comext Diðer gýda ürünleri Ýçecekler Et ürünleri Süt ve süt ürünleri Katý ve sývý yaðlar Ýþlenmiþ sebze ve meyve Hayvan yemi Öðütülmüþ Tahýl ve Niþasta Ür. Balýk ürünleri Çikolata ve þekerleme Hazýr yemekler Fýrýncýlýk ürünleri ve unlu mamül. Sektörler Bazýnda Ýhracat (Milyon Avro) /2009 (%) Ýçecekler 15,936 18, Diðer gýda ürünleri 12,137 14, Et ürünleri 6,174 7, Süt ve süt ürünleri 5,599 7, Çikolata ve þekerleme 3,328 4, Ýþlenmiþ sebze ve meyve 3,409 3, Katý ve sývý yaðlar 2,782 3, Balýk ürünleri 2,285 2, Fýrýncýlýk ürünleri ve unlu mamüller 2,386 2, Hazýr yemekler 2,230 2, Hayvan yemi 1,906 2, Kaynak: Eurostat, Comext Öðütülmüþ Tahýl ve Niþasta Ürünleri 1,943 2, Kaynak: Eurostat, Comext

13 1-3 AB Dýþ Ticareti (2011) 12 AB Gýda ve Ýçecek Sanayi, 2011 yýlýnýn ilk yarýsýnda tüm ürün kategorilerinde ihracat ve ithalat artýþý yaþamýþtýr yýlýnýn ilk altý ayýnda, 2010 yýlýnýn ilk altý ayýna göre % 15 daha fazla gýda ve içecek ithalatý ve ihracatý yapýlmýþtýr. Ýthalattaki yüksek artýþ, özellikle %29 ile Güneydoðu Asya Ülkeleri Birliði (ASEAN)'nden ve %19 ile Güney Amerika Ortak Pazarý (MERCOSUR)'ndan saðlanan tedarikle kaydedilmiþtir. Ýthalattaki bu artýþ; Hindistan cevizi, palm yaðý, þeker, kabuklular ve dondurulmuþ balýk ürünleri ithalatýnda yaþanan dikkate deðer artýþ ile gerçekleþmiþtir. Ýhracat açýsýndan en yüksek deðer artýþý yüksek katma deðerli AB Gýda ve Ýçecek ürünlerinin en önemli geleneksel pazarý olan (710 milyon avro) Kuzey Amerika ülkelerinde elde edilmiþtir. Bu ülkeleri Asya, Karayipler ve Pasifik Ülkeleri (ACP) ve Baðýmsýz Devletler Topluluðu (CIS) takip etmiþtir. 1-4 Gýda Ürünleri ve Tarýmsal Ham Madde Fiyatlarý AB Dýþ Ticareti (Milyon Avro) Ocak - Temmuz /2010 (%) Ýhracat 29,906 35, Ýthalat 25,767 30, Dýþ Ticaret Dengesi 4,139 4,906 Kaynak: Eurostat, Comext 2008 yýlýnda tahýl, süt ve süt ürünleri, yaðlý tohumlar ve et fiyatlarýndaki sert düþüþlerin ardýndan 2010 yýlýnýn ikinci yarýsýnda ham madde fiyatlarýnda artýþ yaþanmýþtýr. Aþaðý yönlü bazý düzeltmelere karþýn, fiyatlar 2011 yýlýnda da yüksek kalmýþtýr yýlýnýn son dört ayýnda ve 2011 yýlýnda, gýda üretici fiyatlarý (fabrika çýkýþ fiyatlarý) tarýmsal emtia fiyatlarýndan daha düþük bir oranda artmýþtýr. Gýda üretici fiyatlarý tarýmsal ham madde maliyetlerinin yaný sýra iþ gücü, enerji, ambalaj, pazarlama ve vergi gibi diðer önemli girdi maliyetlerini içermektedir. Perakende fiyat seviyelerini temsil eden gýda tüketici fiyatlarý, enflasyon ile orantýlý bir seyir izlemiþtir. Gýda tüketici fiyatlarý, tüketicileri etkilemek üzere iþ stratejilerinin bir parçasý olarak perakendeciler tarafýndan belirlenmektedir yýlýnda hanehalký harcamalarý içinde gýda ve alkolsüz içeceklerin payý %13 olarak gerçekleþmiþtir. Hanehalký harcamalarý içinde gýda ve alkolsüz içecek ve taþýma harcamalarý %13 ile ikinci sýrada yer alýrken; ilk sýrada %23,2 ile "konut, su ve enerji" harcamalarý yer almaktadýr yýlýndan bu yana "konut, su ve enerji" harcamalarý hýzla artarken, gýda ve alkolsüz içecek harcamalarýnda durgunlaþma olmuþtur. Bu eðilim, ekonomik krizle birlikte tüketicilerin daha ucuz ürünlere yönelmesi ve petrol fiyatlarý ile açýklanabilir. Hanehalký Tüketim Harcamalarý (2010) (%) Gýda ve alkolsüz içecekler Eðlence ve kültür Restoran ve otel Diðer Konut, su ve enerji Taþýma Kaynak: Eurostat

14 1-5 Perakende Gýda Pazarý Avrupa'da, perakende pazarlarý giderek daha konsantre bir hale gelmektedir. AB ülkelerinin çoðunda, ilk 3 perakendecinin pazar payý %30 ila %50 arasýnda deðiþmektedir. Bu oran, Estonya'da %50, Ýrlanda'da %70, Ýsveç'te %80, Finlandiya ve Danimarka'da ise %90 civarýndadýr. Avrupa'da perakende pazarlarýnýn güçlü olmasý özel etiketli (private label ) ürünlerin yaygýnlaþmasýný saðlamýþtýr yýlýnda özel etiketli ürün oraný Almanya'da pazarýn yaklaþýk %35'ine, Ýngiltere'de yaklaþýk %40'ýna ve Ýsviçre'de %45'ine ulaþmýþtýr. 1-6 Dünya Trendleri AB, global gýda ticaretindeki payý her geçen yýl azalmasýna karþýn, dünyanýn en büyük gýda ve içecek ürünleri ihracatçýsý olarak liderliðini sürdürmektedir. AB'nin 2001 yýlýnda %20,1 olan global pazardaki payý, 2010 yýlýnda %17.8'e düþmüþtür. Bu düþüþ eðilimi, geliþmekte olan ekonomiler karþýsýnda pazar paylarýný kaybetmekte olan hemen hemen tüm geliþmiþ ülkeler için söz konusudur. AB Gýda ve Ýçecek Sanayi, son on yýlda ABD ve Rusya pazarlarýnda rakiplerine göre oldukça iyi bir performans sergilemiþtir. AB gýda ve içecek ihracat deðeri, bu iki büyük pazardaki ithalat geniþlemesine paralel olarak önemli ölçüde artmýþtýr. En Büyük Ýhracatçý ve Ýthalatçý Ülkeler Ýhracat Avrupa Birliði 87.2 ABD 58.4 Brezilya 38.9 Çin 34.9 Tayland 24.3 Arjantin 21.8 Malezya 21.3 Endonezya 21.0 Kanada 19.8 Avustralya 14.3 (2010) (Milyar Dolar) Ýthalat Avrupa Birliði 74.8 ABD 70.7 Japonya 43.5 Çin 27.9 Rusya 21.5 Kanada 20.5 Güney Kore 13.0 Hong Kong 12.8 Meksika 12.7 S. Arabistan 10.6 Kaynak: UN COMTRADE 13 Büyük perakende gruplarý ve tedarikçiler (özellikle gýda tedarikçileri) arasýndaki ticari iliþkiler, son yýllarda bazý ulusal rekabet otoritelerinde tartýþma konusu olmuþtur. Tartýþma genellikle büyük perakende gruplarý ile gýda tedarikçileri arasýnda müzakere gücü açýsýndan karþýlaþýlan dengesizlikler konusundadýr yýlý, AB gýda ve içecek ürünlerinin BRIC pazarlarýndaki performansý açýsýndan oldukça iyi bir yýl olmuþtur. AB gýda ve içecek ürünlerinin toplam gýda ithalatý içindeki payý, önceki yýllardaki azalmalarýn ardýndan bütün pazarlarda az da olsa artýþ göstermeye baþlamýþtýr. Ýhracat Pazar Paylarýna Göre Ülkelerin Daðýlýmý (%) yýlýnda ulusal rekabet otoriteleri, bu dengesizlikleri çözmek için bazý giriþimlerde bulunmuþtur. Ocak 2012'de Avrupa Komisyonu Rekabet Genel Müdürlüðü bünyesinde gýda sektörü için bir "Ýç Görev Gücü" kurulmuþtur. AB ABD Kaynak: UN COMTRADE Kanada Çin Brezilya Tayland Avusturalya Arjantin Yeni Zelanda Malezya

15 1-6 Dünya Trendleri Dünya geneline iliþkin analizler, Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin imalat sanayinde, toplam satýþlarýn %30'dan fazlasýný temsil ettiði Yeni Zelanda baþta olmak üzere, önemli bir rol oynadýðýný göstermektedir. Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin payý Meksika, Brezilya ve Avustralya'da da büyük önem taþýmaktadýr. Geliþmekte olan ülkelerde iþ gücü verimliliði artýþýnýn, hâlâ sanayileþmiþ ülkelerdeki seviyelerin gerisinde olduðu görülmektedir. AB'de bu seviye, iþ gücü verimliliðinin yüksek olduðu ülkeler (Avustralya ve ABD) ile düþük olduðu ülkelerdeki (Çin) seviyelerin arasýndadýr. Dünyada Gýda ve Ýçecek Sanayi (2009) 14 Toplam satýþ Toplam imalat Ýstihdam (Milyar Avro) sanayi satýþý (1000 Kiþi) içindeki pay (%) Avustralya* Brezilya* ,412 Kanada* Çin ,827 Japonya ,410 Meksika Yeni Zelanda Kore ABD ,682 (*) 2008 verisi Kaynak: FoodDrinkEurope

16 Bölüm:2 Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi ne Ait Bazý Ekonomik Veriler 15

17 2-1 Gýda ve Ýçecek Sanayi nde Ýþletme Sayýlarý Gýda ve Ýçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazýnda Ýþletme Sayýlarý ( ) SANAYÝ Madencilik ve Taþocakçýlýðý Enerji Ýmalat Sanayi GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ Gýda Sanayi Et ve et ürünleri imalatý, iþlenmesi ve muhafazasý Et imalatý ve muhafazasý Kümes hayvanlarý etlerinin imalatý ve muhafazasý Et ve kümes hayvaný et ürünlerinin imalatý Balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý Sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Patatesin iþlenmesi ve muhafazasý Sebze ve meyve suyu imalatý Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Bitkisel ve hayvansal sývý ve katý yaðlarýn imalatý Ham, sývý ve katý yaðlarýn imalatý Rafine sývý ve katý yaðlarýn imalatý Margarin ve benzeri yenilebilir katý yaðlarýn imalatý Süt ürünleri imalatý Süthane iþletmeciliði ve peynir imalatý Dondurma imalatý Öðütülmüþ tahýl ürünleri, niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Öðütülmüþ tahýl ürünleri imalatý Niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Hazýr hayvan yemleri imalatý Çiftlik hayvanlarý için hazýr yem imalatý Ev hayvanlarý için hazýr yem imalatý Diðer gýda maddeleri imalatý Ekmek, taze fýrýn ürünleri ve taze kek imalatý Peksimet, bisküvi imalatý, dayanýklý pastane ürünleri ve dayanýklý kek imalatý Þeker imalatý Kakao, çikolata ve þekerleme imalatý Makarna, þehriye, kuskus ve benzer unlu mamullerin imalatý Kahve ve çayýn iþlenmesi Baharat, soslar, sirke ve diðer çeþni maddelerinin imalatý Hazýr, homojenize gýda maddeleri ile diet yiyecekleri imalatý Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ diðer gýda maddeleri imalatý Ýçecek Sanayi Damýtýlmýþ alkollü içeceklerin imalatý Þarap imalatý Diðer damýtýlmamýþ mayalý içeceklerin imalatý Bira imalatý Maden suyu ve alkolsüz içecek üretimi

18 Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK)'nun Yýllýk Sanayi Ýstatistikleri'ne göre; 2004 yýlýnda olan Gýda ve Ýçecek Sanayi iþletme sayýsý, 2009 yýlýnda adet artarak (%24,5) 'ye ulaþmýþtýr. Ýþletmelerin 'u Gýda Sanayi'nde, 498 i de Ýçecek Sanayi'nde faaliyet göstermektedir. Gýda Sanayi'ndeki iþletme sayýsý 2009 yýlýnda, 2004 yýlýna göre adet (%24) artarken, Ýçecek Sanayi'ndeki iþletme sayýsý 217 adet (%77) artmýþtýr. Baþka bir ifade ile iþletme sayýlarý bakýmýndan Ýçecek Sanayi'ndeki büyüme, Gýda Sanayi'ne göre daha yüksek oranda gerçekleþmiþtir. Alt gruplar itibarýyla en fazla yoðunlaþmanýn diðer gýda maddeleri imalatý grubunda gerçekleþtiði, en az iþletmeye sahip alt grubun ise balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý olduðu görülmektedir. Sanayi sektöründe 2004 yýlýnda faaliyet gösteren iþletme sayýsý iken, 2009 yýlýna kadar bu sayý ( adet) 'a yükselmiþtir. Sanayi sektörüyle ayný eðilimi gösteren imalat sanayinde ise bu sayý 'dan, 'e yükselirken, madencilik ve taþocakçýlýðý sanayinde 1.909'dan 2.393'e, enerji sektöründe ise 3.134'ten 3.221'e yükselmiþtir yýllarý arasýnda iþletme sayýlarýnda gerçekleþen artýþlara raðmen küresel finansal kriz nedeniyle iþletme sayýlarýnýn 2009 yýlýnda 2008 yýlýna göre genel olarak azaldýðý görülmektedir. Bu durumun bir istinasý olarak Gýda Sanayi'nde 2009 yýlýnda 2008 yýlýna göre %15,2, Ýçecek Sanayi'nde ise %6,9 oranýnda bir artýþ söz konusu olmuþtur. Bu geliþme nedeniyle Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren iþletmelerin gerek sanayi gerekse imalat sanayi iþletmeleri içindeki payý 2008 yýlýna kadar azalýrken, 2009 yýlýnda artarak inceleme dönemindeki en yüksek deðerini almýþtýr yýlýnda, Gýda ve Ýçecek Sanayi iþletmelerinin sanayi sektörü içindeki payý %11,3 iken, bu pay 2009 yýlýnda %12,3'e çýkmýþtýr. Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin imalat sanayi içindeki payý 2004 yýlýnda %11,5 iken, bu oran 2009 yýlýnda %12,5'e yükselmiþtir. Ýþletme Sayýlarýndaki Yýllýk Deðiþimler (%) ( ) Gýda ve Ýçecek Sanayi Ýþletme Sayýlarýnýn Sanayi ve Ýmalat Sanayi Ýçindeki Payý (%) ( ) ,5 7,6-4,6 11,3 11,5 41,3 2, ,2 19,4 11,7 11,9 2,1 Sanayi Gýda Sanayi Ýçecek Sanayi 6,6-15,7 9,7 9,9 12,0 15, 2 1,6 7,4 10,6 10,8 6,9-0,1 12,3 12,

19 2-2 Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Ýstihdam Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Alt Sektörler Bazýnda Ýstihdam ( ) SANAYÝ Madencilik ve Taþocakçýlýðý Enerji Ýmalat Sanayi GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ Gýda Sanayi Et ve et ürünleri imalatý, iþlenmesi ve muhafazasý Et imalatý ve muhafazasý Kümes hayvanlarý etlerinin imalatý ve muhafazasý Et ve kümes hayvaný et ürünlerinin imalatý Balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý Sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Patatesin iþlenmesi ve muhafazasý Sebze ve meyve suyu imalatý Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Bitkisel ve hayvansal sývý ve katý yaðlarýn imalatý Ham, sývý ve katý yaðlarýn imalatý (*) Rafine sývý ve katý yaðlarýn imalatý Margarin ve benzeri yenilebilir katý yaðlarýn imalatý (*) Süt ürünleri imalatý Süthane iþletmeciliði ve peynir imalatý Dondurma imalatý Öðütülmüþ tahýl ürünleri, niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Öðütülmüþ tahýl ürünleri imalatý Niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Hazýr hayvan yemleri imalatý Çiftlik hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) Ev hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) Diðer gýda maddeleri imalatý Ekmek, taze fýrýn ürünleri ve taze kek imalatý Peksimet, bisküvi imalatý, dayanýklý pastane ürünleri ve dayanýklý kek imalatý Þeker imalatý (*) Kakao, çikolata ve þekerleme imalatý Makarna, þehriye, kuskus ve benzer unlu mamullerin imalatý Kahve ve çayýn iþlenmesi Baharat, soslar, sirke ve diðer çeþni maddelerinin imalatý Hazýr, homojenize gýda maddeleri ile diet yiyecekleri imalatý (*) Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ diðer gýda maddeleri imalatý Ýçecek Sanayi Damýtýlmýþ alkollü içeceklerin imalatý (*) (*) (*) (*) Þarap imalatý Diðer damýtýlmamýþ mayalý içeceklerin imalatý (*) (*) - Bira imalatý (*) (*) (*) (*) (*) (*) Maden suyu ve alkolsüz içecek üretimi (*) 5429 Sayýlý Kanun gereði gizlilik ilkesine göre bilgiler verilmemiþtir.

20 Çalýþan Sayýlarýndaki Yýllýk Deðiþimler (%) ( ) Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Çalýþanlarýn Sanayi ve Ýmalat Sanayi Ýçindeki Payý (%) ( ) ,5 17,7 7,0 11,9 11,0 8,7 4,0 3,4 0,2 0,6-1, ,3 10,5 5,5 2,7 2,4 11,7 11,0 11,2 11,5 10,5 10,8 9,3 6,1-7,7 13,5 12, Yýllýk Sanayi Ýstatistikleri 2009 yýlý sonuçlarýna göre; 2004 yýlýnda Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde olan çalýþan sayýsý, 2009 yýlýnda kiþi (%22,5) artarak olmuþtur. Çalýþanlarýn 'sýnýn Gýda Sanayi'nde, 'unun ise Ýçecek Sanayi'nde olduðu görülmektedir. Gýda Sanayi'nde çalýþan sayýsý 2004 yýlýna göre kiþi (%22,1) artarken, Ýçecek Sanayi'nde çalýþan sayýsý kiþi (%32,8) artmýþtýr. Alt gruplar itibarýyla incelendiðinde; çalýþan sayýlarý bakýmýndan en fazla yoðunlaþmanýn diðer gýda maddeleri imalatý grubunda gerçekleþtiði, istihdamýn en az olduðu alt grubun ise balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý olduðu görülmektedir. Sanayi sektöründe 2004 yýlýnda istihdam edilenlerin sayýsý iken, 2008 yýlýna kadar bu sayý her yýl düzenli olarak artarak 'a ulaþmýþ ancak yaþanan küresel ekonomik kriz nedeniyle 2009 yýlýnda bu sayý kiþiye düþmüþtür. Ýmalat sanayinde ise 2008 yýlýnda ulaþýlan çalýþan sayýsý 'ten 2009 yýlýnda kiþiye gerilemiþtir. Madencilik ve taþocakçýlýðý sektöründe 2004 yýlýnda olan çalýþan sayýsý, 2009 yýlýnda kiþiye ulaþýrken, enerji sektöründe bu sayý 'ten 'e yükselmiþtir. Sanayi sektörünün aksine madencilik ve taþocakçýlýðý ile enerji sektöründe 2009 yýlýnda çalýþan sayýsýnýn arttýðý görülmektedir yýllarý arasýnda Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren iþletmelerde çalýþan sayýsý 2007 yýlý hariç diðer tüm yýllarda (2008 ve 2009 kriz yýllarý dâhil) artýþ eðilimi göstermiþtir. Çalýþan sayýsýndaki yýllýk deðiþimler incelendiðinde; Sanayi ve imalat sanayinin aksine, 2008 yýlýna göre, 2009 yýlýnda çalýþan sayýsý Gýda Sanayi'nde %6,1, Ýçecek Sanayi'nde ise %9,3 artmýþtýr. Gýda Sanayi, 2007 yýlý hariç, artýþ eðilimi göstermiþ, Ýçecek Sanayi'nde ise çalýþan sayýsý devamlý artmýþtýr. Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde istihdam edilenlerin gerek sanayi gerekse imalat sanayi istihdamý içindeki payý 2009 yýlýnda artmýþtýr. Gýda ve Ýçecek Sanayi istihdamýnýn sanayi sektörü içindeki payý 2004 yýlýnda %11 iken; 2009 yýlýnda %12,4'e yükselmiþtir. Bu pay inceleme dönemindeki en yüksek deðer olurken, en düþük deðer %10,5 ile 2005 ve 2007 yýllarýnda elde edilmiþtir. 19

21 2-3 Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Toplam Üretim Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Alt Sektörler Bazýnda Üretim (Milyon TL) ( ) SANAYÝ Madencilik ve Taþocakçýlýðý Enerji Ýmalat Sanayi GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ Gýda Sanayi Et ve et ürünleri imalatý, iþlenmesi ve muhafazasý Et imalatý ve muhafazasý Kümes hayvanlarý etlerinin imalatý ve muhafazasý Et ve kümes hayvaný et ürünlerinin imalatý Balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý Sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Patatesin iþlenmesi ve muhafazasý 380 (*) Sebze ve meyve suyu imalatý 316 (*) Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Bitkisel ve hayvansal sývý ve katý yaðlarýn imalatý Ham, sývý ve katý yaðlarýn imalatý 627 (*) (*) (*) (*) Rafine sývý ve katý yaðlarýn imalatý Margarin ve benzeri yenilebilir katý yaðlarýn imalatý (*) (*) (*) (*) 987 Süt ürünleri imalatý Süthane iþletmeciliði ve peynir imalatý (*) (*) (*) (*) (*) Dondurma imalatý 181 (*) (*) (*) (*) (*) Öðütülmüþ tahýl ürünleri, niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Öðütülmüþ tahýl ürünleri imalatý Niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Hazýr hayvan yemleri imalatý Çiftlik hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) (*) (*) (*) (*) Ev hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) (*) (*) (*) 46 (*) Diðer gýda maddeleri imalatý Ekmek, taze fýrýn ürünleri ve taze kek imalatý Peksimet, bisküvi imalatý, dayanýklý pastane ürünleri ve dayanýklý kek imalatý Þeker imalatý Kakao, çikolata ve þekerleme imalatý Makarna, þehriye, kuskus ve benzer unlu mamullerin imalatý Kahve ve çayýn iþlenmesi Baharat, soslar, sirke ve diðer çeþni maddelerinin imalatý Hazýr, homojenize gýda maddeleri ile diet yiyecekleri imalatý Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ diðer gýda maddeleri imalatý Ýçecek Sanayi Damýtýlmýþ alkollü içeceklerin imalatý (*) (*) (*) Þarap imalatý (*) Diðer damýtýlmamýþ mayalý içeceklerin imalatý 0 (*) (*) (*) (*) (*) Bira imalatý (*) (*) (*) (*) (*) (*) Maden suyu ve alkolsüz içecek üretimi (*) 5429 Sayýlý Kanun gereði gizlilik ilkesine göre bilgiler verilmemiþtir.

22 TÜÝK Yýllýk Sanayi Ýstatistikleri'ne göre; Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren iþletmelerin toplam üretimi 2004 yýlýnda 40,5 milyar TL iken, 2009 yýlýnda %71,3 artarak 69,5 milyar TL olarak gerçekleþmiþtir. Gýda Sanayi ve Ýçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiðinde; Gýda Sanayi üretim deðeri, 2004 yýlýna göre, 2009 yýlýnda 26,6 milyar TL (%70) artarak 64,6 milyar TL'ye, Ýçecek Sanayi üretim deðeri de ayný yýllarda 2,3 milyar TL (%90,4) artarak 4,8 milyar TL'ye yükselmiþtir. Alt gruplar itibarýyla incelendiðinde; üretim deðeri bakýmýndan da en fazla yoðunlaþmanýn diðer gýda maddeleri imalatý grubunda gerçekleþtiði, üretim deðerinin en az olduðu alt grubun ise balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý olduðu görülmektedir yýlýnda sanayi sektörünün geneli için üretim deðeri milyon TL iken, 2008 yýlýna kadar bu sayý her yýl düzenli olarak artarak milyon TL'ye kadar yükselmiþ ancak küresel krizin etkili olduðu 2009 yýlýnda %8,7 oranýnda azalarak milyon TL'ye gerilemiþtir. TL'ye gerilerken, madencilik ve taþocakçýlýðýnda da milyon TL'ye gerilemiþ; buna karþýn enerji sektöründe milyon TL'ye, Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde ise milyon TL'ye yükselmiþtir. Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren iþletmelerin üretim deðeri yýllarý arasýnda, yýllara göre artýþ eðilimi gösterirken, sanayi sektörünün geneli için de 2009 yýlý hariç ayný eðilim söz konusudur. Gýda ve Ýçecek Sanayi'ndeki üretim deðerinin gerek sanayi gerekse imalat sanayi üretimi içindeki payý 2009 yýlýnda artmýþtýr yýlýnda, Gýda ve Ýçecek Sanayi üretiminin sanayi sektörü içindeki payý %12,3 iken bu pay, 2009 yýlýnda %13,4'e yükselmiþtir. Bu payýn inceleme döneminde en yüksek deðerini aldýðý yýl 2009 olurken, en düþük deðer %11,4 ile 2006'da elde edilmiþtir. Üretimdeki Yýllýk Deðiþimler (%) ( ) ,7 9,9 23,1 20,9 9,3 2,7 17,8 12,3 9,8 Gýda ve Ýçecek Sanayi Üretiminin Sanayi ve Ýmalat Sanayi Ýçindeki Payý (%) ( ) , ,2 12,7 14,8 11,4 13,2 11,7 13,6 18,3 17,6 11,8 18,5 14,0 13,4 7,8 3,9-8,7 16,5 21 Üretim deðeri bakýmýndan sanayi sektörüyle ayný eðilimi gösteren imalat sanayinde ise bu deðer milyon

23 2-4 Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Satýþ Cirolarý Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Alt Sektörler Bazýnda Satýþ Cirolarý (Milyon TL) ( ) SANAYÝ Madencilik ve Taþocakçýlýðý Enerji Ýmalat Sanayi GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ Gýda Sanayi Et ve et ürünleri imalatý, iþlenmesi ve muhafazasý Et imalatý ve muhafazasý Kümes hayvanlarý etlerinin imalatý ve muhafazasý Et ve kümes hayvaný et ürünlerinin imalatý Balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý Sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Patatesin iþlenmesi ve muhafazasý (*) 731 Sebze ve meyve suyu imalatý (*) 719 Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Bitkisel ve hayvansal sývý ve katý yaðlarýn imalatý Ham, sývý ve katý yaðlarýn imalatý 665 (*) (*) (*) (*) Rafine sývý ve katý yaðlarýn imalatý Margarin ve benzeri yenilebilir katý yaðlarýn imalatý (*) (*) (*) (*) Süt ürünleri imalatý Süthane iþletmeciliði ve peynir imalatý (*) (*) (*) (*) (*) Dondurma imalatý 179 (*) (*) (*) (*) (*) Öðütülmüþ tahýl ürünleri, niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Öðütülmüþ tahýl ürünleri imalatý Niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Hazýr hayvan yemleri imalatý Çiftlik hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) (*) (*) (*) Ev hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) (*) (*) (*) Diðer gýda maddeleri imalatý Ekmek, taze fýrýn ürünleri ve taze kek imalatý Peksimet, bisküvi imalatý, dayanýklý pastane ürünleri ve dayanýklý kek imalatý Þeker imalatý Kakao, çikolata ve þekerleme imalatý Makarna, þehriye, kuskus ve benzer unlu mamullerin imalatý Kahve ve çayýn iþlenmesi Baharat, soslar, sirke ve diðer çeþni maddelerinin imalatý Hazýr, homojenize gýda maddeleri ile diet yiyecekleri imalatý Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ diðer gýda maddeleri imalatý Ýçecek Sanayi Damýtýlmýþ alkollü içeceklerin imalatý (*) (*) (*) (*) Þarap imalatý (*) Diðer damýtýlmamýþ mayalý içeceklerin imalatý 0 (*) (*) (*) (*) (*) Bira imalatý (*) (*) (*) (*) (*) (*) Maden suyu ve alkolsüz içecek üretimi (*) 5429 Sayýlý Kanun gereði gizlilik ilkesine göre bilgiler verilmemiþtir.

24 TÜÝK Yýllýk Sanayi Ýstatistikleri sonuçlarýna göre; Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren iþletmelerin yapmýþ olduðu toplam ciro 2004 yýlýnda 42 milyar TL iken; 31,4 milyar TL (%74,7) artarak 2009 yýlýnda 73,4 milyar TL olarak gerçekleþmiþtir. Gýda Sanayi ve Ýçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiðinde; Gýda Sanayi'ndeki cironun 2004 yýlýna göre 29 milyar TL (%73,6) artarak 2009 yýlýnda 68,5 milyar TL'ye, Ýçecek Sanayi cirosunun ise ayný yýllarda 2,3 milyar TL (%92) artarak 4,9 milyar TL'ye yükseldiði görülmektedir. Alt gruplar itibarýyla incelendiðinde; ciro deðeri bakýmýndan en fazla yoðunlaþmanýn diðer gýda maddeleri imalatý grubunda gerçekleþtiði, ciro deðerinin en az olduðu alt grubun ise balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý olduðu görülmektedir. Sanayi sektörünün geneli için 2004 yýlýnda ciro deðeri 343,4 milyar TL iken, 2008 yýlýna kadar her yýl düzenli olarak artarak (245,8 milyar TL) 589,2 milyar TL'ye yükselmiþ ancak 2009 yýlýnda krizin olumsuz etkisi ile %7,3 oranýnda azalarak 546 milyar TL'ye gerilemiþtir. Ciro deðeri bakýmýndan sanayi sektörüyle ayný eðilimi gösteren imalat sanayinde bu deðer 2009 yýlýnda 499,4 milyar TL'den 449,4 milyar TL'ye, madencilik ve taþocakçýlýðý sanayinde ise 15,2 milyar TL'den 13,2 milyar TL'ye gerilerken; enerji sektöründe 74,6 milyar TL'den 83,4 milyar TL'ye yükselmiþtir. Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren iþletmelerin yapmýþ olduklarý ciro deðeri yýllarý arasýnda, yýllara göre artýþ eðilimi gösterirken, sanayi sektörünün geneli için de 2009 yýlý hariç ayný eðilim söz konusudur. Gýda ve Ýçecek Sanayi'ndeki ciro deðerinin gerek sanayi gerekse imalat sanayi cirosu içindeki payý, 2009 yýlýnda artmýþtýr yýlýnda, Gýda ve Ýçecek Sanayi cirosunun sanayi sektörü içindeki payý %12,2 iken; bu pay, 2009 yýlýnda %13,4'e çýkmýþtýr. Bu pay inceleme dönemindeki en yüksek deðer olurken, en düþük deðer %11,5 ile 2006 yýlýnda elde edilmiþtir. Satýþ Cirolarýndaki Yýllýk Deðiþimler (%) ( ) , Gýda ve Ýçecek Sanayi Satýþ Cirolarýnýn Sanayi ve Ýmalat Sanayi Ýçindeki Payý (%) ( ) ,2 21,5 14,1 10,7 14,1 12,7 20,4 9,3 14,6 2,8 11,5 13,2 19,2 10,7 9,8 11,6 13,4 20,1 17,2 17,9 11,9 14,0 9,4 4,7 13,4 16,

25 2-5 Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Katma Deðer Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Alt Sektörler Bazýnda Katma Deðer (Milyon TL) ( ) SANAYÝ Madencilik ve Taþocakçýlýðý Enerji Ýmalat Sanayi GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ Gýda Sanayi Et ve et ürünleri imalatý, iþlenmesi ve muhafazasý Et imalatý ve muhafazasý Kümes hayvanlarý etlerinin imalatý ve muhafazasý Et ve kümes hayvaný et ürünlerinin imalatý Balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý Sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Patatesin iþlenmesi ve muhafazasý 90 (*) (*) (*) (*) (*) Sebze ve meyve suyu imalatý 73 (*) (*) (*) (*) (*) Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Bitkisel ve hayvansal sývý ve katý yaðlarýn imalatý Ham, sývý ve katý yaðlarýn imalatý 72 (*) (*) (*) Rafine sývý ve katý yaðlarýn imalatý Margarin ve benzeri yenilebilir katý yaðlarýn imalatý 136 (*) (*) (*) Süt ürünleri imalatý Süthane iþletmeciliði ve peynir imalatý 513 (*) (*) (*) (*) (*) Dondurma imalatý 51 (*) (*) (*) (*) (*) Öðütülmüþ tahýl ürünleri, niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Öðütülmüþ tahýl ürünleri imalatý Niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Hazýr hayvan yemleri imalatý Çiftlik hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) (*) (*) Ev hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) (*) (*) Diðer gýda maddeleri imalatý Ekmek, taze fýrýn ürünleri ve taze kek imalatý Peksimet, bisküvi imalatý, dayanýklý pastane ürünleri ve dayanýklý kek imalatý Þeker imalatý Kakao, çikolata ve þekerleme imalatý Makarna, þehriye, kuskus ve benzer unlu mamullerin imalatý Kahve ve çayýn iþlenmesi Baharat, soslar, sirke ve diðer çeþni maddelerinin imalatý Hazýr, homojenize gýda maddeleri ile diet yiyecekleri imalatý Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ diðer gýda maddeleri imalatý Ýçecek Sanayi Damýtýlmýþ alkollü içeceklerin imalatý (*) (*) (*) (*) 100 (*) Þarap imalatý Diðer damýtýlmamýþ mayalý içeceklerin imalatý 0 (*) (*) 0 (*) (*) Bira imalatý (*) (*) (*) (*) (*) (*) Maden suyu ve alkolsüz içecek üretimi (*) 5429 Sayýlý Kanun gereði gizlilik ilkesine göre bilgiler verilmemiþtir.

26 TÜÝK Yýllýk Sanayi Ýstatistikleri sonuçlarýna göre; Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren iþletmelerin yaratmýþ olduklarý toplam katma deðer, 2004 yýlýnda 7,7 milyar TL iken 2009 yýlýnda %53,3 oranýnda artarak 11,8 milyar TL olarak gerçekleþmiþtir. Gýda Sanayi ve Ýçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiðinde; Gýda Sanayi'nin 2009 yýlýnda yarattýðý katma deðerin 10,5 milyar TL; Ýçecek Sanayi'nin katma deðerinin ise yaklaþýk 1,3 milyar TL olduðu görülmektedir. Gýda Sanayi'ndeki katma deðer, 2004 yýlýna göre 3,6 milyar TL (%51) artarken, Ýçecek Sanayi'ndeki katma deðer 550 milyon TL (%75) artmýþtýr. Alt gruplar itibarýyla incelendiðinde ise katma deðer bakýmýndan da en fazla yoðunlaþmanýn diðer gýda maddeleri imalatý grubunda gerçekleþtiði, yaratýlan katma deðerin en az olduðu alt grubun ise balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý olduðu görülmektedir yýlýnda sanayi sektörünün geneli için katma deðer 80 milyar TL iken, 2008 yýlýna kadar, 2005 yýlý hariç, her yýl düzenli olarak artarak, 110,3 milyar TL'ye ulaþmýþ küresel finansal krizin olumsuz etkileri ile 2009 yýlýnda 105,2 milyar TL'ye gerilemiþtir. Yaratýlan katma deðer bakýmýndan sanayi sektörüyle ayný eðilimi gösteren imalat sanayinde ise bu deðer, 2008 yýlýnda ulaþýlan 93,8 milyar TL'den 84,7 milyar TL'ye gerilemiþtir. Madencilik ve taþocakçýlýðý sanayinde 7,2 milyar TL'den 5,5 milyar TL'ye gerilerken, enerji sektöründe 9,3 milyar TL'den 14,9 milyar TL'ye yükselmiþtir. Sanayi sektöründe yaþanan %4,6'luk düþüþe raðmen Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren iþletmelerin yaratmýþ olduklarý katma deðer, 2009 yýlýnda artmýþtýr. Alt sektörler itibarýyla incelendiðinde Gýda Sanayi katma deðeri %7,7 oranýnda artarken Ýçecek Sanayi katma deðeri ise %10,3 oranýnda artmýþtýr. Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin yaratmýþ olduðu katma deðerin gerek sanayi gerekse imalat sanayi katma deðeri içindeki payý, 2009 yýlýnda artmýþtýr yýlýnda, Gýda ve Ýçecek Sanayi katma deðerinin sanayi sektörü içindeki payý %9,6 iken; bu pay, 2009 yýlýnda %11,3 ile inceleme dönemindeki en yüksek deðerini almýþtýr. Bu payýn inceleme döneminde en düþük deðerini aldýðý yýl ise %9,2 ile 2006 yýlý olmuþtur. Katma Deðerde Yýllýk Deðiþimler (%) ( ) Gýda ve Ýçecek Sanayi Katma Deðerinin Sanayi ve Ýmalat Sanayi Ýçindeki Payý (%) ( ) ,8 9,6 7,6-8, ,6 10, ,8 9,1 2,3 12,3 9,2 20,6 13,9 5,8 10,7 10,0 19,9 19,8 19,6 11,6 10,0 10,3 7,7-4,6 11,7 11,3 14,0 25

27 2-6 Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Ýþ Gücü Verimliliði Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Alt Sektörler Bazýnda Ýþ Gücü Verimliliði (Milyon TL) ( ) SANAYÝ Madencilik ve Taþocakçýlýðý Enerji Ýmalat Sanayi GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ Gýda Sanayi Et ve et ürünleri imalatý, iþlenmesi ve muhafazasý Et imalatý ve muhafazasý Kümes hayvanlarý etlerinin imalatý ve muhafazasý Et ve kümes hayvaný et ürünlerinin imalatý Balýk ve balýk ürünlerinin iþlenmesi ve muhafazasý Sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Patatesin iþlenmesi ve muhafazasý (*) (*) (*) (*) (*) Sebze ve meyve suyu imalatý (*) (*) (*) (*) (*) Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ sebze ve meyvelerin iþlenmesi ve muhafazasý Bitkisel ve hayvansal sývý ve katý yaðlarýn imalatý Ham, sývý ve katý yaðlarýn imalatý (*) (*) (*) Rafine sývý ve katý yaðlarýn imalatý Margarin ve benzeri yenilebilir katý yaðlarýn imalatý (*) (*) (*) Süt ürünleri imalatý Süthane iþletmeciliði ve peynir imalatý (*) (*) (*) (*) (*) Dondurma imalatý (*) (*) (*) (*) (*) Öðütülmüþ tahýl ürünleri, niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Öðütülmüþ tahýl ürünleri imalatý Niþasta ve niþastalý ürünlerin imalatý Hazýr hayvan yemleri imalatý Çiftlik hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) (*) (*) Ev hayvanlarý için hazýr yem imalatý (*) (*) (*) Diðer gýda maddeleri imalatý Ekmek, taze fýrýn ürünleri ve taze kek imalatý Peksimet, bisküvi imalatý, dayanýklý pastane ürünleri ve dayanýklý kek imalatý Þeker imalatý (*) Kakao, çikolata ve þekerleme imalatý Makarna, þehriye, kuskus ve benzer unlu mamullerin imalatý Kahve ve çayýn iþlenmesi Baharat, soslar, sirke ve diðer çeþni maddelerinin imalatý Hazýr, homojenize gýda maddeleri ile diet yiyecekleri imalatý (*) Baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ diðer gýda maddeleri imalatý Ýçecek Sanayi Damýtýlmýþ alkollü içeceklerin imalatý (*) (*) (*) (*) (*) Þarap imalatý Diðer damýtýlmamýþ mayalý içeceklerin imalatý (*) (*) (*) (*) (*) Bira imalatý (*) (*) (*) (*) (*) (*) Maden suyu ve alkolsüz içecek üretimi (*) 5429 Sayýlý Kanun gereði gizlilik ilkesine göre bilgiler verilmemiþtir.